Datasets:

WikiQuality

/

unigram_entropy_hi

like 0

Follow

WikipediaQuality 4

49635

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%88%89%E1%89%83%E1%88%B5%20%E1%8B%88%E1%8A%95%E1%8C%8C%E1%88%8D

የሉቃስ ወንጌል

የጌታችን የኢየሱስ ክርስቶስ ወንጌል ቅዱስ ሉቃስ እንደ ጻፈው። ቅዱስ ሉቃስ ሙያው ጥንቃቄ የሚፈልግ ስለነበረ ወንጌልንም ሲፅፍ ትልቅ ጥንቃቄ እያደረገ ለምሳሌ ከቃሉ ምንጭ ከሆነች ከእመቤታችን ቅድስ ድንግል ማርያም ዘንድ ድረስ እየሄደ በማነጋገር እንደፃፈ ይነገርለታል። በተጨማሪም የሐዋርያት ሥራን የፃፈ ይሄው ቅዱስ ነው። ከቅዱስ ጳውሎስ ጋርም ብዙ ቦታዎች ላይ ተገኝቷል። እንዲሁም ጌታ ከሙታን ተለይቶ ምትን ድል አድርጎ በተነሣበት ቀን በፍኖተ ኢማሑስ (በኢማሑስ መንገድ) ጌታችን ከተገለጠላቸው ከሁለቱ ደቀመዛሙርት አንዱ ቅዱስ ሉቃስ እንደሆነ የቤተክርስቲያን ሊቃውንት ያስተምራሉ። ወንጌላዊው ሉቃስ በላህም ይመሰላል ምክኒያቱም መድኃኒታችን ኢየሱስ ክርስቶስ በከብቶች በረት መወለዱን በእለተ ልደቱም የከብት እረኞች ከመላእክት ጋር መዘመራቸውን ከሌሎች ወንጌላውያን ሠፋ አድርጐ ስለሚተርክ ነው። (ሉቃ፡፪.፰-፲፰) ከዚህ ሌላ ላህም በብሉይ ኪዳን የመሥዋዕት እንሰሳ ሲሆን ሉቃስም የክርስቶስን መስዋትነት በፍሪዳ ምሳሌ ጽፎአል። (ሉቃ፡፲፭.፳፪-፳፬) ላም የቀንድ ከብት ነው በዚሁም መሠረት ወንጌላዊው ሉቃስ ክርስቶስ ቀርነ መድኃኒት እንደሆነ ነብዩ ዘካርያስ የተናገረውን ትንቢት በመግለጽ ስለፃፈ የላህም ምልክት እንደተሰጠው መተርጉማን ሊቃውንት ይናገራሉ። የሉቃስ ወንጌል ምዕራፍ ፩ 78፤ይህም፡ከላይ፡የመጣ፡ብርሃን፡በጐበኘበት፡በአምላካችን፡ምሕረትና፡ርኅራኄ፡ምክንያት፡ነው፤79፤ብርሃኑም፡በጨለማና፡በሞት፡ጥላ፡ተቀምጠው፡ላሉት፡ያበራል፡እግሮቻችንንም፡በሰላም፡መንገድ ያቀናል። ምዕራፍ ፪ 4-5፤ዮሴፍም፡ደግሞ፡ከዳዊት፡ቤትና፡ወገን፡ስለ፡ነበረ፡ከገሊላ፡ከናዝሬት፡ከተማ፡ተነሥቶ፡ቤተ ልሔም፡ 26፤በጌታም፡የተቀባውን፡ሳያይ፡ሞትን፡እንዳያይ፡በመንፈስ ቅዱስ፡ተረድቶ፡ነበር። ምዕራፍ ፫ ምዕራፍ ፬ ምዕራፍ ፭ ምዕራፍ ፮ ምዕራፍ ፯ ምዕራፍ ፰ ምዕራፍ ፱ ምዕራፍ ፲ 37፤ርሱም፦ምሕረት፡ያደረገለትአለ። ኢየሱስም:ኺድ፥አንተም፡እንዲሁ፡አድርግ፡አለው። ምዕራፍ ፲፩ በሰማያት፡የምትኖር፡አባታችን፡ሆይ፤ስምኽ፡ይቀደስ፤መንግሥትኽ፡ትምጣ፤ፈቃድኽ፡በሰማይ፡እንደ፡ኾነች፡እንዲሁ፡በምድር፡ትኹን፤3፤የዕለት፡እንጀራችንን፡ዕለት፡ዕለት፡ስጠን፤4፤ኀጢአታችንንም፡ይቅር፡በለን፥እኛ፡ደግሞ፡የበደሉንን፡ዅሉ፡ይቅር ብለናልና፤ከክፉ፡አድነን፡እንጂ፡ወደ፡ፈተና፡አታግባን። 9፤ እኔም እላችዃለኹ፥ለምኑ፥ይሰጣችኹ ማል፤ፈልጉ፥ታገኙማላችኹ፤መዝጊያን፡ ምዕራፍ ፲፪ ምዕራፍ ፲፫ ምዕራፍ ፲፬ ምዕራፍ ፲፭ የሉቃስ ወንጌል 281 ጽር.፥ድራኽሚ፡(የፋርስ፡ገንዘብ፡ስም፥የወቄት፡ወርቅ፡1/16 ኛ፤2፡ቀመት፡1፡ድሪም፡ይኾናል)። ምዕራፍ ፲፮ ምዕራፍ ፲፯ ምዕራፍ ፲፰ ምዕራፍ ፲፱ ወደ ኢያሪኮም ገብቶ ያልፍ ነበር። እነሆም ዘኬዎስ የሚባል ሰው፥ እርሱም የቀራጮች አለቃ ነበረ፥ ባለ ጠጋም ነበረ። ኢየሱስንም የትኛው እንደ ሆነ ሊያይ ይፈልግ ነበር፤ ቁመቱም አጭር ነበረና ስለ ሕዝቡ ብዛት አቃተው። በዚያችም መንገድ ያልፍ ዘንድ አለውና ያየው ዘንድ ወደ ፊት ሮጦ በአንድ ሾላ ላይ ወጣ። ኢየሱስም ወደዚያ ስፍራ በደረሰ ጊዜ፥ አሻቅቦ አየና፦ ዘኬዎስ ሆይ፥ ዛሬ በቤትህ እውል ዘንድ ይገባኛልና ፈጥነህ ውረድ አለው። ፈጥኖም ወረደ በደስታም ተቀበለው። ሁሉም አይተው፦ከኃጢአተኛ ሰው ጋር ሊውል ገባ ብለው አንጐራጐሩ። ዘኬዎስ ግን ቆሞ ጌታን፦ ጌታ ሆይ፥ ካለኝ ሁሉ እኵሌታውን ለድሆች እሰጣለሁ፤ ማንንም በሐሰት ከስሼ እንደ ሆንሁ አራት እጥፍ እመልሳለሁ አለው። ኢየሱስም፦ እርሱ ደግሞ የአብርሃም ልጅ ነውና ዛሬ ለዚህ ቤት መዳን ሆኖለታል፤ የሰው ልጅ የጠፋውን ሊፈልግና ሊያድን መጥቶአለና አለው። እነርሱም ይህን ሲሰሙ፥ ወደ ኢየሩሳሌም መቅረቡ ስለ ሆነ የእግዚአብሔርም መንግሥት ፈጥኖ ሊገለጥ እንዳለው ስለ መሰላቸው ምሳሌ ጭምር ተናገረ። ስለዚህም እንዲህ አላቸው፦ አንድ መኰንን ለራሱ መንግሥትን ይዞ ሊመለሰ ወደ ሩቅ አገር ሄደ። አሥር ባሪያዎችንም ጠርቶ አሥር ምናን ሰጣቸውና፦ እስክመጣ ድረስ ነግዱ አላቸው። የአገሩ ሰዎች ግን ይጠሉት ነበርና፦ ይህ በላያችን ሊነግሥ አንወድም ብለው በኋላው መልክተኞችን ላኩ። መንግሥትንም ይዞ በተመለሰ ጊዜ፥ ገንዘብ የሰጣቸውን እነዚህን ባሪያዎች ነግደው ምን ያህል እንዳተረፉ ያውቅ ዘንድ እንዲጠሩለት አዘዘ። የፊተኛውም ደርሶ፦ ጌታ ሆይ፥ ምናንህ አሥር ምናን አተረፈ አለው። እርሱም፦ መልካም፥ አንተ በጎ ባሪያ፥ በጥቂት የታመንህ ስለ ሆንህ በአሥር ከተማዎች ላይ ሥልጣን ይሁንልህ አለው። ሁለተኛውም መጥቶ፦ ጌታ ሆይ፥ ምናንህ አምስት ምናን አተረፈ አለው። ይህንም ደግሞ፦ አንተም በአምስት ከተማዎች ላይ ሁን አለው። ሌላውም መጥቶ፦ ጌታ ሆይ፥ በጨርቅ ጠቅልዬ የጠበቅኋት ምናንህ እነሆ፤ ፈርቼሃለሁና፥ ጨካኝ ሰው ስለ ሆንህ፤ ያላኖርኸውን ትወስዳለህ ያልዘራኸውንም ታጭዳለህ አለው። እርሱም፦ አንተ ክፉ ባሪያ፥ አፍህ በተናገረው እፈርድብሃለሁ። እኔ ያላኖርሁትን የምወስድና ያልዘራሁትን የማጭድ ጨካኝ ሰው እንደ ሆንሁ አወቅህ፤ ምን ነው ገንዘቤን ለለዋጮች አደራ ያልሰጠኸው? እኔም መጥቼ ከትርፉ ጋር እወስደው ነበር አለው። በዚያም ቆመው የነበሩትን፦ ምናኑን ውሰዱበት አሥሩ ምናን ላለውም ስጡት አላቸው። እርሱም፦ ጌታ ሆይ፥ አሥር ምናን አለው አሉት። እላችኋለሁ፥ ላለው ሁሉ ይሰጠዋል፥ ከሌለው ግን ያው ያለው ስንኳ ይወሰድበታል። ነገር ግን እነዚያን በላያቸው ልነግሥ ያልወደዱትን ጠላቶቼን ወደዚህ አምጡአቸው በፊቴም እረዱአቸው። ይህንም ከተናገረ በኋላ፥ ወደ ኢየሩሳሌም ሲወጣ ይቀድማቸው ነበር። ደብረ ዘይትም በሚባል ተራራ አጠገብ ወዳሉት ወደ ቤተ ፋጌና ወደ ቢታንያ በቀረበ ጊዜ፥ ከደቀ መዛሙርቱ ሁለቱን ላከና፦ በፊታችሁ ወዳለችው መንደር ሂዱ፥ ወደ እርስዋም ገብታችሁ ከሰው ማንም ገና ያልተቀመጠበት ውርንጫ ታስሮ ታገኛላችሁ፥ ፈትታችሁም አምጡት። ማንም፦ ስለ ምን ትፈቱታላችሁ? ብሎ ቢጠይቃችሁ፥ እንዲሁ፦ ለጌታ ያስፈልገዋል በሉ አላቸው። የተላኩትም ሄደው እንዳላቸው አገኙ። እነርሱም ውርንጫውን ሲፈቱ ጌቶቹ፦ ውርንጫውን ስለ ምን ትፈቱታላችሁ? አሉአቸውም እነርሱም፦ ለጌታ ያስፈልገዋል አሉ። ወደ ኢየሱስም አመጡት፥ በውርንጫውም ላይ ልብሳቸውን ጭነው ኢየሱስን አስቀመጡት። ሲሄድም ልብሳቸውን በመንገድ ያነጥፉ ነበር። ወደ ደብረ ዘይት ቍልቍለትም አሁን በቀረበ ጊዜ፥ ደቀ መዛሙርቱ ሁላቸው ደስ እያላቸው ተአምራትን ሁሉ ስላዩ በታላቅ ድምፅ እግዚአብሔርን ሊያመሰግኑ ጀምረው። በጌታ ስም የሚመጣ ንጉሥ የተባረከ ነው፤ በሰማይ ሰላም በአርያምም ክብር አሉ። ከሕዝብም መካከል ከፈሪሳውያን አንዳንዱ፦ መምህር ሆይ፥ ደቀ መዛሙርትህን ገሥጻቸው አሉት። መልሶም፦ እላችኋለሁ፥ እነዚህ ዝም ቢሉ ድንጋዮች ይጮኻሉ አላቸው። ሲቀርብም ከተማይቱን አይቶ አለቀሰላት፥ እንዲህ እያለ፦ ለሰላምሽ የሚሆነውን በዚህ ቀን አንቺስ ስንኳ ብታውቂ፤ አሁን ግን ከዓይንሽ ተሰውሮአል። ወራት ይመጣብሻልና፥ ጠላቶችሽም ቅጥር ይቀጥሩብሻል ይከቡሻልም በየበኵሉም ያስጨንቁሻል፤ አንቺንም በአንቺም ውስጥ የሚኖሩትን ልጆችሽን ወደ ታች ይጥላሉ፥ በአንቺ ውስጥም ድንጋይ በድንጋይ ላይ አይተዉም፥ የመጐብኘትሽን ዘመን አላወቅሽምና። ወደ መቅደስም ገብቶ በእርሱ የሚሸጡትን የሚገዙትንም ያወጣ ጀመር፤ እርሱም፦ ቤቴ የጸሎት ቤት ይሆናል ተብሎ ተጽፎአል፤ እናንተ ግን የወንበዴዎች ዋሻ አደረጋችሁት አላቸው። ዕለት ዕለትም በመቅደስ ያስተምር ነበር፤ ነገር ግን የካህናት አለቆችና ጻፎች የሕዝቡ ታላላቆችም ሊገድሉት ይፈልጉ ነበር፥ የሚያደርጉበትንም አጡ፤ ሕዝቡ ሁሉ ሲሰሙት ተንጠልጥለውበት ነበርና። ምዕራፍ ፳ ምዕራፍ ፳፩ ዓይኑንም አንሥቶ መባቸውን በመዝገብ የሚጥሉ ባለ ጠጎችን አየ። አንዲትም ድሀ መበለት ሁለት ሳንቲም በዚያ ስትጥል አየና፦ እውነት እላችኋለሁ፥ ይህች ድሀ መበለት ከሁሉ ይልቅ አብልጣ ጣለች፤ እነዚህ ሁሉ ከትርፋቸው ወደ እግዚአብሔር መዝገብ ጥለዋልና፤ ይህች ግን ከጕድለትዋ የነበራትን ትዳርዋን ሁሉ ጣለች አለ። አንዳንዶቹም ስለ መቅደስ በመልካም ድንጋይና በተሰጠው ሽልማት እንዳጌጠ ሲነጋገሩ፦ ይህማ የምታዩት ሁሉ፥ ድንጋይ በድንጋይ ላይ ሳይፈርስ በዚህ የማይቀርበት ዘመን ይመጣል አለ። እነርሱም፦ መምህር ሆይ፥ እንግዲህ ይህ መቼ ይሆናል? ይህስ ይሆን ዘንድ እንዳለው ምልክቱ ምንድር ነው? ብለው ጠየቁት። እንዲህም አለ፦ እንዳትስቱ ተጠንቀቁ፤ ብዙዎች፦ እኔ ነኝ፥ ዘመኑም ቀርቦአል እያሉ በስሜ ይመጣሉና፤ እነርሱን ተከትላችሁ አትሂዱ። ጦርንና ሁከትንም በሰማችሁ ጊዜ አትደንግጡ፤ ይህ አስቀድሞ ይሆን ዘንድ ግድ ነውና፥ ነገር ግን መጨረሻው ወዲያው አይሆንም። በዚያን ጊዜ እንዲህ አላቸው፦ ሕዝብ በሕዝብ ላይ፥ መንግሥትም በመንግሥት ላይ ይነሣል፤ ታላቅም የምድር መናወጥና በልዩ ልዩ ስፍራ ቸነፈር ራብም ይሆናል፤ የሚያስፈራም ነገር ከሰማይም ታላቅ ምልክት ይሆናል። ከዚህም ሁሉ በፊት እጃቸውን በላያችሁ ይጭናሉ ያሳድዱአችሁማል፤ ስለ ስሜም ወደ ምኵራብና ወደ ወኅኒ አሳልፈው ይሰጡአችኋል፥ ወደ ነገሥታትና ወደ ገዥዎችም ይወስዱአችኋል፤ ይህም ለምስክርነት ይሆንላችኋል። ስለዚህ እንዴት እንድትመልሱ አስቀድማችሁ እንዳታስቡ በልባችሁ አኑሩት፤ ወደረኞቻችሁ ሁሉ ሊቃወሙና ሊከራከሩ የማይችሉትን አፍና ጥበብ እሰጣችኋለሁና። ወላጆችም ስንኳ ወንድሞችም ዘመዶችም ወዳጆችም አሳልፈው ይሰጡአችኋል፥ ከእናንተም አንዳንዱን ይገድላሉ፤ በሁሉም ስለ ስሜ የተጠላችሁ ትሆናላችሁ። ከራሳችሁም አንዲት ጠጉር ስንኳ አትጠፋም፤ በመታገሣችሁም ነፍሳችሁን ታገኛላችሁ። ኢየሩሳሌም ግን በጭፍራ ተከባ ስታዩ በዚያን ጊዜ ጥፋትዋ እንደ ቀረበ እወቁ። የዚያን ጊዜ በይሁዳ ያሉ ወደ ተራራዎች ይሽሹ፥ በመካከልዋም ያሉ ከእርስዋ ፈቀቅ ይበሉ፥ በገጠር ያሉም ወደ እርስዋ አይግቡ፤ የተጻፈው ሁሉ እንዲፈጸም ይህ የበቀል ጊዜ ነውና። በዚያን ወራት ለእርጕዞችና ለሚያጠቡ ወዮላቸው፤ ታላቅ ችግር በምድር ላይ፥ በዚህም ሕዝብ ላይ ቍጣ ይሆናልና፤ በሰይፍ ስለትም ይወድቃሉ፤ ወደ አሕዛብ ሁሉም ይማረካሉ፤ የአሕዛብም ዘመን እስኪፈጸም ድረስ ኢየሩሳሌም በአሕዛብ የተረገጠች ትሆናለች። በፀሐይና በጨረቃም በከዋክብትም ምልክት ይሆናል፤ በምድር ላይም አሕዛብ ከባሕሩና ከሞገዱም ድምፅ የተነሣ እያመነቱ ይጨነቃሉ፤ ሰዎችም ከፍርሃትና በዓለም የሚመጣበትን ከመጠበቅ የተነሣ ይደክማሉ፤ የሰማያት ኃይላት ይናወጣሉና። በዚያን ጊዜም የሰው ልጅ በኃይልና በብዙ ክብር በደመና ሲመጣ ያዩታል። ይህም ሊሆን ሲጀምር ቤዛችሁ ቀርቦአልና አሻቅባችሁ ራሳችሁን አንሡ። ምሳሌንም ነገራቸው እንዲህ ሲል፦ በለስንና ዛፎችን ሁሉ እዩ፤ ሲያቈጠቍጡ ተመልክታችሁ በጋ አሁን እንደ ቀረበ ራሳችሁ ታውቃላችሁ። እንዲሁ ደግሞ እናንተ ይህ ሁሉ መሆኑን ስታዩ የእግዚአብሔር መንግሥት እንደ ቀረበች እወቁ። እውነት እላችኋለሁ፥ ይህ ሁሉ እስኪሆን ድረስ ይህ ትውልድ አያልፍም። ሰማይና ምድር ያልፋሉ ቃሌ ግን አያልፍም። ነገር ግን ልባችሁ በመጠጥ ብዛትና በስካር ስለ ትዳርም በማሰብ እንዳይከብድ፥ ያ ቀንም በድንገት እንዳይመጣባችሁ ለራሳችሁ ተጠንቀቁ፤ በምድር ሁሉ ላይ በሚቀመጡ ሁሉ እንደ ወጥመድ ይደርስባቸዋልና። እንግዲህ ሊመጣ ካለው ከዚህ ሁሉ ለማምለጥ፥ በሰው ልጅም ፊት ለመቆም እንድትችሉ ስትጸልዩ ሁል ጊዜ ትጉ። ዕለት ዕለትም በመቅደስ ያስተምር ነበር፥ ሌሊት ግን ደብረ ዘይት ወደምትባል ተራራ ወጥቶ ያድር ነበር። ሕዝቡም ሁሉ ይሰሙት ዘንድ ማልደው በመቅደስ ወደ እርሱ ይመጡ ነበር። ምዕራፍ ፳፪ ምዕራፍ ፳፫ ምዕራፍ ፳፬ መጽሐፍ ቅዱስ

9580

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%B3%E1%8C%8D%E1%88%9B%E1%8B%8A%20%E1%88%9D%E1%8A%92%E1%88%8D%E1%8A%AD

ዳግማዊ ምኒልክ

ዳግማዊ ዓፄ ምኒልክ ዳግማዊ ዓፄ ምኒልክ (ነሐሴ ፲፪ ቀን ፲፰፻፴፮ እስከ ታኅሣሥ ፫ ቀን ፲፱፻፮ ዓ.ም.) ከ፲፰፻፶፯ እስከ ፲፰፻፹፪ ዓ/ም የሸዋ ንጉሥ ከዚያም ከ፲፰፻፹፪ እስከ ፲፱፻፮ ዓ/ም የኢትዮጵያ ንጉሠ ነገሥት ነበሩ። «....ማንም ሰው ለመማርና ለመሠልጠን መድከም አለበት።» በ፲፰፻፺፰ ዓ.ም ስለትምሕርት ያስነገሩት አዋጅ «እናንተ አንድ ልብ ከሆናችሁ በምቀኝነት እርስ በርሳችሁ ተዋግታችሁ ካላለቃችሁ በቀር ኢትዮጵያን አገራችንን ለሌላ ለባእድ አትሰጧትም፤ ክፉም ነገር አገራችንን አያገኛትም። ነፋስ እንዳይገባባችሁ አገራችሁን በያላችሁበት በርትታችሁ ጠብቁ፤ ወንድሜ ወንድሜ እየተባባላችሁ ተደጋገፉ፤ የኢትዮጵያን ጠላት ተጋግዛችሁ ተደንበር መልሱ። የኢትዮጵያ ጠላት ባንዱ ወገን ትቶ ባንድ ወገን ቢሄድና ደንበር ቢገፋ፤ በኔ ወገን ታልመጣ ምን ቸገረኝ ብላችሁ ዝም አትበሉ፤ ያ ጠላት በመጣበት በኩል ኁላችሁም ሄዳችሁ አንድነት ተጋግዛችሁ ጠላታችሁን መልሱ እስከ እየቤታችሁ እስኪመጣ ዝም ብላችሁ አትቆዩ» ዳግማዊ ዓፄ ምኒልክ፤ ግንቦት ፲ ቀን ፲፱፻፩ ዓ.ም. ትውልድና አስተዳደግ ዳግማዊ ዓፄ ምኒልክ ከአባታችው ከሸዋው ንጉሥ ኃይለ መለኮት ሣህለ ሥላሴና ከእናታቸው ወይዘሮ እጅጋየሁ ለማ አድያም ቅዳሜ ነሐሴ ፲፪ ቀን ፲፰፻፴፮ ዓ.ም. ደብረ ብርሃን አካባቢ አንጎለላ ከሚባል ሥፍራ ተወልደው፤ በአንጎለላ መቅደላ ኪዳነ ምሕረት ቤተ ክርስቲያን ክርስትና ተነሱ። አያታቸው ንጉሥ ሣህለ ሥላሴ የልጁን መወለድ ሲሰሙ “ምን ይልህ ሸዋ” በሉት ብለው ስም አወጡ። እሳቸው “…ምኒልክ በሚል ስም የሚነግሥ ንጉሥ ኢትዮጵያን ታላቅ ያደርጋታል” የሚል ትንቢት ስለነበር ‘ምኒልክ’ የኔ ስም ነው ብለው ነበር። ሆኖም፣ በህልማቸው ከልጁ ጋር አብረው ቆመው ከሳቸው ጥላ የልጁ ጥላ በልጦ፤ በእግር የረገጡትን መሬት ሲያለካኩ እሳቸው ከረገጡት ልጁ የረገጠው ረዝሞ አዩ። ከዚህ በኋላ “ምኒልክ የኔ ስም አይደለም። የሱ ነው። ስሙን ምኒልክ በሉት” ብለው አዘዙ ይላል ጳውሎስ ኞኞ “አጤ ምኒልክ” በተባለው መጽሐፉ (ገጽ ፲፪) ምኒልክ እስከ ሰባት ዓመታቸው ድረስ መንዝ ውስጥ ጠምቄ በሚባል አምባ ከእናታቸው ዘንድ አደጉ።አያታቸው ንጉሥ ሣህለ ሥላሴ ሲሞቱ የሸዋውን አልጋ የምኒልክ አባት ንጉሥ ኃይለ መለኮት ሣህለ ሥላሴ ወረሱ። ዓፄ ተዎድሮስ በጥቅምት ወር ፲፰፻፵፰ ዓ/ም ትግራይንና ወሎን አስገብረው፣ አቤቶ ምኒልክ ገና የአሥራ ሁለት ዓመት ልጅ ሳሉ፤ የድፍን አማራንና የወሎን ጦር አስከትተው የሸዋውን ንጉሥ ኃይለ መለኮትን ለማስገበር ሸዋ ገቡ። ሁለቱ መሪዎች ጦርነት ለመግጠም ተዘጋችተው ሲጠባበቁ ንጉሥ ኃይለ መለኮት ባደረባቸው ሕመም ጥቅምት ፴ ቀን አረፉ። በዚህ ጊዜ የሸዋ መኳንንት ሕጻኑን ምኒልክን ከጠላት እጅ እንዳይወድቅባቸው ይዘው ሸሹ፤ ዳሩ ግን ዓፄ ቴዎድሮስ እንደሚከታተሏቸው ስላወቁ ኅዳር ፴ ቀን ፲፰፵፰ ዓ/ም የልጅ ምኒልክ ሠራዊትና የዓፄ ቴዎድሮስ ሠራዊት በረከት ላይ ገጥሞ የምኒልክ ሹማምንት እነአቶ በዛብህ፣ እነአቶ አንዳርጋቸው ሁሉ ተያዙ። ልጅ ምኒልክም ለቴዎድሮስ ገባ። የምርኮ እና ስደት ዘመናት ዓፄ ቴዎድሮስ ለሳቸው ያልገበሩ ብዙ የሸዋ መኳንንት ስለነበሩ ይወስዱብኛል በሚል ፍርሀት ምኒልክን በሰንሰለት አሳሰሯቸው። ንጉሠ ነገሥቱ ግን ምኒልክ በመታሠሩ ሲያለቅስ እንዳደር ሲሰሙ አዝነው ሰንሰለቱን እንዲፈቱላቸው አዘዙ። በጥር ወር ፲፰፻፵፱ ዓ/ም መቅደላ ገብተው በቁም እሥር ይቀመጡ እንጂ ከቴዎድሮስ ልጅ ከመሸሻ ጋር አብረው አደጉ። ወዲያውም የደጃዝማችነት ማዕረግ ተሹመው በጥር ወር ፲፰፻፶፮ ዓ.ም የዓፄ ቴዎድሮስን ልጅ ወይዘሮ አልጣሽን አገቡ። በዚህ ሁኔታ እድሜያቸው ፳፪ ዓመታቸው ድረስ ለ አሥር ዓመታት ዓፄ ቴዎድሮስ ግቢ ኖሩ። ዓፄ ቴዎድሮስ ምኒልክን እንደልጃቸው ያዩዋቸው እንደነበረና በታላቅ ጥንቃቄም እንዳስተማሯቸው እንደ ኢጣልያዊው ጉሌልሞ ማሳያ፤ ዓለቃ ወልደ ማርያም እና ዓለቃ ገብረ ሥላሴ የመሳሰሉ መስክረዋል። ምኒልክም ቴዎድሮስን እንደአባት ይወዷቸው እንደነበር ይገለጻል። በኋለኛው ጊዜ ዓፄ ቴዎድሮስ መሞታቸውን ሲሰሙ ንጉሥ ምኒልክ በጣም ማዘናቸውንና የመንግሥት ሐዘንም ማወጃቸው ተዘግቧል። ከመቅደላ ማምለጥና በሸዋ ዙፋን መቀመጥ ደጃዝማች ምኒልክ መቅደላ ላይ ከባድ ዝናብ ጥሎ ባደረበት ሰኔ ፳፬ ቀን ፲፰፻፶፯ ዓ/ም በ’ቆቂት በር’ ከሃያ ተከታዮቻቸው እና ከእናታቸው ከወይዘሮ እጅጋየሁ ጋር አምልጠው ወደአባታቸው ወዳጅ ወደ ወሎዋ ገዥ ወይዘሮ ወርቂት አመሩ። ሆኖም ወይዘሮ ወርቂት በቴዎድሮስ እጅ ወድቆ የነበረውን ልጃቸውን አመዴ አሊ ሊበንን ማስፈቻ ይሆነኛል በሚል ምኒልክን እና ተከታዮቻቸውን በእስር ይዘዋቸው ነበር። ወይዘሮ ወርቂት ዓፄ ቴዎድሮስ ልጃቸውን አስደብድበው ገደል ከተቱት የሚል ወሬ ሲሰሙ ቦሩ ሜዳ ላይ ምኒልክን ተቀብለው፣ “የሸዋ ሰው አውራህ መጥቷልና ደስ ይበልህ፣ ተቀበል” ብለው አዋጅ አስነግረው፣ አጃቢ አድርገው በመለከትና እምቢልታ አሳጅበው ከሸዋ ድንበር ድረስ ላኳቸው። ሸዋን ‘ንጉሥ ነኝ’ እያሉ ይገዙ የነበሩት አቶ በዛብህ የምኒልክን ወደመሀል ሸዋ መግፋት ሲሰሙ ለመውጋት ጋዲሎ ከተባለ ሥፍራ ተሠልፈው ሲጠባበቁ፣ አንዲት ሴት «ማነው ብላችሁ ነው ጋሻው መወልወሉ፣ ማነው ብላችሁ ነው ጦራችሁ መሾሉ ማነው ብላችሁ ነው ካራችሁ መሳሉ፣ የጌታችሁ ልጅ ነው ኧረ በስማም በሉ» ብላ ገጠመች። ውጊያው ጋዲሎ ላይ ነሐሴ ፲፮ ቀን ተፋፍሞ ሳለ ከአቶ በዛብህ ጋር ተሠልፈው የነበሩት የሸዋ መኳንንት “በጌታችን በኃይለ መለኮት ልጅ ላይ አንተኩስም” ብለው ወደምኒልክ ዞሩ። አቶ በዛብህም ሸሽተው አፍቀራ ገቡ፤ ድሉም የምኒልክ ሆኖ ምሥራቅ ምስራቁን ተጉዘው በድል አድራጊነት አባቶቻቸው ከተማ አንኮበር ገቡ። ንጉሥ ምኒልክም በአንኮበር ጥቂት ወራት ከተቀመጡ በኋላ ወደ ደብረ ብርሃን ወርደው አዲሱን ከተማቸውን ልቼን እያሠሩ ተቀመጡ። ምኒልክ፣ ንጉሠ ሸዋ ተቃራኒያቸውን አቶ በዛብህን ጋዲሎ ላይ ድል ካደረጉ በኋላ፣ ንጉሥ ምኒልክ ታማኞት የሸዋ መኳንንትን በሚሠበስቡበትና በሚያዳብሩበት ጊዜ ትኩረታቸውን ዓፄ ቴዎድሮስ አሲዘው በመርሐ ቤቴ አውራጃ በደጃዝማች ወልደ ሚካኤል ሥር ያስጠብቋቸው የነበሩትን አጎታቸውን መርዕድ አዝማች ኃይለ ሚካኤልን ነጻ ለማውጣት ግንቦት ፳፩ ቀን ፲፰፻፶፱ ዓ/ም ከልቼ ዘመቱ። ያላንዳች ተኩስ አጎታቸውን ካስለቀቁ በኋላ ወደ ልቼ ተመልሰው መርዕድ አዝማቹ የቡልጋን ግዛት ተሰጣቸው። በሚያዝያ ፯ቀን ፲፰፻፷ ዓ/ም ዓፄ ቴዎድሮስ የእንግሊዝን ጦር መቅደላ ላይ ገጥመው መሞታቸው ሲሰማ ንጉሥ ምኒልክ ወደ ወሎ ዘምተው ባላባቶቹን አስገብረው፣ ወረይሉን ቆርቁረው ወደ ሸዋ ተመለሱ። በኋላም አንደኛው የወሎ ባላባት መሐመድ አሊ (በኋላ ንጉሥ ሚካኤል) ገቡላቸውና ይማሙ ብለው ወሎን በሙሉ ሰጧቸው። ለመተማመኛም የወይዘሮ ባፈናን ልጅ ወይዘሮ ማናለብሽን ልጅ ዳሩላቸው። የትግራይ ደጃዝማች ካሳ (በኋላ ዓፄ ዮሐንስ ሐምሌ ፬ ቀን ፲፰፻፷፬ ዓ/ም የቴዎድሮስን ተከታይ ዓፄ ተክለ ጊዮርጊስን ተዋግተው ድል ስላደረጉ ዮሐንስ ፬ኛ ተብለው የኢትዮጵያ ንጉሠ ነገሥት ሆኑ። ንጉሡ እና ዓፄ ዮሐንስ ምኒልክ እና ዮሐንስ ከመጀመሪያው ጀምሮ ለንጉሠ ነገሥትነት ሥልጣን ተወዳዳሪዎች ሲሆኑ ጠባያቸው የተለያየ እና እርስ በርስ የማይተማመኑ ነበሩ። ዓፄ ዮሐንስ ሟቹን ንጉሠ ነገሥት ቴዎድሮስን ሊወጋ የመጣውን የእንግሊዝ ሠራዊት በመርዳት ከሸኚ እና ስንቅ ጋር በግዛታቸው እንዲያልፍ በማድረጋቸው ወሮታውን ከድሉ በኋላ በዘመናዊ መሣሪያ፤ መድፍ እና ጥይት አበልጽጓቸው ሲሄድ በጊዜው ከነበሩት መሪዎች ሁሉ የላቀ ኃይል ለማግኘትና ያስከተለውንም የንጉሠ ነገሥትነት ዘውድ እጃቸው ለማስገባት አመቸላቸው። ንጉሥ ምኒልክ ደግሞ ጊዜያቸው እስኪደርስ፤ ኃይላቸውን በዘመናዊ መሣሪያዎች እስከሚያዳብሩና ለንጉሠ ነገሥትነቱ ሥልጣን እስከሚዘጋጁ ድረስ ግዛታቸውን በደቡብ እና በምዕራብ አቅጣጫ እያስፋፉ በዘዴ ለንጉሠ ነገሥት ዮሐንስ ታማኝና የበታች መስለው መኖርን ያዙ። በሁለቱ መሀል ግንኙነታቸው መካረር የጀመረው ዓፄ ዮሐንስ የንጉሥ ምኒልክን ገባር የበጌ ምድሩን ገዥ ራስ ወልደ ማርያምን ለማሳመን ከዘመቱ በኋላ ጎጃምን አሳምነው ወደ ሸዋ ለመምጣት ዘቢጥ ላይ ሲደርሱ ከወደኋላ የቱርክ ጦር መጣ የሚባል ወሬ ስለሰሙ ወደትግራይ ተመለሱ። ይማም አባ ዋጠውም (ንጉሥ ሚካኤል) ምኒልክን ከድተው ወደ ዓፄ ዮሐንስ ሲገቡ ምኒልክ ገስግሰው የጁ ላይ ደርሰውባቸው እጃቸውን ይዘው አስረው ወደሸዋ ሰደዷቸው፡ ምኒልክ ወዲያው መልሳቸውን በጎጃም አድርገው በጌ ምድር ዘመቱና ደብረ ታቦር ላይ ሳሉ ዓፄ ዮሐንስ መምጣታቸውን ሲሰሙ እንደገና ወደ ጎጃም ተሻገሩ። ወዲያውም ወደሸዋ ተመለሱ። ይሄኔ ነው ወይዘሮ ባፈና ምኒልክን ከድተው ካማቻቸው ከይማሙ መሐመድ አሊ ጋር ተማምለው ወደዓፄ ዮሐንስ መላላክ ጀምረው ነበር።እንዲሁም አጎታቸው የቡልጋው ገዥ መርዕድ አዝማች ኃይለ ሚካኤልም ሸፍተው አንኮበርን ይዘው ነበር። መርዕድ አዝማቹ ሚጣቅ አፋፍ ላይ ሲያዙ ወይዘሮ ባፈና ደግሞ መርሐ ቤቴ ላይ ኮላሽ አምባ እምቢላው ሥፍራ ላይ የተከተሏቸው ወታደሮች አሠሯቸው። ንጉሡ ይማሙ መሐመድ አሊን ለመያዝ በግስጋሴ ተከታትለው ሲደርሱበት አምልጦ በመሄዱ ተናደው ከተማውን ደሴን አቃጠሉት። ዓፄ ዮሐንስ ደብረ ታቦር ላይ ሳሉ ከሸዋ ከሦስት ወገን መልእክት ይደርሳቸው ነበር። በአንዱ ወገን አቤቶ መሸሻ ሰይፉ እርስዎ ከመጡ በሸዋ የኔ ወገን ነውና የሚበዛው ከንጉሥ ምኒልክ ምንም የሚሰጉበት ነገር የለም ብሎ ልኮላቸዋል። በሁለተኛው ወገን ደግሞ የ’ሁለት ልደት’ ኃይማኖት ወገኖች እርስዎ መጥተው የማርቆስን ኃይማኖት ቢያቀኑልን ነው እንጂ ንጉሥ ምኒልክ በአዳል በኩል አባ ማትያስ የሚባሉ ጳጳስ አስመጥተው ከ’ሦስት ልደት’ ወገኖች ጋር ተፋቅረዋል እያሉ ይልኩባቸው ነበር። በሦስተኛው ወገን ከወይዘሮ ባፈና እና ከመርዕድ አዝማች ኃይሌ ጋር የመከሩ ሰዎች ቶሎ ካልደረሱልን ንጉሥ ምኒልክ ያጠፉናል እያሉ ልከውባቸው ነበር። ዓፄ ዮሐንስ እንግዲህ በነኝህ ተነሳስተው ወደሸዋ ለመዝመት ቆረጡ። ምኒልክም በጥቅምት ወር ፲፰፻፸ ዓ/ም ላይ ወደወሎ ሲሻገሩ መሐመድ አሊ ሸሽተው ወደ ዓፄ ዮሐንስ ገቡ። ይማሙ አባ ዋጠው ግን ከምኒልክ ጋር ታርቀው ስለገቡ የወሎን ግዛት መልሰው ሰጧቸው። ወዲያውም በምስጢር ወደ ዓፄ ዮሐንስ መኳንንቶች እየተላላኩ የንጉሠ ነገሥቱን አሳብ በርግጥ ደሩበት። እነኚሁም መኳንንት ዓፄ ዮሐንስን መክረው በረግም መንገድ እንዲጓዙ ሲያደርጓቸው ምኒልክ ወደ መርሐ ቤቴ ወርደው መሸሻ ሰይፉን መውጋት ጀመሩ። ዳሩ ግን እዚያ ከመሸሻ ሰይፉ ጋር ሲዋጉ ንጉሠ ነገሥቱ ደርሰው አገሬን የጠፉብኛል በሚል ዕርቅ ለማድረግ መነኮሳት ልከውበት እሱንም ወይዘሮ ባፈናንም አስታረቋቸውና ሁሉም ወደ ልቼ ገቡ። የሁለቱ ነገሥታት አለመግባባት እየተገለጠና እየሰፋ ሲሄድ አንዳንድ መነኮሳት የክርስቲያን ወገን ለምን ይፈሳል በሚል ተነሳስተው ሁለቱን ለማስታረቅ ተነሡ። ሆኖም ዓፄ ዮሐንስ የዕርቅ ወዝ እያሳዩ ወደፊት እየገሰገሱ ያለፉበትን አገር ሁሉ እያጠፉ ቀኝና ግራ እየወረሩ ከብቱን እየማረኩ ስለነበር ንጉሥ ምኒልክም ተናደው በአንጎለላ ሠራዊታቸውን ሁሉ ሰብስበው ሰልፍና ግባት አሳዩ። ሆኖም ምኒልክ ዕርቅን ይፈልጉ ስለነበር መነኮሳትና ሊቃውንቶችን ሰብስበው ወደ ንጉሠ ነገሥቱ ላኩ። ዕርቁንም በተመለከተ የተነደፈው ውል ሁለት ነገሮችን ብቻ የተመለከተ ሲሆን፣ እንኚህም፦ (ሀ) ንጉሥ ምኒልክ ወደ ዓፄ ዮሐንስ ሄደው ላይገቡና ላይገናኙ፤ በዓፄ ዮሐንስም ላይ ጠላት ቢነሳ ንጉሥ ምኒልክ የጦር አብጋዛቸውን እየላኩ ሊረዱ እንጂ ራሳቸው ወደ ዘመቻ ላይሄዱ (ለ) በኃይማኖት አንድ ሊሆኑና አባ ማስያስ የሚባሉትን የካቶሊክ ጳጳስ ካገራቸው አስወጥተው ሊሰዱ ነው። አስታራቂዎቹ ገና ወደ ንጉሥ ምኒልክ ተመልሰው የእርቁን ድርድር ሳይናገሩና ሳያስወድዱ የዓፄ ዮሐንስ ሠራዊት ‘ጭሬ ደን’ የተባለውን ወንዝ ተሻገረ። በዚህ ጊዜ የንጉሥ ምኒልክ ሠራዊት፣ በተልይም የፈረስ ዘበኛው ፈንድቶ ወጥቶ ጦርነት ተጋጠሙና ከሁለቱም ወገን ብዙ ሰው ሞተ። ከዚህ በኋላ ዓፄ ዮሐንስ “ከወንድሜ ከንጉሥ ምኒልክ ጋራ ታርቄያለሁና ከንግዲህ ወዲህ አገር ያጠፋህ ከብት የዘርፍክ ወታደር ትቀጣለህ”” የሚል አዋጅ አስነገሩ። የኃይማኖት ክርክር ሁለቱ ነገሥታት ከታረቁ በኋላ በ’ሁለት ልደት’ እምነትና በ’ሦስት ልደት’ እምነት የኃይማኖት ጉባዔ እንዲደረግ ስለተስማሙበት በግንቦት ወር ፲፰፻፸ ዓ/ም ቦሩ ሜዳ ላይ ሁለቱም ነገሥታት ቀኝና ግራ በተዘረጋላቸው ዙፋን ተቀመጡ። ከሁለት ልደት ወገን አፈ ጉባዔው መልአከ ብርሃን ወልደ ዮሐንስ፤ ከሦስት ልደት ወገን ደግሞ ዓለቃ ወልደ ሐና ሆነው ቆሙ። ሁለቱም ወገኖች በየተራቸው ጥያቄ እያመጡ ከተከራከሩ በኋላ ኢየሱስ ክርስቶስ ሦስተኛ ልደት አለው የሚል ከቅዱሳት መፃሕፍት ምስክር ስላልተገኘ ሁለት ልደት አለው የሚለው ወገን ረታ። በኢሁም በጉባዔው ያለው ሁሉ ኃይማኖቴ ሁለት ልደት ነው እያለ ከዚያው ሳይወጣ ተገዘተ። ከደብረ ሊባኖስ ተይዘው የመጡት ዋልድቤ እንግዳ እና ዘራምቤ እንግዳ ተክለ አልፋ የሚባሉት ሦስት ልደት አለው የሚለውን እምነታችንን አንተውም ስላሉ ሦስቱንም ምላሳቸውን በመቁረጥ ሲቀጧቸው ዋልድቤ እንግዳ ያን ጊዜውን ሞቱ። ዙራምቤ እንግዳና ተክለ አልፋ ግን ከቦሩ ሜዳ ጉባዔ በኋላ ብዙ ዘመን ኑረው ሞቱ። ንጉሠ ነገሥቱ ወዲያው በዚያው ዓመተ ምሕረት እስላምና ያልተጠመቀ ሁሉ እንዲጠመቅ የሚያስገድድ አዋጅ አሳውጀው በኢትዮጵያ ያለ እስላም ሁሉ አስከፉ። ጉልበት ያለውና በኃይማኖቱ የጸናውም ወደ መተማ እየተሰደድ ከደርቡሾች ጋር ተቀላቀለ። ሌላው ወደሐረር ወደ ዋቤ እና ወደ ጅማ ተሰደደ። የወሎውም ባላባት ይማሙ መሐመድ አሊ በዚሁ አዋጅ መሠረት በዓፄ ዮሐንስ ክርስትና ተነስተው ስማቸው ሚካኤል ተባለ። ንጉሥ ምኒልክም ክዚህ መልስ ወረይሉ ሲደርሱ ኡለተኛውን የወሎ ባላባት ይማሙ አባ ዋጠውን ክርስትና ናስተው ስማቸው ኃይለ ማርያም አስብለው የወሎን እስላም ለማስተማርና ወደ ክርስትና ለመመለስ መምሕር አካለ ወልድን ሾመው በሰኔ ወር መጨረሻ በ፲፰፻፸፪ ዓ/ም ወደ ሸዋ ተመለሱ። በንዲህ ዓይነት ሁኔታ ንጉሥ ምኒልክ ጊዜያቸው እስኪደርስ፤ ኃይላቸውን በዘመናዊ መሣሪያዎች እስከሚያዳብሩና ለንጉሠ ነገሥትነቱ ሥልጣን እስከሚዘጋጁ ድረስ ግዛታቸውን በደቡብ እና በምዕራብ አቅጣጫ እያስፋፉ በዘዴ ለንጉሠ ነገሥት ዮሐንስ ታማኝና የበታች መስለው መኖርን ያዙ። ዓፄ ዮሐንስም የምኒልክን ‘ሰሎሞናዊ’ ሥልጣን ለመበረዝና ኃይላቸውንም የሚቃረን ኃይል ለመመሥረት ባቀዱት ሤራ መሠረት ከዚያ በፊት በአገሪቱ ታሪክ ያልነበረውን “የጎጃም የንጉሥ ስርዓት በመፍጠር ገዚውን ራስ አዳልን ለማንገስ ወሰኑ። ስለዚህም ጉዳይ ወደምኒልክ የጻፉት ደብዳቤ የሁለቱን ሁኔታ ሲያሳይ ዮሐንስ ምኒልክን በአክብሮት የሚያይዋቸው ቢሆንም ንጉሠ ነገሥቱ የራስ በራስ መተማመን እንደሚያንሳቸውና የመጨረሻው አንቀጽ ደግሞ ምኒልክንም እንደማያምኗቸው ያሳያል። «መልእክተ ዘሥዩመ እግዚአብሔር ዮሐንስ ንጉሠ ጽዮን፤ ንጉሠ ነገሥት ዘኢትዮጵያ። ይድረስ ከንጉሥ ምኒልክ በአማን እሥራኤላዊ ዘአሎ ጽልሁት። ሰላም ለከ ወሰላመ እግዚአብሔር የሀሉ ምስሌከ። እኔ በእግዚአብሔር ቸርነት በምነ ጽዮን አማላጅነት አምላከ ቅዱሳን ይክበር ይመስገን ደህና ነኝ። ምህረቱ ለዘላለም ነውና። ራስ አዳልን በጥምቀት ዕለት የምሾመው የማንግሠው ነኝ። ሲሆን ቢሰላ አብረን ሁነን መሾም ይገባነ ነበር። ቀኑ የሚያጥር የማያዳርስ እንደሆነ አንድ ደህና ሰው ሁኔታውን ሁሉ የሚያይ ገስግሶ ለጥምቀት እንዲገባ ይሁን። እኔ ይህን ማለቴ ንጉሠ ነገሥት ተብዬ እኮራለሁ ብዬ አይደለም። አንድ ጊዜ ስሙም ወጥቶልኛል። የ እግዚአብሔር ኃይማኖቴ እንዲጸናና እንዲሰፋ አሕዛቦች እንዲጠፉ ብዬ ነው። ደግሞ ይህን ጉዳይ ካደርግነ በኋላ ወደ አምናችን የምመጣ ነኝና መምጣቱ የሚቸግር እንደሆነ ከዚያው እንድንገናኝ ይሁን። የኢጣልያ ንጉሥ አምና በረከት ሰዶልኝ ነበር። ዕቃውን አኑኦ ሰዎቹን መልሶ ወሰዳቸው። ፍቅር ጀምሮ ሰዎቹን መልሶ መውሰዱ ብልሃቱ ጠፍቶብኛል። የዚህ ነገር ወደእርስዎ ይገኛል ይሆንን? ተጽሕፈ በአምባጨራ ከተማ። አመ ሰሙኑ ለታሕሣሥ ወር በ፲ወ፰፻፸ወ፫ ዓ/ም» ከንጉሥነት ወደ ንጉሠ ነገሥትነት ዓፄ ዮሐንስ በተለያየ ጊዜ፣ ባንድ በኩል የምስር (ግብጽ) ሠራዊት በግዛታቸው በምጽዋ በኩል፤ ባንድ በኩል ደርቡሾች በሌላ በኩል ደግሞ የእንግሊዝን ድጋፍ የያዙት ኢጣልያኖች ከአሰብ በቶሎ አልፈው ቤይሉል የሚባለውን የባሕር ጠረፍ ያዙ። ከነኚህ የውጭ ቀማኞች ጋር ክፉኛ ፍልሚያ ይዘው አንዳንዴ ሲያሸንፉ አንዳንዴም ሲገፏቸው ኖሩ። በ፲፰፻፹፩ ዓ/ም ደምቢያ ሣር ውሐ ላይ ደርቡሾች ከንጉሥ ተክለ ሃይማኖት ጋር ገጥመው አሸንፈው የፈጁትን የኢትዮጵያን የክርስቲያን አጽም አይተው እጅግ አዘኑ። ከዚያም ወደመተማ ገሠገሡ። አሳባቸው መተማን አጥፍተው ወደ ትልቁ ከተማ ኦምዱርማን ለመሄድ ነበር። መጋቢት ፩ ቀን ፲፰፻፹፩ ዓ/ም ቅዳሜ ጦርነት ገጥመው የከተማውን ቅጥር ጥሰው ከገቡ በኋላ በጠመንጃ ጥይት ተመተው ቆሰሉ። ወሬውም ያንጊዜውን በየሠልፉ ውስጥ ሲሰማ መኳንንቱም ወታደሩም ከቅጥሩ ውስጥ እየወጡ መሸሽ ጀመሩ። በማግሥቱ እሑድ መጋቢት ፪ ቀን አረፉ። ደርቡሾቹም የንጉሠ ነገሥቱን ሬሳ ከማረኩ በኋላ ራሳቸውን ቆርጠው በእንጨት ላይ ሰክተው ገበያ ለገበያ መንደር ለመንደር እያዞሩ ሲያሳዩ ዋሉ። ንጉሥ ምኒልክም ዓፄ ዮሐንስ ወደመተማ ሲዘምቱ ምናልባት ድል የሆኑ እንደሆነ ደርቡሽ ተከታትሎ ወጥቶ በጌ ምድርን እንዳያጠፋና ሕዝበ ክርስቲያኑንም እንዳይገድል በወሎና በበጌ ምድር ወሰን ሆነው ለመጠባበቅ ሲሉ ቀውት የሚባል ሥፍራ መጋቢት ፲፯ ቀን ሲገቡ የንጉሠ ነገሥቱን መሞት አረዷቸው። ለአራት ቀናትም በኀዘን ሰነበቱ። ጳውሎስ ኞኞ “አጤ ምኒልክ” በተባለው መጽሐፉ የንግሡን ስራት ሲተነትን፤ ከዚያም መልስ የንግሥ በዓሉ ስርዓት እየተዘጋጀ ከርመው ጥቅምት ፳፭ ቀን ፲፰፻፹፪ ዓ/ም በእንጦጦ ርዕሰ አድባራት ቅድስት ማርያም ቤተ ክርስቲያን በተፈጸመው ስርዓት በጳጳሱ አቡነ ማቴዎስ እጅ የወርቅ ሰይፍ ታጥቀው፤ በወርቅ ሽቦ የታሸቡ ሁለት ጦሮች ጨብጠው፤ የወርቅ ዘንግ ከተሰጣቸው በኋላ ቅብዐ መንግሥቱን ተቀብተው፣ “ሞአ አንበሳ ዘእምነገደ ይሁዳ፤ ዳግማዊ ምኒልክ ሥዩመ እግዚአብሔር ንጉሠ ነገሥት ዘኢትዮጵያ” ተብለው የወርቅ ዘውድ ተደፋላቸው። የቅዳሴውም ስርዓት ከተፈጸመ በኋላ ዓፄ ምኒልክ በውጭ አገር በአምስት ሺ ብር የተሠራ ካባቸውን ለብሰው፣ ባለወርቅ ጥላ ተይዞላቸው ዘውዳቸውን ደፍተው የወርቅ ዘንግ ይዘው የወርቅ ጫማ አድርገው ካህናቱ ከፊትና ከኋላ እያጠኑ በራሶችና ደጃዝማቾች ታጅበው ከቤተ ክርስቲያኑ ብቅ አሉ። እጅግ በጣም በዝቶ የተሰበሰበው ሕዝብም የዘንባባ ዝንጣፊ እየያዘ “ሺህ ዓመት ያንግሥዎ” እያለ ደስታውን በእልልታና በሁካታ ገለጠ።(ገጽ ፻) ይልና “ከቤተ መንግሥታቸው ውስጥ ከተዘጋጀው የግብር ማብሊያ ዳስ ገብተው ከተዘጋጀላቸው ዙፋን ላይ ሲቀመጡ ፻፩ ጊዜ መድፍ ተተኮሰ። ከመድፎቹ መተኮስ ጋርም ጠቅላላው ሠራዊት የያዘውን ጠመንጃ በተኮሰ ጊዜ የጭሱ ብዛት እንደ ደመና ሆነ።” ብሎ አስፍሮታል። የዳግማዊ ምኒልክ ዘመን የአድዋ ጦርነት ታሪከ ዘመን ዘዳግማዊ ምኒልክ የተባለውን መፅሃፍ በዳግማዊ ምኒልክ ዘመን፤ የኢትዮጵያ መንግሥት የጽሕፈት ሚኒስተር በነበሩት በፀሓፌ ትእዛዝ ገብረ ስላሴ ወልደ አረጋይ በአማርኛ የተፃፈ የዳግማዊ ምኒልክ ታሪክ ነው። መጽሐፉ በ288 ገፆች የተደጎሰና በተለያዩ ፎቶዎች የተደገፈ ሲሆን ፥ የተለያዩ ታሪካዊ ክስተቶችና ጸሓፊዉ የአይን እማኝ የነበሩበት ስለአድዋ ጦርነት ዝግጅትና ክናዋኔ በሰፊዉና በዝርዝር መረጃ የሚዳስስ ነዉ፡፡የአድዋ ጦርነት የሥልጣኔ በሮች መኪና ስልክ ዘመናዊ ትምህርት ቤት እና ሌሎችም በጣም ብዙ ስራዎች ሰርተዋል። የዕምዬ ምኒልክ ዘመን ፍጻሜ አቶ ተክለጻድቅ መኩርያ ስለ ዕምዬ ምኒልክ ዜና ዕረፍት፣ «ዐፄ ምኒልክና የኢትዮጵያ አንድነት» መጽሐፍ ላይ ካሠፈሩት ሀተታ የሚከተለው ይገኝበታል። ንጉሠ ነገሥት በ፲፱፻ ዓ/ም የጀመራቸው በሽታ እየጸና ሔዶ በመጨረሻ ሰውነታቸው ዝሎ፣ አንደበታቸው ተዘግቶ እንደቆየ በታኅሣሥ ፫ ቀን ፲፱፻፮ ዓ/ም ከዚህ ዓለም በሞት ተለዩ። የሸዋ ንጉሥ በኋላም፣ የኢትዮጵያ ንጉሠ ነገሥት በነበሩበት ዘመን ሁሉ ክፉውን በክፉ ሳይሆን፣ ክፉውን በደግነት እየመለሱ ጥፋትን ሁሉ በትዕግሥት እያሸነፉ፣ አገር የሚሰፋበትን ልማት የሚዳብርበትን፣ ሕዝብ ዕረፍትና ሰላም የሚያገኝበትን ከማሰብና ከመፈጸም አልተቆጠቡም። የአውሮፓን ኃያል መንግሥት በጦር ሜዳ በማሸነፍ ኢትዮጵያን በዓለም እንድትደነቅ አድርገዋል። የዳግማዊ አፄ ምኒልክን ዜና ዕረፍት በወቅቱ ለመደበቅ ቢሞከርም ወሬው ካንዱ ወደሌላው እየተላለፈ ነገሩን የተረዳው ሁሉ፣ «እምዬ ጌታዬ፣ እምዬ አባቴ» እያለ በየቤቱ ያለቅስ ነበር። ከአልቃሾቹ አንዱ፣ «ፈረስ በቅሎ ስጠኝ ብዬ አለምንህም አምና ነበር እንጂ ዘንድሮ የለህም፤» አለ ይባላል። በንጉሠ ነገሥቱም ሞት ዋናዎቹ ሐዘንተኞች ባለቤታቸው እቴጌ ጣይቱ፣ ልጃቸው ወይዘሮ ዘውዲቱና ብዙ መኳንንት አሉ። በልቅሶውም ጊዜ እቴጌ ጣይቱ፣ ‹‹ነጋሪት ማስመታት፣ እምቢልታ ማስነፋት ነበረ ሥራችን፣ ሰው መሆን አይቀርም ደረሰ ተራችን›› ብለው ገጠሙ ይባላል። ከልጅ ኢያሱ ቀጥለው ንግሥተ ነገሥታት ዘውዲቱ ወለቱ ለምኒልክ ተብለው የነገሡት ልጃቸው ወይዘሮ ዘውዲቱ የሚከተለውን ሙሾ አወረዱ። ሙሾውም በ«ዐፄ ምኒልክና የኢትዮጵያ አንድነት» መጽሐፍ ላይ እንዲህ ተከትቧል «እልፍ ነፍጥ በኋላው፣ እልፍ ነፍጥ በፊት፣ ባለወርቅ መጣብር አያሌው ፈረስ፣ ይመስለኝ ነበረ ይኼ የማይፈርስ። ሠላሳ ሦስት ዘመን የበላንበቱ የጠጣንበቱ፣ የትሣሥ ባታ ለት ተፈታ ወይ ቤቱ። ብትታመም ልጅህ እጅግ ጨነቀኝ፣ ብትሞትስ አልሞትም እኔ ብልጥ ነኝ። ወልደውኛል እንጂ እኔ አልወለድሁዎ፣ አንዠቴን ተብትበው ምነው መሔድዎ። አሳዳጊ አላንተ አላውቅም እናት፣ ምነዋ ሞግዚቴ እንዲህ ያል ክዳት። ቀድሞ የምናየው የለመድነው ቀርቶ፣ እንግዳ ሞት አየሁ ካባቴ ቤት ገብቶ። እጅግ አዝኛለሁ አላቅሽኝ አገሬ፣ የሁሉ አባት ሞቶ ተጐዳችሁ ዛሬ። ትንሽ ትልቅ አይል ለሁሉ መስጠት፣ ከጧት እስከ ማታ ያለመሰልቸት። ድርቅ ሆኗል አሉ ዘንድሮ አገራችሁ፣ ዝናሙ ሲጠፋ ምነው ዝም አላችሁ። አሻግሬ ሳየው እንዲያ በሰው ላይ መከራም እንደሰው ይለመዳል ወይ።» ድምፅ ሰነድ የዳግማዊ ዓፄ ምኒልክ ድምፅ መልዕክት ወደ ንግሥት ቪክቶሪያ ዋቢ መፃሕፍት አፈወርቅ ገብረኢየሱስ፣ “ዳግማዊ አጤ ምኒልክ” (፲፱፻፩ ዓ/ም) ኅሩይ ወልደ ሥላሴ (ብላቴን ጌታ)፣ “የኢትዮጵያ ታሪክ፦ ከንግሥት ሳባ እስከ ታላቁ የአድዋ ድል”፣ (፲፱፻፺፱ ዓ/ም) ዘውዴ ረታ "ተፈሪ መኮንን - ረዥሙ የሥልጣን ጉዞ" (፲፱፻፺፱ ዓ/ም) ጳውሎስ ኞኞ ፣ “አጤ ምኒልክ” (፲፱፻፹፬ ዓ/ም) ተክለጻድቅ መኩርያ "ዐፄ ምኒልክና የኢትዮጵያ አንድነት" አጼ ምኒልክ

49928

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%88%E1%88%88%E1%89%B0%20%E1%8C%B4%E1%8C%A5%E1%88%AE%E1%88%B5

ወለተ ጴጥሮስ

ቅድስት ወለተ ጴጥሮስ በኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተክርስቲያን ታዋቂ ከሆኑት አንስት ቅዱሳን አንድዋ ናት ። ገድልዋ በሺ፮፻፷፬ ዓ.ም.የተጻፈ ሲሆን የምትታወቀውም በተለይ የሮማን ካቶሊሲዝም በምድረ ኢትዮጵያ ላይ ለማስፈን በተደረገው ፍልሚያ ሕዝቡ ሃይማኖቱን እንዳይቀይር በማስተማር ፣ በየደብሩ እየደበቀች ከሞት ጥቃት በማዳን ፣ እንዲሁም የሃይማኖት ማኅበረሰቦችን በመመሥረት ፣ ተአምራቶችን በማድረግ ነው ። ቅድስት ወለተ ጴጥሮስ አባቷ ባሕር አሰግድ እናቷ ደግሞ ክርስቶስ አዕበያ ይባላሉ። ትውልዷ ከዳሮ /ምስራቅ ኢትዮጵያ/ ወገን ነው። ወንድሞቿ ዮሐንስና ዘድንግል በንጉሥ ሱስንዮስ ጊዜ ታላላቅ ባለስልጣናት ነበሩ። እናት አባቷ በህግ በስርዓት ካሳደጓት በኋላ ሥዕለ ክርስቶስ የሚባል የዓፄ ሱሰኒዮስ የጦር አበጋዝ ቢትወደድ አግብታ ፫ ልጆች መውለድዋን ገድሏ ይናገራል። ይህ ቢትወደድ ይኖርበት የነበረው ግንብ ቤት ፍራሽ እስከ አሁን ድረስ በጋይንት ስማዳ ይታያል። ከሮማን ካቶሊሲዝም ጋር ትግሉዋ ወለተ ጴጥሮስ ከቢትወደድ ሥዕለ ክርስቶስ ጋር በሰላም በመኖር ላይ እያለች ንጉሡ ዓፄ ሱሰኒዮስ የተዋሕዶ ሃይማኖቱን ቀይሮ በሮማውያን መምህራን በመሰበክ ካቶሊክነትን ተቀብሎ የኢትዮጵያ ህዝብም ካቶሊክ እንዲሆን ዐወጀ ። በዚህ ዐዋጅ የተነሣ በንጉሡ ደጋፊዎችና የቀደመ ሃይማኖታችንን አንለቅም ባሉት እውነተኛ የተዋህዶ ምዕመናን መካከል ታላቅ ጠብ ሆነ። የንጉሡ ሠራዊትም በተዋሕዶ ምእመናን ላይ ዘመቱ። ቢትወደድ ሥዕለ ክርስቶስ ከዘመቻ ሲመለስ የጳጳሱን የአቡነ ስምዖንን ልብስ እንደግዳይ ሰለባ ለንጉሡ ይዞለት መጣ። ይህንን የሃይማኖቷን መናቅ የአባቶቿን መደፈር የተመለከተችው ወለተ ጴጥሮስ እንደዚህ ካለው ከሀዲ ጋር በአንድ ቤት አብሮ መኖር አያስፈልግም ብላ ቆረጠች። ከዚህም በኋላ ከቤቱ የምትወጣበትን ዘዴ ያለ እረፍት ማሰላሰል ጀመረች:: ከዚያም ወደ ገዳም ለመግባት እንዲረዷት ከጣና መነኮሳት ጋር መላላክ ጀመረች። የጣና ቂርቆስ ገዳም አበምኔት አባ ፈትለ ሥላሴም ወለተ ጴጥሮስን ይዘዋት እንዲመጡ ሁለት መነኮሳትን ላኩ። በዚያ ጊዜ ልጆቿ ሁሉ ሞተውባት ነበር። ወለተ ጴጥሮስ ከመነኮሳቱ ጋር መጥፋቷን ያወቀው ቢትወደድ ሥዕለ ክርስቶስ ይዘው ያመጡለት ዘንድ አያሌ ሠራዊት ከኋላዋ ሰደደ። ነገር ግን ወለተ ጴጥሮስና ሁለቱ መነኮሳት በእግዚአብሔር ረዳትነት በዱር ውስጥ ተሰውረውባቸዉ ሊያገኟቸው አልቻሉም። ይህ ተሰውረውበት የነበረዉ ቦታ እስከዛሬ ድረስ ሳጋ ወለተ ጴጥሮስ ይባላል። በኋላ ዘመንም በስሟ ቤተ ክርስቲያን ተሰርቶበታል። ምንኩስናዋና ተጋድሎዋ ከዚህ በኋላ ወደ ደብረ ዕንቁ ገዳም ገብታ ስርዓተ ምንኩስናን ተምራ መነኮሰች። ታላቁ ገድሏ የተጀመረውም ከዚህ በኋላ ነው። ወለተ ጴጥሮስ ከምንኩስናዋ በኋላ በመላ ሀገሪቱ እየተዘዋወረች ሕዝቡ በተዋህዶ እምነት እንዲፀና፣ በጸሎተ ቅዳሴም ጊዜ ሃይማኖቱን የለወጠው የንጉሡ የሱስንዮስ ስም እንዳይጠራ ትመክር ጀመር። ብዙ ሰዎችም በምክሯ ተስበው በሃይማኖታቸው እየጸኑ ሰማዕትነትን መቀበል ያዙ። ይህንን የወለተ ጴጥሮስን ተጋድሎ የሰማው ንጉሥ ሱስንዮስ ተይዛ ለፍርድ ትቀርብ ዘንድ ብዙ ወታደሮች በየአካባቢው አሰማራ። በመጨረሻም በሰራዊቱ ተይዛ በሱስንዮስ ፊት ቀረበች። መሳፍንቱ መኳንንቱና ለእንጀራቸው ሲሉ ሃይማኖታቸውን የለወጡ ሊቃውንት በተሰበሰቡበት ትመረመር ጀመር። በቁም እሥር ላይ ከሳሽዋ " ንጉሡን ካድሽ፣ እግዚአብሔርን ካድሽ፣ ትዕዛዙን እምቢ አልሽ፣ ሃይማኖቱን ዘለፍሽ፣ሌሎች ሰዎችም ሃይማኖቱን እንዳይቀበሉ ልባቸውን አሻከርሽ" ሲል ከሰሳት። ወለተ ጴጥሮስ ግን እንደ አምላኳ እንደ ኢየሱስ ክርስቶስ በከሳሾቿ ፊት ዝም አለች። ንጉሡም ርቃ እንዳትሄድ ነገር ግን ከቅርብ ዘመዶቿ ጋር እንድትኖር / የቁም እስር/ ፈረደባት። ሃይማኖት ተንቃ፣ ቤተ ክርስቲያን ተዋርዳ የመናፍቃን መጨዋቻ ስትሆን ማየት የሃይማኖት ፍቅርዋ ያላስቻላት ወለተ ጴጥሮስ በግዞት መልክ ከተቀመጠችበት ቦታ ጠፍታ ዘጌ ገዳም ገባች። አብርዋትም ወለተ ጳውሎስና እህተ ክርስቶስ የተባሉ እናቶች ነበሩ። በዚያም በገዳሙ የነበሩ መነኮሳት እና የአካባቢው ምእመናን በተዋህዶ ሃይማኖታቸው እንዲጸኑ እየመከረች ጥቂት እንደቆየች የሚያሳጧትና የሚከሷት ስለበዙ ቦታውን ለቃ ወደ ዋልድባ ገዳም ገባች። ዋልድባ ገብታ ሱባዔዋን ከፈጸመች በኋላ በገዳሙ የነበሩትን አባቶችና እናቶች በእምነታቸው ጸንተው እንዲቆዩ ትመክራቸው ጀመር። አጼ ሱስንዮስ የወለተ ጴጥሮስን ተጋድሎ፣ መነኮሳትንና ምእመናንን በሃይማኖታቸው እንዲጸኑ፣ የካዱትም ከክህደታቸው እንዲመለሱ ማድረጓን ሲረዳ ብዙ ወታደሮችን ይልክባት ነበር። በዋልድባ እያለችም የንጉሡ ሰራዊት ሊያስኖሯት ስላልቻሉ ወደ ጸለምት አመራች። በጸለምት የወለተ ጴጥሮስ ትምህርት እንደ ሰደድ እሳት ተስፋፋ። ምእመናን እየውደዷትና እየተቀበሏት እራሳቸውን ለሰማዕትነት አዘጋጁ። ይህንን የሰማው ሱስንዮስ ይቺ ሴት እኔ ብተዋት እርሷ አልተወችኝም፣ አለና የጸለምቱን ገዥ ባላምባራስ ፊላታዎስን ወለተ ጴጥሮስን ይዞ እንዲያመጣለት አዘዘው። ወለተ ጴጥሮስ በጸለምቱ ገዥ ተይዛ ወደ ሱስንዮስ መጣች። አስቀድመው ሃይማኖቷን እንድትለውጥ ሊያግባቧት ሞከሩ። እርሷ ግን ጸናች። ሦስት የካቶሊክ ቀሳውስት መጥተው ስለሃይማኖትዋ ተከራከሯት። ወለተ ጴጥሮስ ግን የሚገባቸውን መልስ ሰጥታ አሳፈረቻቸው። በየቀኑ የካቶሊክ ቀሳውስት ሃይማኖቷን ትታ ካቶሊክ እንድትሆን በምክርም በትምህርትም ለማታለል ሞከሩ። ይሁን እንጂ ወለተ ጴጥሮስ በተዋሕዶ ዓለት ላይ ተመስርታ ነበርና ፍንክች አላለችም፡፡ ሃይማኖቱዋን ለማስቀየር በመጨረሻ አንዱ የካቶሊክ ቄስ "እርሷን እቀይራለሁ ማለት በድንጋይ ላይ ውኃ ማፍሰስ ነው" ሲል ለንጉሡ አመለከተ። ሱስንዮስ ይህንን ሲሰማ ሊገላት ቆረጠ። አማካሪዎቹ ግን "አሁን እርስዋን ብትገል ህዝቡ ሁሉ በሞቷ ይተባበራል፣ ስለ ሃይማኖቱ እንደ እርሱዋ መስዋዕት ይሆናል። ደግሞ ሰው ሁሉ ካለቀ በማን ላይ ትነግሣለህ? ይልቅስ ታስራ ትቀመጥ።" ብለው መከሩት። ንጉሡም ገርበል ወደተባለው በርሃ ሊልካት ወሰነ። መልክዐ ክርስቶስ የተባለው ዋነኛ የካቶሊኮች አቀንቃኝ ወደ ሱስንዮስ ፊት ቀርቦ "ንጉሥ ሆይ በፊትህ ሞገስን ካገኘሁ ክረምቱ እስኪያልፍ ድረስ ከእኔ ጋር ትክረም። እኔ እመክራታለሁ። የፈረንጆቹ መምህር አልፎኑስም ሁልጊዜ መጽሐፉን ያሰማታል። ይህ ሁሉ ተደርጎ አሻፈረኝ ካለች ያንጊዜ ግዞት ትልካታለህ" ሲል ለመነው ንጉሡም ተስማማ። መልክዐ ክርስቶስ ወለተ ጴጥሮስን የካቶሊኮች ጳጳስ ወደሚኖርበት ጎንደር አዘዞ ወሰዳት። ሁለቱ ተከታዮቿ ወለተ ክርስቶስ እና እኅተ ክርስቶስ አብረዋት ሰነበቱ። ወለተ ጳውሎስ ዘጌ ቀርታለች። አልፎኑስሜንዴዝም ዘወትር እየሄደ የልዮንን ክህደት ያስተምራት ነበር። ንጉሡም የወለተ ጴጥሮስን ወደ ካቶሊክነት መቀየር በየጊዜው ይጠይቅ ነበር፣ የሚያገኘው መልስ ግን ሁልጊዜ አንድ ነው "በፍጹም"። ክረምቱ አለፈ። ኅዳርም ታጠነ። ወለተ ጴጥሮስም በትምህርትም በማባበልም ከተዋሕዶ ሃይማኖቷ ንቅንቅ አልል አለች። ስለዚህ ወደ ስደት ቦታዋ ገርበል በርሃ በሱስንዮስ ወታደሮች ተጋዘች። ወለተ ጴጥሮስ ብቻዋን ገርበል ወረደች። በእርጅና ላይ ያለችው እናቷ ይህንን ስትሰማ አንዲት አገልጋይ ላከችላት። ቆራጧ ተከታይዋ እኅተ ክርስቶስም ወዲያው ወደ እርሷ መጣች። በገርበል በረሃ ገርበል በርሃ ለ፫ አመት ስትኖር ብዙ ጊዜ ትታመም ነበር። ስለዚህ መከራውን ሁሉ ስለሃይማኖቷ ቻለችው። ከግዞቱ ከተፈታች በኋላ ደንቢያ ውስጥ ጫንቃ በተባለ ቦታ ተቀመጠች። በስደቱ ምክንያት ቆባቸውን አውልቀው የነበሩ አያሌ መነኮሳትም ስደቱ መለስ ሲል በዙሪያዋ ተሰበሰቡ: በገዳማቸዉም ፀንተዉ እንዲኖሩ ትመክራቸዉ ነበር።በኋላም ወደ ጣና ቂርቆስ ተጉዛለች።ከዚያም ምጽሊ ወደተባለው ደሴት ሄዳ በዙርያዋ አያሌ መነኮሳትን ሰብስባ ለሃይማኖታቸዉ እንዲጋደሉ መከረቻቸዉ።። ነገር ግን መከራ ያልተለያት ወለተ ጴጥሮስ መዝራዕተ ክርስቶስ የተባለው ሰው ካቶሊክ ያልሆኑ ምእመናንን አስገድዶ የሚያስጠምቅበትን ደብዳቤ ይዞ ወደ አካባቢው መምጣቱን ስለሰማች መነኮሳቱን መክራና አስተምራ ወደ እየበረሃው ከሰደደች በኋላ እርሷም እንደገና ስደት ጀመረች። ተመልሳ ወደ ምጽሊ የመጣችው አገር ሲረጋጋ በ፵፱ አመቷ ነው። ከስደት መልስ ከስደት ስትመለስ መኖርያዋ ያደረገችው መንዞ የተባለውን ቦታ ነው። በዚያ ቦታ ላይ በጸሎትና በስግደት ተጠምዳ ኖረች። በምጽሊ ገዳም አብሯት የነበረው የደብረ ማርያም አበምኔት አባ ጸጋ ክርስቶስም መጽሐፈ ሐዊን ይተረጉምላት ነበር። አጼ ሱስንዮስ ምላሱ ተጎልጉሎ ከእግዚአብሔር ቅጣቱን ሲቀበልና የተዋሕዶ ሃይማኖት ስትመለስ አቡነ ማርቆስ ግብጻዊው ጵጵስና ተሹመው ወደ ኢትዮጵያ ሲመጡ ከመንገድ ላይ ጠብቃ ቡራኬ ተቀበለች። እርሳቸውም ሊቀ ዲያቆናት አድርገው ሾሟት። ስለሃይማኖቷ ብላ ከባሏ መለየትዋ እና መከራ መቀበሏ እስከ ግብጽ ድረስ መሰማቱን ጳጳሱ ነግረዋታል። የመጨረሻ ሕይወት ታሪኳ ከዚያም በመንዞ ገዳም አቋቁማ በተጋድሎ ተቀመጠች። ያቋቋመችው ገዳም የወንዶችም የሴቶችም ነበር። የተዋሕዶ ሃይማኖት በዐዋጅ ከተመለሰችና አፄ ፋሲል ከነገሠ በኋላ ንጉሡን ለማግኘትና ወንድሞቿንና ዘመዶቿን ለማየት ወደ ጎንደር መጣች። ንጉሡም በታላቅ ክብር ተቀበላት። በየቀኑም ሳያያት አይውልም ነበር። ወደ እርስዋ ሲገባም አደግድጎ ነበር። ይህም ስለሃይማኖትዋ ጽናትና ስለቅድስናዋ ክብር ነው። ወለተ ጴጥሮስ በተጋድሎና በምንኩስና ኖራ በ፶ አመቷ በቆረቆረችው ገዳም ዐረፈች። መታሰቢያዋም ኅዳር ፲፯ ቀን ይከበራል። የተከታይዋ ወለተ ክርስቶስ በዓል ደግሞ ኅዳር ፯ ቀን ይውላል። በሃይማኖት ጸንቶ መጋደል ወንድ ሴት አይልም። ቤተ ክርስቲያናችን እንደነ ወለተ ጴጥሮስ ያሉ አያሌ ልጆች አሏት። የዛሬዎቹ እህቶችና እናቶችም በምግባር ታንፆ በሃይማኖት ጸንቶ በእምነት መጋደልን ከእነዚህ እናቶች ሊቀስሙ ይገባል። የእናታችን የቅድስት ወለተ ጴጥሮስ እና የተከታዮቿ ረድ ኤትና አማላጅነት አይለየን። ወስብሐት ለእግዚአብሔር አሜን! በገድለ ወለተ ጴጥሮስ ላይ የተነሳ ክርክር ከፕሪንስተን ዩንቨርስቲ ፕሮፌሰር ዌንዲ ቤልቸር የምትባል አሜሪካዊት፣ ማይክል ክላይነር ከሚባል ጀርመናዊ ጋር በመተባበር ገድለ ወለተ ጴጥሮስን በሚል ርዕስ ተርጉማዋለች፡፡ ይህ የትርጉም ስራ የኢትዮጵያ የግእዝ ምሁራንን ወደጎን በመተው የተርጓሚወቹን በተለይም የቤልቸርን የግል ሃሳብ ያንጸባረቀ ነበር። በተለይም ዋናዋ ተርጓሚ ፕሮፌሰር ቤልቸር የግእዝ ቋንቋ እውቀት ፈጽሞ የሌላትና የምትተረጉመውን ጽሁፍማንበብ የማትችል ምሁር ነች። በአውስትራሊያ አስተማሪ የሆነው ዶክተር ይርጋ ገላው ወልደየስ ይህንን ትርጉም የተዛባና ሆን ተብሎ የኢትዮጵያን ታሪክና ቤተክርስቲያን ለማራከስ የተጻፈ ነው በሚል በሚል ርዕስ 95 ገጽ ያለው ጆርናል አሳትሟል፡፡ በተጨማሪም ከአርባ በላይ አለማቀፍ ምሁራን የፕሮፌሰር ዌንዲ ቤልቸር ስራ የምሁርነት ደረጃን የጠበቀ ስላልሆነ እንዲሰበሰብና በቀጣይነት በታምረ ማርያምና በክብረነገስት ላይ የጀመረችው ተመሳሳይ የማያነቡትን-መተርጎም ስራ እንዲቆም በግልጽ ደብዳቤ ጠይቀዋል።

46455

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%A5%E1%8A%90-%E1%8D%8D%E1%8C%A5%E1%88%A8%E1%89%B5

ሥነ-ፍጥረት

ይህ መጣጥፍ ስለ መጽሐፍ ቅዱስ ትምህርት ነው። ስለ ፊዚክስ ለመረዳት የተፈጥሮ ሕግጋት ጥናትን ይዩ። ሥነ-ፍጥረት በክርስትና ሥነ-ፍጥረት ማለት ልዑል እግዚአብሔር በእውቀቱ ሰማይን፣ ምድርን፣ እንዲሁም በእነርሱ ውስጥ የሚገኙትን ሁሉ ከምንም ወይም ካለመኖር ወደ መኖር አምጥቶ ብቁ ንቁ የሆኑ ሥነ-ፍጥረት የፈጠረበትን ሁኔታና ሥርዓት የምንማርበት ትምህርት ነው፡፡ ሥነ-ፍጥረት ማለት የፍጥረት መበጀት ማለት ነው፡፡ ይህ የሚታየው ዓለምና በውስጡ ያለው ሁሉ ከዚህ የሚታየው ዓለም ውጭም ያለው የማይታይ ዓለምና በውስጡ ያሉት ረቂቃን ፍጥረታት ሁሉ በእግዚአብሔር ተፈጥረዋል፡፡ /ዘፍ.1፣1 መዝ.101፣25 ኢሳ.66፣1-2 ዕብ.11፣3/ እግዚአብሔር ግዙፉንና ረቂቁን ዓለም የፈጠረው ከምንም ተነስቶ የሚያግናኛቸውና የሚያዋህደው ነገር ሳይኖረው/እምኀበ አልቦ/ ነው፡፡ /መዝ.32፣9 2ኛ መቃ.14፣10 ጥበብ.11፣18 የሐ.ሥራ 17፣24 ዕብ.11፣3 መዝ.148፣5 እግዚአብሔር ፍጥረታትን የፈጠረው ሰውንና መላእክትን ስሙን ለመቀደስ ክብሩን ለመውረስ ሲሆን የተቀሩትን ፍጥረታት ግን ለአንክሮ ለተዘክሮ ለምግበ ስጋ ለምግበ ነፍስ ነው። /መዝ.148፣1-3 ራዕ4፣11 የሐ.ሥራ14፣17 ሮሜ.1፣20/ እግዚአብሔር ፍጥረታትን ሁሉ ፈጥሮ ያከናወነው በስድስት ቀናት ውስጥ ነው፡፡ /ዘፍ2 እና ዘጸ.20፣9-11/ በእነዚሀ ቀናት የተፈጠሩት ፍጥረታት እያንዳንዳቸው ቢቆጠሩ ፍጡር ተናግሮ አይፈጽመውም ነበር፡፡ ነገር ግን በባሕርያቸው በአኗኗራቸው በ22 ይመደባሉ፡፡ ኩፋሌ 3፣9 የተፈጠሩትም በሦስት መንገድ ነው፡፡ ይኸውም፡- በዝምታ /በአርምሞ/ በመናገር /በነቢብ/ በመስራት /በገቢር/ ናቸው፡፡ ፍጥረታት የተገኙበት መንገድና ሁኔታ ፍጥረታት የተገኙበት ሁኔታ በሁለት ሁኔታ ነው፡፡ እነርሱም እምኸኀበ አልቦ አልቦ ኀበቦ (ካለመኖር ወደመኖር) በማምጣት ሲሆን ሁለተኛው ደግሞ ግብር እም ግብር ከተፈጠሩት ላይ በመፍጠር ነው፡፡ እምኀበ አልቦ ኀበቦ(ካለመኖር ወደ መኖር) በማምጣት የፈጠራቸው ፍጥረታት አራቱ ባሕርያት ማለትም ነፋስ ፣ እሳት ፣ውሃና መሬት ፣ ጨለማና መላእክት ናቸው፡፡ ግብር እም ግብር (ከተፈጠሩት ላይ በመፍጠር) የተፈጠሩት ደግሞ ሌሎቹ ፍጥረታት ናቸው፡፡ መገኛቸውም አራቱ ባሕርያተ ስጋ ናቸው፡፡ እግዚአብሔር አምላክ እነሱን በማዋሐድ ፈጥሯቸዋል፡፡ ፍጥረታት የተገኙበት መንገድ ደግሞ ሦስት ናቸው፡፡ እነርሱም፡- በዝምታ /በአርምሞ/፡- አራቱ ባሕሪያተ ስጋ፣ ጨለማ፣ መላእክት፣ ሰማያት በመናገር /በነቢብ/፡- ብርሃን፣ የዕለተ ሰኞ፣ የዕለተ ማክሰኞ፣ የዕለተ ረቡእ እና ሐሙስ ሥነ-ፍጥረታት ናቸው፡፡ በመስራት /በገቢር/ ፡-ሰውን ብቻ፡፡ የስድስት ቀናት ፍጥረታት የእለተ እሑድ ፍጥረታት፡- እሑድ ማለት አሐደ ከሚለው የግእዝ ቃል የተገኘ ሲሆን የመጀመሪያ አንደኛ ማለት ነው፡፡ እግዚአብሔር በመጀመሪያ ቀን ስምንት ፍጥረታትን እምኀበ አልቦ ኀበቦ አምጥቶ እሳት፣ ነፋስ፣ ውሃ፣ አፈር/መሬት፣ ጨለማ፣ ሰማያት፣ መላእከት እና ብርሃን ናቸው፡፡ /ዘፍ.1፣1 እሳት፣ ነፋስ፣ ውሃና መሬት አራቱ ባሕርያተ ስጋ ይባላሉ፡፡ ሰማያት ሰባት ናቸው፡፡ /መዝ.18፣1 ማቴ.3፣17 2ኛ ቆሮ.123 ዮሐ.14፣2 ዕዝራ ሱቱኤል 4፣4/ ጽርሐ አርያም፡- ከሰማያት ሁሉ በላይ ናት፡፡ ለመንበረ መንግስት እንደ ጠፈር የምታገለግል ናት፡፡ መንበረ መንግስት /መንበረ ስብሐት/፡- እግዚአብሔር በወደደው ምሳሌ ለፍጡራን የሚታይበት ነው፡፡ ለኢሳይያስ ለሕዝቅኤል ለወንጌላዊው ዮሐንስ በአምሳለ ንጉስ ታየቷቸዋል፡፡ ኢሳ.6፣1 ሕዝ.12፣6 ራዕ.4፣2 መዝ.10፣4 ሰማይ ውዱድን እንደ መሰረት አድርጎ ሰርቷታል፡፡ ሰማይ ውዱድ፡- ከኪሩቤል ላይ ተዘርግቶ ለመንበረ መንግስት እንደ አዳራሽ ወለል ሆኖ የሚያገለግል ነው፡፡ ኢየሩሳሌም ሰማያዊት፡- በፊት ሳጥናኤል የተፈጠረበት ኋላ የወጣባት ናት፡፡ ራዕ.12፣9 ይሁ.1፣6 በእለት ምጽአት በጎ የሰሩ ሰዎች የሚወርሷት የክርስቲያኖች ርስት ናት፡፡ ገላ.4፣4-26 ዕብ.12፣22 ዮሐ.14፣2 አስራ ሁለት ደጅ አላት፡፡ የደጆቿም ብርሃን ለዓይን እጅግ የሚስቡ ናቸው፡፡ የብርሃን መጋረጃም አላት፡፡ የ12ቱ ሐዋርያቱም ስም በመሰረቶቿ ላይ ተጽፎ ይገኛል፡፡ በዚህም ኢየሩሳሌም ሰማያዊት እግዚአብሔር የብርሃን ታቦትን ፈጥሮ አኑሮባታል፡፡የአምላክ ማደሪያ የሆነች ድንግል ማርያም ምሳሌ ናት፡፡ /ራዕ.11፣19/ ኤረር፤ እነዚህ ሦስቱ ዓለመ መላእክት /የመላእክት መኖሪያ/ ናቸው፡፡ ቤተ ክርስቲያን በ3 ክፍል የምትሰራው በዚህ ምሳሌ ነው፡፡ ቅዱሳን መላእክት መላእክት የተፈጠሩ በመጀመሪያ ቀን በእለተ እሑድ ነው፡፡ /ኩፋ.2፣6-8 በነገድ መቶ በከተማ አስር ነበሩ፡፡ መላእክት እምኀበ አልቦ ወይም ከአምላካዊ ብርሃን ተፈጥረዋል፡፡ አክሲማሮስ የተባለ መጽሐፍ መላእክት ከነፋስ ከእሳት ተፈጥረው ቢሆኑ እንደኛ ሞተው በፈረሱ በበሰበሱ ነበር ብሏል፡፡ በቅዱሳት መጽሐፍት በግብራቸው በእሳትና በነፋስ ተመስለዋል፡፡ መዝ.103፣4 ዕብ.1፣7 በእሳትና በነፋስ መመሰላቸው ነፋስ ፈጣን ነው መላእክትም ለተልእኮ ይፈጥናሉና፡፡ ነፋስ ረቂቅ ነው መላእክትም ረቂቃን ናቸው፡፡ እሳት ብሩህ ነው መላእክትም ብሩኀነ አእምሮ ናቸው፡፡ የመላእክት ባሕርይ ፦ መላእክት በፍጥረታቸው ረቂቃን ስለሆኑ ስጋና አጥንት የላቸውም፡፡ አይበሉም አይጠጡም /ሉቃ.24፣39/ መላእክት ጾታ የላቸውም፡፡ አያገቡም፡፡ /ማቴ.22፣30 አንድ ጊዜ የተፈጠሩ የማይባዙ የማይዋለዱ ናቸው፡፡ ህማም ሞትና ድካም የለባቸውም ሕያዋን ናቸው፡፡ ቁጥራቸው በአኃዝ አይወሰንም /ራዕ.5፣11/ የመላእክት ግብራቸው /ስራቸው/ ስራቸው እግዚአብሔርን ያለ እረፍት ቅዱስ ቅዱስ ቅዱስ እያሉ ሌትና ቀን ማመስገን ነው፡፡ /ኢሳ.6፣3 ራዕ.4፣8/ መላእክት ከእግዚአብሔር ወደ ሰው ለምህረትና ለብስራታ ለቁጣም ይላካሉ፡፡ /ሉቃ.1፣1-26 ዘፍ.19፣1-38፤ 2 ነገሥ.19፣35…/ ድኀነት የሚገባቸውን ሰዎች ይጠብቃሉ /መዝ.33፣7 90፣15/ ማቴ.18፣10 የሐ.ሥራ 12፣7/ ክፉዎችን ይቃወማሉ፡፡ የሐሰትና የዓመጸኛ የክህደት ምንጭና አባት የሆነውን ዲያብሎስን /ሄኖክ.12፣3 መቅ.ወንጌል ራእይ. 13፣5 ዮሐ. 8፣44/ በመጀመሪያ የተቃወሙት መላእክት ናቸው፡፡ /ራዕ.12፣7/ የቅዱሳንን ጸሎት ወደ እግዚአብሔር ያሳረጋሉ፡፡ /ራዕ.8፣2-4 ጦቢ.12፣15/ መላእክት ሰውን ያማልደሉ፡፡ ሰው ከፈጣሪው ጋር እንዲታረቅ ይጸልያሉ፡፡ የእግዚአብሔር ባለሟሎች ናቸውና ስለ ሰው ይለምናሉ፡፡ መላእክት ሰውን ይረዳሉ፡፡ /ዘፍ 16፣7 21፣17፤ 1 ነገሥ.19፣5-7/ ሰውን ይጠብቃሉ፡፡ ለእያንዳንዱ ሰው ሁለት ጠባቂዎች አሉት፡፡ አንዱ መላእክ ቀን አንዱ ደግሞ ሌሊት ይጠብቁታል፡፡ /ማቴ.18፣10/ የእግዚአብሔር አገልጋዮችን በችግራቸው ጊዜ ይረዳሉ ያበረታሉ፡፡ /የሐዋ.5፣12-24 12፣1-17 27፣22-25/ መላእክት ንስሃ በሚገቡ ሰዎች ደስ ይሰኛሉ፡፡ /ሉቃ.15፣10/ መላእክት ይህን የመስላሉ ቁመታቸው ይህን ያህላል ማለት አይቻልም ፡ ረቂቃን ናቸውና ሊያድኑ ያሉትን ለመታደግ በወጣትና በሽማግሌ በተለያዩ አምሳላት ይታያሉ፡፡ የሰኞ /ሁለተኛው ቀን/ ስነ ፍጥረት ሰኞ ማለት ሰኑይ ከሚለው የግእዝ ቃል የመጣ ሲሆን በሁለተኛው ቀን እግዚአብሔር ከምድር እስከ ብሩህ ሰማይ ሞልቶ የነበረውን ውኃ ወደ ላይና ወደ ታች ከፈለ፡፡ በመካከሉም ጠፈርን አደረገ፡፡ ጠፈርንም ሰማይ ብሎ ጠራው፡፡ ከጠፈር በላይ የተቀረውም ውኃ ሐኖስ ይባላል፡፡ ዘፍ.1፣6-8 ኩፋ.2፣9 የጠፈር ጥቅም፦ ለፀሐይ፣ ለከዋክብትና ለጨረቃ መመላለሻ ማኀደር ይሆን ዘንድ ከፀሐይ ከጨረቃና ከክዋክብት የሚወጠው ብርሃን ጉብብ ባለ ቅርጽ ወደላይ ሳይነዛ ወስኖ ገትቶ እንዲይዝ ወአየ ፀሐይን (ሙቀት ማፋጀት) እንዲያቀዘቅዝ ሰው ጠፈርን ወይም ሰማይን እያየ ሰማያዊ ርስቱን ተሥፋ እንዲያደርግ ለአይናችን ማረፊያ ማክሰኞ /የሦስተኛው ቀን/ ማክሰኞ የሚለው ቃል ሠሉስ ከሚለው የግእዝ ቃል የተገኘ ሲሆን ሦሥትኛ ቀን ማለት ነው፡፡ ፍጥረታት ከተፈጠሩ ሦስተኛ ቀን ነውና ሌላው ደግሞ ማክሰኞ የሚለው ቃል ማግሰኞ (የሰኞ ማግስት) ማለት ነው፡፡ በዚህ ቀን እግዚአብሔር በሦስተኛው ቀን ውኃ በአንድ ስፍራ ይሰብሰብ ብሎ ውኃን ከመሬት ለይቶ ባህር ካለው በኋላ ሦስት ፍጥረታትን ፈጠረ፡፡ ዘፍ. 1፣9-13 ኩፋ.2፣10-12፡፡ እነርሱም ፡- እጽዋት፣ አዝእርት፣ አትክልት ናቸው፡፡ በምሳር የሚቆረጡ እጽዋት /ዛፎች/፡፡ በማጭድ ሚታጨዱ አዝርዕት፡፡ በእጁ የሚለቀሙ አትክልት ናቸው፡፡ የገነት ተክል ዕፅዋት አዝርእትና አትክልት ከአራቱ ባሕርያት ከመሬት ከውኃ ከነፋስ እና ከእሳት ተፈጥረዋል ይኸውም በግብራቸው ይታወቃሉ፡፡ የዚህ እለት ፍጥረታት ለምስጢረ ስጋዌ ምሳሌ እንጠቀምበታለን፡፡ የረቡዕ /የአራተኛው ቀን/ ሥነ-ፍጥረት እለት ረቡእ ራብዕ ከሚለው የግእዝ ቃል የመጣ ሲሆን አራተኛ ቀን ማለት ነው፡፡ ሥነ ፍጥረታት ከተፈጠሩ አራተኛ ቀን ማለት፡፡ በእለተ ረቡዕ ሦስት ፍጥረታትን ፈጠረ፡፡ እነዚህም፡- ፀሐይ ጨረቃና ከዋክብት ናቸው። /ዘፍ.1፣14-16/ ከዋክብትና ጨረቃን በሌሊት ፀሐይን በቀን አሰለጠናቸው /መዝ.135፣8-9/። ፀሐይ ከእሳትና ከነፋስ በመፈጠሯ ትሞቃለች ትሄዳለች፡፡ ጨረቃና ከዋክብት የተፈጠሩት ከነፋስና ከውኃ ነው፡፡ ከነፋስ በመፈጠራቸው ይሄዳሉ፣ ከውኃ እንደመፈጠራቸው ደግሞ ይቀዘቅዛሉ፡፡ እነዚህንም ለዕለታት ለሳምንታት ለወራት ለአመታትና ለክፍለ ዘመናት መታወቂያ መለያ እንዲሆኑ ፈጥሮአቸዋል /ኩፋ.2፣13-14/፡፡ የዚህ እለት ፍጥረታት ለምስጢረ ትንሳኤ ሙታን ምሳሌ እንጠቀምባቸዋለን፡፡ የሐሙስ /የአምሰተኛ ቀን/ ፍጥረት ሐሙስ የሚለው ቃል ሃምሳይ ከሚለው የግእዝ ቃል የተገኘ ሲሆን አምሰተኛ ቀን ማለት ነው፡፡ አምስተኛ መባሉም ፍጥረታት ከተፈጠሩ አምስተኛ ቀን ሆኗልና፡፡ በእለተ ሐሙስ ሦስት ፍጥረታትን ፈጠረ፡፡ በልብ በሚሳቡ፣ በእግር የሚሽከረከሩ በክንፍ የሚበሩ በባህር ተወስነው የሚኖሩ በደመ ነፍስ ሕይወት ሕያዋን የሆነ ፍጥረታትን ፈጠረ። /ዘፍ.1፣20-23 ኩፋሌ.2፣15-16 እነዚህም ዘመደ እንስሳ፣ ዘመደ አራዊት፣ ዘመደ አእዋፋት ይባላሉ፡፡ ዘመደ እንስሳ፡-አሳዎች ዘመደ አራዊት፡- አዞ ዘመደ አእዋፋት፡- ዳክዬዎች የእለተ ዓርብ ቀን ሥነ-ፍጥረት አርብ ማለት አርበ ከሚለው የግእዝ ቃል የተገኘ ሲሆን አካተተ ፈጸመ ማለት ነው፡፡ በእለተ አርብ እግዚአብሔር አምላክ ፍጥረታትን ፈጥሮ ጨርሷልና በዚህ ቀን እግዚአብሔር አራት ፍጥረታትን ፈጠረ፡፡ እነርሱም በእግር የሚሽከረከሩ በክንፍ የሚበሩና በልብ የሚሳቡ በየብስ የሚኖሩ በደመ ነፍስ ሕይወት ሕያዋን የሆኑ ፍጥረታትን ፈጠሩ፡፡ በመጨረሻም አጋእዝተ ዓለም ሥላሴ ሰውን በመልካችን እንፍጠር ብለው ዓርብ እለት በነግህ አራቱን ባሕርያተ ሥጋ አምስተኛ ባሕርየ ነፍስን አዋህደው የሠላሳ ዓመት ጎልማሳ አድርጎ በማዕከለ ምድር /መዝ.73፣12/ በቀራኒዮ አዳምን ፈጠሩት፡፡ እንስሳት፡- ሳር ነጭተው ውኃ ተጎንጭተው የሚኖሩ አራዊት፡- ሥጋ በጭቀው ደም ተጎናጭተው ውኃ ጠትተው የሚኖሩ አዕዋፋት፡- የዛፍ የእህልን ፍሬ ለቅመው ሥጋ በልተው ውኃ ጠጥተው የሚኖሩ ናቸው፡፡ አዳም ማለት ይህ ቀረው የማይባል ያማረ መልከ መልካም ማለት ነው፡፡ እንዲሁም ከመሬት መፈጠሩን ያመለክታል፡፡ ሰው አራት ባሕርያተ ስጋ አምስተኛ ግብራተ ነፍስ አሉት፡፡ የነፍስ ግብራት፡- ልባዊነት፣ ነባቢነት፣ ሕያውነት ባሕርያተ ሥጋ፡- ውኃ፣ መሬት፣ ንፋስና እሳት አዳም በተፈጠረ በሳምንቱ ጠዋት ሦስት ሰዓት ሲሆን «አዳም ብቻውን የሆን ዘንድ አይገባውም የምትመቸውን እረዳት እንፈጠርለት» ብሎ ወዲያውኑ በአዳም እንቅልፍ አመጣበት ከአዳም ጎን አንዲት አጥንት ወስዶ ለአዳም ምትረዳውን ሴት ፈጠረለት ዘፍ.2፣18-23 ኩፋ.4፣4። እግዚአብሔር ሔዋንን ከጎኑ ፈጥሮ ባሳየው ጊዜ አዳም «ይህች አጥንት ከአጥንቴ የተገኘች ናት ሥጋዋም ከስጋዬ የተገኘች ናትና ሴት ትባል» አለ (ዘፍ.2፣23)። ሕይዋን ማለት የሕያዋን ሁል እናት ማለት ነው፡፡ ዘፍ.3፣20 ሕይዋን ከጎኑ መፈጠሯ ወንድና ሴት (ባልና ሚስት) አንድ አካል መሆናቸውና የሰው ዘር ሁሉ ከአንድ ግንድ መገኘቱን ያመለክታል፡፡ ሔዋንን ስለ ሦስት ነገር ፈጥሮታል፦ ረዳት እንድትሆን ዘር ለመተካት ከፍትወት ለመጠበቅ ሰው ከፍጥረታት ሁሉ የከበረ ነው፡፡ (መዝ.48 ፣12) ይኸውም የሚታወቀው፦ ፍጥረታት ሁሉ ከተፈጠሩ በኋላ በመፈጠሩ በእግዚአብሔር አራያና አምሳል በመፈጠሩ በምድር ላይ የሚኖሩ ፍጥረታት በሙሉ ገዥ አዛዥ ሆኖ በመፈጠሩ የእግዚአብሔር የእጁ ፍጥረት በመሆኑ ( በገቢር የተፈጠረ ) ብቸኛ ፍጥረት በመሆኑ። 22ቱ ሥነ-ፍጥረት የሚባሉት እነዚህ ከላይ ያየናቸው ናቸው፡፡ በሰባተኛው ቀን ቅዳሜ እግዚአብሔር ፍጥረታትን ሁሉ ፈጥሮ ከስራው አረፈ፡፡ ስለዚህ ይህች ዕለት ሰንበት ሆና እንድትከበር ሥጋዊ ስራዎች እነዳይሰሩባት የእግዚአብሔር መልካም ፍቃድ ሆነ፡፡ ይኸውም እግዚአብሔር ከስራው ሁሉ አርፎባታልና ነው /ዘፍ.2፣2/፡፡ ደግሞ ይዩ ባለሙያ ንድፍ መጽሐፍ ቅዱስ

52442

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A2%E1%88%8E%E1%8A%95%20%E1%88%9B%E1%88%B5%E1%8A%AD

ኢሎን ማስክ

ይህ መጣጥፍ ስለ ቴስላ ዋና ሥራ አስፈፃሚ ነው ፣ አንባቢዎች በአንቀጹ ውስጥ ያሉትን የሰዓት ቀናት ከአውሮፓውያን የቀን መቁጠሪያ በተለየ በጽሑፉ ውስጥ ካልሆነ በስተቀር እንዳያዩ ይመከራል ። ይህ ጽሑፍ በከፍተኛ ሁኔታ ሊስተካከል ነው። ኢሎን ሪቭ ማስክ /፤ ሰኔ 28፣ 1971 ተወለደ) ሥራ ፈጣሪ፣ ባለሀብት እና የንግድ ታላቅ ሰው ነው። እሱ በ መስራች፣ ዋና ሥራ አስፈፃሚ እና ዋና መሐንዲስ ነው። የመጀመሪያ ደረጃ ባለሀብት፣ ዋና ሥራ አስፈፃሚ እና የ .; የቦሪንግ ኩባንያ መስራች; እና የ እና ተባባሪ መስራች. እ.ኤ.አ. እስከ ኤፕሪል 2022 ድረስ ወደ 273 ቢሊዮን ዶላር የሚገመት ሀብት ያለው፣ በብሉምበርግ ቢሊየነሮች መረጃ ጠቋሚ እና በፎርብስ የእውነተኛ ጊዜ ቢሊየነሮች ዝርዝር መሠረት ማስክ በዓለም ላይ እጅግ ሀብታም ሰው ነው። ማስክ ከካናዳ እናት እና ደቡብ አፍሪካዊ አባት ተወልዶ ያደገው በደቡብ አፍሪካ ፕሪቶሪያ ነው። በ17 አመቱ ወደ ካናዳ ከመውጣቱ በፊት የፕሪቶሪያ ዩኒቨርሲቲን ለአጭር ጊዜ ተከታትሏል ። በኩዊንስ ዩኒቨርሲቲ ተመዝግበው ከሁለት አመት በኋላ ወደ ፔንስልቬንያ ዩኒቨርሲቲ ተዛውረው በኢኮኖሚክስ እና ፊዚክስ የመጀመሪያ ዲግሪያቸውን አግኝተዋል። እ.ኤ.አ. ጅምር በኮምፓክ በ 307 ሚሊዮን ዶላር በ1999 ተገዛ። በዚሁ አመት ማስክ የኦንላይን ባንክ ኤክስ.ኮምን በጋራ መስርቷል፣ እ.ኤ.አ. በ2000 ከ ጋር በመዋሃድ ፈጠረ። ኩባንያው በ 2002 በ የተገዛው በ 1.5 ቢሊዮን ዶላር ነው. እ.ኤ.አ. በ 2002 ማስክ ስፔስኤክስን የኤሮስፔስ አምራች እና የጠፈር ትራንስፖርት አገልግሎት ድርጅትን አቋቋመ ፣ እሱም ዋና ስራ አስፈፃሚ እና ዋና መሀንዲስ ነው። እ.ኤ.አ. ቴስላ እና ቴስላ ኢነርጂ ሆነ። እ.ኤ.አ. በ2015፣ ወዳጃዊ አርቴፊሻል ኢንተለጀንስን የሚያበረታታውን የተባለ ለትርፍ ያልተቋቋመ የምርምር ኩባንያ በጋራ አቋቋመ። እ.ኤ.አ. በ 2016 ኒውራሊንክን በአንጎል-ኮምፒዩተር ኢንተርፕራይዞች ልማት ላይ ያተኮረ የኒውሮቴክኖሎጂ ኩባንያ አቋቋመ እና የተሰኘውን ዋሻ ግንባታ ኩባንያ አቋቋመ። ማስክ ከፍተኛ ፍጥነት ያለው የክትባት ማጓጓዣ ዘዴን ሃይፐርሉፕን አቅርቧል። ማስክ ላልተለመዱ እና ሳይንሳዊ ያልሆኑ አቋሞች እና በጣም ይፋ በሆነ አወዛጋቢ መግለጫዎች ተችቷል። እ.ኤ.አ. በ 2018 ቴስላን በግል ለመቆጣጠር የገንዘብ ድጋፍ እንዳገኘ በውሸት በትዊተር በመላክ በዩኤስ ሴኩሪቲስ እና ልውውጥ ኮሚሽን () ተከሷል። በጊዜያዊነት ከሊቀመንበርነቱ በመልቀቅ እና በትዊተር አጠቃቀሙ ላይ ገደቦችን በመስማማት ከ ጋር ተስማማ። እ.ኤ.አ. በ2019፣ በታም ሉአንግ ዋሻ ማዳን ውስጥ ምክር በሰጠው የእንግሊዝ ዋሻ የቀረበለትን የስም ማጥፋት ችሎት አሸንፏል። ማስክ ስለ ኮቪድ-19 ወረርሽኝ የተሳሳተ መረጃ በማሰራጨቱ እና እንደ አርቴፊሻል ኢንተለጀንስ፣ ክሪፕቶፕ እና የህዝብ ማመላለሻ ባሉ ጉዳዮች ላይ ስላለው ሌሎች አስተያየቶቹ ተችተዋል። የመጀመሪያ ህይወት ልጅነት እና ቤተሰብ ኢሎን ሪቭ ማስክ ሰኔ 28 ቀን 1971 በፕሪቶሪያ ፣ ደቡብ አፍሪካ ተወለደ። እናቱ በሳስካችዋን፣ ካናዳ የተወለደ፣ ነገር ግን በደቡብ አፍሪካ ያደገው ሞዴል እና የአመጋገብ ባለሙያ ማዬ ማስክ ( ኔኤ ሃልዴማን) ትባላለች። አባቱ ኤሮል ማስክ በደቡብ አፍሪካ የኤሌክትሮ መካኒካል መሐንዲስ፣ ፓይለት፣ መርከበኛ፣ አማካሪ እና የንብረት ገንቢ በአንድ ወቅት በታንጋኒካ ሀይቅ አቅራቢያ የሚገኘው የዛምቢያ ኤመራልድ ማዕድን ማውጫ ግማሽ ባለቤት ነበር። ማስክ ታናሽ ወንድም ኪምባል (የተወለደው 1972) እና ታናሽ እህት ቶስካ (የተወለደው 1974) አለው። የእናቱ አያት ኢያሱ ሃልዴማን በነጠላ ሞተር ቤላንካ አውሮፕላን ወደ አፍሪካ እና አውስትራሊያ አውሮፕላን ውስጥ መዝገብ ሰባሪ ጉዞዎችን በማድረግ ቤተሰቡን የወሰደ ጀብደኛ አሜሪካዊ-የተወለደ ካናዳዊ ነበር። እና ማስክ የብሪቲሽ እና የፔንስልቬንያ ደች ዝርያ አለው። ማስክ ገና ልጅ እያለ ዶክተሮች መስማት የተሳነው መሆኑን ስለጠረጠሩ አዴኖይድስ ተወግዶ ነበር ነገር ግን እናቱ በኋላ ላይ "በሌላ ዓለም" እያሰበ እንደሆነ ወሰነች. ቤተሰቡ በኤሎን ወጣትነት በጣም ሀብታም ነበር; ኤሮል ማስክ በአንድ ወቅት “ብዙ ገንዘብ ነበረን አንዳንድ ጊዜ ደህንነታችንን እንኳን መዝጋት አንችልም” ብሏል። እ.ኤ.አ. ልታስበው የምትችለውን ክፉ ነገር ሁሉ ማለት ይቻላል እርሱ አድርጓል። በአባቱ በኩል ግማሽ እህት እና ግማሽ ወንድም አለው. ኢሎን በወጣትነቱ የአንግሊካን ሰንበት ትምህርት ቤት ገብቷል። በ10 ዓመቱ ማስክ የኮምፒዩተር እና የቪዲዮ ጨዋታዎችን ፍላጎት አዳበረ እና -20 አግኝቷል። የኮምፒዩተር ፕሮግራሚግን በማኑዋል የተማረ ሲሆን በ12 ዓመቱ የተሰኘውን ላይ የተመሰረተ የቪዲዮ ጌም ኮድ ለ እና መፅሄት በ500 ዶላር ሸጠ። ግራ የሚያጋባ እና አስተዋይ ልጅ፣ ማስክ በልጅነቱ ሁሉ ጉልበተኛ ነበር እና አንድ ጊዜ የወንዶች ቡድን ደረጃ ላይ ከጣሉት በኋላ ሆስፒታል ገብቷል። ከፕሪቶሪያ ቦይስ ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤት ከመመረቁ በፊት የ መሰናዶ ትምህርት ቤት እና ብራያንስተን ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤት ገብቷል ከካናዳ ወደ አሜሪካ መግባት ቀላል እንደሚሆን የተረዳው ማስክ በካናዳ በተወለደችው እናቱ በኩል የካናዳ ፓስፖርት ጠየቀ። ሰነዶቹን በመጠባበቅ ላይ እያለ ለአምስት ወራት በፕሪቶሪያ ዩኒቨርሲቲ ገብቷል; ይህ በደቡብ አፍሪካ ወታደራዊ አገልግሎት ውስጥ የግዴታ አገልግሎት እንዳይሰጥ አስችሎታል. ማስክ በሰኔ 1989 ካናዳ ደረሰ፣ እና በሳስካችዋን ውስጥ ከአንድ ሁለተኛ የአጎት ልጅ ጋር ለአንድ ዓመት ያህል በእርሻ እና በእንጨት ወፍጮ ውስጥ ያልተለመዱ ስራዎችን ኖረ። እ.ኤ.አ. በ 1990 በኪንግስተን ፣ ኦንታሪዮ ወደሚገኘው ኩዊንስ ዩኒቨርሲቲ ገባ። ከሁለት አመት በኋላ ወደ ፔንስልቬንያ ዩኒቨርሲቲ ተዛውሮ በ1995 በፊዚክስ ባችለር ኦፍ አርትስ ዲግሪ እና በኢኮኖሚክስ የሳይንስ ባችለር ዲግሪ አግኝቷል። እ.ኤ.አ. በ 1994 ፣ ሙክ በበጋው ወቅት በሲሊኮን ቫሊ ውስጥ ሁለት ልምምዶችን አካሂዷል-በኃይል ማከማቻ ጅምር ፒናክል ምርምር ኢንስቲትዩት ፣ ለኃይል ማከማቻ ኤሌክትሮይቲክ አልትራካፓሲተሮችን ያጠናል እና በፓሎ አልቶ ላይ የተመሠረተ ጅምር የሮኬት ሳይንስ ጨዋታዎች። እ.ኤ.አ. በ 1995 በካሊፎርኒያ ውስጥ በስታንፎርድ ዩኒቨርሲቲ በቁሳቁስ ሳይንስ የዶክተር ኦፍ ፍልስፍና (ፒኤችዲ) ፕሮግራም ተቀበለ ። ማስክ በኔትስኬፕ ሥራ ለማግኘት ሞክሮ ነበር ነገርግን ለጥያቄዎቹ ምንም ምላሽ አላገኘም። ከሁለት ቀናት በኋላ ስታንፎርድን አቋርጦ የኢንተርኔት እድገትን ለመቀላቀል እና የኢንተርኔት ጅምር ለመጀመር ወሰነ። የንግድ ሥራ እ.ኤ.አ. በ1995 ማስክ፣ ኪምባል እና ግሬግ ኩሪ ከመልአክ ባለሀብቶች በተገኘ ገንዘብ ዚፕ2ን የድር ሶፍትዌር ኩባንያ መሰረቱ። ሥራውን በፓሎ አልቶ ውስጥ በሚገኝ አነስተኛ የተከራይ ቢሮ ውስጥ አስቀመጡት። ኩባንያው የኢንተርኔት ከተማ መመሪያን አዘጋጅቶ ለጋዜጣ አሳታሚ ኢንዱስትሪ፣ ካርታዎች፣ አቅጣጫዎች እና ቢጫ ገፆች አቅርቧል። ማስክ ኩባንያው ውጤታማ ከመሆኑ በፊት አፓርታማ መግዛት ስላልቻለ ቢሮ ተከራይቶ ሶፋ ላይ ተኝቶ ውስጥ ሻወር ማድረጉን እና አንድ ኮምፒዩተር ከወንድሙ ጋር እንደሚጋራ ተናግሯል። እሱ እና ኪምባል በንግድ ውሳኔዎች ላይ መስማማት በማይችሉበት ጊዜ ልዩነቶቻቸውን በትግል መፍታት እንደቻሉ ማስክ “ድረ-ገጹ በቀን ውስጥ ነበር እና እኔ ማታ ማታ በሳምንት ሰባት ቀን ፣ ሁል ጊዜ ኮድ እያደረግሁ ነበር” ብለዋል ። የማስክ ወንድሞች ከኒውዮርክ ታይምስ እና ከቺካጎ ትሪቡን ጋር ውል ወስደዋል እና የዳይሬክተሮች ቦርድ ከ ጋር የመዋሃድ ዕቅዶችን እንዲተው አሳምነው።ሙስክ በሊቀመንበሩ ሪች ሶርኪን የተያዘው ዋና ስራ አስፈፃሚ ለመሆን ያደረገው ሙከራ በቦርዱ ከሽፏል። . ኮምፓክ በየካቲት 1999 ዚፕ2ን በ307 ሚሊዮን ዶላር በጥሬ ገንዘብ ገዙ እና ማስክ ለ7 በመቶ ድርሻው 22 ሚሊዮን ዶላር አግኝቷል። እ.ኤ.አ. በ 1999 ማስክ በመስመር ላይ የፋይናንስ አገልግሎት እና የኢሜይል ክፍያ ኩባንያ ን በጋራ አቋቋመ። ጅምር በፌዴራል ኢንሹራንስ ከገቡት የመስመር ላይ ባንኮች አንዱ ሲሆን በመጀመሪያዎቹ የስራ ወራት ከ200,000 በላይ ደንበኞች አገልግሎቱን ተቀላቅለዋል። የኩባንያው ባለሀብቶች ማስክን ልምድ እንደሌለው አድርገው በመቁጠር በዓመቱ መጨረሻ በኢንቱይት ዋና ሥራ አስፈፃሚ ቢል ሃሪስ እንዲተኩ አድርገውታል። በሚቀጥለው አመት፣ ውድድርን ለማስቀረት ከኦንላይን ባንክ ኮንፊኒቲ ጋር ተዋህዷል። በማክስ ሌቭቺን እና በፒተር ቲኤል የተመሰረተው ኮንፊኒቲ ከኤክስ.ኮም አገልግሎት የበለጠ ታዋቂ የነበረው ፒፓል የገንዘብ ማስተላለፊያ አገልግሎት ነበረው ።በተዋሃደው ኩባንያ ውስጥ ማስክ እንደ ዋና ሥራ አስፈፃሚ ተመለሰ። ሙክ የማይክሮሶፍት ሶፍትዌሮችን ከሊኑክስ መመረጡ በድርጅቱ ውስጥ አለመግባባት ፈጠረ እና ቲኤል ስራውን እንዲለቅ አድርጎታል። በቴክኖሎጂ ጉዳዮች እና የተቀናጀ የቢዝነስ ሞዴል ባለመኖሩ ቦርዱ ማስክን በማስወገድ በሴፕቴምበር 2000 በቲኤል ተክቷል። ኢቤይ በ 1.5 ቢሊዮን ዶላር ክምችት፣ ከዚህ ውስጥ ሙክ - 11.72% የአክሲዮን ትልቁ ባለድርሻ -175.8 ሚሊዮን ዶላር አግኝቷል። እ.ኤ.አ. በ 2017 ማስክ ስሜታዊ እሴት እንዳለው በማብራራት የ ን ጎራ ከ ላይ ላልታወቀ መጠን ገዝቷል ።

32454

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%A6%E1%88%8C%20%E1%8B%93%E1%88%88%E1%88%9D%20%E1%8A%A0%E1%89%80%E1%8D%8D%20%E1%8C%A5%E1%8B%AB%E1%88%AB%20%E1%8C%A3%E1%89%A2%E1%8B%AB

ቦሌ ዓለም አቀፍ ጥያራ ጣቢያ

ቦሌ ዓለም አቀፍ የጥያራ ጣቢያ (አውሮፕላን ማረፊያ) በአዲስ አበባ ከተማ በደቡብ-ምሥራቅ አቅጣጫ ከአራዳ በስምንት ኪሎ ሜትር ርቀት ላይ የሚገኝ የአገሪቱ ዋና አድማሳዊ የንግድና የግንኙነት በር ነው። ፕሮፌሶር (ዲባቶ) መስፍን አረጋ፣ ቦሌ በኦሮምኛ ቋንቋ ትርጉሙ የሚፈረፈር ወይም የሚሰነጣጠቅ መሬት እንደሆነ ይነግሩናል። እውነትም የአካባቢው ገጸ-ምድር ለአየር ማረፊያ አመቺ ሜዳማ ቢሆንም መሬቱ ግን ረግራጋ እና መረሬ ነው። በፋሺስት ኢጣልያ ዘመናት ጥያራዎች (አየር ዠበቦች) ወደአገሪቱ መግባት የጀመሩት በንግሥት ዘውዲቱ ዘመን ሲሆን በአዲስ አበባ ዙሪያ በጃን ሜዳ እና አቃቂ ያርፉ እንደነበር በታሪክ ተዘግቧል። የመጀመሪያው ቋሚ የጥያራ ጣቢያ ግን የተሠራው በአምሥቱ የፋሺስት ዘመናት ሲሆን የካቲት ፳፬ ቀን ፲፱፻፳፰ ዓ/ም አክሱም አካባቢ ላይ ከነጥያራው ተከስክሶ በሞተው አብራሪያቸው፣ “ኢቮ ኦሊቬቲ” “” ስም ሠይመውት የነበረው የልደታ የጥያራ ጣቢያ ነው። በዚሁ በፋሺስት ወረራ ዘመን ‘አላ ሊቶሪያ’ የተሰኘው ኩባንያ በአገር ውስጥ ከአዲስ አበባ ተነስቶ ነገሌን፤ ሞቃዲሾን፤ ድሬ ዳዋን፤ ጎራኄን፤ ጂቡቲን፤ አሰብን፤ ጂማን፣ ጋምቤላን ደምቢ ዶሎን፤ ጎንደርን አስመራን፤ ደሴን፤ ለቀምትን እና አሶሳን የሚያገለግሉ የበረራ መሥመሮች ሲኖረው ከአድማስ ባሻገር ደግሞ ከተማዋን በካርቱም፣ ዋዲ ሃይፋ፤ ካይሮ፣ ቤንጋዚ እና ሲራኩሳ አድርጎ ከሮማ ጋር የሚያገናኝ የበረራ መሥመርም ነበረው። ከድል በኋላ ከድል ወዲህ ልደታ ጥያራ ጣቢያ፤ የብሪታኒያ ጦር ኃይሎች ሲገለገሉበት ከቆየ በኋላ የኢትዮጵያ አየር መንገድ ታኅሣሥ ፳፩ ቀን ፲፱፻፴፰ ዓ/ም ሲመሠረት ዋና ጣቢያው እዚያው ነበር። ዳሩ ግን የአየር መንገዱ አገልግሎት እየተስፋፋ ሲመጣና ትላልቅ ጄት አውሮፕላኖች እንደሚያስፈልጉት ግልጽ ሲሆን፣ የልደታ አየር ጣቢያ ብቃት እንደሌለው እና ለጄት አየር ዠበቦችም ማሳረፊያ የማይስማማ መሆኑ ታምኖበት የአማራጭ ሥፍራ ፍለጋ ተጀመረ። የአዲሱንም አየር ጣቢያ ዝርዝር ጥናት እንዲያዘጋጅ ውሉ ለአሜሪካዊው ‘አማን እና ዊትኒ’ () ኩባንያ ተሰጥቶ፤ ጥናቱ በ፲፱፻፶ ዓ/ም ተገባዶ አማራጩ ሥፍራ ቦሌ እንዲሆን ተወሰነ። አዲሱ የጥያራ ጣቢያ ቦሌ ሜዳማ አካባቢ ሲሆን፣ ለመነሳትም ሆነ ለማረፍ ከሚከለክሉ ተራራዎችና ጋራዎች የራቀ ሥፍራ ነው። የከተማዋም ወሰን በወቅቱ ከመስቀል አደባባይ እና ከኡራኤል በማያልፈት ጊዜ ለአየር ጣቢያው ቋሚነት የታጨው አካባቢ ከከተማ ውጭ እና ራቅ ያለ ድንግል ልማት ነበር። የአየር ጣቢያውን የግንባታ ወጪ ከአሜሪካዊው ‘ኤክስፖርት-ኢምፖርት’ ባንክ በተገኘ ብድር ተሸፍኖ ሥራው ተጀመረ። የግንባታው ሥራ ጨርሶ ባይጠናቀቅም እንኳ፤ የማኮቦቢያው እና የበረራ ቁጥጥሩ ሕንፃ ሥራ እንደተገባደደ አየር መንገዱ የገዛቸውን ሁለት የጄት ዠበቦች (‘ቦይንግ ፯፻፯) ሲረከብ እዚሁ ቦሌ ጥያራ ጣቢያ ነበር ያረፉት። ጠቅላላ ግንባታው ተጠናቆ ሲያልቅ ኅዳር ፲፩ ቀን ፲፱፻፶፮ ዓ/ም ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ ዓለም አቀፍ አውሮፕላን ማረፊያ ተብሎ፣ በንጉሠ ነገሥቱ ተመርቆ ተከፈተ። እድሳት እና መስፋፋት የአዲሶቹ ጄት ጥያራዎች ክብደት፤ የአየር መንገዱ በረራ መሥመሮች መባዛት እና የማኮብኮቢያው መሠረት ግንባታ ጥንካሬ ወትሮውንም አስተማማኝ አለመሆን፤ የተነጠፈውም መረሬ እና የመሸርሸር ጠባይ ባለው አፈር ላይ በመሆኑ ከአምሥት እና ስድስት ዓመታት አገልግሎት በኋላ የመሰነጣጠቅ ባህሪ ይታይበት ዠመር። ስለዚህ ማኮብኮቢያውን የማጠንከር እና ርዝመቱን በ ሰባት መቶ ሜትር የማራዘም ሥራ አዲስ በተገኘ ብድር ተጠናቋል። የአገሪቱ የአየር ግልጋሎት እያደገ ሲሄድ መንገደኛ ማስተናገጃ ሕንፃዎቹም የግድ መስፋፋት እንደነበረባቸው ግልጽ ሲሆን ከጃፓን መንግሥት በተገኘ ብድር ተስፋፍቶ ኅዳር ፳፩ ቀን ፲፱፻፸ ዓ/ም ተመርቆ ተከፈተ። ዋቢ ምንጮች አዲስ አበባ የኢትዮጵያ አየር ማረፊያዎች

9595

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%B0%E1%88%A8%E1%89%B5%20%E1%8A%90

ተረት ነ

ነቅናቂ ሳለ ማን ጥሩ ይጠጣል ነበረ እንጂ ይኖራል የሚባል ፍጡር የለም ነበርንበት አትኩሩበት ነቢያት በመደመዱ ሀዋርያት ገደገዱ ነቢያት በቀየሱ ሀዋርያት ገሰገሱ ነቢይ ቢኖር በከበረ ነበር ነቢይ ባገሩ አይከበርም ነብር ቢያንቀላፋ ዝንጀሮ ጎበኘው ነብር ባየለበት ዘመን ድመት ይበረታል ነብር ባየለበት ዘመን ድመት ይኮርታል ነብር ሳይገድል ቆዳውን ያስማማል ነብር አየኝ በል ነብር አይኑን ታመመ ፍየል መሪ ሆነ ነብር የሞተ እለት ፍየል ልጅዋን ትድራለች ነዋሪ ለዘላለም አለ አምላክ የለም ነውር ለባለቤቱ እንግዳ ነው ነገረኛ ሰው ከቤቱ አይሞትም ነገረኛ ታሞ አይተኛ ነገረኛ ናቸው አርቃችሁ ቅበሩዋቸው ነገረኛ ናቸው አጥልቃችሁ ቅበሩዋቸው የተነሱ እንደሆን ብዙ ነው ጣጣቸው ነገረኛ ዝንጀሮ ውሻ ታረባለች ነገሩ ነገር ነው ውስጡ ጥቅንጥቅ ነው ነገሩ ነገር ነው ውስጡ ጉራንጉር ነው ነገሩ ነው እንጅ ቢላዋ ሰው አይጎዳም ነገሩ ነው እንጅ ጩቤ ሰው አይጎዳም ነገሬ በሆዴ መንገዴ ባመዴ ነገሬ በከንፈሬ ነገር ለበለጠ ውድማ ለመለጠ ነገር ለበለጥ ውድማ ለመለጥ ነገር ለሰሚ ውሀ ለሎሚ ነገር ለጀማሪው እሳት ለጫሪው ነገር ሲበዛ ይሆናል ዋዛ ነገር ሲያመልጥ ራስ ሲመለጥ ነገር ሲያመልጥ ራስ ሲመለጥ አይታወቅም ነገር ሲያመልጥ እራስ ሲመልጥ አይታወቅም ነገር ሲጀመር እህል ሲከመር ነገር ሳያውቁ ሙግት ሳይጎለብቱ ትእቢት ነገር ሳያውቁ ሙግት አቅም ሳይኖር ትእቢት ነገር ስንት ነው ሁለት ምን ያበዛዋል ውሸት ነገር በሆዴ መንገድ በአመዴ ነገር በሆዴ እየተመኘሁ ቢከፍቱት ተልባ ሆኜ ተገኘሁ ነገር በለዛው ጥሬ በለዛዛው ነገር በልክ ሙያ በልብ ነገር በመልከኛ ጠላ በመክደኛ ነገር በምሳሌ ጠጅ በብርሌ ነገር በምሳሌ ጠጅ በብርሌ መዝሙር በሀሌ ነገር በምሳሌ ጠጅ በብርሌ ዜማ በሀሌ ነገር በቀጠሮ ዘፈን በከበሮ ነገር በትኩሱ ጨዋታ በወዙ ነገር በነገር ይጠቀሳል እሾህ በእሾህ ይነቀሳል ነገር በእርቅ መንገድ በድርቅ ነገር በእርቅ ወይፈንን በድርቅ ነገር በወቀሳ በደል በካሳ ነገር በዋስ እህል በነፋስ ነገር በዋና ሚዶ በእረኛ ነገር በዋና ሜዳ በእረና ነገር በዋና ዘፈን በገና ነገር በዋናው ንብ በአውራው ነገር በዳኛ ሚዶ በእረኛ ነገር ቢሳሳት ከጥንቱ ሰይፍ ቢመዘዝ ካፎቱ ነገር ቢሳሳት ከጠዋቱ ጥጃ ቢሳሳት ከእናቱ ነገር ቢበዛ ባህያ አይጫንም ነገር ባዋቂ ብረት በጠራቂ ነገር አለኝ ከማለት ስራ አለኝ ማለት ነገርን አድምጦ እህልን አላምጦ ነገር እንደዛፉ ዛፉ እንደቅርንጫፉ ነገር ከመጀመሪያው እህል ከመከመሪያው ነገር ከመጀመሪያ ፍለጋ ከመሻገሪያ ነገር ከመጀመሪያው ውሀ ከመሻገሪያው ነገር ከስነበተ ቅራሪ ከሆመጠጠ ነገር ካምጩ ውሀ ከምንጩ ነገር ከስሩ ውሀ ከጥሩ ነገርን ከስሩ ውሀን ከጥሩ ነገር ከእብድ ይገኛል ነገር ከእጅ ይገኛል ነገር ከዋስ ምላስ ከጥርስ ነገር ከዋስ ምላስ ከጥርስ አያልፍም ነገር ከውሉ ጋሻ ከንግቡ ነገር ከግቡ ጋሻ ከእንግቡ ነገር ከፊቱ ዱቄት ከወንፊቱ ነገር ካንሹ ስጋ ከጠባሹ ነገር ካንሺው ስጋ ከጠባሺው ነገር ካጀማመሩ እሀ ል ካከማመሩ ነገር ወዳድ ሰው ከመንገድ ዳር ቅበሩኝ ይላል ነገር ወዳጅ ሰው ከመንገድ ዳር ቅበሩኝ ይላል ነገር ወዳጅ ከቤቱ አይሞትም ነገር ወዴት ትሄዳለህ ጎንደር መጨረሻህ ታገር ነገር ያለዳኛ ትብትብ ያለመጫኛ ነገር የሚከረው ጎንጓኙን ሲያገኝ ነው ነገር የሻ ዳኛ አምጡ ይላል የዶሮ ሻኛ ነገር የዋለበት ዳኛ ያውቃል ከብት የዋለበት እረኛ ያውቃል ነገር የፈራ ይቃጠራል አውሬ የፈራ ያጥራል ነገር ያለዳኛ ተረት ሰማይ ያለ ደመና ብረት ነገር ፈጣሪውን እሾህ አጣሪውን ነገር ነገርን ያነሳል ጥጋብ ሞትን ያስረሳል ነገርህና ነገሬ ልክ ነው ሰው መስማቱ ትርፍ ነው ነገር ነገርን ያመጣል ድግር አፈር(ን) ያወጣል ነገርህን በጠጄ ርስትህን በልጄ ነገር በነገር ይወቀሳል እሾህ በሾህ ይነቀሳል ነገርም ይበረክታል ባለጋራም ይታክታል ነገርኩት መስዬ እንዲመስለው ብዬ ነገር መጫኛ እንዳሳጠሩት ወይም እንዳስረዘሙት ነው ነገርና ገመድ አለውሉ አይፈታም ነገርን በእርቅ ወይፈንን በድርቅ ነገር እንዲጠፋ ዳኛውን ግደል ነገር ነገርን ይወልዳል ነጋሪ የሌለው ይታማ አይመስለው ነጋዴ ወረቱን ዘላን ከብቱን ገበሬ ምርቱን ነጋዴን ተዘማች ምን አቀላቀለው ነጻነት ያኮራል ስራ ያስከብራል ነጭ ሽንኩርት በመሽተቱ እራሱን ቀብሮ ይኖራል ነጭ ድሀ ነጭ ማር ይከፍላል ነጭ እንደሸማ ትክል እንደትርሽማ ነጭ እንደሸማ ትክል እንደአክርማ ነፋስ በተነሳበት ጊዜ እሳት አይጭሩም ነፋስ ሲነሳ እሳት አይጫርም ነፍጥ ቢያጓራ የጌታውን ጎን ይሰብር ነፍጥ ቢያጓር የጌታውን ጎን ይሰብር ነፍስ በፈጣሪዋ ሴት ባሳዳሪዋ ኑር ባገር ጥፋ ካገር ኑሮ በዘዴ አቶ ዘወልዴ ኑሮ በዘዴ ጾም በሁዳዴ ኑሮ በደጋ መተኛት ባልጋ ኑሮ ቢያምርህ ችላ ጥጋብ ቢያምርህ ባቄላ ኑሮ ከማናደድ ሄዶ መመስገን ኑሮ ከማናደድ ሄዶ መናፈቅ ኑሮ ካሉት መቃብር ይሞቃል ኑሮ ካሉት የጤፍ ቅጠል ሁለት ሰው ያስተኛል ኑሮ ካሉት ፍሪጅ ይሞቃል ኑሮ ካሉት ፍሪጅ ይሞቃል አለ የቢራ ጠርሙስ ኑ ባይ ከባሪ እንቢ ባይ ቀላይ ኑሮ ኑሮ ከመሬት ዙሮ ዙሮ ከቤት ኑሮ ኑሮ ከመሬት ዙሮ ዙሮ ከቤት አይቀርም ኑሮ ያኗኑራል ህግ ያከባብራል ናቂ ወዳቂ ና ብላ ሳይሉት ከወጡ አውጡልኝ ና ያሉት እንግዳ እራቱ ፍሪዳ ናዳ መጣልህ ቢሉት ተከናንቤአለሁ አለ ናዳ መጣልህ ቢሉት ተከናንቤአለሁ ልቀቀው አለ ንቡን አባሮ ማሩን ንብ ላጥር ሳያረዳ አይሄድም ንብ ሲሰማራ አጥሩን ተመልከት ንብ ቢሄድ ካጥር ሰው ቢሄድ ካገር ንብ ቢሄድ ካጥር ሰው ቢሰደድ ካገር ንብ ባውራው ገበሬ ባዝመራው ንብን አይተህ ተገዛ ብሎዋል እግዜር ንካ ያለው አይቀርም ንዳማ ቢአጭዱት ክምር አይሞላም ንጉሱ በድንኳናቸው እኔ በጎጆዬ ንጉሱ በድንኳናቸው እኔ በጎጆዬ ንጉስ ነን አለ ድሀ ንገስ ቢሉት ሳልዋጋ አልነግስ አለ ንጉስ ለብያኔ አቡን ለኩነኔ ንጉስ በመንግስቱ እግዜር በመለኮቱ ጎልማሳ በሚስቱ ንጉስ በመንግስቱ ጎልማሳ በሚስቱ አምላክ ባምላክነቱ ንጉስ በግንቡ ይታማል ንጉስ በግንቡ ገበሬ በርስቱ ቢገቡባቸው ቀናተኞች ናቸው ንጉስ ከግንቡ ውጭ ይታማል ንጉስ በዘውዱ ድሀ ባመዱ ንጉስ ቢቆጣቀስ ብለህ ውጣ ንጉስ ሲቆጡ ቀስ ብላችሁ ውጡ ንጉሱ ቢሞቱ ከማን ይሟገቱ ንጉስ ቢያተርፍ ሁሉ ይተርፍ ንጉስ ሲሞት ግንቡን ብልህ ሲሞት ልቡን ንጉስ አንጋሹን ቤተክርስቲያን ቀዳሹን ንጉስ አይከሰስ ሰማይ አይታረስ ንጉስ አይከሰስ ሰማይ አይታረስ አባት አይወቀስ ንጉሱ ከሾመው ማረሻ የሾመው ንጉስ ከተነፈሰ አይን ከፈሰሰ ንጉስ ከተነፈሰ ውሀ ከፈሰሰ ንጉስ ይተክላል ንጉስ ይነቅላል ንጉስ የቆረጠው እጅ ካለ ይቆጠራል ንጉስ የፈረደበት መርከብ የተሰበረበት ንጉስ የፈረደበት መርከብ የተሰበረበት (አንድ ነው) ንጋትን ዶሮ ያውቃል ወፍ ያረጋግጣል ንጋትን አውራ ዶሮ ያውቃል ወፍ ያረጋግጣል ንጋትና ጥራት እያደር ይታያል ንጉስ የሰቀለው አንበሳ የሰበረው ንፉግ ለግሶ ቢሰጥ እጁ ይንቀጠቀጥ ንጉስ የወደደው ዘመን የወለደው ንጉስ ያላቸው ንቦች ማር ይበላሉ ንጉስ የሌላቸው ዝንቦች ጥንብን ይልሳሉ ንጉስ ይሞግትልህ ንጉስ አይሞግትህ ንግግር ሲበዛ ይጠፋል ማር ሲበዛ ያስተፋል ንፍጥ ለባለቤቱ ቅቤ ነው ኖረሽ አልጠቀምሽን ሞተሽ አለቀቅሽን ኖሮ ኖሮ ከሞት ዞሮ ዞሮ ከቤት]]

13854

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%AD%E1%88%AA%E1%88%B5%E1%89%B3%E1%89%AE%20%E1%8B%B0%E1%8C%8B%E1%88%9B

ክሪስታቮ ደጋማ

ክሪስታቮ ደጋማ (ከ፲፭፻፰ አካባቢ እስከ ነሐሴ ፳፮ ቀን ፲፭፻፴፬ ዓ.ም.) በኢትዮጵያ የፖርቹጋሎችን ጦር መሪ የነበረ ሲሆን የግራኝ አህመድን ሰራዊት ቁጥሩ በጣም ባነሰ ሰራዊት አራት ጊዜ አሸንፎች በአምስተኛው ጊዜ ተማርኮ ሃይማኖቴን አልቀይርም ሲል የተገደለ አዋጊ ነበር። ሪቻርድ በርተን የተባለ የታሪክ ተመራማሪ ክሪስታቮን በጀግኖች ዘመን የተወለደ ቀደምት ጀግና ነበር ሲል አድንቆታል። በሌላ በኩል ክሪስትቮ የታዋቂው አለም አቀፍ ተጓዥ ቫስኮ ደጋማ ልጅ ነበር። እስቲቮ የፖርቹጋሎችን ሃይል በቀይ ባህር በማስተባበር ኦቶማን ቱርኮችን እንደወጋ ክሪስታቮ ወደ ህንድ አገር በ1532 ከታላቅ ወንድሙ ስቲቮ ደጋማ ጋር በመሆን ከሄዱ በኋላ በ1535 ተመልሰዋል። ከዚያም በ1538 ወደ ዲዩ ከሌላ ተጓዥ ጋር ሄዷል። በነዚህ ጉዞወች ባሳየው ፈጣን አይምሮ የብዙወችን ህይወት አድኗል። ስለዚህ ስላሳየው ከፍተኛ ጥበብ የህንድ ገዥ የነበረው ታላቅ ወንድሙ ስቲቮ ደጋማ በ1541 በቀይ ባህር ውስጥ ቱርኮችን ለመዋጋት ካሰለፋቸው የፖርቹጋል መርክቦች የአንዱ አዛዥ አደረገው። ነገር ግን በዚህ ጦርነት ምንም ድል ስላላገኙ እ.ኤ.አ ግንቦት 22፣ 1541 መርከቦቻችቸው ምጽዋ ላይ መልህቃቸውን ጣሉ። የኢትዮጵያው ዘመቻ የቀይ ባህሩን ጦርነት አለመሳካት ለመበቀልና የኢትዮጵያውን ንጉስ አጼገላውዲወስን ለመረዳት በክሪስታቮ የሚመራ 400 ጠመንጃ ያነገቱ የፖርቱጋል ሰራዊት የያዘ ጦር ወደ ውስጠኛው የኢትዮጵያ ክፍል እንዲሄድ ስቲቮ አዘዘ። ከነዚህ ሰባወቹ የእጅ ጥበብ አዋቂወችና መሃንዲሶች ሲሆኑ 130 የሚሆኑ አሽከሮችን ያቀፈና ወደ አንድ ሺህ የሚጠጋ አርቅብስ የተባለ የጥንት ጠመንጃ፣ አንድ ሽህ ረጅም የጦር ዘንግ እና ብዛት ያላቸው የጥንት መድፎችን ያካተተ ነበር። . በዚህ ጊዜ አህመድ ግራኝ በኢትዮጵያ ላይ ጦርነት ከከፈት 14 አመት ሆኖት ነበር፣ 3/4ኛ የሚሆነውንም ክፍል ተቆጣጥሯል። ጉዞ ወደ ደብራዋ በክሪስታቮ የሚመራው ጦር በምጽዋና አርቂቆ ካረፈ በኋላ ያሁኑ ኤርትራ ጥንታዊ ዋና ከተማ ወደነበረው ደብራዋ ጉዞ ጀመረ ። ከ11 ቀን ጉዞ ኋላ የፖቹጋሉ ሰራዊት ደበራዋ ላይ ሓምሌ 20 ደረሰ። በሃከሉ ግን በግራኝ የተቃጠሉ አብያተ ክርስቲያናትና በዚህ ምክንያት ከህዝቡ ዘንድ ከፍተኛ ድጋፍና የእንባ ዋይታ እንደነበር ካስታንሶ ሳይመዘግብ አላለፈም። ከንግስት ሰብለ ወንጌል ጋር ስለመገናኘታቸው ደብራዋ ከደረሱ በኋላ ክረምት ስለገባ ከዚያ መንቀሳቀስ እንደማይቻል ተረዱ ነገር ግን ክሪስታቮ ወታደሮቹ እንዲሁ ቁጭ ብለው በስንፍና ክረምቱን እንዲያሳልፉ ስላልፈገ ከመድፎቹ መንሽራተቻ እንጨት ሰንጥቀው በመጋዝ መግዘው እንዲሰሩ አደረገ። ቀጥሎም ግራኝ አህመድን ተቀብለው የነበሩ ጎርቤት ሰፈሮችን እየዘመቱ እንዲያጠቁና እንዲመዘብሩ አደረገ። ደብራዋ ከነበረው ባህረ ነጋሽ ንግስቲቱ ሰብለ ወንጌል እሱ ካለበት ብዙ ሳትርቅ ደብረ ዳሞ ደብር ላይ ከሴት ልጆቹዋ እና ሰራተኞቻ ጋር እንደሰፈረችና አህመድ ግራኝ በብዙ ሙከራ ሊቆጣጠረው ሞክሮ ደብሩ እምቢ እንዳለው ተረዳ። ክሪስታቮ ከ100 ወታደሮቹ ጋር እመሆን ወደ ደብሩ በመሄድ ንግስቲቱ የሱን ሰራዊት እንድትቀላቀል ጋበዛት። ግብዣውን በመቀበል ከ30 ወንዶች እና 50 ሴቶች ጋር በመሆን ወርዳ በትልቅ ስነስርዓት ከፖርቹጋሎቹ ጋር ተቀላቀለች። የመጀመሪያው ጦርነት ክረምቱ እንዳባራ ዘመቻው ወደ ደቡብ ጀመረ። ባመጡት የጦር መሳሪያ ብዛት እርምጃቸው በጣም ዘገምተኛ ስለነበር፣ ግማሹ መሳሪያቸ በደብረ ዳሞ እንዲቀመጥ ክሪስታቮ አደረገ። በዚህ መንገድ በ1541፣ የገና ዕለት የክሪስታቮ ሰራዊት ቅድስት ሮማኖስ ቤ/ክርስቲያንን አልፎ የጥምቀትን በዓል ከነሰራዊቱ በአጋሜ አውራጃ አከበረ። ደጋማ ለመጀመሪያ ጊዜ የ እስላሞቹን ጦር በ ታህሳስ 2፣ 1542 አምባ ሰናይት፣ ሓራማት ላይ የባጫንቴ ጦርነት በሚባለው ገጠማቸው። በዚህ ጦርነት ላይ የፖርቹጋሎቹን ቁጥር ማነስና የጠላት ጦር በአምባ ላይ ሆኖ ተመቻችቶ መቀመጥን በማገናዘብ ንግስት ሰብለ ወንጌል አምባውን በመከለል እንዲያልፉትና የልጇ የገላውዲወስ ጦርን ከሸዋ እስኪመጣ እንዲጠብቁ ምክር ሰጣ ነበር። ነገር ግን ክሪስታቮ፣ አምባውን በጀግንነት ካልተቆጣጠሩት በመንገድ ላይ የተቀላቀላቸው የኢትዮጵያ ሰራዊት እምነት በማጣት ሊከዳቸው እንደሚችልና የአካባቢው ህዝብም የምግብና መሰል እርዳታወች ሊያቋርጥ እንደሚችል በማስረዳት እድሉን መሞከር እንዳለበት ከገለጸላት በኋላ ወደ አምባው አመራ። ጠላት አምባው ላይ ሆኖ በድንጋይና በቀስት ቢዋጋም እነክሪስታቮ በመድፍ በመታጀብ የጦር ዘንጋቸውን እንደመሳሪያ በመጠቀም ተራራውን ድል አድርገው ወጥተው ያዙት። በዚህ ጦርነት ፊት ለፊት እየመራ የተጋፈጠው እራሱ ክሪስታቮ ነበር፣ ይሁንና እግሩ ላይ በጥይት ከመቁሰል ውጭ ጉዳት አልደረሰበተም። በጦርነቱ 8 ብቻ ወታደሮች ነበር የሞቱበት ሁለተኛውና ሶስተኛው ጦርነት ንግስት ሰብለ ወንጌል እንደፈራችው የደብረ ሰናይቱ ጦርነት ዜና ለአህመድ ግራኝ ደረሰውና ወደ ሰሜን ዘመቻ ጀመረ። በዚህ ሁኔታ ሁለቱ ሰራዊት ጃርቴ ወይም ዋጅራት ተራራ አጠገብ ተገናኙ። ተፋጠው ባሉበት ሁኔታ ግራኝ ለፖርቹጋሎች የኢትዮጵያን መሬት ለቀው እንዲወጡ ወይም የራሱን ሰራዊት እንዲዋሃዱ አለዚያም ጦር ገጥመው እንዲጠፉ ማስጠንቀቂያ መልዕክት ላከ። መልዕክቱ ከተሰማ በኋላ በኢማሙ ትዕዛዝ መሰረት መልዕክተኛው ለክሪስታቮ የመነኩሴ ቆብ በስድብ መልክ ሰጠው። ለዚህ መልዕክተኛ ሽልማት ሜዳልዮን ሰጥቶ ቢመልሰውም፣ ክሪስታቮ ቀጠል አድርጎ የራሱን መልዕክተኛ ወደ ኢማሙ በመላክ ኢትዮጵያ የመጣው በ"ባህሩ አንበሳ" ትዕዛዝ (የፖርቱጋል መንግስት) ሲሆን በሚቀጥለው ቀን አህመድ ግራኝ የክርስታቮን ማንነት እንዲያውቅ እንድሚያረገው ነገረው። ይኸው መልዕክተኛ ለአህመድ ግራኝ የጸጉር መንቀያ እና ትልልቅ መስታውቶች በስጦታ መልክ ሰጠው (ሴት ነህ ብሎ ለመስደብ) ከዚህ በኋላ ሚያዚያ 4 ላይ ጦር ገጠሙና የክሪስታቮ ሃይሎች ድል አደረጉ። በዚህ ጦርነት አንደኛው ወታደር ሲሞት ከግራኝ በኩል ደግም ግራኝ እራሱ ፈረሱን ሰንጥቆ ባለፈ ጥይት ቆሰለ። ፈረሱ ሞቶ ሲወድቅ ግራኝም አብሮ ስለወደቀ የኢማሙ ሰራዊት ንጉሳቸውን በቃሬዛ ተሸክመው በመሸሽ ከጦርነቱ ሜዳ ራቅ ብለው ሰፈሩ። ከ12 ቀን በሁዋላ እንደገና ጦርነት ገጠሙና አሁንም ከበፊቱ በበለጠ የግራኝ ጦር ተሸነፈ። በነዚህ ሁለት ጦርነቶች ውስጥ ክሪስታቮ እንዳዋጊ ትዕዛዝ በመስጠት ብቻ ሳይሆን በድፍረት ፊት ለፊት እየተታኮሰ ጀግንነቱን አስመሰከረ። የሁለተኛው ዙር ጦርነት ድል ከፍተኛ የነበረ ቢሆንም እነክሪስታቮ ይጠብቁት የነበሯቸው ፈርሶች በጊዜ ባለመድረሳቸው ግራኝ ሙሉ በሙሉ ሳይሸነፍ ወደ ደቡብ ለመሸሽ ቻለ። የግራኝን ሽንፈት የሰሙት የአካባቢው ህዝብ ለግራኝ ስንቅ ማቀበል አቆሙ፣ ይልቁኑም አመጽ ማስነሳት ጀመሩ። ከህዝቡ ግብር ለማስከፈል የሚላኩ ወታደሮች ቁጥርም ከጊዜ ወደጊዜ መመናመን ጀመረ። ግራኝ በዚህ ጊዜ ዋጃራት ወይም እንደ አንዳንድ ታሪክ ጽፊወች ዞብል ተራራ ሰራዊቱን አሰፈረ ። ክሪስታቮም ግራኝን በመከተል እስከ አሻንጌ ሃይቅ ድረስ ዘምቶ በመሃሉ ክረምት ስለገባ በእቴጌ ሰብለ ወንጌል ምክር ወፍላ ላይ ሰፈረ። አራተኛው ጦርነት በመሃሉ አንድ የአይሁድ እምነት ተከታይ አምባሰል ተራራ ላይ የግራኝ ጠንካራ ምሽግ እንዳለና ለጊዜው በጥሩ ሁኔታ መክላከያ እንደሌለው ነገረው። ይህን ምሽግ በ3 ምክንያት ለመያዝ ፈለገ፡ 1) ምሽጉ ላይ ብዙ ፈረሶች ነበሩ እናም ፈረሶች ስለሚፈልግ 2) የኢትዮጵያው ንጉስ ገላውዴወስ ሸዋ ውስጥ ጦር ይዞ እየታገለ የነበረ ቢሆንም ሃይሉ ብዙ ስላልነበረና 3) በክሪስታቮና በገላውዲወስ ሃይሎች መካከል ያለ እንቅፋት ይሄው አምባሰል ላይ ያለው የግራኝ ምሽግ ስለሆነ ለመቆጣጠር ፈለገ። (በጊዜው ገላውዲወስ ከ30 እስከ 900 የሚደርሱ ጠመንጃ ያዥ ተከታዮች እንደነበሩት የተለያዩ ጻህፍት ይዘግባሉ) ክሪስታቮ በፍጥነት ከ100 ወታደሮች ጋር በመሆን በተራራው ላይ በመዝመት ተቆጣጠረው። ከዚህ ድል መልስ ወፍላ ላይ ካለው ምሽግ ሲደርስ ግራኝ በሚቀጥለው ቀን እንደሚወረው ተራዳ። ኢማሙ በክረምቱ ወራት የዛቢድ (ደቡብ አረቢያ)ን ንጉስ በመማጸንና ገንዘብ በመላክ ብዙ ነፍጠኞች ፣ ክሪስታቮ ከነበረው በላይ አገኘ። አምስተኛው ጦርነት ፖርቹጋሎቹ በብዙ ጀግንነት ቢፋለሙም፣ ነሐሴ 28፣ የወፍላ ጦርነት ተብሎ በሚታቀው ከባድ ሽንፈት ገጠማቸው። በዚህ ወቅት 170 ብቻ ፖቹጋሎች በሂወት ተረፉ። ክሪስታቮም በጥይት እጁ ቆስሎ ከዋናው ጦር ተለይቶ በሸሸበት ቦታ በአካባቢው በነበረች አሮጊት ጠቋሚነት እሱና 14 ተከታዮቹ ከተደበቁበት ቁጥቋጦ ስር ተማረኩ። . የክርስታቮ ሞት ከተማረከ በኋላ ክሪስታቮ ወደ አህመድ ግራኝ የጦር ካምፕ ተወሰዶ ለኢማሙ ቀረበ። ኢማሙም የተላከለተን የጸጉር መንቀያ በማውጣት የክሪስታቮን ጢም አንድ ባንድ በመንቀል ሃይማኖቱን እንዲቀይር አሰቃየው። ክሪስታቮ በሃይማኖቱ ስለጸና በመጨረሻ ግራኝ አህመድ እራሱ በጎራዴ አንገቱን ቀልቶ ቅሪቱን አጠገቡ ወደነበረው ምንጭ ወረወረው። ካስታኖ የተባለው በጊዜው የነበር የፖርቱጋል ጸሃፊ ያ ምንጭ ወደ ጠበልነት እንደተቀየረ ይናገራል። ከሞቱ በኋላ ግራኝ በወፍላ ጦርነት ያገኘውን ከፍተኛ ድል ግምት ውስጥ በማስገባት የፖርቹጋሎቹ ሃይል ያለጥርጥር አልቆለታል በማለት ከነበሩት የቱርክና አረብ ወታደሮች 200 አስቀርቶ የተቀሩትን በተናቸው። ከዚያ ጣና ሃይቅ አካባቢ ደራስጌ እሚባል ቦታ ላይ ካሰራው ማረፊያ ቦታ ሄዶ ሰፈረ። በዚህ መካከል ግን ንግስት ሰብለ ወንጌልን የሚከተሉ 120 ጦረኞች ከወፍላው ጦርነት ከተረፉት የኢትዮጵያና ፖርቹጋል ሰራዊት ጋር ተቀላቀሉ። ከ10 ቀን በኁዋላም ልጇ አጼ ገላውዲስ ከወታደሮቹ ጋር ክሪስታቮ ነጻ ባወጣው አምባሰል አድርጎ ተገናኛቸው። በዚህ ወቅት ክሪስታቮ ከመሞቱ በፊት ደብረ ዳሞ ላይ ያከማቸውን መሳሪያ አስመጡና የኢትዮጵያዊውንና የፖርቱጋሉን ሃይል አስታጠቁ። የወይና ደጋው ጦርነት በንዲህ ሁኔታ የተባበረው ሰራዊት ወደ ጣና በመትመም የግራኝን ጦር ወይና ደጋ ተብሎ በሚታወቀው ቦታ ተጋፈጡት። በዚህ ጦርነት የፖርቹጋሎች ወታደሮች ሌላውን ክፍል ለኢትዮጵያውያን ትተው ባለፈው ጦርነት ላይ ብዙ ጉዳት ያደረሱባቸውን የቱርክ ወታደሮች ላይ በማነጣጠር ብዙ ጉዳት አደረሱ። በመካከሉም አንዱ ፖርቱጋላዊ ግራኝን አነጣጥሮ በመግደል የክሪስታቮን ሞት ሊበቀል ቻለ። የአውሮፓ ሰዎች የኢትዮጵያ ታሪክ

9191

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%AB%E1%8A%93%E1%8B%B3

ካናዳ

ካናዳ በሰሜን አሜሪካ የሚገኝ አገር ነው። አሥሩ አውራጃዎች እና ሦስት ግዛቶች ከአትላንቲክ ውቅያኖስ እስከ ፓሲፊክ ውቅያኖስ እና በሰሜን በኩል እስከ አርክቲክ ውቅያኖስ ድረስ 9.98 ሚሊዮን ስኩዌር ኪሎ ሜትር (3.85 ሚሊዮን ስኩዌር ማይል) የሚሸፍኑ ሲሆን ይህም በጠቅላላው የዓለማችን ሁለተኛዋ ትልቅ አገር ያደርጋታል። ደቡባዊ እና ምዕራባዊ ድንበሯ ከዩናይትድ ስቴትስ ጋር፣ 8,891 ኪሎ ሜትር (5,525 ማይል) የሚዘረጋው፣ የዓለማችን ረጅሙ የሁለት-ብሔራዊ የመሬት ድንበር ነው። የካናዳ ዋና ከተማ ኦታዋ ሲሆን ሦስቱ ትላልቅ የሜትሮፖሊታን አካባቢዎች ቶሮንቶ፣ ሞንትሪያል እና ቫንኮቨር ናቸው። የአገሬው ተወላጆች ለሺህ አመታት ያለማቋረጥ አሁን ካናዳ በምትባል ቦታ ኖረዋል። ከ 16 ኛው ክፍለ ዘመን ጀምሮ የብሪቲሽ እና የፈረንሳይ ጉዞዎች አሰሳ እና በኋላ በአትላንቲክ የባህር ዳርቻ ሰፈሩ። በተለያዩ የትጥቅ ግጭቶች ምክንያት ፈረንሳይ በ1763 በሰሜን አሜሪካ የሚገኙትን ቅኝ ግዛቶቿን በሙሉ ማለት ይቻላል አሳልፋ ሰጠች። በ1867 ከብሪቲሽ ሰሜን አሜሪካ ሶስት ቅኝ ግዛቶች ጋር በኮንፌዴሬሽን በኩል ካናዳ በአራት ግዛቶች የፌዴራል ግዛት ሆነች። ይህ የግዛቶች እና ግዛቶች መጨመር እና ከዩናይትድ ኪንግደም የራስ ገዝ አስተዳደርን የማሳደግ ሂደት ጀመረ። ይህ እየሰፋ ያለው የራስ ገዝ አስተዳደር እ.ኤ.አ. በ1931 በዌስትሚኒስተር ህግ ጎልቶ ታይቷል እና በካናዳ ህግ 1982 የተጠናቀቀ ሲሆን ይህም በዩናይትድ ኪንግደም ፓርላማ ላይ የህግ ጥገኝነትን አቋርጧል። ካናዳ በዌስትሚኒስተር ወግ ውስጥ የፓርላማ ዲሞክራሲ እና ሕገ-መንግስታዊ ንጉሳዊ አገዛዝ ነች። የአገሪቱ ርዕሰ መስተዳድር ጠቅላይ ሚኒስትር ነው - በተመረጠው የህዝብ ምክር ቤት እምነት ለማዘዝ ባለው ችሎታው ቢሮውን የሚይዝ እና በጠቅላይ ገዥው የተሾመ ፣ ንጉሱን በመወከል ፣ ርዕሰ መስተዳድር ሆኖ ያገለግላል። ሀገሪቱ የኮመንዌልዝ ግዛት ናት እና በፌዴራል ደረጃ በይፋ የሁለት ቋንቋ ተናጋሪ ነች። በአለም አቀፍ የመንግስት ግልጽነት፣የዜጎች ነፃነት፣የህይወት ጥራት፣የኢኮኖሚ ነፃነት እና የትምህርት መለኪያዎች ከፍተኛውን ደረጃ ይይዛል። የዓለማችን ብሄረሰቦች ልዩነት ካላቸው እና መድብለ-ባህል ካላቸው ሀገራት አንዷ ነች። ካናዳ ከዩናይትድ ስቴትስ ጋር ያላት ረጅም እና ውስብስብ ግንኙነት በኢኮኖሚዋ እና በባህሏ ላይ ከፍተኛ ተፅዕኖ አሳድሯል። በከፍተኛ የበለጸገች ሀገር ካናዳ በአለም አቀፍ ደረጃ 24ኛ ከፍተኛ የስም የነፍስ ወከፍ ገቢ እና በሰብአዊ ልማት መረጃ ጠቋሚ አስራ ስድስተኛ ከፍተኛ ደረጃ ላይ ትገኛለች። የላቀ ኢኮኖሚዋ በአለም ዘጠነኛዋ ትልቁ ነው፣በዋነኛነት በተትረፈረፈ የተፈጥሮ ሀብቷ እና በደንብ ባደጉ አለም አቀፍ የንግድ አውታሮች ላይ የተመሰረተ ነው። ካናዳ የተባበሩት መንግስታት፣ ኔቶ፣ 7፣ የአስር ቡድን፣ 20፣ የኢኮኖሚ ትብብር እና ልማት ድርጅት ()፣ የአለም ንግድ ድርጅት ()ን ጨምሮ የበርካታ ዋና ዋና አለም አቀፍ እና መንግስታዊ ተቋማት ወይም ቡድኖች አካል ነች። ፣ የተባበሩት መንግስታት የኮመንዌልዝ ፣ የአርክቲክ ካውንስል ፣ ድርጅት ፣ የእስያ-ፓሲፊክ የኢኮኖሚ ትብብር መድረክ እና የአሜሪካ መንግስታት ድርጅት። ሥርወ ቃል ለካናዳ ሥርወ-ቃል አመጣጥ የተለያዩ ንድፈ ሐሳቦች የተለጠፈ ቢሆንም፣ ስሙ አሁን ከቅዱስ ሎውረንስ ቃል ካናታ የመጣ እንደሆነ ተቀባይነት አግኝቷል፣ ትርጉሙም “መንደር” ወይም “ሰፈራ” ማለት ነው። በ1535 የዛሬው የኩቤክ ከተማ ተወላጆች ፈረንሳዊው አሳሽ ዣክ ካርቲየርን ወደ ስታዳኮና መንደር ለመምራት ቃሉን ተጠቅመውበታል። በኋላ በዚያ የተወሰነ መንደር ብቻ ሳይሆን መላውን አካባቢ ላይ አለቃ) ተገዢ መሆኑን ለማመልከት ካናዳ የሚለውን ቃል ተጠቅሟል; እ.ኤ.አ. በ 1545 የአውሮፓ መጽሃፎች እና ካርታዎች በሴንት ሎውረንስ ወንዝ አጠገብ ያለውን ትንሽ አካባቢ ካናዳ ብለው መጥቀስ ጀመሩ። ከ 16 ኛው እስከ 18 ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ድረስ "ካናዳ" በቅዱስ ሎውረንስ ወንዝ አጠገብ ያለውን የኒው ፈረንሳይን ክፍል ያመለክታል. በ 1791 አካባቢው የላይኛው ካናዳ እና የታችኛው ካናዳ የሚባሉ ሁለት የእንግሊዝ ቅኝ ግዛቶች ሆነ። እ.ኤ.አ. በ1841 እንደ ብሪቲሽ የካናዳ ግዛት እስከ ኅብረታቸው ድረስ እነዚህ ሁለት ቅኝ ግዛቶች ካናዳዎች ተብለው ይጠሩ ነበር። እ.ኤ.አ. በ1867 ኮንፌዴሬሽን ካናዳ በለንደን ኮንፈረንስ ለአዲሲቷ ሀገር ህጋዊ ስም ተቀበለች እና ዶሚኒዮን የሚለው ቃል የሀገሪቱ ርዕስ ሆኖ ተሰጠ። እ.ኤ.አ. በ1950ዎቹ የካናዳ ዶሚኒየን የሚለው ቃል በዩናይትድ ኪንግደም ጥቅም ላይ አልዋለም ነበር፣ ይህም ካናዳን “የኮመንዌልዝ ግዛት” አድርጋ ነበር የምትቆጥረው። የሉዊስ ሴንት ሎረንት መንግስት በ1951 በካናዳ ህግጋት ውስጥ ዶሚኒዮን የመጠቀም ልምድን አቆመ። የካናዳ ሕገ መንግሥት ሙሉ በሙሉ በካናዳ ቁጥጥር ሥር እንዲሆን ያደረገው የካናዳ ሕግ 1982፣ ለካናዳ ብቻ ነው የተመለከተው። በዚያው ዓመት በኋላ የብሔራዊ በዓል ስም ከዶሚኒየን ቀን ወደ ካናዳ ቀን ተቀየረ። ዶሚኒዮን የሚለው ቃል የፌደራል መንግስትን ከክልሎች ለመለየት ጥቅም ላይ ውሏል, ምንም እንኳን ከሁለተኛው የዓለም ጦርነት በኋላ ፌዴራል የሚለው ቃል የበላይነትን ተክቷል. መንግስት እና ፖለቲካ ካናዳ “ሙሉ ዲሞክራሲ”፣ የሊበራሊዝም ባህል ያለው፣ እና የእኩልነት፣ መጠነኛ የፖለቲካ አስተሳሰብ ያላት ተብላ ትገለጻለች። በማህበራዊ ፍትህ ላይ ያለው ትኩረት የካናዳ የፖለቲካ ባህል መለያ አካል ነው። ሰላም፣ ሥርዓት እና መልካም አስተዳደር፣ ከተዘዋዋሪ የመብት ሰነድ ጎን ለጎን የካናዳ መንግስት መስራች መርሆች ናቸው።በፌዴራል ደረጃ፣ ካናዳ በሁለት አንጻራዊ ማዕከላዊ ፓርቲዎች “የደላላ ፖለቲካ”ን በሚለማመዱ፣[ሀ] የመሃል ግራኝ የካናዳ ሊበራል ፓርቲ እና የመሃል ቀኝ ወግ አጥባቂ የካናዳ ወግ አጥባቂ ፓርቲ (ወይም ቀዳሚዎቹ) ተቆጣጥሯል። በታሪክ ቀዳሚው ሊበራል ፓርቲ በካናዳ የፖለቲካ ስፔክትረም መሃል ላይ ቆሞ፣ ወግ አጥባቂው ፓርቲ በቀኝ በኩል እና አዲሱ ዴሞክራሲያዊ ፓርቲ ግራውን ተቆጣጥሯል። የቀኝ እና የግራ ፖለቲካ በካናዳ ማህበረሰብ ውስጥ ጎልቶ የሚታይ ሃይል ሆኖ አያውቅም። በ 2021 ምርጫ አምስት ፓርቲዎች ለፓርላማ የተመረጡ ተወካዮች ነበሯቸው - ሊበራል ፓርቲ ፣ በአሁኑ ጊዜ አናሳ መንግስት ይመሰርታል ። ኦፊሴላዊ ተቃዋሚ የሆኑት ወግ አጥባቂ ፓርቲ; አዲሱ ዴሞክራሲያዊ ፓርቲ; ብሎክ ኩቤኮይስ; እና የካናዳ አረንጓዴ ፓርቲ። ካናዳ በህገ-መንግስታዊ ንጉሳዊ ስርዓት ውስጥ የፓርላማ ስርዓት አላት - የካናዳ ንጉሳዊ አገዛዝ የአስፈጻሚ ፣ የሕግ አውጪ እና የፍትህ ቅርንጫፎች መሠረት ነው ። የግዛት ንግሥት ንግሥት ንግሥት ኤልዛቤት ናት ፣ እሱም የ 14 ሌሎች የኮመንዌልዝ አገሮች እና እያንዳንዱ ንጉስ ነች። የካናዳ 10 ግዛቶች። የካናዳ ንጉሠ ነገሥት የሆነው ሰው ከብሪቲሽ ንጉሠ ነገሥት ጋር አንድ ነው, ምንም እንኳን ሁለቱ ተቋማት የተለያዩ ቢሆኑም ንጉሠ ነገሥቱ በካናዳ አብዛኛውን የፌዴራል ንጉሣዊ ሥራዎቿን እንድትፈጽም በጠቅላይ ሚኒስትሩ ምክር ተወካይ፣ ጠቅላይ ገዥውን ይሾማሉ። ንጉሣዊው ሥርዓት በካናዳ የሥልጣን ምንጭ ቢሆንም፣ በተግባር ግን አቋሙ በዋናነት ተምሳሌታዊ ነው። የአስፈፃሚ ስልጣኑን አጠቃቀም በካቢኔ የሚመራው የዘውዱ የሚኒስትሮች ኮሚቴ ለተመረጠው የህዝብ ተወካዮች ምክር ቤት እና በጠቅላይ ሚኒስትሩ (በአሁኑ ጀስቲን ትሩዶ) የመንግስት መሪ ተመርጦ የሚመራ ነው። ጠቅላይ ገዢው ወይም ንጉሠ ነገሥቱ፣ ቢሆንም፣ በአንዳንድ የአደጋ ሁኔታዎች ውስጥ ያለ አገልጋይ ምክር ሥልጣናቸውን ሊጠቀሙበት ይችላሉ። የመንግስትን መረጋጋት ለማረጋገጥ፣ ጠቅላይ ገዥው በተለምዶ የህዝብ ተወካዮች ምክር ቤት የብዙሃነትን እምነት ሊያገኝ የሚችለውን የፖለቲካ ፓርቲ መሪ የሆነውን ግለሰብ እንደ ጠቅላይ ሚኒስትር ይሾማል። የጠቅላይ ሚንስትር ጽሕፈት ቤት በመንግሥት ውስጥ ካሉት በጣም ኃይለኛ ተቋማት አንዱ ነው፣ አብዛኞቹን ሕግ አውጥቶ ለፓርላማ ማፅደቅ እና በዘውዱ ሹመት መምረጥ፣ ከላይ ከተጠቀሱት በተጨማሪ ጠቅላይ ገዥው፣ ሌተና ገዥዎች፣ ሴናተሮች፣ የፌዴራል ፍርድ ቤት ዳኞች እና የዘውድ ኮርፖሬሽኖች እና የመንግስት ኤጀንሲዎች ኃላፊዎች. ሁለተኛው ከፍተኛ ወንበር ያለው ፓርቲ መሪ አብዛኛውን ጊዜ የኦፊሴላዊ ተቃዋሚዎች መሪ ይሆናል እና መንግስትን በቁጥጥር ስር ለማዋል የታለመ የተቃዋሚ ፓርላሜንታሪ ስርዓት አካል ነው።በኮሜንት ሃውስ ውስጥ ያሉት እያንዳንዳቸው 338 የፓርላማ አባላት በምርጫ አውራጃ ወይም በመጋለብ በቀላል ብዙነት ይመረጣሉ። በጠቅላይ ሚኒስትሩ ምክር ወይም መንግሥት በምክር ቤቱ የመተማመን ድምፅ ካጣ በጠቅላይ ገዥው ጠቅላላ ምርጫ መጥራት አለበት። ሕገ መንግሥት አንቀጽ 1982 በምርጫዎች መካከል ከአምስት ዓመት በላይ ማለፍ እንደሌለበት ያስገድዳል፣ ምንም እንኳን የካናዳ የምርጫ ሕግ ​​በጥቅምት ወር የተወሰነ የምርጫ ቀን በአራት ዓመታት ውስጥ ቢገድበውም። ወንበራቸው በክልል የተከፋፈለው 105 የሴኔት አባላት እስከ 75 አመት ድረስ ያገለግላሉ። የካናዳ ፌደራሊዝም የመንግስትን ሃላፊነት በፌዴራል መንግስት እና በአስሩ ክልሎች መካከል ይከፍላል። የክልል ህግ አውጭዎች ዩኒካሜራሎች ናቸው እና ከኮመንስ ሃውስ ጋር በሚመሳሰል የፓርላማ ፋሽን ይሰራሉ። የካናዳ ሶስት ግዛቶችም ህግ አውጪዎች አሏቸው፣ ነገር ግን እነዚህ ሉዓላዊ አይደሉም እና ከክልሎች ያነሱ ህገመንግስታዊ ሀላፊነቶች አሏቸው። የክልል ህግ አውጪዎችም ከክልላዊ አቻዎቻቸው በመዋቅር ይለያያሉ። የካናዳ ባንክ የአገሪቱ ማዕከላዊ ባንክ ነው። በተጨማሪም የፋይናንስ ሚኒስትር እና የኢኖቬሽን፣ ሳይንስ እና ኢንዱስትሪ ሚኒስትር የስታቲስቲክስ ካናዳ ኤጀንሲን ለፋይናንስ እቅድ እና ኢኮኖሚ ፖሊሲ ልማት ይጠቀማሉ። የካናዳ ባንክ በካናዳ የባንክ ኖቶች መልክ ገንዘብ የማውጣት ስልጣን ያለው ብቸኛ ባለስልጣን ነው። ባንኩ የካናዳ ሳንቲሞችን አይሰጥም; በሮያል ካናዳ ሚንት የተሰጡ ናቸው። የካናዳ ሕገ መንግሥት የአገሪቱ የበላይ ሕግ ነው፣ እና የተፃፉ ጽሑፎችን እና ያልተፃፉ ስምምነቶችን ያካትታል። የሕገ መንግሥት ሕግ፣ 1867 (ከ1982 በፊት የብሪቲሽ ሰሜን አሜሪካ ሕግ በመባል የሚታወቀው)፣ በፓርላማ ቅድመ ሁኔታ ላይ የተመሠረተ አስተዳደር እና በፌዴራልና በክልል መንግሥታት መካከል የተከፋፈለ ሥልጣንን ያረጋግጣል። እ.ኤ.አ. ቻርተሩ በማናቸውም መንግስት ከመጠን በላይ መጨናነቅ የማይችሉ መሰረታዊ መብቶችን እና ነጻነቶችን ዋስትና ይሰጣል - ምንም እንኳን አንቀፅ ቢኖርም ፓርላማ እና የክልል ህግ አውጪዎች የተወሰኑ የቻርተሩን ክፍሎች ለአምስት ዓመታት እንዲሻሩ ያስችላቸዋል።የካናዳ የፍትህ አካላት ህጎችን በመተርጎም ረገድ ትልቅ ሚና የሚጫወቱ ሲሆን ህገ መንግስቱን የሚጥሱ የፓርላማ ተግባራትን የመምታት ስልጣን አለው። የካናዳ ጠቅላይ ፍርድ ቤት ከፍተኛው ፍርድ ቤት እና የመጨረሻ ዳኛ ሲሆን ከታህሳስ 18 ቀን 2017 ጀምሮ በካናዳ ዋና ዳኛ ሪቻርድ ዋግነር ሲመራ ቆይቷል። ዘጠኙ አባላቶቹ የሚሾሙት በጠቅላይ ሚኒስትር እና በፍትህ ሚኒስትር ምክር ነው። ሁሉም የበላይ እና ይግባኝ ሰሚ ዳኞች የሚሾሙት መንግስታዊ ካልሆኑ የህግ አካላት ጋር በመመካከር ነው። የፌደራሉ ካቢኔ በክልል እና በክልል አውራጃ ላሉ ከፍተኛ ፍርድ ቤቶች ዳኞችን ይሾማል። የፍትሐ ብሔር ሕግ የበላይ በሆነበት በኩቤክ ካልሆነ በስተቀር በሁሉም ቦታ የጋራ ሕግ ይሠራል። የወንጀለኛ መቅጫ ህግ የፌደራል ሃላፊነት ብቻ ነው እና በመላው ካናዳ አንድ አይነት ነው።የወንጀል ፍርድ ቤቶችን ጨምሮ የህግ አስከባሪ አካላት በክልል እና በማዘጋጃ ቤት የፖሊስ ሃይሎች የሚመራ የክልል ሃላፊነት ነው። ነገር ግን፣ በአብዛኛዎቹ የገጠር አካባቢዎች እና አንዳንድ የከተማ አካባቢዎች፣ የፖሊስ ሃላፊነት ለፌዴራል ሮያል ካናዳ ተራራ ፖሊስ ውል ተሰጥቷል። የካናዳ አቦርጂናል ሕግ በካናዳ ውስጥ ላሉ ተወላጆች የተወሰኑ ሕገ መንግሥታዊ እውቅና ያላቸውን መብቶች እና የመሬት እና ልማዳዊ ድርጊቶችን ይሰጣል። በአውሮፓውያን እና በብዙ ተወላጆች መካከል ያለውን ግንኙነት ለማስታረቅ የተለያዩ ስምምነቶች እና የጉዳይ ህጎች ተቋቋሙ። በተለይም በ1871 እና 1921 መካከል በካናዳ ተወላጆች እና በግዛቱ ላይ በነበረው የካናዳ ንጉስ መካከል ተከታታይ አስራ አንድ አስራ አንድ ስምምነቶች ተፈርመዋል። የአቦርጂናል ህግ ሚና እና የሚደግፏቸው መብቶች በህገ-መንግስቱ ህግ አንቀጽ 35 1982 በድጋሚ ተረጋግጠዋል።እነዚህ መብቶች እንደ ጤና አጠባበቅ በህንድ የጤና ሽግግር ፖሊሲ እና ከቀረጥ ነፃ መውጣትን የመሳሰሉ አገልግሎቶችን ሊያካትት ይችላል። የውጭ ግንኙነት እና ወታደራዊ ካናዳ እንደ መካከለኛ ሃይል እውቅና ያገኘችው በአለም አቀፍ ጉዳዮች ውስጥ ባለ ብዙ ወገን መፍትሄዎችን የመከተል ዝንባሌ ስላለው ነው። በአለም አቀፍ ሰላም ማስከበር እና ደህንነት ላይ የተመሰረተ የካናዳ የውጭ ፖሊሲ በህብረቶች እና በአለም አቀፍ ድርጅቶች እና በብዙ የፌደራል ተቋማት ስራ ይከናወናል።በ20ኛው ክፍለ ዘመን የካናዳ የሰላም ማስከበር ሚና በአለም አቀፍ ደረጃ ትልቅ ሚና ተጫውቷል። የካናዳ መንግስት የውጭ ዕርዳታ ፖሊሲ ስትራቴጂ የምዕተ ዓመቱን የልማት ግቦችን ለማሳካት አጽንዖት የሚሰጥ ሲሆን ለውጭ ሰብአዊ ቀውሶች ምላሽ ለመስጠትም እገዛ ያደርጋል። ካናዳ የተባበሩት መንግስታት ድርጅት መስራች አባል የነበረች ሲሆን በአለም ንግድ ድርጅት፣ በጂ20 እና በኢኮኖሚ ትብብር እና ልማት ድርጅት (ኦኢሲዲ) አባልነት አባል ነች። ካናዳ የተለያዩ የአለም አቀፍ እና ክልላዊ ድርጅቶች እና የኢኮኖሚ እና የባህል ጉዳዮች መድረኮች አባል ነች። እ.ኤ.አ. በ 1976 ካናዳ የሲቪል እና የፖለቲካ መብቶች ዓለም አቀፍ ቃል ኪዳንን ተቀበለች ። ካናዳ በ 1990 የአሜሪካ መንግስታት ድርጅትን () ተቀላቀለች እና በ 2000 የ አጠቃላይ ጉባኤን እና በ 2001 የአሜሪካ 3 ኛ ስብሰባን አስተናግዳለች ። ካናዳ ግንኙነቷን ለማስፋት ትፈልጋለች። በእስያ-ፓሲፊክ ኢኮኖሚ ትብብር መድረክ () አባልነት ወደ ፓሲፊክ ሪም ኢኮኖሚዎች። ካናዳ እና ዩናይትድ ስቴትስ ከዓለም ረጅሙን ያልተከለለ ድንበር ይጋራሉ፣ በወታደራዊ ዘመቻዎች እና ልምምዶች ላይ ትብብር ያደርጋሉ፣ እና አንዳቸው የሌላው ትልቁ የንግድ አጋር ናቸው። ካናዳ ግን ራሱን የቻለ የውጭ ፖሊሲ አላት። ለምሳሌ፣ ከኩባ ጋር ሙሉ ግንኙነት ትኖራለች እና በ2003 የኢራቅ ወረራ ላይ ለመሳተፍ ፈቃደኛ አልሆነችም። ካናዳ ከዩናይትድ ኪንግደም እና ከፈረንሳይ እና ከሌሎች የቀድሞ የእንግሊዝ እና የፈረንሳይ ቅኝ ግዛቶች ጋር በካናዳ የኮመን ዌልዝ ኦፍ ኔሽን እና በድርጅት አባልነት ታሪካዊ ግንኙነት አላት። ካናዳ ከኔዘርላንድስ ጋር አወንታዊ ግንኙነት እንዳላት ይታወቃል። ካናዳ ከብሪቲሽ ኢምፓየር እና ኮመንዌልዝ ጋር የነበራት ጠንካራ ትስስር በብሪቲሽ ወታደራዊ ጥረቶች በሁለተኛው የቦር ጦርነት ፣ አንደኛው የዓለም ጦርነት እና ሁለተኛው የዓለም ጦርነት ከፍተኛ ተሳትፎ አስከትሏል። ከዚያን ጊዜ ጀምሮ ካናዳ የባለብዙ ወገንተኝነት ተሟጋች በመሆን ዓለም አቀፍ ጉዳዮችን ከሌሎች አገሮች ጋር በመተባበር ለመፍታት ጥረት በማድረግ ላይ ነች። በቀዝቃዛው ጦርነት ወቅት ካናዳ ለተባበሩት መንግስታት በኮሪያ ጦርነት ትልቅ አስተዋፅዖ ያበረከተች ሲሆን የሰሜን አሜሪካ የኤሮስፔስ መከላከያ ኮማንድ () ከዩናይትድ ስቴትስ ጋር በመተባበር ከሶቭየት ህብረት ሊደርስ የሚችለውን የአየር ላይ ጥቃት ለመከላከል መሰረተች።እ.ኤ.አ. በ 1956 በስዊዝ ቀውስ ወቅት ፣ የወደፊቱ ጠቅላይ ሚኒስትር ሌስተር ቢ ፒርሰን የተባበሩት መንግስታት የሰላም አስከባሪ ኃይል እንዲቋቋም ሀሳብ በማቅረብ ውጥረቱን አቃለሉት ፣ ለዚህም የ 1957 የኖቤል የሰላም ሽልማት ተሰጥቷቸዋል ። ይህ የመጀመሪያው የተባበሩት መንግስታት የሰላም ማስከበር ተልዕኮ እንደመሆኑ መጠን ፒርሰን ብዙውን ጊዜ የፅንሰ-ሃሳቡ ፈጣሪ ተብሎ ይታሰባል። ካናዳ ከዚያን ጊዜ ጀምሮ እስከ 1989 ድረስ እያንዳንዱን የተባበሩት መንግስታት የሰላም ማስከበር ጥረትን ጨምሮ ከ50 በላይ የሰላም አስከባሪ ተልእኮዎችን አገልግላለች እና ከዚያን ጊዜ ጀምሮ በሩዋንዳ ፣ በቀድሞዋ ዩጎዝላቪያ እና በሌሎችም ዓለም አቀፍ ተልእኮዎች ኃይሏን ስትጠብቅ ቆይታለች። ካናዳ አንዳንድ ጊዜ በውጪ ሀገራት ተሳትፎዋ በተለይም በ1993 በሶማሊያ ጉዳይ ውዝግብ ገጥሟታል። እ.ኤ.አ. በ2001 ካናዳ ወታደሮቿን ወደ አፍጋኒስታን አሰማርታ የዩናይትድ ስቴትስ የማረጋጋት ሃይል እና በተባበሩት መንግስታት የተፈቀደለት በኔቶ የሚመራው የአለም አቀፍ የፀጥታ ድጋፍ ሃይል አካል ሆኖ ነበር። እ.ኤ.አ. ነሐሴ 2007 የካናዳ የአርክቲክ ግዛት የይገባኛል ጥያቄ ሩሲያውያን ወደ ሰሜን ዋልታ ካደረጉት የውሃ ውስጥ ጉዞ በኋላ ተፈትኗል። ካናዳ ያንን አካባቢ ከ1925 ጀምሮ እንደ ሉዓላዊ ግዛት ወስዳዋለች። በሴፕቴምበር 2020 ካናዳ የኮቪድ-19 ክትባቶች ግሎባል ተደራሽነት () ፕሮግራምን ተቀላቀለች፣ ይህም ዓላማው የ -19 ክትባት ለሁሉም አባል ሀገራት እኩል ተደራሽነትን ለማረጋገጥ እና ለመርዳት ነው። ዝቅተኛ ገቢ ያላቸው አገሮች ደህንነቱ የተጠበቀ የመድኃኒት መጠን። ሀገሪቱ ወደ 79,000 የሚጠጉ ንቁ ሰራተኞች እና 32,250 የተጠባባቂ ሰራተኞችን የሚይዝ ፕሮፌሽናል፣ በጎ ፍቃደኛ ወታደራዊ ሀይልን ትቀጥራለች። የተዋሃደው የካናዳ ኃይሎች (ሲኤፍ) የካናዳ ጦርን፣ የሮያል ካናዳ ባህር ኃይልን እና የሮያል ካናዳ አየር ኃይልን ያጠቃልላል። እ.ኤ.አ. በ2013፣ የካናዳ ወታደራዊ ወጪ ወደ 19 ቢሊዮን ዶላር የሚጠጋ፣ ወይም ከአገሪቱ አጠቃላይ የሀገር ውስጥ ምርት (ጂዲፒ) አንድ በመቶ አካባቢ ነበር። የ2016 የመከላከያ ፖሊሲ ግምገማን ተከትሎ "ጠንካራ፣ ደህንነቱ የተጠበቀ እና የተሳተፈ" የተባለውን ተከትሎ፣ የካናዳ መንግስት በሚቀጥሉት አስርት አመታት ውስጥ የሀገሪቱን የመከላከያ በጀት የ70 በመቶ ጭማሪ ማሳየቱን አስታውቋል። የካናዳ ጦር ሃይሎች 88 ተዋጊ አውሮፕላኖች እና 15 የባህር ኃይል ወለል ተዋጊዎችን በዓይነት 26 ፍሪጌት ዲዛይን ላይ በመመስረት ይገዛሉ። የካናዳ አጠቃላይ ወታደራዊ ወጪ በ2027 ወደ $32.7 ቢሊዮን ይደርሳል ተብሎ ይጠበቃል።የካናዳ ጦር በአሁኑ ጊዜ ከ3000 በላይ ሰራተኞችን ወደ ባህር ማሰማራቱ ኢራቅ፣ዩክሬን እና ካሪቢያን ባህርን ጨምሮ

9753

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%AD%E1%88%AD%E1%88%B5%E1%89%B5%E1%8A%93

ክርስትና

ክርስትና በኢየሱስ ክርስቶስ (1ኛ ክፍለዘመን ዓ.ም.) ሕይወትና ትምህርት የተመሠረተ እምነት ነው። የክርስትና መጀመርያ የሚተረክበት አዲስ ኪዳን በተለይም ወንጌልና የሐዋርያት ሥራ ነው። የቅሌምንጦስ ስነ ጽሑፍ እንደሚለው ረቢ ኢየሱስ በይሁዳ ክፍላገር ገና ሲያስተምር፣ ደቀ መዝሙሩ ባርናባስ በሮሜ ከተማ አደባባይ ቆሞ ኢየሱስ መሲኅ መሆኑን አዋጀ፤ ይህ ታሪክ ግን አሁን በምዕራባውያን መምኅሮች ዘንድ አጠያያቂ ሆኗልና በሰፊ አይታወቅም። በሌላ ልማድ ኢየሱስ ለኦስሮኤና ንጉሥ ለ5ኛው አብጋር ደብዳቤ ጻፈ፣ ታዓምራዊ መልክም እንደ ላካቸው ይባላል (የጄኖቫ ቅዱስ መልክን ይዩ።) በወንጌል መሠረት ኢየሱስ ከተሰቀለ በኋላ፣ እንደገና በሕይወት ከመቃብር ተነሥቶ ለደቂቀ መዝሙሮቹ እንደገና ታይቶ ከዚያ ወደ ሰማይ ዓረገ። ከዚህ በኋላ የአይሁድ ጉባኤ ጴጥሮስንና ሌሎችን ሐዋርያት አስገረፋቸው፣ በኢየሱስ ስም እንዳያስተምሩ ከለከሉዋቸው። ጴጥሮስ ግን፦ «ከሰው ይልቅ ለእግዚአብሔር ልንታዘዝ ይገባል» ብሎ መለሳቸው (የሐዋርያት ሥራ 5:29)። የኢየሱስ ወንድም ያዕቆብ በኢየሩሳሌም የቤተክርስቲያን መጀመርያ መሪ ሆኑ። ከትንሽ በኋላ አይሁድ ያልሆኑ አሕዛብ ምዕመናን እንዲሆኑ ፈቀደ፣ ግርዘት ወይም ሌሎች የሕገ ሙሴ ከባድ ደንቦች አላስገደዳቸውም፣ ነገር ግን ከሕገ ሙሴ «ለጣዖት ከተሠዋ፣ ከደምም፣ ከተናቀም (ከመብላት)፣ ከዝሙትም ትርቁ ዘንድ» አስገደዳቸው (የሐዋርያት ሥራ 15)። ከዚያ በተለይ በቅዱስ ጳውሎስ ስብከት ምክንያት ክርስትና ወንጌልም በቶሎ በሮማ መንግሥት እስከ ሮሜ ከተማ ድረስ ተስፋፋ። በተጨማሪ ልዩ ልዩ ሐዋርያት ወንጌሉን እስከ አክሱም መንግሥትና እስከ ሕንድ ድረስ ቶሎ ወሰዱ። በ41 ዓም የሮሜ ቄሣር ክላውዴዎስ «አይሁዶችን» ከሮሜ ከተማ ባሳደዳቸው ዘመን፣ ብዙዎቹ ክርስቲያኖች እንደ ነበሩ ይመስላል። ክርስቲያኖች በሮሜ መንግሥት ብዙ ጊዜ እስከ 303 አም ድረስ ከቄሣሮቹ መከራዎች ቢያገኙም፣ ሃይማኖቱ ግን ምንጊዜም እየተበዛ ነበር። የአይሁዶች ትምህርት ግን በረቢ አኪቫ በን ዮሴፍ መሪነት በሌላ አቅጣቻ ሄዶ አዋልድ መጻሕፍት ከብሉይ ኪዳን አጠፉና ተልሙድ በተባለ ጽሑፍ አዳዲስ ትምህርቶችን ፈጠሩ። ስለዚህ የሮሜ ንጉሥ ቤስጳስያን የኢየሩሳሌምን ቤተ መቅደስ በ62 ዓም ካጠፋ በኋላ፣ አይሁድና እና ክርስትና እንደተለያዩ ሃይማኖቶች ተቆጥረዋል። በ303 ዓም ክርስትና በሮሜ መንግሥት በጋሌሪዎስ ዘመን ሕጋዊ ሆነ። የሚቀጠለው ቄሳር ቆስጠንጢኖስ በመጋቢት 10 ቀን 313 ዓ.ም. በአዋጅ እሑድ ለሮማ ዜጎች ሁሉ ስለ ጣኦቱ አፖሎ የእረፍት ቀን እንዲሆንላቸው አዘዘ። በኋላ በ317 ዓም እርሱ የንቅያ ጉባኤ ጠራ፣ በዚህ ጉባኤ በዚያን ጊዜ በዕብራይስጥ የተገኙት ጸሐፍት ብቻ (አዋልድ መጻሕፍት ሳይሆኑ) በብሉይ ኪዳን እንዲቀበሉ ተስማሙ። ከጥቂት ዓመታት በኋላ ቆስጠንጢኖስ እራሱ ተጠመቀ። ከዚያስ የሮሜ ቤተ ክርስቲያን የአይሁዶችን «አጭር» ብሉይ ኪዳን የሚያጸድቀው ምንም ቢሆንም፣ እንደ አስርቱ ቃላት ሰንበት በቅዳሜ የከበሩት ሁሉ እንደ «አይሁዳውያን» ሀራ ጤቆች በአውሮጳ ይቆጠሩ ጀመር። በዚህ ዘመን ያህል ብዙ ሌሎች ተወዳዳሪ ትምህርቶች በሮሜ መንግሥት ይሄዱ ነበር፣ በተለይም፦ የአሪያን ቤተ ክርስቲያን - በመሪያቸው አሪዩስ ትምህርት ኢየሱስ ወይም ወልድ ከእግዚአብሔር አብ በታች የተለየ አምላክ ነበር እንጂ ሥላሴን አላስተማረም። ይህ እምነት በብዙ ጀርመናውያን ብሔሮች ለጊዜ ይቀበል ነበር። ሞንታኒስም - ነቢያቸው ሞንታኑስ «እኔ ፓራቅሌጦስ (መንፈስ ቅዱስ) ነኝ» ብሎ ሰበከ። ኖስቲሲስም - ወይም ኖስቲኮች - አንዳንድ ሐሣዌ የተቆጠሩት ወንጌሎች ጽፈው ነበር፣ ሌሎች ትምህርቶች በምስጢር ጠበቁ። ማኒኪስም - እንደ ኖስቲሲሲም የመሰለ በምስጢር የተማረ የፋርስ ነቢይ ማኒ ሃይማኖት ሚትራይስም - ሌላ የፋርስ (ዞራስተር) ጣኦት በአረመኔዎች በኩል ዘመናዊ ሆነ፣ እሱ ደግሞ በምስጢር ይማር ነበር። የዱሮ አረመኔነት ወዳጆች - ከ353 እስከ 356 ዓም ድረስ በቄሳሩ ዩሊያኖስ ከሐዲ ሥር ለአጭር ጊዜ ወደ ሥልጣን ተመለሱ፤ ጸረ-ክርስቲያን ትምህርቶች አስገቡ። ሆኖም ከበፊቱ ይልቅ ጨዋዎች ሆነው ነበር። ስለዚህ የንቅያ ጉባኤ የንቅያ ጸሎተ ሃይማኖት ወሰነ። በዚህ ውስጥ ኢየሱስ ወልድ፣ ከአብ ጋራ አንድ ባሕርይ አለው ይላል። በ372 ዓም በተሰሎንቄ ዐዋጅ ቄሣሩ ጤዎዶስዮስ ይህን እምነት በሮሜ ግዛት ውስጥ የመንግሥት ሃይማኖት አደረገው፤ ብዙ የአረመኔ መቅደሶች ተፈረሱ። በሚከተለው ዓመት በ373 ዓም ፩ኛው የቁስጥንጥንያ ጉባኤ የጸሎተ ሃይማኖቱን ይፋዊ ቃላት ትንሽ ቀየሩ፤ በተለይም ስለ መንፈስ ቅዱስ ባሕርይና መለኰታዊነት በይበልጥ የሚገልጹ ቃላት ተጨመሩ። ከዚያ የተነሣ ወደፊት ቄሣሮች በማንም ሰዓት ጉባኤ በመጥራት ይፋዊ የመንግሥት ሃይማኖት ቀይረው በፍጹም ሊያባልሹት ይቻላል የሚል ጭንቀት ነበር። በተለይ ኢየሱስ «ከአብ ጋር አንድ ባሕርይ አለው» ቢልም፣ ሆኖም ሁለት ልዩ ልዩ ጸባዮች አሉት የሚሉ አስተማሪዎች ሲቀርቡ፣ ይህ ኢየሱስ በሁለት ልዩ ልዩ ጸባዮች ተለይቷል ማለታቸው ወደፊት ቄሣሮቹ በተንኮላቸው ብዛት የመለኮታዊነቱን ጸባይ በይፋ አስለይተው ወደፊትም አንዱን ጸባይ መካድ ይችላሉና የሃይማኖት ጽሑፉን እንደገና ቀይረው 'ተራ ሰው ብቻ መሆኑ የሮሜ ይፋዊ እምነት ነው' ማለት ይችላሉ የሚል ጭንቀት ተነሣ። የንቅያ (ቁስጥንጥንያ የ373 ዓም) ጸሎተ ሃይማኖት ግን እስካሁን ድረስ ምንም ቃል ሳይቀየር በአብያተ ክርስቲያናት ሁሉ (ካቶሊክ፣ ተዋሕዶ፣ ኦርቶዶክስ እና ፕሮቴስታንት) ይደገፋል። ኢየሱስ አንድ «ተዋሕዶ» ጸባይ (ሰውና አምላክ) ያመነበት ወገን እንዲህ ካልሆነ ፈጣሪ ወደ ፍጥረቱ በፍጹምነት ተዋሕዶ ካልገባ በቀር የሰውን ልጅ አያድንም ነበር ባዮች ነበሩ። ነገር ግን የኢየሱስ «ሁለት ጸባዮች» ትምህርት ወዳጅ ወገን በመጨረሻ በፓፓ ኬልቄዶን ጉባኤ (443 አም) ስለ ተቀበለ፣ የሮሜ ፓፓ ከሌሎቹ ጳጳሳት (የእስክንድርያ፣ የአንጾኪያ ጳጳሳት) ተለያየ። እስካሁንም ድረስ ተዋሕዶ የተባሉት አብያተ ክርስቲያናት መጀመርያ ፫ቱ ጉባኤዎች (ንቅያ፣ ቁስጥንጥንያ፣ ኤፌሶን) ብቻ የሚቀበሉ ናቸው እንጂ የኬልቄዶን ጉባኤ አይቀበሉም። እስከ 777 ዓም ድረስ በጥምቀት ሥርዓት ወደ ክርስትና የገቡት በጠቅላላ በፈቃደኝነትና በሰላም ነበር። ከነዚህ መካከል ብዙ ሕዝቦች ክርስትናን ተቀበሉ (የክርስትና መስፋፋት ይዩ።) በ777 ዓም ግን የፍራንኮች ንጉሥ ካሮሉስ ማግኑስ የሳክሶኖች ብሔር (በጀርመን የቀሩትን ሕዝብ) በግድና በዛቻ አስጠመቁዋቸው። ጀርመኖች ደግሞ በበኩላቸው ዞረው የባልቲክ ቋንቋ ተናጋሪ ነገዶችን (በተለይ ላትቪያ፣ ሊትዌኒያ እና የቀድሞው ፕሩሳውያን) በጨካኝ ጦሮች አስጠመቁዋቸውና እንደ ባርዮች ያህል አደረጉዋቸው። ከነዚዎች ጉዳዮች በስተቀር ግን በክርስትና ታሪክ በአጠቃላይ አብዛኞቹ ብሔሮች የገቡት በሰላምና በፈቃደኝነት ሆኖዋል። ኢየሱስ የሰበከው በተለይ በአረማይስጥና በዕብራይስጥ እንደ ነበር ይታመናል። ግሪክኛ ደግሞ በዙሪያው በሰፊ ይነገር ነበርና የአዲስ ኪዳን መጀመርያ የምናውቀው ቅጂ ግሪክኛ ነው። በሉቃስና ዮሐንስ ወንጌላት ዘንድ በመስቀል የተጻፉት ልሳናት ዕብራይስጥ፣ ግሪክኛና ሮማይስጥ ስለ ሆኑ እነዚህም ለዚያው ይከበራሉ። አዲስ ኪዳን በኋላ የተተረጎመባቸው ሌሎች ልሳናት ደግሞ እንደ ክቡራን ቋንቋዎች ተቆጠሩ፤ ግዕዝ፣ ቅብጥኛ፣ አርሜንኛ፣ ጥንታዊ ስላቭኛ እና ሌሎች በአብያተ ክርስትያናት መደበኛ ሆኑ። በአሁኑ ጊዜ አዲስ ኪዳን ወይም ቢያንስ ወንጌል በብዙ ሺህ የሰው ልጅ ቋንቋዎች ተተርጎመዋል።

47262

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%98%E1%8C%A5%E1%88%9D%E1%89%81%20%E1%8B%AE%E1%88%90%E1%8A%95%E1%88%B5

መጥምቁ ዮሐንስ

መጥምቁ ዮሐንስ በወንጌላት እንደ ተገለጸ በኢየሱስ ወቅት በይሁዳ የተመላለሰ ሰባኪና ክርስቶስን "የዓለምን ኃጢያት የሚያስወግድ የእግዚአብሔር በግ " እያለ ያጠመቀ ፣ ክርስቶስ "ሴቶች ከወለድዋቸው እሱን የሚስተካከለው የለም" ብሎ የተናገረለት ፃድቅ ሰው ነው ። በክርስትና፣ እንዲሁም በእስልምና፣ በባኃኢ እምነት እና በማንዳይስም እንደ ነቢይ ይቆጠራል። አባቱ ዘካርያስና እናቱ ኤልሳቤት ነበሩ። በአዲስ ኪዳን መሠረት፣ ዮሐንስ በይሁዳ ምድረ በዳ ሲዛወር የግመል ጽጉር ልብስና የቆዳ ቀብቶ ለብሶ መብሉ አንበጣና ማር ነበረ። ንስሐ መግባት እና ለመሲኅ መንግሥት መዘጋጀት ይሰብክ ነበር። ብዙ ሕዝብ ከኢየሩሳሌምና ከይሁዳ ሄደው ሰምተው በዮርዳኖስ ወንዝ ተጠመቁ። የፈሪሳውያንና ሰዱቃውያን ወገኖች ግን ገሰጻቸው። የአይሁድ ዘር መሆን ወይም ከአብርሃም መወለድ ብቻ ለእግዚአብሔር መንግሥት ለመዳን በቂ እንዳልነበረ ነገራቸው (ማቴ.፫፣ ሉቃ ፫)። በተለይ የሉቃስ ወንጌል ላይ ፫ ከተዘረዘሩት ትምህርቶቹ፦ ለሕዝቡ፦ «ሁለት ልብስ ያለው ለሌለው ያካፍል፣ ምግብም ያለው እንዲህ ያድርግ» ለቀራጮች፦ «ከታዘዘላችሁ አብልጣችሁ አትውሰዱ» ለጭፍሮች (ለወታደሮች)፦ «በማንም ግፍ አትሥሩ፣ ማንንም በሐሰት አትክሰሱ፣ ደመወዛችሁም ይብቃችሁ።» ስለ ዮሐንስ ቅድስና አንዳንድ ሰዎች መሲህ እራሱ እንደ ነበር ያስቡ ነበር፤ ዮሐንስ ግን ከኔ ይልቅ የሆነ ሊመጣ ነው ብሎ ነበየ። ኢየሱስ ደግሞ ወደ ዮሐንስ ለጥምቀት ሲቀርብ፣ የእግዚአብሔር ድምጽና መንፈስ እንደ ዋኖስ ወርዶ ይህ ልጄ ነው አለ። ዮሐንስ በመንፈሱ ኢየሱስ መሲኅ እንደ ነበር ዓወቀ። በኋላ ኢየሱስ ተዓምራት እየሠራ ዮሐንስ ተከታዮቹን ወደ ኢየሱስ ልኮ የምንጠብቀው መሲኅ ይህ ነው ወይ ብለው ጠየቁት። ተዓምራት መሥራቴን ንገረው ብሎ መለሳቸው። ከዚህ በኋላ ኢየሱስ ስለ ዮሐንስ ገልጾ በትንቢተ ሚልክያስ እንደ ተነበየ የሚመጣው ኤልያስ ነው በማለት አስተማረ (ማቴ. ፲፩)። ሆኖም ዮሐንስ እራሱ ኤልያስ አይደለሁም ስላለ (ዮሐ ፩)፣ ሉቃስ ፩ እንደ ጻፈው በኤልያስ ኃይልና መንፈስ እንደ ተወለደ እንጂ የኤልያስ ነፍስ ትስብዕት ተመልሶ መሆኑ አይታመንም። ዮሐንስ ደግሞ የሮሜ መንግሥት ደንበኛ-ንጉሥ ሄሮድያስን ገሰጸው። ሄሮድያስ የወንድሙን ሚስት ማግባቱ በሕገ ሙሴ ዘንድ ሕገ ወጥ መሆኑን አሳወቀው። ስለዚህ መቀያየም ሄሮድያስ ዮሐንስን በወህኒ አሠረው በኋላም በሴት ልጁ በሄሮድያዳ ምክር ራሱን አስቆረጠው። ከዚያ ትንሽ ጊዜም በኋላ ኢየሱስ ተዓምራት ስለ መሥራቱ ዝነኛ ሲሆን፣ ሄሮድያስ እንደ መሰለው ዮሐንስ በትንሳኤ ተመልሷል ብሎ ገመተ። ሌሎችም ኢየሱስ እንደ ኤልያስ በትንሳኤ ተመልሷል ብለው ያስቡ ነበር (ማር. ፮፣ ማቴ. ፲፬)። የዮሐንስ ተከታዮች ብዙ ጊዜ ይጾሙ ነበር (ሉቃ. ፭)፤ ብዙዎቹም በኋላ ከአፖሎስ ጋር የኢየሱስ ተከታዮች ሆኑ (የሐዋርያት ሥራ ፲፰፣ ፲፱)። ኤብዮናውያን የተባለው ወገን አትክልት ብቻ ሲበሉ ዮሐንስ ስንኳ አንበጣ አልበላም ብለው ያምኑ ነበር፤ የኤብዮናውያን ወንጌል እንዳለው የበላው «የማር እንጐቻ» ነበር። የቅሌምንጦስ ስነ ጽሑፍ እንደሚተርከው፣ ከዮሐንስ ተከታዮች ሌሎች ግን ወደ ስምዖን ጠንቋዩ ወገን ተዛወሩ። > ከድረገጾቹ አንዱን ለመመልከት እዚህ ላይ ይጫኑ የአይሁድ ታሪክ ጸሐፊ ፍላቪዩስ ዮሴፉስ (70 ዓም ግ.) እንዳለን፣ ሄሮድያስ የተከታዮቹን ብዛት ፈርቶ ዮሐንስን በወህኒ ስላስገደለው፣ ከዚህ እርጉም የተነሣ ከ፮ ዓመታት በኋላ በ28 ዓም የሄሮድያስ ሥራዊት በውግያ ተሸነፈ። ማንዳይስም በኢራቅ የተገኘ አነስተኛ የኖስቲሲስም አይነት እምነት ሲሆን፣ ዮሐንስ እንደ ዋና ነቢያቸው እና መሲኃቸው ይቆጥሩታል፤ ኢየሱስን ግን አይቀበሉም። በቁራን ዘንድ ስሙ በአረብኛ «የህየ» ሲባል ጽድቅ ነቢይና የኢየሱስ ደቀ መዝሙር ይባላል። በሃዲስ ልማዶች መሠረት ደግሞ በ613 ዓም ነቢዩ ሙሐመድ ወደ ሰማይ ተጉዞ በዚያ የህየንና ኢየሱስን እንዳገኛቸው ይታመናል። በሞርሞኒስም ዘንድ ዮሐንስ በትንሳኤ ለመሥራቹ ለጆሰፍ ስሚስ በ1821 ዓም በፔንስልቫኒያ ታየው። ባኃኢ እምነት በባኃኢ እምነት የእምነቱ መሥራች የባኃኡላህ ቀዳሚ ባብ (1812-1842 ዓም.) በነቢዩ ዮሐንስ እንዲሁም በኤልያስ መንፈስ እንደ ተላከ ይታመናል። መጽሐፍ ቅዱስ

12949

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%90%E1%88%9D%E1%8B%B0%20%E1%8C%BD%E1%8B%AE%E1%8A%95

ዐምደ ጽዮን

ቀዳማዊ ዐጼ ዐምደ፡ጽዮን (የዙፋን ስም ገብረ መስቀል) ከ1314 እስከ 1344 ዓ.ም. የነገሡ ሲኾን በጥንቱ ዘመን ከተነሱ ነገሥታት ውስጥ በኢትዮጵያ ታሪክ ላይ ሰፋ ያለ አሻራ ትተው ካለፉት (ለምሳሌ፦ ዘርዐ ያዕቆብ ) ጎን ወይም በላይ ስማቸው ይጠቀሳል ። ዐጼ ዐምደ ጽዮን የዐጼ ይኩኖ አምላክ የልጅ ልጅና የዐጼ ወድም አራድ ልጅ እንደሆኑ ይታመናል፡፡ ይኩኖ አምላክ አዲሱን የሰሎሞን ሥርወ መንግሥት ቢመሰርቱም፣ በልጅ ልጆቻቸው የነበረው ፉክክርና አዲስ ከሚስፋፋው የእስልምና ሃይማኖት የሚሰነዘረው ጥቃት ስርዓቱን ስጋት ላይ የጣለ ነበር። ዐጼ ዐምደ ጽዮን ይህን ፉክክር በማስቆምና በዘመናት በማይደበዝዘው ጀግንነታቸው የኢትዮጵያን ድንበር ከሞላ ጎደል አሁን በሚታወቀው መልኩ በማስቀመጥ፣ የዐዲሱን ሥርወ መንግሥት መሰረት በማጽናት እንዲሁም በማረጋጋት ዝናቸው በጥንቱ አለም ክአፍሪቃ ቀንድ እስከ አውሮጳ የተንሰራፋ ነበር ። የአጼ ዐምደ ጽዮን ዘመንና ዘመቻዎች ዘመቻ ወደ ደቡብ ምዕራብና ሰሜን ኢትዮጵያ ዐምደ ጽዮን በእንዴት መንገድ ወደ ስልጣን እንደመጡ መረጃ የለም፣ ስለሆነም ታሪክ አጥኝው ታደሰ ታምራት ንጉሱ ከአባታቸው ጋር ትግል ገጥመው ዘውድ ላይ እንደወጡ መላ ምት ያቀርባል ። ንጉሱ በመንግስታቸው መጀመሪያ (፲፫፻፲፮ ዓ.ም. ) የተሳካላቸው ዘመቻዎች በጎጃም፣ ዳሞትና ሐድያ በማድረግ እኒህ አካባቢወች እንዲገብሩ ሆነ። ሆኖም በኒህ ዘመቻወች ትኩረታቸው ስለተሳበ በተገኘው ክፍተት የእንደርታ ገዢ የነበረው ይብቃ እግዚ የአምባ ሰናይት፣ ብልሃትንና ተምቤን ሰራዊትን በማደራጀት በንጉሱ ላይ ተነሳ ። በ1320ዓ.ም ንጉሱ የይብቃ እግዚን አመጽ ከደመሰሱ በኋላ በአምባ ሰናይት የጦር ዕዝ አቋቋመው ወደ ስሜን በመዝመት እስከ ቀይ ባህር ድረስ ያለውን ክፍል ለመቆጣጠር ቻሉ ። በዚህ ወቅት እንደረታን እንድታስተዳድር የተሰየመችው የትግሬ ተወላጅ የነበረችው የንጉሡ ሚስት ንግሥት ብሌን ሳባ ነበረች። ስልጣኗም ባልታ ብሃት በመባል ይታወቅ ነበር። ቆይቶ እንደርታን እንዲያስተዳድር የተደረገው የንጉሱ ሦሥተኛ ልጅ ባህር አሰገድ በማዕከለ ባህር ማረግ ነበር፣ ግዛቱም እስከ ቀይ ባህር ወደብ ድረስ የተንሰራፋ ነበር ። ዘመቻ ወደ ደቡብና ደቡብ ምስራቅ የንጉሱ ትኩረት ወደ ሰሜን መሆኑን የተረዱት የደቡብ እስላማዊ ክፍሎች፣ በቀይ ባህር ንግድ ላይ ያላቸውን ቁጥጥር እና ሃይል ተመርኩዘው የአርብቶ አደሩን ክፍል በማስተባበር የሃይል ማደግ አሳዩ። በተለይ በወላስማ ሱልጣኖች የሚመራውና በደቡብ ምዕራብ ሸዋ የሚገኘው የይፋት ግዛት በሃይል ተጠናከረ። ይህ ክፍል፣ ከአጼ ዐምደ ጽዮን ዘመን በፊት ጀምሮ ለመካከለኛው የኢትዮጵያ መንግስት ግብር ከፋይ ነበር። ሆኖም ክፍሉ በዚህ ዘመን እራሱን ችሎ ለመገንጠል ፈለገ ። በዚህ ሁኔታ የክርስቲያንና የእስልምና ግዛት በሰሜንና በደቡብ እየተጠናከሩ ሁለት የሃይል ማዕከሎች በመፍጠር ፉክክር ውስጥ ገብተው ከፍተኛ ጦርነት መነሳቱ ግድ ሆነ። ወደ ግብጽ ተልኮ የነበረው ጥንታይ የተሰኘው የንጉሡ መልዕክተኛ ሃቀዲን በተባለ የይፋት ገዢ መታሰር በመጨረሻ ጦርነቱ ገንፍሎ እንዲወጣ አደረገ። ዐምደ ጽዮን ይፋትን ከደመሰሰ በኋል በጀበልና ወርጂ አርብቶ አደሮች ተቃጥቶበት የነበረውን ጥቃት ድል በማድረግ እንዲሁም የክርስቲያን ክፍሎች፣ ተጉለት፣ ዝጋ ና መንዝ አመጾችን በማጥፋት ሃቃዲንን በማሰር ከስልጣን አስወገደው ። በርሱ ቦታ ወንድሙን ሰአደ'አድዲን አህመድን ከላይ የተገለጹት ክፍሎችን አስተዳዳሪ አድርጎ ሾመው። ስምንቱ የደቡብ መንግስታትም፣ የሱማሌንና የሃድያን ጨምሮ ለሱ ግብር ይከፍሉ እንደነበር ሳልት የተሰኘው የእንግሊዝ ጻህፊ ዘግቦት ይገኛል። የኢትዮጵያም ድበር በኢየሩሳሌም የተከፈተው በኒሁ ንጉስ መልካም ፈቃድ ነበር። ከዚህ በተረፈ «የወታደሩ እንጉርጉሮ» የተሰኙት አራቱ የአማርኛ መዛግብት በዚህ ዘመን እንደተጻፉ ታሪክ ዘጋቢወች ይናገራሉ። የኢትዮጵያ ነገሥታት

43760

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%80%E1%89%A0%E1%88%BB

ሀበሻ

የኢትዮጵያ ብሔሮች ዘ- ሐበሻ ማህበረሰብ ወይም ዘ- ሐበሻ ( የግእዝ ስክሪፕት - ሀበሻ ፣ ሀበሻ ፣ ሀበሻ ፣ ሀበሻ ፣ ሃበሻ ፣ በሮማኒዝያ የተያዙ ፣ ሀቢሻ ፣ ) አንድ የጎሳ ባህላዊ ማህበረሰብ ቀጣይነት ያለው የተለያዩ እና እርስ በእርስ የሚዛመዱ ባህሎች እና ትውልደ ኢትዮጵያዊ እና ኤርትራዊ የትውልድ ልዩ ልዩ ትርጉሞች በጣም የተለመደው ዘመናዊ ትርጉም በ መካከል ሐበሻ ( በግዕዝ ስክሪፕት : ሐበሻ ) መጥበሻ-የዘር እና "-ብሔራዊ" መሆን የተለያዩ ሕዝቦች, ባህሎች እና ምርቶች ጋር ተለይቶ ቃል ኢትዮጵያ ,ኤርትራ , በሕይወት እና ምንም ይሁን የመኖሪያ ዜግነት ወይም አገር, በውጭ ህይወታቸውን ለማዘጋጀት የነበሩ ኢትዮጵያውያን የኤርትራ እና የኢትዮጵያ ተወላጅ ያለውን የዘር እነዚህ አገሮች ሁለቱም ይመሰርታሉ ቡድኖች, እና ሰዎች. በባህሪያቸው የተገናኙ ባህላዊና ታሪካዊ የጋራዎቻቸውን ለመሰየም እንደ ቃል ጥቅም ላይ ይውላል ፡፡ መደበኛ ቅንብሮች ውስጥ ኢትዮጵያዊያን እና ኤርትራዊያን ስም መጠቀም ሐበሻ ( በግዕዝ ስክሪፕት : ሐበሻ ) በየራሳቸው አገሮች ስፍራ 'እና ብሔራዊ አመጣጥ' .ሀበሻ የሚባሉት የአጋዚያን ቤተሰቦችን በተለይ ትግራይ ኤሪትራ እና አማራን እንዲሁም ሌሎችን ያካተተ ህዝብ ነው ተዛማጅ ውሎች የሚለው ቃል (በግዕዝ: ሐበሻይት ) ወይም ሕዝቦች , ተመሳሳይ ቃል ነው እንጂ በአጠቃላይ ብቻ የተወሰነ ነው እናም በአብዛኛው ብቻ ተፈጻሚ ሲናገር- (እና አንዳንድ ጉዳዮች ላይ የመካከለኛው የሴሚቲክ ውስጥ የጎሳ ቡድኖች ወደ ዝርያ ናቸው ተብሎ ይታመናል ማን በሰሜን ኢትዮጵያ እና ኤርትራ, ያለውን ደጋማ ሰዎች ወደ ውስጥ አክሱም መንግሥት በ ከወደቀ በኋላ ሰሜን-ማዕከላዊ ኢትዮጵያ / ኤርትራ ውስጥ እልባት ራቅ በመሃል ወደ ምዕራብ ሲጓዙ የነበሩ ኢምፓየር (እና በተወሰኑ ጉዳዮች ላይ የአገው ህዝብ እ.ኤ.አ. በፖለቲካው ዘሮች የት በሰሜን ማዕከላዊ ኢትዮጵያ ውስጥ ማዕከል መኖር) ; የትርፍ ሰዓት ሀበሻት ተመሳሳይ እና የተለያዩ ቋንቋዎችን ወደ ሚናገሩ በርካታ የተለያዩ ግን ተቀራራቢ ብሄረሰቦች ተከፋፈለ ። አል-ሀበሽ ፣ ሀቢሺ ፣ አል-ሀበሻ እና ሀበሺስታን አል-ሐበሽ የሚለው ቃል ( አረብኛ ፦ ፣ : አል- ሐባሽ ) የሚለው ስም በአፍሪካ ቀንድ ውስጥ የሚገኝ የዛሬይቱ ኤርትራ ፣ ኢትዮጵያ እና የከፍታ አካባቢዎችን ያተኮረ እና የተካተተ የጥንት አካባቢ ነዋሪ ስም ነው ፡ ከክልሉ ውጭ ያሉ አካባቢዎች (ወደ ሶማሊያ እና ጅቡቲ የሚዘልቁ አንዳንድ ምንጮች እንደሚሉት) ቃሉ የተወሰደው ዘ-ሐበሻ ከሚለው ቃል ነው ፡ (የ እንደ የተለያዩ ሃይላንድ ቡድኖች የግዛት መስፋፋት ጋር አማራ እና ትግራይ ከሰሜን እና እየመጣ) ኦሮሞ እና ሌሎች ያልሆኑ ሃይላንድ ቀንድ አፍሪካደቡብ የሚመጡ ቡድኖች አጎራባች አከባቢዎችን ሲያሸንፉ (ሁለቱም በመጨረሻ ወደ ደቡብ እየሰፉ) ፡፡ በክልሎች መስፋፋት እና የህብረተሰቦች ውህደት ምክንያት አል-ሀበሽ ፣ ሀበሻ እና የግሪክ ተመሳሳይ “ኢትዮጵያዊ” የሚሉት ቃላት በአዲሶቹ ግዛቶች እና ነዋሪዎ ላይ ተስፋፍተዋል በኋላ ወደ ኢትዮጵያ ግዛት ተለውጠው ( ምዕራባውያኑ አቢሲኒያ ብለው ይጠሩት ነበር) ፡ ) እና የሐበሻ ማህበረሰብ። የሚለው ቃል ( በአረብኛ : ) ታሪክ ሲጠቀሙ የኢትዮጵያ ሕዝብ ሆኖ ጥቅም ላይ በመላው ያለው በአረብኛ ቋንቋ ውስጥ,የቱርክ ቋንቋየኢትዮጵያ እና የኤርትራ አገሮች በታሪክ ተብለው ቆይተዋል ( ቱርክኛ : እና ውስጥ) በአረብኛ ቋንቋ አቻውን እነርሱ ከታሪክ ተብሎ ቆይተዋል አል-ሐበሻ ( በአረብኛ : : አሌ- ዘ-ሐበሻ ) በሁለቱም ቃላት ከሥነ- መለኮታዊነት ጋር ከሐበሻ ስም ጋር የሚዛመድ ( ገእዝ ስክሪፕት ሀበሻ)። አቢሲኒያ ፣ አቢሲኒያ እና አቢሲኒያ ሕዝቦች የምዕራባውያኑ በአል-ሐበሽ ከሚለው ሙስና ወይም የተሳሳተ አጠራር የሚወጣው የአቢሲኒያ ፣ የአቢሲኒያ እና የአቢሲኒያ ሕዝቦች ውሎች በአንዳንድ የኢትዮጵያ ታሪክ ጸሐፊዎች “ሀበሻ” ፣ “ሀበሻት” ፣ “ቃላት” መካከል ግራ መጋባትን ስለሚፈጥር አንዳንድ የኢትዮጵያ ታሪክ ጸሐፊዎች አከራካሪ ሆነው ይታያሉ ፡ አል-, "እና የኢትዮጵያ ኢምፓየር ዜጎች (በአወዛጋቢነት አቢሲኒያ በመባልም ይታወቃል) ፡፡ የታሪክ ምሁራን ኢቫ ፖሉሃ እና እሌሁ ፈለቀ እንደሚሉት ኢትዮጵያ እና አቢሲኒያ በሚሉት ስሞች መካከል የተደረገው ልዩነት (የሀበሻ ሙስና ወይም የተሳሳተ አጠራር) ሰው ሰራሽ ነው እናም በወቅቱ ያልነበረ ወይም በኢትዮጵያ ግዛት ውስጥ ጥቅም ላይ ያልዋለ ፣ አቢሲኒያ ይላሉ ፡፡ "ከአረብኛ ስም" አል-ሐበሽ የተገኘ የአውሮፓ ፍጥረት ነው። በሌላ አገላለጽ አቢሲኒያን እና ተዋጽኦዎቹ የሚለው ቃል በሀበሻ ኮሚኒቲ እና በአሁኑ የኢትዮ ያ እና የኤርትራ የኢትዮጵያ ግዛት ህዝቦች መካከል “ሰው ሰራሽ” ልዩነት እንዲኖር የሚያደርጉ ተወዳጅ ያልሆኑ የውጭ ቃላት ናቸው ፡ የኢትዮጵያ እና የሐበሻ ውሎች አመጣጥ የ , ወደ ንብረት ሦስተኛ ክፍለ ዘመን የተቀረጸ ጽሑፍ ግዛት , አክሱም ዎቹ ከዚያም ገዥ ኢትዮጵያ እና ክልል በኩል ወደ ምዕራብ ወደ የታጀበ ነበር ይህም አካባቢ የሚገዛ መሆኑን ያመለክታል. የአክሱማዊው ንጉስ ኢዛና በቀጣዩ ምዕተ ዓመት ኑቢያን ያሸንፍ ነበር ፣ እናም አክሱማውያን ከዚያ በኋላ በግሪክ ቋንቋ ሲጽፉ “ኢትዮጵያውያን” የሚል ስያሜ ለራሳቸው መንግሥት አደረጉ ፡ ውስጥ በግዕዝ ቋንቋ ስለ ኢዛና የተቀረጸው ስሪት, ወደ ጋር እኩል ነው እና ) ፣ እና የግእዝ እና ሳቢክ ቋንቋ ሲጽፉ ወይም ሲናገሩ ለመጀመሪያ ጊዜ የአክሱም ደጋማ ነዋሪዎች ያመለክታሉ። ይህ አዲስ በቀጣይነትም እንደ ሊተረጎም ነበር ' ( ' አህባሽ ውስጥ) እና አሌ-እንደ ውስጥ በአረብኛ ውስጥ የተተረጎመው, በግዕዝ ስክሪፕት (ሓበሻ, ሐበሻ, ሀበሻ, ወይም ሃበሻ የሐበሻ ሆኖ; , የግሪክ »ከ ( " የኢትዮጵያ )" ), ዛሬ ኢትዮጵያ የኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ የ ዘመናዊ አገር ያመለክታል ሳለ ሐበሻ ( በግዕዝ ስክሪፕት :መደበኛ ባልሆኑ ሁኔታዎች ውስጥ ኢትዮጵያውያን እና ኤርትራዊያንበየአገሮቻቸው ምትክ እና ብሄራዊ አመጣጣቸው አጋንንታዊ በሆኑ ርዕሶች ለሁለቱም ሀገሮች እና ባህሎች ወይም ከዚያ ለሚነሱ ነገሮች ያገለግላሉ ፡ የአክሱማይት መንግሥት በሥልጣኑ ከፍተኛ ደረጃ ላይ እያለ በአሁኑ ጊዜ የኢትዮጵያ ደጋማ አካባቢዎች ፣ የኤርትራን እና የደቡባዊ አረብን የባህር ዳርቻዎች ግዛቶችን የሚቆጣጠር እጅግ በጣም ክርስቲያናዊ መንግሥት ነበር ፡ የአክሱማዊው መንግሥት የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋህዶ ቤተክርስቲያን ለሆነው የሃይማኖት እንቅስቃሴ እድገት ተጠያቂ ነበር ፡ ሆኖም በ 7 ኛው ክፍለዘመን የእስልምና መስፋፋት የአክሱማይት መንግሥት ማሽቆልቆልን አስከትሎ አብዛኛው ቆላማ ህዝብ እስልምናን የተቀበለ ሲሆን የደጋው ህዝብ ደግሞ ክርስትያን ሆኖ ቆይቷል ፡ የአኩሱማውያን ህዝብ በክርስቲያን ደጋማ አካባቢዎች እና በእስላማዊ ቆላማዎች መካከል ተከፋፍሎ ስለነበረ የሃይማኖትና የጎሳ ውዝግቦች እና በሕዝቡ መካከል ያለው ፉክክር ተፋፋመ ፡፡ የአኩሱማውያን ህብረተሰብ የአክሱም ቋንቋን ጠብቆ ወደቆየ የከተማ-ግዛቶች ልቅ ኮንፌዴሬሽን ተቀየረ ፡ በሙስሊሞች ከፍተኛ ፉክክር የተነሳው የባህር ንግድ በመቀነሱ እና የአየር ንብረትን በመቀየር ምክንያት ከአክሱም ውድቀት በኋላ የመንግሥቱ የኃይል መሠረት ወደ ደቡብ ተዛውሮ ዋና ከተማዋን ወደ ኩባር (አገው አቅራቢያ) አዛወረ ፡፡ ወደ ደቡብ ተዛወሩ ምክንያቱም ምንም እንኳን የአክሱም መንግሥት የመካ ገዥ ቤተሰቦች ስደት ለማምለጥ በስደተኝነት የመጡትን የነቢዩ ሙሐመድን ጓደኞች ወደ ኢትዮጵያ ተቀብሎ ቢጠብቅም የነብዩንም ወዳጅነትና አክብሮት አግኝቷል ፡፡ የደቡብ አረብያውያን በአዱሊስ ወደብ በኩል ዳህላክ ደሴቶችን በመውረር እና ለጥፋት የበለፀገው የአክሱማይት መንግሥት ኢኮኖሚያዊ አከርካሪ በሆነው ጊዜ ሲያጠፉ ጓደኝነታቸው ተበላሸ ፡፡ ከሁለተኛው ወርቃማ ዘመን በኋላ በ 6 ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ የአኩሱማዊው መንግሥት በ 6 ኛው መቶ ዘመን አጋማሽ ማሽቆልቆል ጀመረ ፣ በመጨረሻም በ 7 ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ ሳንቲሞችን ማምረት አቆመ ፡፡ በዚህ በዚሁ ጊዜ አካባቢ, ወደ ህዝብ ወደ ላይ በመሃል ርቀት ለመሄድ ተገደደ ደጋማ ዋና እንደ አክሱም ትተው ጥበቃ. የዚያን ጊዜ የአረብ ጸሐፊዎች አብዛኛዎቹን የባህር ዳርቻዎችን እና ገባር ወንዞቻቸውን መቆጣጠር ቢያጡም ኢትዮጵያን (ከእንግዲህ አክሱም እየተባለ አይጠራም) ሰፊ እና ኃያል መንግስት መሆናቸውን መግለጻቸውን ቀጠሉ ፡፡ በሰሜኑ መሬት ጠፍቶ እያለ በደቡብ ተገኘ; ምንም እንኳን ኢትዮጵያ ከአሁን በኋላ የኢኮኖሚ ኃይል ባትሆንም አሁንም የአረብ ነጋዴዎችን ሳበች ፡፡ ምናልባት ዋና ከተማው ወደ አዲስ ቦታ ተዛወረ ፣ ምንም እንኳን በአሁኑ ሰዓት ያልታወቀ ኩባር ወይም ጃርሚ ተባለ ፡፡ የግዛት ስር , በ 10 ኛው መቶ ዘመን, በ ግዛት ደቡብ እየሰፋ ሄደ, እና ዘመናዊ-ቀን አካባቢ ወደ ወታደሮችን ላኩ ከፋ , እና ወደ በተመሳሳይ ጊዜ የግዴታ ሚስዮናዊ እንቅስቃሴ ላይ ሳለ አማራ . የአከባቢው ታሪክ እንደሚናገረው ወደ 960 ገደማ ዮዲት (ዮዲት) ወይም “ ጉዲት ” የምትባል አንዲት አይሁዳዊት ንግሥት ግዛቱን ድል በማድረግ አብያተ ክርስቲያናትንና ሥነ ጽሑፍን አቃጠለች ፡ በዚህ ጊዜ አካባቢ አብያተ ክርስቲያናት የተቃጠሉ እና ወረራ መኖሩ ማስረጃዎች ቢኖሩም ፣ መኖሯ በአንዳንድ ምዕራባውያን ደራሲያን ጥያቄ ተነስቷል ፡፡ ሌላው አማራጭ ደግሞ የአኩሱማውያን ስልጣን ባኒ አል-ሀምዋህ በተባለች የደቡብ አረማዊ ንግስት የተጠናቀቀ ሲሆን ምናልባትም ከጎሳ አል ዳሙታ ወይም ከሲዳማ ህዝብ ዳሞቲ ሊሆን ይችላል ፡ ከዘመናዊ ምንጮች በግልጽ ለመረዳት እንደሚቻለው አንዲት ሴት ነጣቂ በዚህ ጊዜ ሀገሪቱን እንደገዛች እና የእሷ አገዛዝ ከ 1003 በፊት የተወሰነ ጊዜ እንደጨረሰ ከአጭር የጨለማ ዘመን በኋላ የአኩሱማዊው ግዛት በአገው ዛግዌ ሥርወ መንግሥት ተተካ ፡በ 11 ኛው ወይም በ 12 ኛው ክፍለ ዘመን (ምናልባትም በ 1137 ገደማ) ምንም እንኳን በመጠን እና በመጠን ውስን ቢሆንም ፡፡ ሆኖም የመጨረሻውን የዛግዌ ንጉስን የገደለውና የዘመናዊውን የሰሎሞናዊ ስርወ-መንግስት በ 1270 አካባቢ የመሰረተው ያኩኖ አምላክ የትውልዱን እና የመጨረሻውን የአክሱም ንጉስ ዲል ናኦድን የመግዛት መብቱን ተከታትሏል ፡ የአክሱማይት ኢምፓየር መጨረሻ የአክሱማዊ ባህል እና ወጎች ማለቂያ አለመሆኑን መጥቀስ አለበት ፡፡ ለምሳሌ የዛግዌ ሥርወ መንግሥት በላሊበላ እና በየምርሃና ክሬዎስ ቤተ-ክርስትያን ኪነ-ህንፃ ከባድ የአኩሱማዊ ተፅእኖን ያሳያል ፡ አክሱም በቅርቡ የተፈጠረውን በመፍራት ዋናውን ወደ አገው አቅራቢያ አዛወረች በአስራ ስድስተኛው ክፍለዘመን አጋማሽ በሐረር መሪ አህመድ ግራኝ የተመራው የአዳል ልጣን ጦር “የሀበሻ ድል” በመባል በሚጠራው ስፍራ ወደ ኢትዮጵያ ደጋዎች ወረረ ፡ የግራግንን ወረራ ተከትሎ የደቡባዊው የኢምፓየር ክፍል ለኢትዮጵያ ጠፍቶ እንደ ጉራጌ ህዝብ ያሉ በርካታ ቡድኖችን ከተቀረው የአቢሲኒያ ክፍል ተቆርጧል ፡ በአሥራ ስድስተኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ ዘላን የኦሮሞ ህዝብ በኦሮሞ ፍልሰቶች ወቅት ሰፋፊ ግዛቶችን በተያዙ የአቢሲኒያ ሜዳዎች ውስጥ ዘልቆ ገባ ፡ የአቢሲኒያ የጦር አበጋዞች ብዙውን ጊዜ ለግዛቱ የበላይነት እርስ በርሳቸው ይወዳደራሉ ፡፡ አማራዎች የላስታውን የአገው ጌቶች ድል ​​ካደረጉ በኋላ በ 1270 የጥንታዊት ቤተ አማራ ይኩኖ አምላክን የበላይነት ያገኙ ይመስላል ፡ ከ 16 ኛው መቶ ክፍለዘመን ጀምሮ የአቢሲኒያ ንጉሣዊ መኳንንት እና ሥነ-ስርዓት ማዕከል የሆነው የጎንደሬው ሥርወ-መንግሥት ታላቁ እያሱ በመባል የሚታወቀው ቀዳማዊ እያሱ መገደልን ተከትሎ ኃይለኛ የክልል ጌቶች በመፈጠራቸው በመጨረሻ ተጽዕኖውን አጡ ፡ የሥርወ መንግስቱ ክብር ማሽቆልቆል ወደ ዘመነ መሳፍንት (“ ዘመነ መሳፍንት”) የግማሽ-ስርዓት አልበኝነት ዘመን አስከተለ ፣ ተቀናቃኝ የጦር አበጋዞች ለሥልጣን ሲታገሉ እና የየጁ ኦሮሞ እንደራሴ ኤንሬሴስ (“ ሬጀንትስ ”) ውጤታማ ቁጥጥር እንዲኖር አድርጓል ፡ የ ንጉሠ እንዲሆኑ ተደርገው ነበር. ካሳ ኃይሌ ጊዮርጊስ የተባለ አ ቴዎድሮስ ተብሎ የሚጠራው ወጣት ዘመነ መሳፍንት እስኪያበቃ ድረስተቀናቃኞቹን ሁሉ በማሸነፍ እና በ 1855 ዙፋኑን በመያዝ የትግራይ ተወላጆች በ 1872 በዮሐንስ አራተኛ ማንነት ወደ ዙፋኑ የተመለሱት በአጭር ጊዜ ውስጥ ሲሆን በ 1889 መሞታቸው የስልጣን መሰረታቸው ቀደም ሲል ወደ ተናጋሪው የአማርኛ ተናጋሪ ቁንጮዎች እንዲመለስ ምክንያት ሆኗል ፡ ወደ ጁጁ ኦሮሞ እና ትግራዋይ አገዛዝ። የእሱ ተተኪ ዳግማዊ ምኒልክ የአማራ ተወላጅ ንጉሠ ነገሥት ሥልጣኑን ተቆጣጠረ ፡ መንግስታት ሊግ 1935 ላይ ሪፖርት የማይመለስ አቢሲኒያ-ትክክለኛ አገሮች ወደ ምኒልክ ሠራዊት ወረራ በኋላ ሶማሌዎች , የሐረሪ , የደቡብ የኦሮሞ , የሲዳማ , ወዘተ ፣ ነዋሪዎቹ በባርበር-ፊውዳል ስርዓት ወደ ህዝብ መጨፍጨፍ በባርነት እና በከፍተኛ ግብር ተጭነዋል ፡፡ በቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ የተጠናቀቀው በሰለሞናዊው የአ ዎች መስመር የተወከለው አንዳንድ ምሁራን አማራውን ለዘመናት የኢትዮጵያ ገዥ የበላይ አካል አድርገው ይቆጥሩታል ፡ ሌሎች ብሄረሰቦች ሁል ጊዜ በአገሪቱ ፖለቲካ ውስጥ ንቁ ተሳትፎ እንዳላቸው በማራኮስ ለማርኮስ ለማ እና ሌሎች ምሁራን የዚህ አይነቱን መግለጫ ትክክለኛነት ይከራከራሉ ፡፡ ይህ ግራ መጋባት በአብዛኛው ሁሉ ጉድለትም ሊመጣ ይችላል -ተናጋሪዎች እነሱ የተለየ ጎሳ ቡድን ነበር እንኳ "አማራ", እና ከሌሎች የጎሳ ቡድኖች የመጡ ብዙ ሰዎች የአማርኛ ተግብረናል እውነታ እንደ ስሞች . ሌላው የመጨረሻው ኢትዮጵያዊ ነኝ ባዩ ንጉሠ ነገሥት ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ እና እቴጌ እቴጌ መነን አስፋው ጨምሮ አብዛኛው ኢትዮጵያዊ የዘር ሐረግን ከበርካታ ጎሳዎች ማግኘት ይችላል የሚለው ነው ፡ስለ ሁለቱም አማራ እና ኦሮሞ ያለው ነው. የኦሮሞ ፍልሰቶች የተከሰቱት ከደቡብ ምስራቅ የኢምፓየር አውራጃዎች በርካታ አርብቶ አደር ህዝብ በማንቀሳቀስ ነው ፡ የዘመኑ አካውንት ከጋሞ ክልል በመጣው መነኩሴ አባ ባህሬይ ተመዝግቧል ፡ በመቀጠልም የግዛቱ አደረጃጀት በሂደት ተቀየረ ፣ ራቅ ያሉ አውራጃዎች የበለጠ ነፃነትን ወስደዋል ፡፡ እንደ ባሌ ያለ ሩቅ አውራጃ ለመጨረሻ ጊዜ በያቆብ የግዛት ዘመን የንጉሠ ነገሥቱን ዘውድ ግብር ሲሰጥ ተመዝግቧል ፡ በ 1607 በ, ኦሮሞዎች ደግሞ ጊዜ ኢምፔሪያል ፖለቲካ ውስጥ ዋና ዋና ተጫዋቾች ነበሩ ሱሰኒዮስ እኔ , በኩል አንድ ጎሳ ያሳደጉት (ወይም የጉዲፈቻ), ኃይል ወሰደ. እርሱ የእምነት ሉባ በዕድሜ ቡድን ጄኔራሎች በ ረድቶኛል ነበር , ይልማ እና በ ወሮታ ነበር, የፊውዳል በአሁኑ-ቀን, አገሮች ጎጃም ወረዳዎች ተመሳሳይ ስም. የታላቁ ኢያሱ ቀዳማዊ የግዛት ዘመን የማጠናከሪያ ዋና ወቅት ነበር ፡ ኤምባሲዎች ወደ ሉዊ አሥራ አራተኛ ፈረንሳይ እና ወደ ሆላንድ ህንድ መላክም ተመልክቷል ፡ በዳግማዊ ኢያሱ የግዛት ዘመን (እ.ኤ.አ. ከ 1730 እስከ 1755) ንጉሠ ነገሥቱ ጦርነታቸውን ወደ ሰናርር ራሱ እየመሩ በነበረበት በሰቲት ወንዝ ዳር ለማሸነፍ በተገደደበት በሰናር ሱልጣኔት ላይ ጦርነት ለማካሄድ ጠንካራ ነበር ፡ ዳግማዊ ኢያሱም በአዲሱ ሥርወ መንግሥት ክብር ከተሰጣቸው በኋላ የሀባባ (የሰሜን ኤርትራ) የከንቲባ ክብርን ሰጡ ፡ የ እና ወደ ውስጥ ጎሳዎች ኦሮሞ ሕዝብ መቼ, 1755 ተደምድሟል ኃይል ይነሣል ንጉሠ ልጇ ኢዮአስ እኔ ውስጥ የንጉሠ ነገሥቱ ዙፋን አርጓል ጎንደር . እነዚህ በሚቀጥሉት ወቅት የንጉሠ ነገሥቱ ኃይል ለማግኘት ተፋላሚ ዋና አንጃዎች አንዱ ይሆናል ለምእተአመት , መቼ 1769, ጀምሮ ከምልምል , ራስ ስለ ትግራይ ገደሉት ልጇ ኢዮአስ እኔ ጋር እሱን የተካው ዮሐንስ ዳግማዊ . ዘመናዊ የኢትዮጵያ መመሥረትና (አማራ እና ኦሮሞ ሁለቱም ጨምሮ) የ ሰዎች, በተለይም በአማራ ንጉሠ ተመርቶ ቴዎድሮስ ዳግማዊ 1855 እስከ 1868 ድረስ የሚመራ ማን ጎንደር, አራተኛ ትግራይ ጀምሮ ነበር 1889 ወደ 1869 እስከ የሚመራ እና ቻሉ ማን, ኤርትራ ወደ ሥልጣን ለማስፋፋት እና ዳግማዊ ምኒልክ በ 1913 ወደ 1889 እስከ የሚመራ ሲሆን 1896. የጣሊያን ወረራ መለሳቸው ማን, 1874 ጀምሮ እስከ 1876 ድረስ ባለው ግዛት ሥር ዮሐንስ አራተኛ , በ አሸንፏል የኢትዮጵያ-የግብፅ ጦርነት ቆራጥ ወደ ላይ ወራሪ ኃይሎች መምታት, መካከል ውጊያ ውስጥ, በሐማሴን (ዘመናዊ ቀን ኤርትራ ውስጥ) ጠቅላይ ግዛት. 1887 ውስጥ ስለ ምኒሊክ ንጉሥ ሸዋ ስለ በወረሩ የሐረር ኢሚሬት ወደ ላይ ድል በኋላ የጦርነት . ከ 1890 ዎቹ ጀምሮ በዳግማዊ አ ምኒልክ ዘመነ መንግሥት የግዛቱ ኃይሎች ከመካከለኛው የሸዋ አውራጃ በመነሳት ግዛቱን በምዕራብ ፣ በምስራቅ እና በደቡብ በማሸነፍ በወረራ ያዙ ፡ የተዋሃዱ ግዛቶች የምዕራብ ኦሮሞን (ሻዋን ኦሮሞ ያልሆኑ) ፣ ሲዳማ ፣ ጉራጌ ፣ ወላይታ እና ዲዚ ይገኙበታል ፡፡ ከንጉሠ ነገሥቱ ወታደሮች መካከል የራስ ጎበና የሸዋን የኦሮሞ ሚሊሻዎች ነበሩ ፡ ከተዋሃዷቸው ብዙ መሬቶች በግዛቱ ግዛት ስር ሆነው አያውቁም ፣ አዲስ የተካተቱት ግዛቶችም ዘመናዊውን የኢትዮጵያ ድንበር አስከትለዋል ፡፡ ኢትዮጵያ ከሌላው አፍሪካ በተለየ መልኩ በቅኝ ግዛት ተገዝታ አታውቅም ፡፡ ኢትዮጵያ እ.ኤ.አ. በ 1922 በሊግ ኦፍ ኔሽንስ የመጀመሪያዋ ነፃ-አፍሪካ-አስተዳድር ሀገር ተብላ ተቀባይነት አግኝታ ነበር ኢትዮጵያ ከሁለተኛው ኢታሎ-አቢሲኒያ ጦርነትበኋላ በጣሊያን ተይዛ የነበረች ቢሆንም በሁለተኛው የዓለም ጦርነት ወቅት በህብረ-ብሄሮች ነፃ ወጣች ፡ ሐበሻ ፣ ሀበሻት ፣ አል-ሀበሽ ፣ ሀቢሺ ፣ አል-ሀበሻ እና ሀበሺስታን ፣ አቢሲኒያ ፣ አቢሲኒያ እና አቢሲኒያ ሕዝቦች ሐበሻ ሰዎች ( በግዕዝ : ሓበሻ, ሐበሻ, ; የአማርኛ : ሀበሻ, ሃበሻ, , የሐበሻ ; ትግርኛ : -, : አበሻ ; እና - ሌላ ቤተኛ ስሞች -) የተለመደ ነው መጥበሻ - እና ሜታ-የዘር ቃል በጥቅሉ ለማመልከት ጥቅም ላይ ኢትዮጵያውያን እና ኤርትራውያን . አንዳንድ ጠባብ ትርጓሜዎችን, ወደ ውስጥ እና የሴሚቲክ ሕዝቦች በዋናነት ያለውን ደጋማ የሚኖሩት ኢትዮጵያእና ኤርትራ በአንድ ወቅት የሀበሻ ብሄረሰብ ብሄረሰብ ብሄራዊ ብሄረሰቦች ታሪካዊ ንጥረነገሮች እንደነበሩ በቋንቋ ፣ በባህል እና በትውልድ የተዛመዱ ብሄረሰቦች ተደርገው ይታዩ ነበር ነገር ግን በዘመናዊ አነጋገር ሀበሻ የተለያዩ የኢትዮጵያ ብሄረሰቦች ፣ ኤርትራን ያካተተ ባህላዊ ማንነት ነው ፡፡ እና በውጭ አገር በሚገኙ ዲያስፖራ ውስጥ ያሉ ዘሮቻቸው ። የ ሐበሻ ሕዝቦች ከፍ የሚያደርጉ አብዛኞቹ ህዝብ ቡድኖች ያላቸውን ባህል እና መንግሥት ወደ የትውልድ ቢስነትና , ስለ አክሱም መንግሥት ስለ መካከል, እና የተለያዩ ተካታቾች መንግሥታት, አቻና ግዛቶች, እና ተከታይ ግዛቶች የኢትዮጵያ ግዛት(የዛሬይቱ ኤርትራ እና ኢትዮጵያ) በአፍሪካ ቀንድ ፡፡ ዘ ሐበሻ ሕዝቦች (በግዕዝ ስክሪፕት: ሐበሻ ሓበሻ, ሐበሻ, ሀበሻ, ሃበሻ, , አበሻ ; - ሌላ ቤተኛ ስሞች - ወይም በ ተብሎ የተተረጎመው የግሪክኛ [እንደ]: (! ¿¡“ኢትዮጵያዊ”! ¿¡) ) ፣ ሀበሻ ወይም የሀበሻ ማህበረሰብ በአጠቃላይ ኢትዮጵያዊያንን እና ኤርትራዊያንን በአጠቃላይ ለመጠቅለል የሚያገለግል የተለመደ የፓን-ጎሳ እና የሜታ-ብሄረሰብ ቃል ነው ። ሰፊ የሆነ የሀበሻ ባህል እና ማንነት ስሜት ከጋራ ልምዶቻቸው ፣ እርስ በእርስ በመደጋገፋቸው እና ይህን ባህላዊ ማንነታቸውን ባጠናከሩ በአዳዲስ ትውልዶች ከኢትዮጵያውያን ፣ ከኤርትራውያን እና ከዲያስፖራዎች ለተወለዱ ሁሉም ህዝቦች ሁሉን ያካተተ ቃል ሆኖ ብቅ ብሏል ፡፡ የተዛመዱ ባህሎች የበላይነት በሌላቸውባቸው ስፍራዎች ከወላጆቻቸው የትውልድ አገር ውጭ በሚኖሩበት ጊዜ በዲያስፖራ የሚገኙትን የተዋሃዱ ባህሎቻቸውን ለማጠናከር እና ለማቆየት እንደ አንድ መንገድ ፡፡ በሰሜን አሜሪካ እና በአውሮፓ በሚገኙ የኢትዮጵያ-ኤርትራዊያን ዲያስፖራዎች ሁሉንም የኢትዮጵያን እና የኤርትራን ዲያስፖራዎች እና በዲያስፖራ ውስጥ ብቅ ብለው የነበሩትን አዳዲስ የዘር ቡድኖችን ለማመልከት እንደገና ወደ አዲስ የተተወ ወይም እንደገና የታሰበ ወደ ፓን-ጎሳ ተለውጧል ፡፡ የከፍተኛ የአካል ብሄር ብሄረሰቦች ብሄራዊ መነሻዎች ፣ ብሄረሰቦች እና ዜግነት-ብሄረሰቦች (ወይም በሚኖሩባቸው እና በሚኖሩባቸው ሀገሮች ባህላዊ ማንነቶች) ውስጥ እርስ በእርስ ከተዛመዱ የተለያዩ ብሄረሰቦች አዳዲስ ስብስቦችን ያጣምራል ፡፡ በዚህ ውስጥ ነው ወደ በተቃራኒ አንዳንድ ነጥብ ላይ ብቻ የተካተተውን መሆኑን በዕድሜ ጠባብ ትርጓሜዎች እና የሴሚቲክ ሰዎች ወደ የሐበሻ የፓን-ጎሳ አካል እንደ የኢትዮጵያ እና የኤርትራ መካከል ቡድኖች, ነገር ግን አሁን ሐበሻ ማህበረሰብ ለማካተት በዝግመተ ለውጥ አድርጓል ሁሉም የኢትዮጵያ ብሄረሰቦች ፣ የኤርትራ ብሄረሰቦች እና ሁሉም ከኢትዮጵያ እና ከኤርትራ ዲያስፖራ የተውጣጡ የተናጠል ብሄረሰቦች ጥምረት ስብስቦች ። ዛሬ በአብዛኞቹ የሀበሻ ማህበረሰብ ውስጥ ባሉ ወጣቶች እና ዲያስፖራዎች ውስጥ የሀበሻ ፓን-ብሄረሰብ በአሁኑ ጊዜ ከኤርትራ እና ከኢትዮጵያ ብሄረሰቦች የተውጣጡትን እና ራሳቸውን ሀበሻ ብለው የሚጠሩትን ዲያስፖራዎቻቸውን ሁሉ እንደሚያካትት ይታሰባል ፡፡ የማጠቃለያ ፍቺ ዘ-ሐበሻ ጎሳ / ጎሳ ፣ ብሔር ፣ ወይም ዜግነት ሳይለይበት የኢትዮጵያ እና የኤርትራ ቅርስ ሰዎችን የሚያመለክት ቃል ነው ፡፡ ይህ የኢትዮጵያን ፣ የኤርትራን እና በውጭ የሚኖሩ ኢትዮጵያዊ-ኤርትራዊ ዲያስፖራዎችን ያካተተ የፓን-ጎሳ ቃል ነው ፡፡ እርስዎ ሀበሻ ነዎት? - አዎ አዎ እኔ ነኝ ፡፡ የትውልድ ሀገርዎ ምንድ ነው ወይም ቤተሰብዎ ከየት ነው? - እኔ ከፊል ኤርትራዊ አንዱም ኢትዮጵያዊ ነኝ ፡፡ እርስዎ ምን ጎሳ ነዎት? - እኔ አማራ ፣ ጉራጌ ፣ ኦሮሞ ፣ ቤታ እስራኤል (ኢትዮጵያዊ አይሁድ) ፣ ወላይታ (ወላይታ) ፣ ትግሬ ፣ ትግሬ-ትግሪኛ (ትግራዋይ) ፣ አገው ፣ አኙዋክ ፣ ካፊፊቾ ፣ ካምባጣ ፣ ኩናማ ፣ ብሌን ፣ አፋር ፣ ቤጃ ፣ ሶማሊ ፣ ጋሞዎች ፣ ዶርዜ ፣ ሀዲያ ፣ [ወይም ከሌሎቹ ማናቸውም 80 ወይም ከዚያ በላይ የሀበሻ / የኢትዮጵያ-ኤርትራዊ ብሄረሰቦች]። እኔ ደግሞ ኢትዮጵያዊ-አሜሪካዊ ፣ ኤርትራዊ-አሜሪካዊ ፣ ኢትዮጵያዊ-ጀርመናዊ ፣ ኢትዮጵያዊ-ካናዳዊ ፣ ኤርትራዊ-ካናዳዊ ኤርትራዊ-ስዊዘርላንድ ፣ ኤርትራዊ-ስዊድናዊ ፣ ጣሊያናዊ-ኤርትራዊ-ኢትዮጵያዊ ፣ ወይም እኔ ነኝ - (የሀበሻ ማህበረሰብ) ዲያስፖራ]። ዜግነትዎ ወይም ዜግነትዎ ምንድነው? - እኔ አሜሪካዊ (አሜሪካ) ፣ ካናዳዊ ፣ ስዊድናዊ ፣ እስራኤል ፣ ጀርመን ዜግነት ፣ ኢትዮጵያዊ ፣ ኤርትራዊ ፣ [ወይም ደግሞ ኢትዮጵያዊ ወይም ኤርትራዊ የሆነ ዝርያ ፣ ዝርያ ወይም ብሄረሰብ የሆነ ግን የሌላ ሀገር ዜግነት ያለኝ ሰው ነኝ] . ስለሆነም ዘ-ሐበሻ የተባሉ ሰዎች ከኢትዮጵያ እና ከኤርትራ ማህበረሰብ ጋር ያላቸውን የጋራ ማንነት የሚያንፀባርቁ ስለነበሩ ሀበሻ የሚለው ቃል ኤርትራዊያንን እና ኢትዮጵያዊያንን ጨምሮ የኢትዮጵያን እና የኤርትራን ማህበረሰብ ከሚያካትቱ ሁሉም የጎሳ ብሄረሰቦች ጋር የሚገናኝ የፓን-ጎሳ የማንነት ምድብ እንደሚገልፅ ነው ፡፡ የሀበሻ ባህል እና ማንነት ኢትዮጵያውያን እና ኤርትራዊያን በአጠቃላይ በአጠቃላይ ‹ሀበሻ› * ብለው ይጠራሉ ፡፡ ይህ ቃል ብሄረሰብ ሳይለይ የኢትዮጵያ / ኤርትራን ልዩ ባህል እና ህዝብ ለመግለፅ የሚያገለግል ነው ፡፡ በዛሬው ጊዜ “ሀበሻ” ጎሳና ጎሳ ሳይለይ በክልሉ ያሉትን ሁሉንም ሰዎች ለመግለጽ እንደ አንድ ቃል የሚጠቀሙበት ቃል ነው ፡፡ የሀበሻ ማንነት እና ባህል ባህላቸው ከሌላው አፍሪካ የሚለይበትን መንገድ የሚያጠቃልል በመሆኑ ለብዙ ኢትዮጵያውያን እጅግ አስፈላጊ የኩራት ምንጭ ነው ፡፡ የማህበረሰብ ልዩነት የአውስትራሊያ የኢትዮጵያ [እና ኤርትራዊ] ማህበረሰብ ከተለያዩ ብሄረሰቦች ፣ ቋንቋዎች ፣ ሀይማኖታዊ እና ባህላዊ ባህሎች የተውጣጡ ሰዎችን ጨምሮ በጣም የተለያየ ነው። የተለያየ አስተዳደግ ያላቸው ሰዎች ለብሔራዊ ክብረ በዓላት አንድ መሆን የተለመደ ነው ፡፡ በጣም አሉ የኢትዮጵያዊያንና የኤርትራዊያን መካከል ጤናማ ግንኙነት በተለይም ወጣቶች መካከል - - ያላቸውን የጋራ 'መሠረት የተቋቋመው በአውስትራሊያ ውስጥ ሃበሻ ' ማንነት (ይመልከቱ ሐበሻ ባህልና ማንነት ). ለምሳሌ የኤርትራ ማህበረሰብ ተወካዮች በሁለቱ ማህበረሰቦች መካከል ጥሩ እምነት እንዲኖራቸው ለማድረግ ወደ ኢትዮጵያ ዝግጅቶች መጋበዝ የተለመደ ነው ፡፡ ሆኖም ፣ ወደራሱ የሃይማኖት ወይም የጎሳ ማህበረሰብ የመሳብ አዝማሚያም አለ ፡፡ ሀበሻ እንደ ባህላዊ መታወቂያ የሚያመለክተው እንደ አለባበስ ፣ ሙዚቃ ፣ ምግብ ፣ ልምዶች እና የመሳሰሉት ባህላዊ ልምዶችን መጋራት ነው ፡፡ በዲያስፖራ ለሚኖሩ ሁሉ የሀበሻ ማንነት ኤርትራዊ ወይም ኢትዮጵያዊ ከመሆን ጋር የተቆራኘ ነው ፡፡ ለምሳሌ ግለሰቦች ‹ሀበሻ ነህን?› ብለው መጠየቅ የተለመደ ነው ፡፡ ኤርትራዊ ወይም ኢትዮጵያዊ ዝርያ ያላቸው የሚመስሉ የማያውቋቸውን ሰዎች በሚገናኙበት ጊዜ ከዚያ በኋላ ኢትዮጵያዊ ወይም ኤርትራዊ መሆናቸውን ለመጠየቅ ይቀጥላሉ እናም በተወሰኑ አልፎ አልፎ ከየትኛው የሐበሻ ብሔረሰብ ተወላጆች መካከል የትኛው እንደሆነ መጠየቅ ይችላል ፡፡ ግን የሀበሻ ሰዎች የግድ ተመሳሳይነት ያለው መገለጫ አያሳዩም ፣ የሀበሻ ማንነት ከጨለማ እስከ ቀላል ቆዳ ፣ የተለያዩ ባህሪዎች እና የተለያዩ የፀጉር ዓይነቶች ድረስ የተለያዩ አካላዊ ገጽታዎችን ያሳያል (ወልደሚካኤል ፣ 2005) ፡፡ የሀበሻ ህዝቦች (ኢትዮጵያውያን እና ኤርትራዊያን) በአካላዊ ባህሪዎች እና በቆዳ ቀለም የተለያዩ ልዩነቶችን ያሳያሉ ፡፡ የሀበሻ ራስን ማንነት መታወቂያ ብዙውን ጊዜ በዘር ዘይቤ ከሚመሳሰሉ ይልቅ በጋራ ባህላዊ ባህሎች ላይ የተመሠረተ ነው ፡፡ የባህል አትላስ (በአውስትራሊያ መንግስት የህዝብ ማሰራጫ አገልግሎት ልዩ የብሮድካስቲንግ አገልግሎት - ኤስ.ቢ.ኤስ.)የሀበሻ ባህል እና ማንነት ኢትዮጵያውያን እና ኤርትራዊያን በአጠቃላይ በአጠቃላይ ‹ሀበሻ› * ናቸው ፡፡ ይህ ቃል ብሄረሰብ ሳይለይ የኢትዮጵያ / ኤርትራን ልዩ ባህል እና ህዝብ ለመግለፅ የሚያገለግል ነው ፡፡ ዛሬ “ሀበሻ” ጎሳና ጎሳ ሳይለይ ሁሉንም የክልል ሰዎች ለመግለፅ እንደ አንድ ቃል የሚጠቀሙበት ቃል ነው ፡፡ የሀበሻ ማንነት እና ባህል ባህላቸው ከሌላው አፍሪካ የሚለይበትን መንገድ የሚያጠቃልል በመሆኑ ለብዙ ኢትዮጵያውያን የኩራት ምንጭ ነው ፡፡ ኢትዮጵያውያን እና ኤርትራዊያን በአጠቃላይ በአጠቃላይ ‹ ሀበሻ › ናቸው ፡፡ ይህ ቃል ብሄረሰብ ሳይለይ የኢትዮጵያ / ኤርትራን ልዩ ባህል እና ህዝብ ለመግለፅ የሚያገለግል ነው ፡፡ ቀደም ሲል በታሪክ ውስጥ “ ሀበሻ ” በተወሰነ ጊዜ በኤርትራ እና በሰሜን ኢትዮጵያ (እንደ አማራ ፣ ትግራይ እና ትግርኛ ህዝቦች እንዲሁም ሌሎች በርካታ) ያሉ የኢትዮማዊ ተናጋሪ ጎሳዎች እና ጎሳዎችን ብቻ ይጠቅሳል ፡፡ ዛሬ ግን ዘ- ሐበሻ ጎሳና ጎሳ ሳይለይ በክልሉ ያሉትን ሁሉንም ሰዎች ለመግለፅ በተለምዶ እንደ አንድ ቃል ጥቅም ላይ ይውላል ፡፡ የሀበሻ ማንነት እና ባህል ባህላቸው ከሌላው አፍሪካ የሚለይበትን መንገድ የሚያጠቃልል በመሆኑ ለብዙ ኢትዮጵያውያን እና ኤርትራውያን የኩራት ምንጭ ነው ፡፡ቃሉ እንዲሁ በኦሞቲክ እና በሌሎች ቋንቋዎች እና በሌሎች ሀገሮች ውስጥ ባሉ አንዳንድ ጎሳዎችም ጥቅም ላይ ይውላል ፡፡ በቅኝ ግዛት ተገዝቶ ስለማያውቅ የኢትዮጵያ ክልል ከሌሎች የአፍሪካ አገራት በብዙ መንገዶች ይለያል [ምንም እንኳን ኤርትራ በቅኝ ተገዢ ብትሆንም በአብዛኛዎቹ ቅኝ ተገዢ ከሆኑት አገራት በተለየ አብዛኞቹን የአገሬው ተወላጅ ባህሎች ይዛለች ፡፡ ከኢትዮጵያ ጋር በርካታ የአገር በቀል ተመሳሳይነትን ይይዛል]። የኢትዮጵያ ልማዶች ለዘመናት በተግባር ላይ የተመሰረቱ መሆናቸው የቀጠለ ሲሆን በርካታ የዕለት ተዕለት የኑሮ ገፅታዎች ሥነ-ሥርዓታዊ ናቸው ፡፡ በመጨረሻም ፣ የኢትዮጵያ እና የኤርትራ ባህል ብዙውን ጊዜ በንጽህና ለመመደብ አልቻለም ፡፡ ምንም እንኳን እነዚህ ገላጮች እንዲሁ የማይስማሙ ቢሆኑም ከአንዳንድ የአረብ ወይም የሜዲትራንያን ባህሎች ጋር ተመሳሳይነትን ይጋራል ፡፡ ይልቁንም “ ሀበሻ ” ለክልሉ ልዩ የሆነውን ባህል ያሳያል ፡፡ የዘር እና ቋንቋ ብሔራዊ ወይም ‹ሀበሻ› ባህልን የሚወክሉ የተወሰኑ ባህላዊ ባህሎች ቢኖሩም ልምምዶች በክልሎች ፣ በሃይማኖቶች እና በጎሳዎች መካከል ልዩነት አላቸው ፡፡ኢትዮጵያ ከ 80 በላይ የተለያዩ ብሄረሰቦችን ይዛለች ፡፡ ትውልዳቸው ከሰሃራ በታች ባሉ አፍሪካ ውስጥ ይለያያል ፡፡ አብዛኞቹ ኢትዮጵያውያን እና ኤርትራዊያን ከአፍሮ-እስያቲክ ተናጋሪ (ከኩሽቲክ ፣ ከኢትዮሴማዊ ተናጋሪ እና ኦሞቲክ ተናጋሪ) ሕዝቦች ሲሆኑ ሌሎቹ ደግሞ ከኒሎ-ሳህራን ከሚናገሩ የኒሎቲክ ጎሳዎች ናቸው ፡፡ … በ 2007 ህዝብ ቆጠራ መሰረት ትልቁ ብሄረሰቦች ኦሮሞ (43.4% የህዝብ ብዛት) ፣ አማራ ፣ ሶማሌ ፣ ትግራይ እና ሲዳማ ናቸው ፡፡ ሌሎች ጉልህ የጎሳ ህዝቦች የጉራጌ ፣ የወላይታ ፣ የሀዲያ እና የአፋር ህዝብ ይገኙበታል ፡፡ ከታሪክ አኳያ እያንዳንዱ ጎሳዎች ከዘር ቅድመ አያቶች የዘር ሐረግ መሠረት በማድረግ በየጎሳዎች እና ጎሳዎች ተከፍለዋል ፡፡ አሁንም በገጠር አካባቢዎች ለሚኖሩ ብዙዎች ፣ በተለይም ባልዳበሩ ክልሎች ውስጥ ባሉ አርብቶ አደሮች ዘንድ ይህ ሁኔታ አሁንም ድረስ ነው ፡፡ ሆኖም ፣ እያንዳንዱ ጎሳ የተለያዩ ባህላዊ ልምዶች አሏቸው እና ለብሄራቸው የተወሰነ ቋንቋ ይናገራል (ለምሳሌ ኦሮሞዎች ኦሮሚፋ እና ትግራዮች ትግርኛ ይናገራሉ) ፡፡ በአጠቃላይ በኢትዮጵያ ውስጥ የሚነገረ 87 አገር በቀል ቋንቋዎች አሉ ፡፡ በመላዋ ኢትዮጵያ ብሄራዊ ደረጃ ኦፊሴላዊ ደረጃ ያለው ብቸኛ ቋንቋ አማርኛ ነው ፡፡ ይህ በእንዲህ እንዳለ ፣ ሶማሌ ፣ ኦሮሚፎፎ ፣ አፋር እና ትግርኛ የክልሉን አብዛኛው ጎሳ የሚመለከቱ ኦፊሴላዊ አቋም አላቸው ፡፡ እንግሊዝኛ እንዲሁ በስፋት በስፋት የተገነዘበው የውጭ ቋንቋ ነው ፡፡ አብዛኛው የከተማው ኢትዮጵያዊ በአማርኛ ፣ በአካባቢያቸው / በጎሳ ቋንቋቸው እና በእንግሊዝኛ ይናገራሉ ፡፡ የማህበረሰብ ልዩነት የአውስትራሊያ የኢትዮጵያ [እና ኤርትራዊ] ማህበረሰብ ከተለያዩ ብሄረሰቦች ፣ ቋንቋዎች ፣ ሀይማኖታዊ እና ባህላዊ ባህሎች የተውጣጡ ሰዎችን ጨምሮ በጣም የተለያየ ነው። የተለያየ አስተዳደግ ያላቸው ሰዎች ለብሔራዊ ክብረ በዓላት አንድ መሆን የተለመደ ነው ፡፡ በጣም አሉ የኢትዮጵያዊያንና የኤርትራዊያን መካከል ጤናማ ግንኙነት በተለይም ወጣቶች መካከል - - ያላቸውን የጋራ 'መሠረት የተቋቋመው በአውስትራሊያ ውስጥ ሃበሻ ' ማንነት (ይመልከቱ ሐበሻ ባህልና ማንነት ). ለምሳሌ የኤርትራ ማህበረሰብ ተወካዮች በሁለቱ ማህበረሰቦች መካከል ጥሩ እምነት እንዲኖራቸው ለማድረግ ወደ ኢትዮጵያ ዝግጅቶች መጋበዝ የተለመደ ነው ፡፡ ሆኖም ፣ ወደራሱ የሃይማኖት ወይም የጎሳ ማህበረሰብ የመሳብ አዝማሚያም አለ ፡፡ የዘር ግንኙነቶች ኢትዮጵያ እ.ኤ.አ. ከ 1995 ጀምሮ ‹የብሄር ፌደሬሽን› ተደርጋ ተደራጅታለች ፡፡ ይህ ማለት የሀገሪቱ ክልሎች በብሄር የተከፋፈሉ ናቸው ፣ አብዛኛው ህዝብ ጎሳቸው በብዛት በሚገኝበት ክልል ወይም ዞን ውስጥ ይገኛል ፡፡ ለምሳሌ አብዛኛዎቹ ኦሮሞዎች የሚኖሩት በኦሮሚያ ክልል ፣ አማራዎች በአማራ ክልል ነው ፣ የትግራይ ተወላጆች ደግሞ በትግራይ ክልል ውስጥ ወዘተ. ከዚህ የግዛት ስርዓት በስተጀርባ ያለው ሀሳብ ጎሳዎች የበለጠ የፖለቲካ የራስ ገዝ አስተዳደር እንዲፈቅድላቸው ነበር ፡፡ ሆኖም ይህ የመንግሥት አወቃቀር የብሔረሰብ ማንነትን ከመጠን በላይ ፖለቲካ ያደረገው እና ​​የበለጠ የኑፋቄ ውጥረትን እንደፈጠረ በስፋት ይታመናል ፡፡ በተጨማሪም ፣ ብዙ ሰዎች በብሄር የተዋሃዱ ቅርስ ያላቸው እና ከአንድ ተመሳሳይ የጎሳ ማንነት ጋር የጠበቀ ወዳጅነት አይሰማቸውም ፡፡በማዕከላዊ ኢትዮጵያ ውስጥ የሚኖሩ ብዙ ሰዎች (ለምሳሌ ዋና ከተማዋ አዲስ አበባ) በቀላሉ “ኢትዮጵያዊ” እንደሆኑ መመርጥ ይመርጣሉ ነገር ግን ከብሄር ማንነት ጋር መገናኘት ይጠበቅባቸዋል ፡፡ በአጠቃላይ የፖለቲካ ስልጣን ያላቸው የአንድ ብሄር ተወላጅ የሆኑ ሰዎች የተሻለ አገልግሎት ማግኘት የሚችሉ እና አነስተኛ የቢሮክራሲያዊ እንቅፋቶች ያጋጥሟቸዋል ተብሎ ይታመናል ፡፡ ስለሆነም ከኢትዮጵያ ህዝብ ውስጥ ወደ 6% ያህሉ ብቻ ቢሆኑም ብሄር ተወላጅ የትግራይ ተወላጆች በስለላ ፣ በወታደራዊ እና በንግዱ የስልጣን ቦታዎችን ይቆጣጠራሉ የሚል ስጋት አለ ፡፡ በተጨማሪም የኢትዮጵያ ብሄራዊ ማንነት ለአማሮች የሚያንፀባርቅ (ወይም ከመጠን በላይ) ነው የሚል ሰፊ አስተያየት አለ ፡፡ አማርኛ በይፋ ብሔራዊ ቋንቋ በመሆኑና አማርኛ ተናጋሪዎችም ብዙውን ጊዜ የዕድል ዕድላቸው ያላቸው በመሆናቸው ይህ ተባብሷል ፡፡ አንዳንድ ጎሳዎች ጎሳዎቻቸው ከገዢው መደብ እንደተገለሉ ሊሰማቸው ይችላል ፡፡ ለምሳሌ, በአንድ የተወሰነ ክልል ውስጥ በመንግስት እና በጎሳ ወይም በቡድን መካከል የዘር ውዝግብ ይከሰታል ፡፡ በአጠቃላይ በመንግስት ላይ በግልጽ የተቃውሞ ሰልፍ የሚያደርግ ማንኛውም ሰው በተለይ ከክልላቸው ወይም ከብሄራቸው ጋር ተያያዥነት ያላቸውን ጉዳዮች መንግስትን የሚቃወም ከሆነ በይፋ ጥቃት ሊደርስበት ይችላል ፡፡ በብሔራቸው ላይ ኦፊሴላዊ የመድልዎ አደጋ ፡፡ ሆኖም ፣ የጎሳ ውዝግብ ቢኖርም ፣ ግልጽ ጠላትነት በየቀኑ በሰፊው ህዝብ ዘንድ የማይታይ መሆኑን ልብ ማለት ያስፈልጋል ፡፡ ብዙ ሰዎች በጠንካራ ብሄራዊ ማንነት እና እንዲሁም ልዩ በሆነው ‘ የሀበሻ ’ ማንነት የጋራ መግባባት ያገኛሉ ( የሀበሻ ባህል እና ማንነት ከላይ ይመልከቱ)። የፖለቲካ ታሪክ … በኤርትራና በኢትዮጵያ ህዝቦች መካከል ለሁለት አስርት ዓመታት የዘለቀው የፖለቲካ ፣ ኢኮኖሚያዊ እና ማህበራዊ ክፍፍል ብዙ ተግዳሮቶችን አስከትሏል ፡፡ ጦርነት ቀደም ሲል በብሔሮች መካከል ፈሳሽ ድንበሮች የነበሩበት ጠንካራ ድንበር ተፈጥሯል ፡፡ ኤርትራዊያን እና ኢትዮጵያውያን በብዙ መልኩ በታሪክ እና በባህል የተሳሰሩ በመሆናቸው አንዳንዶች መከፋፈሉን በፖለቲካ ውጤት (ከሰዎች እና ከባህል ይልቅ) ያዩታል ፡፡ በእርግጥ በውጭ ሀገር የሚገኙ የኤርትራ እና የኢትዮ ያ ማህበረሰቦች በሰፊው የሀበሻ ማንነት መሰብሰብ የተለመደ ነው ( የሀበሻ ማንነት እና ባህልን ከላይ ይመልከቱ) ፡፡ የሆነ ሆኖ በሺዎች የሚቆጠሩ ኤርትራዊያን እና ትውልደ ኤርትራዊያን ከኢትዮጵያ ተባርረዋል ፣ በተቃራኒው ደግሞ ፡፡ይህ ቀደም ሲል በሆነ መንገድ የሁለቱም አገራት ብሔራዊ ስሜት ለተሰማቸው ብዙ ሰዎች ሰብዓዊ ቀውስ እና እንዲሁም የማንነት ቀውስ ፈጠረ ፡፡ የመጀመሪያው ጥያቄ አንዳንድ [የምዕራባውያን እና የአውሮፓውያን] ደራሲያን በኢትዮጵያ [እና በዚያን ጊዜ ኤርትራን ያካተተች] እና አቢሲኒያ በሚሉት ስሞች መካከል ለመፍጠር የሚሞክሩትን ሰው ሰራሽ ልዩነት ይመለከታል ፡፡. ቀደም ሲል እንደጠቀስነው የአኩሱም ገዥዎች በግእዝ ወይም በግሪክ ሲጽፉ አገሪቱን [የኢትዮጵያ እና የኤርትራን] እንዲሁም ወደ ሳቤን ሲጽፉ ሀበሻ ወይም ሐበሻ ብለው ይጠሩ እንደነበር የታሪክ ማስረጃው ይጠቁማል (የደብዛው የደቡብ አረቢያ ቋንቋ) ፡፡ ዛሬም ቢሆን ተራው ኢትዮጵያዊያን (እና ኤርትራዊያን) በጽሑፍም ሆነ በመደበኛ ንግግር ኢትዮጵያ ወይም ኢትዮጵያዊ [እና ኤርትራ ወይም ኤርትራዊ] ይላሉ ፣ ግን [ኢትዮጵያውያን እና ኤርትራውያን] መደበኛ ባልሆነ ውይይት “ሀበሻ” ን ይጠቀማሉ ፡፡ “አቢሲኒያ” የሚለው ስም ከአረብኛ ስም ሀበሽ ከሚለው የአረብኛ ስም የተገኘ ሲሆን ለ [የኢትዮጵያ ምድር እና ህዝቦች] [እና ኤርትራ] ነው ፡፡ ስለሆነም ለሁሉም ዓላማዎች ኢትዮጵያ [እና ኤርትራ] ሀበሻ እና አቢሲኒያ ተመሳሳይ አካልን ያመለክታሉ ፡፡ ልዩነት ለመፍጠር አጥብቀው የሚጽፉት ሰዎች “ሀበሾች” ([በስህተት) ማለት አማራዎች [የኢትዮጵያ] እና ትግራዮች [የኢትዮጵያ እና የኤርትራ]) በ “አቢሲኒያኖች” የተባሉትን “አቢሲኒያውያን” አሸንፈዋል ለማለት የሚፈልጉ ናቸው “የኢትዮጵያ ኢምፓየር” ለመመስረት በአሥራ ዘጠነኛው ክፍለ ዘመን የኢትዮጵያን ታሪክ መከለሳችን በግልጽ በአማርኛ ተናጋሪ [አማራ ወይም አማራ ያልሆነ] እና የኦሮሚፋፋ ተናጋሪ [ኦሮሞን] የጦር መሪዎችን [አማራዎቹ እና ትግራዮች ብቻ ሳይሆኑ] እንደነበሩ ግልጽ ያደርገናል ፡፡ “ በጥቁር እና በነጭ ዓለም ውስጥ ሀበሻ መሆን የዘረኝነት ማንነት ቀውስ ” የተቀነጨቡ ጽሑፎች ፣ በአቢጊል መንገሻ ዘ-ሐበሻ ለኢትዮጵያ ወይም ለኤርትራ ተወላጆች የጋራ ስም ነው ፡፡ ሀበሻ ዘርም ጎሳም ብሄረሰብም አይደለችም ፡፡ እሱ የአኗኗር ዘይቤ ፣ የአዕምሮ ሁኔታ እና የተለያዩ ባህሎች ስብስብ ነው። የጋራ ቋንቋ ወይም ሃይማኖት የለውም ፡፡ አብዛኞቹ ወጣቶች [ኢትዮጵያውያን እና ኤርትራዊያን] ወይም ኢትዮጵያውያን [እና /] ወይም ኤርትራዊያን አሜሪካውያን ቃሉን የሚጠቀሙት በልዩ ልዩ ጎሳዎች እና ጎሳዎች መካከል [ወይም በአንድነት በሚሰበሰብ] መካከል እራሳቸውን እና ሌሎችን ለማመልከት ሲሆን ኩራት እና ሀ በሀበሻ ማህበረሰብ ውስጥ ለተፈጠረው ብዝሃነት እውቅና የሰጠው የወሳኝ እና የተባበረ የሐበሻ ማንነት ንግግር (በውስጡ የሚገኙትን የብሔረሰቦች ሕዝቦች ፣ ባሕሎችና ልምዶች (የተለያዩ የኢትዮጵያ ፣ የኤርትራ እና የኢትዮጵያ-ኤርትራዊ ዲያስፖራዎች)) ፡፡ ስለዚህ ፣ የሀበሻ ወቅታዊ ትርጓሜ ከ “ላቲኖ” ጋር ተመሳሳይ ነው - ሰፊ ቃል ፣ ግን አሁንም ድረስ የተለያዩ የስነ-ምግባር እና የባህል አካላትን ዕውቅና የሚሰጥ ነው ፡፡ በሀበሻ ማህበረሰብ እና የፓን ጎሳ ብሄረሰቦች . እንዲዋሃዱ ሳይሆን በእውነቱ በአፋር ክልል (በቃፋር | አፋር ክልል) ፣ በአማራ ክልል (በአማራ) ፣ በቤኒሻንጉል-ጉሙዝ መካከል ያለውን ልዩ እና የማይካድ ማህበራዊና ባህላዊ ትስስር ለማሳየት ነው ፡፡ (ቤንሻንጉል ጉሙዝ) ፣ አዲስ አበባ (አዲስ አበባ) ፣ ድሬዳዋ ( | ድሬ ዳዋ | ) ፣ ጋምቤላ ክልል (ጋምቤላ) ፣ ሀረሪ ክልል (ሐረሪ | ሀረሪ) ፣ ኦሮሚያ ክልል (ኦሮሚያ | ኦሮሚያ) ፣ ኦጋዴን (ባህላዊ | እንዲሁም “የኢትዮጵያ ሶማሌ መንግስት - የመንግስት የአካባቢ ሶማሊያ ኢትዮጵያ” በመባል የሚታወቀው ኢህአደግ-ህወሀት በኢትዮጵያ ስልጣን ከያዘ በኋላ) ፣ የደቡብ ብሄሮች ፣ ብሄረሰቦችና ህዝቦች ክልል (ደቡብ) የደቡብ ብሔር ብሄረሰቦችና ህዝቦች ክልል | ደቡብ ክልል -ኢትዮጵያ) ፣ ትግራይ ክልል (ክልል ትግራይ) ፣ ክልል (ችካባ ማእከል) ፣ አንሴባ ክልል (ተጽዕኖባ ዓንሰባ) ፣ ጋሽ-ባርካ ክልል (ልዩባ ጋሽ ባርካ) ፣ የደቡብ ክልል -ኤርትራ (ሙሉአባ ደቡብ) ፣የሰሜን ቀይ ባሕር ክልል (ተጽዕኖባ ሰሜናዊ ቀይሕ ባሕሪ) ፣ የደቡብ ቀይ ባሕር ክልል (መተባሻ ደቡባዊ ቀይሕ ባሕሪ) ፣ አርሲ አውራጃ ፣ ሐረርጌ ጠቅላይ ግዛት (ሐረርጌ | ሐረርጌ | | ሐረርጌይ) ፣ ሲዳሞ አውራጃ ፣ ቤጌምድር አውራጃ (በግርምድር) ፣ ኢሉባቦር ግዛት ፣ ትግራይ አውራጃ (ትግራይ) ፣ ኦጋዴን (ኦጋዴን) ፣ ጋሙ-ጎፋ አውራጃ ፣ ካፋ አውራጃ (ኬፋ) ፣ ወለጋ አውራጃ ፣ ጎጃም ጠቅላይ ግዛት (ጎጃም | እንቁዛም | የወጣትም | ጎ ​​ም) ፣ የሸዋ ጠቅላይ ግዛት ፣ ወሎ ጠቅላይ ግዛት (ወሎ) ፣ የባሌ አውራጃ (ባሊ) ) ፣ የጎንደር ጠቅላይ ግዛት ፣ የኦሞ አውራጃ ፣ የአጋሜ አውራጃ (ዓጋመ) ፣ የአገውመደር ጠቅላይ ግዛት (አገው | አገው) ፣ ቤተ አማራ ግዛት (ቤተ አማራ) ፣ ዳዋሮ ጠቅላይ ግዛት ፣ የደምቢያ ግዛት (ደምቢያ) ፣ የኤርትራ የቀድሞው የኢትዮጵያ ግዛት ፣ እንደርታ አውራጃ (እንደርታ) | እንደርታ - ኢንደርታ) ፣ ፋታጋር አውራጃ (ፉጥጋር) ፣ የሀዲያ ግዛት ፣ ኢፋት አውራጃ ፣ ላስታ ግዛት (ላስታ) ፣ መንዝ አውራጃ (መንዝ - መንዝ) ፣ የቋራ ግዛት (ቋራ | ቋራ - ክዋራ) ፣የሰሜን ግዛት ( | ቤታ እስራኤል) ፣ ቴምቤን ግዛት ፣ ፀለምት አውራጃ ፣ ፀገዴ ጠቅላይ ግዛት ፣ ዋግ ጠቅላይ ግዛት (ዋግ) ፣ ወገራ ጠቅላይ ግዛት ፣ ኢትዮጵያ (ኢትዮጵያ | ፌዴራላዊ ዴሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ ኢትዮጵያ - የኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ) ፣ ኤርትራ (ኤርትራ | የኤርትራ ግዛት - ሃገረ ኤርትራ) ፣ ሌሎች የአፍሪካ ቀንድ ክፍሎች ተደራራቢ የጎሳ / ንዑስ ጎሳዎች ያሉት ፣ በጣም የተጋሩ የድንበር ከተሞች እና የጠረፍ ክልሎች ከሌሎች ሀገሮች ጋር) የተለያዩ የዘላን / ከፊል-ዘላን ጎሳዎች ፣ እና የኢትዮጵያና የኤርትራ ማኅበረሰቦች በዓለም ዙሪያ ያሉ ፣ እያንዳንዱ ክልል ፣ ማህበረሰብ ፣ ጎሳ እና ሀገር የተለየ የባህላቸውን ክፍል ወደ ጠረጴዛው በማምጣት ላይ ይገኛሉ ፡፡]ኢትዮጵያ (ኢትዮጵያ | ፌዴራላዊ ዴሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ - - የኢትዮጵያ ቻራላዊ ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ) ፣ ኤርትራ (ኤርትራ | ስቴት ኤርትራ - ሃገረ ኤርትራ) ፣ ሌሎች የአፍሪካ ቀንድ አካባቢዎች ተደራራቢ የጎሳ / ንዑሳን ጎሳዎች ያላቸው ፣ በጣም ግልጽ በሆነ የጋራ ድንበር ከተሞች እና ከሌሎች ሀገሮች ጋር የድንበር ክልሎች) የተለያዩ የዘላን / ከፊል-ዘላን ጎሳዎች እና በዓለም ዙሪያ በሚገኙ ሌሎች ሀገሮች የሚገኙ የኢትዮጵያ-ኤርትራዊ ማህበረሰቦች እያንዳንዱ ክልል ፣ ማህበረሰብ ፣ ብሄረሰብ እና ሀገር ልዩ የሆነ የባህላቸውን ክፍል ወደ ጠረጴዛ በማምጣት ፡፡ .]ኢትዮጵያ (ኢትዮጵያ | ፌዴራላዊ ዴሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ - - የኢትዮጵያ የቴራላዊ ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ) ፣ ኤርትራ (ኤርትራ | - ሃገረ ኤርትራ) ፣ ሌሎች የአፍሪካ ቀንድ አካባቢዎች ተደራራቢ የጎሳ / ንዑሳን ጎሳዎች ፣ በጣም የተካፈሉት በተጋሩ የድንበር ከተሞች እና ከሌሎች ሀገሮች ጋር የድንበር ክልሎች) የተለያዩ የዘላን / ከፊል-ዘላን ጎሳዎች እና በዓለም ዙሪያ በሚገኙ ሌሎች ሀገሮች የሚገኙ የኢትዮጵያ-ኤርትራዊ ማህበረሰቦች እያንዳንዱ ክልል ፣ ማህበረሰብ ፣ ብሄረሰብ እና ሀገር ልዩ የሆነ የባህላቸውን ክፍል ወደ ጠረጴዛ በማምጣት ፡፡ .]እና በዓለም ዙሪያ የሚገኙ የኢትዮጵያ-ኤርትራዊ ማህበረሰቦች በእያንዳንዱ ክልል ፣ ማህበረሰብ ፣ ጎሳ እና ሀገር ውስጥ የባህላቸውን የተለየ ክፍል ወደ ጠረጴዛው በማምጣት ፡፡]እና በዓለም ዙሪያ የሚገኙ የኢትዮጵያ-ኤርትራዊ ማህበረሰቦች በእያንዳንዱ ክልል ፣ ማህበረሰብ ፣ ጎሳ እና ሀገር ውስጥ የባህላቸውን የተለየ ክፍል ወደ ጠረጴዛው በማምጣት ፡፡] የሀበሻ ፓን ብሄረሰብ የሚከተሉትን ያጠቃልላል (ግን ሙሉ በሙሉ አልተገደበም) ** የቅድመ-ዳያስፖራ የዘር ብሄረሰቦች-አሪ ፣ አፋር ፣ አገው-አዊ ፣ አገው-ሀሚራ ፣ አላባ ፣ አማራ ፣ አኙዋክ ፣ አርቦሬ ፣ አርጎባ ፣ ባጫ ፣ ቅርጫት ፣ ቤና ፣ ቤንች ፣ በርታ ፣ ቦዲ ፣ ብሬሌ ፣ ቡርጂ ፣ ጫራ ፣ ዳሳናች ፣ ዳውሮ ፣ ደባሴ / ጓዋዳ ፣ ዲሜ ፣ ዲራ ፣ ዲዚ ፣ ዶንጋ ፣ ፌዴ ፣ ቤታ እስራኤል (ኢትዮጵያውያን አይሁዶች) ፣ ጋሞ ፣ ገባቶ ፣ ጌዴኦ ፣ ጌዲቾ ፣ ጊዶሌ ፣ ጎፋ ፣ ጉሙዝ ፣ ጉራጌ ፣ ሀዲያ ፣ ሀማር ፣ ሀረሪ ፣ ኢሮብ ፣ ካፊፊቾ ፣ ካምባጣ ፣ ካሮ ፣ ኮሞ ፣ ኮንሶ ፣ ኮንታ ፣ ቆሬ ፣ ኮየጎ ፣ ኩናማ ፣ ኩሱሚ ፣ ክጉጉ ፣ ማጃንግር ፣ ማሌ ፣ ማኦ ፣ ማረቆ ፣ ማሾላ ፣ መኤን ፣ የመሬ ህዝብ ፣ መሰንጎ ፣ ሞሲዬ ፣ ሙርሌ ፣ ሙርሲ ፣ ናኦ ፣ ኑዌር ፣ ንያንጋቶም ፣ ኦሮሞ ፣ ኦይዳ ፣ ቀቤና ፣ ቼቸም ፣ ቄዋማ ፣, ፣ ሸኬቾ ፣ ኮ ፣ ሺናሻ ፣ ሺታ / ኡፖ ፣ ሲዳማ ፣ ስልጤ ፣ ሱማሌ ፣ ሱርማ ፣ ተምባሮ ፣ ትግራይ ፣ ራሻይዳ ፣ ፃማይ ፣ ወላይታ ፣ ወርጂ ፣ ዘልማም ፣ ዘየሴ ፣ ትግሪኛ ፣ ነብር ፣ አፋር ፣ ሳሆ ፣ ቢሌን ፣ ኩናማ ፣ ናራ ፣ የም ፣… → ** ድህረ-ዳያስፖራ የዘር ብሄረሰቦች -አሜሪካ-አሜሪካውያን ፣ ኤርትራዊ-አሜሪካውያን ፣ ስዊዘርላንድ-ኤርትራዊያን ፣ እንግሊዛውያን-ኢትዮጵያውያን ፣ ካናዳውያን-ኤርትራዊያን ፣ ስዊድናዊ-ኢትዮጵያዊ ፣ ኤርትራዊ-ሳውዲዎች ፣ ኢትዮጵያዊ-ኤርትራዊ-ጣሊያኖች ፣ አውስትራሊያዊ-ኢትዮጵያውያን ፣ ኢትዮጵያውያን-እስራኤል ኤርትራዊ-እስራኤላውያን ፣ ቻይናውያን-ኢትዮጵያውያን ፣ የዩክሬን-ኢትዮጵያዊያን ፣ የኤርትራ-ጀርመናውያን ፣ የኢትዮጵያ-ጀርመናውያን ፣ የኤርትራ-ሱዳኖች ፣ የኢትዮጵያ-ሶማሌዎች ፣ የኢትዮጵያ-ጅቡቲያዊ- (ጅቡቲ) -ሶማሊ-ኤርትራዊያን ፣ ወዘተ ...… ወዘተ… ወዘተ… . የኢትዮጵያ አውስትራሊያዊያን (የኦሮሞ የአውስትራሊያ), የኢትዮጵያ ካናዳውያን , በእስራኤል የኢትዮጵያ አይሁዳውያን , በዩናይትድ ኪንግደም ውስጥ ኢትዮጵያውያን , የኢትዮጵያ አሜሪካውያን , በዴንማርክ የሚኖሩ ኢትዮጵያውያን , በጀርመን የሚኖሩ ኢትዮጵያውያን ,ኖርዌይ ውስጥ ኢትዮጵያውያን , ስዊድን ውስጥ ኢትዮጵያውያን , የኤርትራ አሜሪካውያን , የኤርትራ ካናዳውያን , ዴንማርክ ውስጥ የኤርትራ , ኖርዌይ ውስጥ የሚገኙ ኤርትራዊያን , ስዊድን ውስጥ ኤርትራዊያን , በዩናይትድ ኪንግደም ውስጥ የኤርትራ ወዘተ, ወዘተ, ብዙ, ... ... ወዘተ ... ... እና ሌሎች ጎሳዎች መካከል የኢትዮጵያ-ኤርትራዊ ቅርስ የዘር ሐረግ። ሀበሻ ሌላ ቃል ነው-አሪ-አፋር-አገው-አዊ-አገው-ሀሚራ-አላባ-አማራ-አኙዋክ-አርቦሬ-አርጎባባ-ባጫ-ባስኬቶ-ቤና-ቤንች-በርታ-ቦዲ-ብሬሌ-ቡርጂ-ጫራ-ዳሳናች-ዳውሮ- ደባሴ / ጓዋዳ-ዲሜ-ዲራ-ዲዚ-ዶንጋ-ፌዴሸ-ቤታ እስራኤል-አይሁድ-ጋሞ-ገባቶ-ጌዴኦ-ጌዲቾ-ጊዶሌ-ጎፋ-ጉሙዝ-ጉራጌ-ሀዲያ-ሀማር-ሀራሪ-ኢሮብ-ካፊፊቾ-ካምባታ-ካሮ-ኮሞ -- ኮንሶ-ኮንታ-ቆሬ-ኮዬጎ-ኩናማ-ኩሱሚ-ክጉጉ-ማጃጊር-ማሌ-ማኦ-ማረቆ-ማሾላ-መኤን -ኬኬም-ዋማ---ሸኬቾ-ሸኮ-ሺናሻ-ሺታ / ኡፖ-ሲዳማ-ስልጤ-ሶማሌ-ሱርማ-ተምባሮ-ትግራይ-ራሻይዳ-ፃማይ-ወላይታ-ወርጂ-ዘልማን-ዘየሴ-ትግሪኛ-ትግሬ-አፋር-ሳሆ -ቢሌን-ኩናማ-ናራ-ዬም-ኤርትራዊ-ኢትዮጵያዊ-እንግሊዛዊ-አይሪሽ-ዩክሬን-ሶማሌ-ጂቡቲ-ሱዳናዊ-ጀርመን-ቻይና-አውስትራሊያ-ሩሲያ-ስዊድናዊ-ኢትዮጵያዊ-ኤርትራዊ-አሜሪካዊ…. . ወዘተ . ወዘተ ...የኢትዮጵያ አውስትራሊያዊያን (የኦሮሞ የአውስትራሊያ), የኢትዮጵያ ካናዳውያን , በእስራኤል የኢትዮጵያ አይሁዳውዀ

17754

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%8A%A0%E1%8B%B5%E1%8B%8B%20%E1%8C%A6%E1%88%AD%E1%8A%90%E1%89%B5

የአድዋ ጦርነት

የአድዋ ጦርነት በየካቲት ፳፫ ቀን ፲፰፻፹፰ ዓ.ም. በኢትዮጵያና ኢጣሊያ መካከል የተካሄደ ውጊያ ሲሆን የአንደኛው የኢትዮጵያና ጣሊያን ጦርነት ክፍል ነው። በ ኢትዮጵያ አሸናፊነት የጣልያን የቀኝ ግዛት ማስፋፋት ተኮላሸ። ምኒሊክ ተወልዶ ባያነሣ ጋሻ ግብሩ እንቁላል ነበር ይሄን ጊዜ አበሻ፤ ገበየሁ ቢሞት ተተካ ባልቻ መድፍ አገላባጭ ብቻለብቻ፤ የአድዋ ሥላሴን ጠላት አረከሰው ገበየሁ በሞቴ ግባና ቀድሰው፤ የአድዋ ድል የኢትዮጵያ ብሔራዊ ክብር ማኅተም፤ የጥቁር ህዝቦች የነፃነት ተጋድሎ ቀንዲል ነው፡፡ የመላው ዓለም ተፈጥሮአዊ ግብር እና ሰብአዊ ክብር የታደሠው፤ በእውነትና በፍትህ ህልውናና ምልዓት ላይ የተሰካ ትልቅ ጥርስ የተነቀለው … በአድዋ የታላቅ ህዝቦች ታላቅ ድል ነው፡፡ ከአዲስ አበባ ወደ ሰሜን ኢትዮጵያ ስንሄድ 1066 ኪሎ ሜትር ርቀት ላይ ታላቁ ጦርነት የተደረገበትና ታላቁ ድል የተገኘበት ሥፍራ አድዋ ከተማና የከተማው ግድም ገመገሞች ይገኛሉ፡፡ በኢትዮጵያውያን አቡሻኽር () የካቲት 23 ቀን 1888 ዓ.ም፤ ወይም በአውሮጳውያን የዘመን አቆጣጠር ( (የካቲት) መጨረሻ እና (መጋቢት) መጀመሪያ ላይ 1896. ለጦርነቱ መነሻ የሆነው ውል የተፈፀመው በዚሁ ዘመን ከአዲስ አበባ በስተሰሜን 468 ኪሎ ሜትር ርቀት ግድም ከውጫሌ ከተማ ግርጌ ከአምባሰል ተራራ ሥር ወሎ ውስጥ ንጉሥ ይስማ እየተባለ በሚጠራ ሥፍራ ነው፡፡ ሸልዶ ተራራ ወይም (ሶሎዳ ተራራ)፤ ማርያም ሸዊቶ፤ አዲ ተቡን፤ ረቢ አርእየኒ (እግዚሃር አሳየኝ)… በመሠኘት የሚታወቁት እነዚህ ገመገሞችና ተራራማ ሥፍራዎች ዋነኞቹ የጦር ግንባሮች ናቸው፡፡ በመቶ ሺህ የሚሠላ የኢትዮጵያ ገበሬ ሠራዊት ከአንድ ቀን ባልበለጠ ጊዜ ውስጥ የአውሮጳ ቅኝ ገዢ ወራሪዎችን ድባቅ ከመታና ረግጦ ካስወጣ በኋላ ከምሽቱ አራት ሰዓት ግድም (የካቲት 23 ቀን) እንዳማርያም ላይ ተሰባስቦ በአንድ እግሩ ቆሞ ቀኙን (ድሉን) ለሰጠው አምላክ ምሥጋና አቅርቧል፡፡ አባት ሆይ፤ ንቀውን የመጡ የአገራችንን ድንበርና ልዕልና የደፈሩ የአውሮጳ ኮሎኒያሊስት ወራሪዎችን እንድናሸንፍ (ድል እንድናደርግ) ስለረዳኸን እናመሰግንሃለን ... ሃያ ዘጠኝ ሺህ ፈረሰኞችን ጨምሮ ከመቶ ሺህ እስከ መቶ ሃያ ሺህ የሚገመት አንድ ሺህ ኪሎ ሜትር በባዶ እግሩ የተጓዘ የኢትዮጵያ የገበሬ ሠራዊት በወታደራዊ አካዳሚ የሠለጠነውን የአውሮጳ ወራሪ ጦር የካቲት 23 ማለዳ አሥራ አንድ ሰዓት ግድም ገጥሞ ከረፋዱ አራት ሰዓት ላይ ማሸነፉን አረጋግጧል ይለናል የታሪክ ተመራማሪው ጆርጅ በርክሌይ የአድዋ ጦርነትና ዳግማዊ አፄ ምኒሊክ በተሰኘና ዳኘው ኃይለሥላሴ ወደ አማርኛ በተረጐሙት መጽሐፉ ላይ፡፡ የኢትዮጵያ ገበሬ ሠራዊት ፈረሱ ላይ ሆኖ የጋሻውን እምብርት መሬት ላይ እያጠቀሰ ጐራዴውን አየር ውስጥ እየቀዘፈ ባበደ መንፈስ (በተቆጣና በቆረጠ መንፈሥ) በጀግንነት ተዋግቷል፡፡ ጦርነቱ በተጀመረ ከአምስት ሰዓት ባልበለጠ ጊዜ ውስጥ ሃምሣ ስድስቱም የኢጣሊያ መድፎች ሙሉ ለሙሉ ተማርከዋል፤ የቅኝ ገዢውን ወራሪ ሠራዊት ከመሩት ጀኔራሎች ጄኔራል አልቤርቶኒ ሲማረክ የሠራዊቱ ዋና አዛዥ ጄኔራል ባራቴሪ ከጥቂት አጃቢዎቹና በሽንፈት ከተበታተኑ የኢጣሊያ ወታደሮች ጋር ሸሽቷል፡፡ በዚህ ድብልቅልቅ ያለ ውጊያ ከሃምሣ ስድስቱ የኢጣሊያ መድፎች በተጨማሪ ብዙ ሺህ ቀላልና ከባድ መትረየሶች እንዲሁም የነፍስ ወከፍ ጠመንጃዎች በአሥር ሺሆችና በመቶ ሺዎች ከሚቆጠሩ መሰል ጥይቶቻቸው ጋር ተማርከዋል፡፡ በአጠቃላይ ምርኮው ወደ አዲስ አበባ የተጓጓዘው በአምስት መቶ አጋሰሶች ተጭኖ ነው፡፡ በማግስቱ የካቲት 24 ቀን 1888 ዓ.ም ከጠዋቱ አራት ሰዓት ላይ የኢጣሊያ ምርኮኞች በምኒሊክ ድንኳን ፊት ሲያልፉ የኢትዮጵያ ጀግና የገበሬ ሠራዊት እየፎከረ እየሸለለ አሳልፉዋቸዋል፡፡ ጄኔራል አልቤርቶኒ በምርኮኛነት ኢትዮጵያ ውስጥ ቆይቶ አገሩ ከተመለሰ በኋላ በፃፈው መጽሐፍ ላይ ከሚፎክሩት ጥቁር የነፃነት ተዋጊዎች መሃከል አንዱ እንደ እኛው ነጭ አውሮጳዊ ነው ብሎአል፡፡ ይህ ሰው ከፈረንሣይ አገር ወደ ኢትዮጵያ ለጦር መሣሪያ ጥገና የመጣ ካፒቴን ኦርዲናንስ ሲሆን፤ አሁን ጊዜው የጦርነት ስለሆነ ወደ አገርህ ተመለስ ቢባል ቢሠራ አሻፈረኝ ብሎ ከእኛ ጋር አድዋ ድረስ የዘመተ ነው፡፡ ኢትዮጵያ በአድዋ ጦርነት ላይ ከተዋጋችባቸው የጦር መሣሪያዎች ሠማንያ ሺህ የሚሆኑት አሮጌ ጠመንጃዎች የተገዙት ከፈረንሳይ አገር በምሥጢር ነው፡፡ ጠመንጃዎቹን ገዝተው ወደ ኢትዮጵያ ያስገቡት ለመጀመሪያ ጊዜ መኪና ወደ ኢትዮጵያ ያስገቡት በሥጋ በደምና በትውልድ አርመናዊ በነፍስና በመንፈስ በዜግነትና በልብ ፍቅር ኢትዮጵያዊ የሆኑት የኢትዮጵያ የልብ ወዳጅ ሰርኪስ ቴሪዝያን ናቸው፡፡ አሁን በመዲናችን የሚገኘው የአርሾ ላቦራቶሪ ባለቤትና በዓለም ላይ ኢትዮጵያን የመሰለ ውብ አገር የለም ያሉኝ ዶክተር አርሻቪር ቴሪዝያን ኢትዮጵያ ውስጥ አርመናዊ ትውልድ ኖሮት ኢትዮጵያዊ ዜግነት የሌለው (ኢትዮጵያዊ ያልሆነ) አርመን ያለመኖሩን ያጫወቱኝ ከአሥራ አምስት ዓመታት በፊት ነው፡፡ የሠማንያ ሺህ ጠመንጃዎቹን አገዛዝ ሁናቴ የሚያውቁት ደግሞ ከአርሾ ቀደም የሚሉትና ከአሥራ ስድስት ዓመታት በፊት ለሪፖርተር ጋዜጣ ይሄንኑ በአንደበታቸው የገለፁት አቬዲስ ቴሪዝያን ናቸው፡፡ ሠርኪስ ቴሪዝያን ጠመንጃዎቹን ከገዙ በኋላ ወደ ኢትዮጵያ ያስገቡት በጅቡቲ በኩል ነፋስ ባህሩን ሲያነሳና እንደ ግድግዳ ሲያቆም በዚያ ተፈጥሮአዊ ክንውን በመጠቀም ደብቀውና ሸሽገው ነው፡፡ የአድዋ ድል ለመጀመሪያ ጊዜ የተከበረው በሠባተኛ ዓመቱ በ1895 ዓ.ም (እ.ኤ.አ በ1903) ከአንድ መቶ ዘጠኝ ዓመታት በፊት አሁን ጊዮርጊስ ቤተክርስቲያን ያለበት ሥፍራ ምኒሊክ አደባባይ ነው፡፡ በክብረ በዓሉ (በድል በዓሉ) ላይ ዲፕሎማቶችና የውጪ አገር መንግሥታት ተወካዮች አርበኞች የመንግስት ባለሥልጣኖች ብዙ ሺህ ፈረሰኞችና ሥፍር ቁጥር (ወፈ ሠማይ የሆኑ) ኢትዮጵያውያን ከሊቅ እስከ ደቂቅ መገኘታቸውን፤ ከፈረሰኞቹ ብዛት የተነሳ ፀሐይ በአቧራ እስከመጋረድ መድረሷን ጳውሎስ ኞኞ የኢጣሊያና የኢትዮጵያ ጦርነት በተሰኘ መጽሐፉ ላይ ጽፎአል፡፡ እንዲሁም ተክለፃዲቅ መኩሪያን የመሳሰሉ ኢትዮጵያውያን የታሪክ ተመራማሪዎችና የውጪ አገር ዜግነት ያላቸው ፀሐፍትና ተመራማሪዎች በተለያዩ መፃሕፍቶቻቸው ይሄንን አሣምረው ጽፈውታል፡፡ ታላቁ የጥቁር ህዝቦች ድል (የአድዋ ድል) በመላው ዓለም ፖለቲካ ላይ ከፍተኛና ዋነኛ ለውጦች አምጥቶአል፡፡ የእንግሊዝ ጋዜጦች በአድዋ ድል ማግስት የዓለም ታሪክ ተገለበጠ ታላቅ የትውልድ ኃይል በአፍሪቃ ተቀሰቀሰ … ብለው ፃፉ፡፡ በኢንሳይክሎፒዲያ ብሪታኒካ፡- ዘመናዊት ኢትዮጵያን የፈጠረ የተባሉት ዳግማዊ ዓፄ ምኒሊክ በሌሉበት (እርሳቸው በአካል ባልተገኙበት የነፃነት ተጋድሎ መሪዎች ጉባኤ) የአፍሪቃና የመላው ዓለም ጥቁር ህዝቦች የነፃነት ተጋድሎ መሪ ተደርገው ተመረጡ፡፡ ጦርነቱ ከመደረጉ በፊት እ.ኤ.አ በ1880ዎቹ መጀመሪያ ጀርመን አገር በርሊን ከተማ ላይ በተደረገው የአውሮጳ ቅኝ ገዢ (ኮሎኒያሊስት) መንግስታት ሥልጣናትና ልሂቃን የጦር ጄኔራሎችና ሊቃውንት ስብሰባ ላይ ጥቁር ትልቅ ትል ነው ቅንቡርስ ነው እንጂ ነፍስ ያለው ሰው አይደለም ብለው የነበሩ አፈሩ፤ እውነትና ፍትህ ኢትዮጵያና አፍሪቃ ከበሩ፡፡ ከሲግመንድ ፍሮይድ የሳይኮ አናላይሲስ ጥናትና ምርምር በፊት፡- ጥቁር ህዝብ ትልቅ ትል ላይሆን ነፍስ ያለው ሰው ከሰውም ሰው ጀግና መሆኑን በተጨባጭ ያስመሰከረ የኢትዮጵያ ገበሬ ሠራዊት ነው፡፡ ከፈረንጅ የአውሮጳ መንግሥታት ሩሲያና ፈረንሳይ የአድዋን ድል ከልብ ደገፉ፡፡ ጀኔራል ባራቴሪ በአገሩ በኢጣሊያ ጦር ፍርድ ቤት ቀርቦ ማዕረጉ ተገፈፈ፡፡ የአገሪቱ ጠቅላይ ሚኒስትር ሲኞር ክሪስፒ በፈቃዳቸው ሥልጣናቸውን ለቀቁ፡፡ የኢጣሊያዊው ንጉሥ አማኑኤል ኡምቤርቶ የልደት ቀን የሀዘን ቀን እንዲሆን ተወሰነ፡፡ ሮማ (ሮም)ን ፍሎሬንስን ሚላኖ (ሚላን)ን ቬነስን…የመሳሰሉ የኢጣሊያ ከተሞች ምኒሊክ ለዘላለም ይኑር በሚሉ የተቆጡ አውሮጳውያን ትዕይንተ ህዝብ አድራጊዎች ተጥለቀለቁ፡፡ ኢትዮጵያ በአድዋ ጦርነት ወቅት በዋናው የጦር ግንባር ገጥማ በፍልሚያ ድል ማድረግ ብቻ ሳይሆን በአጠቃላይ በአራት መስክ ሠለጠነች በምትባለው አውሮጳዊት አገር ኢጣሊያ ላይ ድል ተቀዳጅታለች፡፡ ይኸውም፡- በጦርነት እና በወታደራዊ መረጃ ()፤ በዲፕሎማሲና በፖለቲካ ጥበብ ነው፡፡ በፖለቲካ ጥበብ በኢጣሊያ ቅኝ ገዢ ብልጣብልጥ የመንግሥት ሥልጣን ላይ ድል የተቀዳጀችው ገና ጦርነቱ ሳይጀመር ለጦርነቱ መጀመር መነሻ የሆነው የውጫሌ ውል በተደረገበት ሥፍራ ነው፡፡ የውጫሌ ውል አንቀጽ አሥራ ሰባት የጣሊያንኛው፡- ኢትዮጵያ ከአውሮጳ መንግሥታት ጋር ማድረግ የምትፈልገውን ግንኙነት በኢጣሊያ መንግስት በኩል ማድረግ አለባት ሲል፤ አማርኛው ደግሞ ኢትዮጵያ ከአውሮጳ መንግሥታት ጋር ማድረግ የምትፈልገውን ግንኙነት በኢጣሊያ መንግሥት በኩል ማድረግ ትችላለች ይላል፡፡ የአማርኛው የኢትዮጵያን ሉአላዊነትና ልዕልና ያከብራል፤ የጣሊያንኛው የኢትዮጵያን ሉአላዊነትና ልዕልና መድፈር ብቻ ሳይሆን ብሔራዊ ክብሯንና ጥቅሟን ይነካል፡፡ ይሄን የተገነዘቡት የኢትዮጵያ መሪዎች የውሉ አንቀጽ አሥራ ሰባት የጣሊያንኛ ትርጓሜ የኢትዮጵያን ክብርና ጥቅም በማይነካና ሉአላዊነቷን በሚያከብር መልኩ እንዲስተካከል በተደጋጋሚ ወተወቱ፡፡ መወትወቱ ውጤት ሳያመጣ ቢቀር፤ ምኒሊክ፡- መዘግየት አደገኛ ነው ጣይቱ አሉ፤ ስለዚህ ጉዞ ወደ ወሳኙ ጦርነት (ማድረግ) የግድ ነበር፡፡ የኢትዮጵያን አገራዊ ክብርና ጥቅም ህልውናና ልዕልና ሲሆን ሲሆን በውድ ካልሆነ ደግሞ ሳይወድ በግድ ማስከበርና ማስጠበቅ የአንድ አገር መንግሥት ዋነኛ ግዴታና ኃላፊነት ነው፡፡ ስለዚህ አባቶቻችን (የጥንት ወላጆቻችን) ውትወታቸው አልሰማ ቢል ጦር እንግጠም አሉ፡፡ ይሄ የፖለቲካ ጥበብ ብልጫ ወይም ድል ነው፡፡ በወታደራዊ መረጃ () ብልጫ የኢንቲጮ ተወላጅ በሆኑት ባሻዬ አውአሎም ሀረጐት አማካይነት ኢትዮጵያ ሠለጠነ የተባለውን የአውሮጳ ኃይል አሸንፋ ጣሊያኖች ባልፈለጉት ቦታና ባልመረጡት ጊዜ ወደ ጦርነት እንዲገቡ አድርጋለች፡፡ በወታደራዊ ሣይንስ () አገባብ ለጦርነት የተንቀሳቀሰ አንድ ሠራዊት ወዲያውኑ ወደ ጦር ግንባር መግባት አለበት፡- ይሄ አንድ ነጥብ ነው፡፡ ሌላው ነጥብ አንድ ለግዳጅ የተንቀሣቀሠ ሠራዊት ለመሰናዶም ሆነ ለመከላከል ውጊያ በአንድ የመከላከያ ወረዳ ከሠፈረ በዚያ መከላከያ ወረዳ ከስድስት ወራት በላይ መቆየት የለበትም፡፡ በአንድ ቦታ ላይ ከስድስት ወራት በላይ ከቆየ ሊደርስ የሚችል የወታደራዊ ሥነልቦና () ጉዳት አለ፡፡ የመሸገበትን የመከላከያ ወረዳ እየተለመማመደ ሲሄድ ስለሚዘናጋና የውጊያ ስሜቱ እየቀነሰ (እየቀዘቀዘ) ስለሚመጣ ጉዳት አለው፡፡ ከሎጂስቲክ አኳያ የውጊያ ዝግጁነቱም አደጋ ላይ ስለሚወድቅ (በሌላ አነጋገር ስንቅ እየጨረሰ ስለሚሄድ) በነዚህ ምክንያቶች በአፋጣኝ ወደ ጦርነት መግባት ለሠራዊቱ ድል አድራጊነት ትልቅ ጥቅም አለው፡፡ የኢትዮጵያ በሠላም ጊዜ ገበሬ በጦርነት ጊዜ ጀግና ተዋጊ እንጂ ዘመናዊ ወታደራዊ መሠረት ያለው ባልነበራት በዚያ ዘመን ለአንድ መቶ ሃያ ሺህ ሠራዊት የሎጂስቲክ አገልግሎት እየሰጡ ለረጅም ጊዜ መቆየት አስቸጋሪ ነው፡፡ ስለዚህ የጀግንነት ግለት ሳይበርድ የሎጂስቲክ (ስንቅ ትጥቅ መድሃኒት) አቅም ሳይዳከም በፍጥነት ጦር መግጠም እጅግ አስፈላጊ ነበር፡፡ የኢትዮጵያ ሠራዊት ጦርነቱን ፈጥኖ ለመግጠም ጣሊያኖች ወደ አድዋ መምጣት አለባቸው፤ ወይም ደግሞ የእኛ ሠራዊት ጣሊያኖች ወደመሸጉበት የኤርትራ ከፍተኛ ቦታዎች መሄድ አለበት፡፡ ከነዚህ ሁለት ሁኔታዎች የአንደኛው መሆን የግድ ነበር፡፡ ወደ ጣሊያኖች መሄድ ከፖለቲካ ሁኔታዎች ባሻገር ከወታደራዊ ሳይንስ አንፃር የሚመረጥ አይደለም፡፡ በምሽግ ውስጥ ሆኖ የሚከላከል ሠራዊትና ከምሽግ ወጥቶ የሚያጠቃ ሠራዊት መስዋዕትነት የመክፈል ዕድሉ እኩል አይደለም፤ ለሚከላከል አንድ ወታደር ሶስት የሚያጠቃ ወታደር ነው የሚያስፈልገው፡፡ ስለዚህ ጣሊያኖች ወደ አድዋ እንዲመጡ ማድረግ የግድ ሆነና የአድዋ ድል ቁልፍ የምላቸው የአርባ ዓመቱ ጐልማሣ ባሻዬ አውአሎም ሀረጐት ተጠሩና ለአንድ ታላቅ አገራዊ ኃላፊነት እንዲሠናዱ ተደረገ፡፡ ይሄ ሁሉ በምሥጢር ነው የተከወነው፡፡ በሚቀጥሉት ቀናት አውአሎም ለኢጣሊያ ኮሎኒያሊስት ወራሪዎች ከሚሠልሉ የአገር ተወላጆች (ፌርማቶሪዎች) ጋር ወደ ባራቴሪ ተላኩ፡፡ ከመሄዳቸው በፊት ስንቅ ማለቁና ተስቦ በሽታ በሠራዊቱ ውስጥ መግባቱ ፌርማቶሪዎች ባሉበት ተለፈፈ፡፡ አውአሎምና ፌርማቶሪዎቹ ወደ ኤርትራ ዘልቀው ለጄነራል ባራቴሪ ይሄንኑ ነገሩት፡፡ ባራቴሪ ጊዜው አሁን ነው አለና የካቲት 22 አመሻሽ ላይ በአውአሎም መሪነት ሠራዊቱን ይዞ ወደ አድዋ ተመመ፡፡ የካቲት 21 እንዳይነሣ ዝናብ ስለያዘው እንጂ ታላቁ ጦርነት የካቲት 22 ሊደረግ ይችል ነበር፡፡ ስለዚህ ጄነራል ባራቴሪ በዝናብ በመያዙ ምክንያት ዘመቻውን በማግሥቱ አደረገና የካቲት 22 ቀን 1888 ዓ.ም ሌሊቱን ሙሉ ሲጓዝ አድሮ ሊነጋ ሲል የካቲት 23 ቀን 1888 ዓ.ም አድዋ ጦር ግንባር ደረሠ፡፡ አውአሎም ከፊት ለፊታቸው የጀግናው የቱርክ ፓሻ የአፍሪቃ ጀኔራል አሉላ አባነጋ የገበሬ ሠራዊት ምሽግ እንደታያቸው መሮጥ ጀመሩ፡፡ ባራቴሪ፡- አውአሎም አውአሎም ብሎ ተጣራ፡፡ እስሀ ዝዋአልካዮ አያውለና ብለውት ዘለው አሉላ ምሽግ ውስጥ ገቡ፡፡ ዛሬ አንተን አያድርገኝ ማለታቸው ነው በአማርኛ፡- እስሀ ዝዋአልካዮ አያውለና፡፡ ከጥቂት ደቂቆች በኋላ ምድር ቁና የሆነችበት ድብልቅልቅ ያለው ጦርነት ተጀመረ፡፡ የኢትዮጵያ ጀግና የገበሬ ሠራዊት ከጠዋቱ አራት ሠዓት ግድም ታላቁን የአድዋ ድል መቀዳጀቱን አረጋገጠ ፡፡ ብዙ ሺህ የኢጣሊያ ወታደሮች በጦር ሜዳ ተገደሉ፡፡ ብዙ ሺዎች ደግሞ ቁስለኛና ምርኮ ሆኑ፡፡ የተቀረውንና ድል ተመትቶ የተበታተነውን የኢጣሊያ ወታደር እያሣደደና እያባረረ አፍሪቃዊው ኃይል ፈጀው ብሎ ፅፎአል ጆርጅ በርክሌይ፡፡ ከሚሸሹት መሃከል አንዱ የአውሮጳዊው ወራሪ ሠራዊት ዋና አዛዥ ጄኔራል ባራቴሪ ነው፡፡ ይሄ (በአውአሎም ብስለትና ሥልጡንነት መስዋዕትነትና ኢትዮጵያዊ ፍቅር የተገኘው) ሰለጠነ በሚባለው የአውሮጳ ኃይል ላይ አልሰለጠነም በሚባለው አፍሪቃዊ ኃይል የተጨበጠ ትልቅ የወታደራዊ መረጃ () ብልጫ ወይም ድል ነው፡፡ በወታደራዊ ሣይንስ ደግሞ ወታደራዊ መረጃ ለወታደራዊ ግጃጅ አፈፃፀም ዋነኛና ወሣኝ ጠቀሜታ አለው፡፡ በዚህች ዓለም ላይ ከተደረጉ አብዛኞቹ ጦርነቶች ድል ያደረጉት የወታደራዊ መረጃ ብልጫ የነበራቸውና ፍትህና እውነትን ፖለቲካዊ መሠረት ያደረጉት ናቸው፡፡ እኛ ሁለቱንም ነበረን፤ ዓላማችን የአገራችንን ጥቅምና ክብር ህልውናና ልዕልና ማስከበር ነፃነታችንን ማስጠበቅ ሲሆን፡- ይህም የፍትህና የእውነት ነፍሥ ነው፡፡ በአገር ወዳዱ ባሻዬ አውአሎም ሀረጐት አማካይነት ደግሞ በአውሮጳ ላይ የወታደራዊ መረጃ ብልጫን ተቀዳጀን፡፡ ኢትዮጵያ በረጅም ዘመን ታሪኳ ከውጪ ወራሪዎች ጋር ባደረገቻቸው ጦርነቶች ሁሉ፡- እውነትና ፍትህን መሠረት አድርጋለች፡፡ የዲፕሎማሲያዊ ድሉን የተቀዳጀችው ኢትዮጵያ፡- አውሮጳ ውስጥ ባስቀመጠቻቸው የቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ ወላጅ አባት ራስ መኮንንና ግራዝማች ዮሴፍ በተሰኙ ዲፕሎማቶቿ አማካይነት ነው፡፡ ጣሊያኖች ኢትዮጵያውያን ያልሰለጠኑ በመሆናቸው በምርኮኞች ላይ ሠብአዊነት የጐደለው ድርጊት ይፈፅማሉ ብለው ያስወራሉ፡፡ ግራዝማች ዮሴፍ በተለያዩ ቋንቋዎች እየፃፈ ለአውሮጳ ጋዜጦች ይሄን ያስተባብላሉ፡፡ ከጥቂት ጊዜያት በኋላ ደግሞ ኢትዮጵያ ልክ ዲፕሎማቶቿ እንዳሉት ምርኮኞችን ግብር አብልታ አካላቸዉም ምቾታቸውም ሳይጓደል ወደ አገራቸው ሰደደች፡፡ በዚህም ዲፕሎማሲያዊ ሥልጣኔዋን ለመላው አውሮጳ እና ለመላው ዓለም በተጨባጭ አሳየች፡፡ ከመቶ ዓመታት በላይ ዲፕሎማሲያዊ ግንኙነት ያላት ብቸኛ አፍሪቃዊት አገር፡- ኢትዮጵያ ነች፡፡ የአብዛኞቹ የአፍሪቃ አገሮች ዲፕሎማሲያዊ ግንኙነት ረጅም ዕድሜ ከስድሣ ዓመት አይዘልም፡፡ ኢትዮጵያ፡- ከኢጣሊያና ከፈረንሣይ ከአሜሪካ () እና ከእንግሊዝ ከሩሢያና ከጀርመን (ከስድስት አገራት) ጋር ከመቶ ዓመታት ለሚበልጥ ጊዜ ዲፕሎማሲያዊ ግንኙነትን አዳብራ እና አፅንታ ቆይታለች፡፡ በአድዋ ድል፡- ዋነኛው ድል በጦር ግንባር ፍልሚያ የተገኘው ድል ነው፤ ታላቁ የአድዋ ድል፡፡ የአድዋ ጦርነት(የጥቁሮች የነፃነት ተምሳሌት) የተደረገው በሁዳዴ ፆም ውስጥ ነው፡፡ ከዚያ በፊት በአፄ ቴዎድሮስ ዘመነ መንግሥት የተደረገው የመቅደላ ጦርነትም በሁዳዴ ፆም ውስጥ ነው የተካሄደው፡፡ በአድዋ ጦርነት ፆምና ውጊያ አብሮ ስለማይሄድ ግብፃዊውን ጳጳስ ሠራዊቱን ይፍቱትና እንደ ልቡ ይዋጋ ቢባሉም ባለመፍታታቸው ከኢትዮጵያ የገበሬ ሠራዊት ጿሚ የሆነው እየፆመ ለመዋጋት ተገዶአል፡፡ በመቅደላ ውጊያ ዓፄ ቴዎድሮስ [ካሣ ኃይሉ ወልደጊዮርጊስ (አባ ታጠቅ ካሣ) (መዩሣው ካሣ) (ወሬሣው ካሣ)] ሊወጋቸው ለመጣው እንግሊዛዊው ጄኔራል ናፒዬርና ሠራዊቱ ፆምህን ፈትተህ ከእኔ ጋር ውጊያ ግጠም ብለው አንድ ሺህ በጐች ልከውለታል፡፡ ከአድዋ ጦርነት በፊት ባሉት ጥቂት ወራትና ሣምንታት መቀሌና አምባላጌ ላይ የተደረጉ ጦርነቶች አሉ፡፡ የመቀሌን ከተማ በኢጣሊያዊው ኮሎኔል ጋሊያኖ ከሚመራው አውሮጳዊ ሠራዊት ለማስለቀቅ መስዋዕትነቱ የበዛ በመሆኑ፡- መቀሌ የተለቀቀችው በፈረንጆች ሚሊኒየም ) የሚሊኒየሙ ምርጥ ሠብዕና ብሎ ከአህጉር አፍሪቃ ባጫቸው ከጐንደር ቤተሠብ በሚወለዱት እቴጌ ጣይቱ ብጡል ሥልጡን ወታደራዊ መላ ነው፡፡ ዝርዝሩን እዚህ አላወሣውም እንጂ መቀሌ በጣይቱ ልዩ ወታደራዊ ብቃት መያዝዋን መግለፅ ይጠቅማል፡፡ በኋላ ላይ ኮሎኔል ጋሊያኖ በአድዋ ጦርነት ተማርኮ፡- የምንሊክን ፊት ከማይ ግደሉኝ ብሎአል፡፡ በአምባላጌው ጦርነት ሊቀ መኳስ አባተ መድፍ ተኩሠው በጣሊያን መድፍ አፍ ውስጥ እስከ መክተት የዘለቀ አነጣጣሪነታቸውን አሣይተዋል፡፡ የኢትዮጵያ መንግሥት ሥልጣናት፡- ማዕከል ወሎ ውጫሌ በነበረበት ሁናቴ፤ ዳግማዊ ዓፄ ምኒሊክ (አባ ዳኘው) ለህዝባቸው የክተት ጥሪ ካደረጉ በኋላ ከዳር እስከ ዳር የተንቀሣቀሠው የተቆጣ ኢትዮጵያዊ ሠራዊት ሢተም፤ ሲገባኝ ከሠሜን ኢትዮጵያ ከጐንደር ከጐጃም ከወሎና ከትግራይ … የተንቀሳቀሰው አትንኩኝ ያለ ኢትዮጵያዊ ጀግና ከሚተምመው ሠራዊት የተገናኘው በትውልድ አቅራቢያው ሆኖ ነው፡፡ መጓጓዣ በሌለበት ዘመን የሠሜኑን የኢትዮጵያ ጀግና የገበሬ ሠራዊት ወደ ሰሜን ለማዝመት ሲባል በመሀል አገር ማሰባሰብ የሚያስፈልግበት ሁኔታ አልነበረም፡፡ ታላቅ ድል።

52601

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%88%BA%E1%8A%95%E1%8B%9E%20%E1%8A%A0%E1%89%A4%20%E1%8C%8D%E1%8B%B5%E1%8B%AB

የሺንዞ አቤ ግድያ

በሐምሌ 1 ቀን የጃፓን የቀድሞ ጠቅላይ ሚኒስትር እና የተወካዮች ምክር ቤት አባል የነበሩት ሺንዞ አቤ በናራ ግዛት በናራ ከተማ ከያማቶ-ሳይዳይጂ ጣቢያ ውጭ በተደረገ የፖለቲካ ዝግጅት ላይ ንግግር ሲያደርጉ ተገድለዋል። ከቀኑ 11፡30 +9) ላይ፣ ለሊበራል ዲሞክራሲያዊ ፓርቲ እጩ የምርጫ ቅስቀሳ ንግግር ሲያደርግ፣ አቤ ከኋላው በቅርብ ርቀት በቤት ውስጥ በተሰራ መሳሪያ ተተኮሰ። የተባለ ተጠርጣሪ በቦታው ተይዟል። አቤ በህክምና ሄሊኮፕተር ወደ ናራ ሜዲካል ዩንቨርስቲ ሆስፒታል ተወስዶ በ17:03 ህይወቱ ማለፉን ተነግሯል ይህም ጥቃቱ ከተፈጸመ ከአምስት ሰአት ተኩል በኋላ ነው። የበርካታ ሀገራት መሪዎች አቤ በሞቱ መደናገጥና ማዘናቸውን ገልጸው ያከናወናቸውን ተግባራት አድንቀዋል። የሱ ግድያ በየካቲት 26 በ1936 በተፈጠረው ክስተት ከሳይቶ ማኮቶ እና ታካሃሺ ኮሪኪዮ በኋላ የመጀመርያው የቀድሞ የጃፓን ጠቅላይ ሚንስትር እንዲሁም በ1978 ከጣሊያን አልዶ ሞሮ በኋላ የቀድሞ የጂ7 መሪ የመጀመሪያው ነው። የጊዜ መስመር አቤ በጁላይ 8 2022 በናጋኖ ግዛት ንግግር ለማድረግ ታቅዶ የነበረው ለሳንሺሮ ማትሱያማ የሊበራል ዲሞክራሲያዊ ፓርቲ (ኤልዲፒ) እጩ ለፕሬፌክተሩ እጩ በመጪው ጁላይ 10 ለሚካሄደው የምክር ቤት አባላት ምክር ቤት ምርጫ ነው። ዝግጅቱ ከማትሱያማ ጋር በተዛመደ የስነ-ምግባር ጉድለት እና የሙስና ውንጀላ ተከትሎ በጁላይ 7 በድንገት ተሰርዟል እና በናራ ግዛት ውስጥ አቤ የምክር ቤቱ የኤልዲፒ አባል የሆነውን ኬይ ሳቶን የሚደግፍ ንግግር ባቀረበበት ተመሳሳይ ክስተት ተተካ። በጠቅላይ ግዛት ውስጥ በድጋሚ ለመመረጥ የሚወዳደሩ የምክር ቤት አባላት። በናራ ክልል የሚገኘው የኤልዲፒ ክፍል ይህ የጊዜ ሰሌዳ በአጠቃላይ ለህዝብ እንደማይታወቅ ገልጿል፣ ነገር ግን ኤን ኤች ኬ ይህ ክስተት በትዊተር እና በድምፅ መኪና በስፋት መሰራጨቱን ዘግቧል። በጁላይ 8፣ 2022፣ በ11፡10 ፣ በናራ ከያማቶ-ሳይዳይጂ ጣቢያ ሰሜናዊ መውጫ አጠገብ ባለ የመንገድ መገናኛ ላይ መናገር ጀመረ። አቤ ከዘጠኝ ደቂቃ በኋላ ደረሰ እና ንግግሩን በ11፡29 አካባቢ ጀመረ። የህዝቡ አባላት ከአካባቢው የእግረኛ መንገዶችን ያዳምጡ ነበር። አቤ ንግግሩን ከያማቶ-ሳይዳይጂ ጣቢያ ውጭ ሲያደርግ፣ ወንጀለኛው ተጠርጣሪው የጸጥታ ጥበቃ ቢኖርም በብዙ ሜትሮች ርቀት ላይ ሊቀርበው ችሏል። በ11፡30 አካባቢ፣ በመጋዝ የተወገደ፣ ባለሁለት በርሜል የተኩስ ሽጉጥ በሚመስል በቤት ውስጥ በተሰራ ሽጉጥ ከኋላው ሁለት ጊዜ በጥይት ተመትቶ ወድቋል። እንክብሎቹ ወደ ልቡ ዘልቀው ገቡ።የአቤ ደህንነቶች ተጠርጣሪውን በቁጥጥር ስር አውለውታል፣ እሱም አልተቃወመም። አቤ በጥይት ከተመታ በኋላ በመጀመሪያ ንቃተ ህሊና እና ተግባቢ ነበር። ከዚያ ብዙም ሳይቆይ በድንገተኛ ሄሊኮፕተር በአንገቱ በቀኝ በኩል ቆስሎ በግራ ደረቱ ስር የውስጥ ደም በመፍሰሱ ወደ አካባቢው ሆስፒታል ተወሰደ። በካሺሃራ በሚገኘው ናራ ሜዲካል ዩኒቨርሲቲ ሆስፒታል ሲደርስ ምንም አይነት ወሳኝ ምልክት እንዳልነበረው ተዘግቧል።ከመድረሱ በፊት በልብ መታሰር ምክንያት ሊሆን ይችላል። 14፡45 ላይ በጠቅላይ ሚኒስትር ፉሚዮ ኪሺዳ ጋዜጣዊ መግለጫ ተካሂዶ ነበር፣ አቤ በአስጊ ሁኔታ ላይ እንዳሉ እና “ዶክተሮች [የሚችሉትን] ሁሉ እያደረጉ ነበር” ብለዋል። አቤ በጥይት ተመትቶ ከ5 ሰአት ተኩል በኋላ በ17፡03 በሆስፒታል ህይወቱ አለፈ። ዕድሜው 67 ነበር። ከሞተ በኋላ የሆስፒታሉ ዶክተር ሂዴታዳ ፉኩሺማ ለአራት ሰዓታት ያህል ደም ቢሰጥም 100 ዩኒት ደም ቢሰጥም የአቤ ሞት መንስኤ ደም መጥፋቱን ገልጿል። አቤ እ.ኤ.አ. ክንፍ ቡድን በ2002 ዓ.ም በጠቅላይ ሚኒስትር ጽህፈት ቤት የቀውስ አስተዳደር ማዕከል ተቋቋመ። በያማጋታ ግዛት የምርጫ ቅስቀሳ ሲያካሂዱ የነበሩት ጠቅላይ ሚኒስትር ፉሚዮ ኪሺዳ ወደ ቶኪዮ የመመለስ ቀሪ መርሃ ግብራቸውን ሰርዘዋል። እንደ ሂሮካዙ ማትሱኖ ዋና የካቢኔ ፀሃፊ፣ የኪሺዳ ካቢኔ አባላት በሙሉ ወደ ቶኪዮ ተጠርተዋል፣ የውጭ ጉዳይ ሚኒስትር ዮሺማሳ ሃያሺ በስተቀር፣ በኢንዶኔዥያ በ2022 20 ባሊ የመሪዎች ጉባኤ ላይ ተገኝተዋል። ቴትሱያ ያማጋሚ (ጃፓንኛ፡ ) በናራ የሚኖር የ41 አመቱ ሰው በናራ ፕሪፌክትራል ፖሊስ በቦታው ተይዞ በግድያ ሙከራ ተጠርጥሮ ወደ ናራ ኒሺ ፖሊስ ጣቢያ ተዛወረ። እሱ የተረጋጋ እና ለመሸሽ ምንም አይነት ሙከራ እንዳላደረገ ተገልጿል.ያማጋሚ ከዚህ በፊት የወንጀል ታሪክ አልነበረውም. ያማጋሚ የተወለደው በሚኢ ግዛት ውስጥ ነው። በሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤት ውስጥ "ጸጥ ያለ እና የተጠበቀ" ተብሎ ተገልጿል. ያማጋሚ ወደ ፊት ምን ማድረግ እንደሚፈልግ "ፍንጭ አልነበረውም" ሲል የሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤት ምረቃ አመታዊ መጽሃፉን ጽፏል። ያማጋሚ በነሀሴ 2002 የማሪታይም ራስን መከላከያ ሀይልን ተቀላቅሏል፣ወደ ኩሬ ባህር ሃይል ቤዝ ተልኮ ወደ ተመደበ። ያማጋሚ በነሀሴ 2005 ከጄኤምኤስዲኤፍ ጡረታ ወጥቷል በዋና መርከበኞች ማዕረግ የኳርተርማስተር።በ ውስጥ በነበረበት ወቅት፣የጦር መሳሪያ ስልጠና በዓመት አንድ ጊዜ ነበረው። ያማጋሚ በተያዘበት ጊዜ ሥራ አጥ ነበር። እ.ኤ.አ. በ 2020 መጸው ላይ ያማጋሚ በካንሳይ ክልል ውስጥ ለሚሰራ አምራች በኪዮቶ ግዛት ውስጥ እንደ ፎርክሊፍት ኦፕሬተር ሆኖ መሥራት ጀመረ። እ.ኤ.አ. በሜይ 2022 “ጤነኛ እንዳልተሰማኝ” ከተናገረ በኋላ ከማለቁ በፊት “ጸጥ” ተብሎ ተገልጿል ። ከታሰረ በኋላ ያማጋሚ በአቤ እንዳልረካ እና ሊገድለው እንዳሰበ ለመርማሪዎች ተናግሯል። ያማጋሚ በተጨማሪም “የሃይማኖት ቡድን እና አቤ የተገናኙ ናቸው” ብሎ በማመኑ አቤ ላይ ቂም እንደያዘ ተናግሯል። ያማጋሚ “በአቤ የፖለቲካ እምነት ላይ ቂም አልነበረውም” ብሏል። ያማጋሚ ለፖሊስ እንደተናገረው በአቤ ድረ-ገጽ ላይ ወደ ናራ በሚጎበኝበት ወቅት የአቤ መርሃ ግብር ይከታተል ነበር. ያማጋሚ ለ"በርካታ ወራት" ጥቃት ለማድረስ አቅዶ እንደነበር እና አቤን ለመግደል ሽጉጥ እንደሰራ ተናግሯል። የናራ ክልል ፖሊስ ከታሰረ በኋላ ያማጋሚ መኖሪያ ቤት ባደረገው ፍተሻ አቤ ለመተኮስ ጥቅም ላይ ከዋለበት ጋር የሚመሳሰሉ በርካታ ፈንጂዎችን እና በእጅ የተሰሩ ሽጉጦችን አግኝቷል። በኋላም እንደ ማስረጃ ተይዘው በቦምብ አስወጋጅ መኮንኖች ተወስደዋል ከአካባቢው ነዋሪዎች ከተነሱ በኋላ። በያማጋሚ የአሰሳ ታሪክ ውስጥ ስለ ቦምብ ማምረቻ እና የጦር መሳሪያ ማምረቻ ድረ-ገጾች ተገኝተዋል የሀገር ውስጥ የወቅቱ የጃፓን ጠቅላይ ሚንስትር ፉሚዮ ኪሺዳ ግድያውን ይቅር የማይባል ተግባር እና “ፈሪ አረመኔያዊ ድርጊት” ሲሉ ጠርተውታል። አቤ ለምክር ቤት አባላት ለኬይ ሳቶ የምርጫ ቅስቀሳ ንግግር ሲያደርግ በጥይት ተመትቶ መሞቱን የጠቀሰው ኪሺዳ ግድያውን በጃፓን ዲሞክራሲ ላይ የተፈፀመ ነው በማለት አውግዞ "ነጻ እና ፍትሃዊ ምርጫን በማንኛውም ዋጋ" ለመከላከል ቃል ገብቷል። የአቤ ሞት ከመታወቁ በፊት የቶኪዮ ገዥ ዩሪኮ ኮይኬ “ምክንያቱም ምንም ይሁን ምን እንዲህ ያለው አሰቃቂ ድርጊት ፈጽሞ ይቅር የማይባል ነው፣ በዲሞክራሲ ላይ የሚፈጸም ጥቃት ነው” ብለዋል። የጃፓን ኮሚኒስት ፓርቲ ሊቀ መንበር ካዙኦ ሺኢ ግድያውን አረመኔ ሲሉ ድርጊቱንም በሽብርተኝነት ድርጊት የመናገር ነጻነት ላይ ያነጣጠረ ጥቃት ነው ሲሉ በትዊተር ገጻቸው ባሰፈሩት መልዕክት ዓለም አቀፍ ለተኩስ እና የአቤ ሞት ምላሽ የበርካታ ሀገራት ተወካዮች የአሁን እና የቀድሞ የአለም መሪዎችን ጨምሮ ሀዘናቸውን እና ድጋፋቸውን ገለፁ። ንግሥት ኤልሳቤጥ ዳግማዊ ባስተላለፉት የሐዘን መግለጫ፣ እሷና ቤተሰቧ በዜናው በጣም እንዳሳዘኗት ገልጻ በ2016 ከአቤ እና ባለቤታቸው ጋር የተገናኙባት አስደሳች ትዝታ እንዳላት ተናግራለች። የአውስትራሊያው ጠቅላይ ሚኒስትር አንቶኒ አልባኔሴ አቤ “በዓለም መድረክ ላይ ከአውስትራሊያ የቅርብ ወዳጆች አንዱ ነበር” ሲሉ አስተያየታቸውን ሰጥተዋል፣ እና በእሱ መሪነት ጃፓን “በእስያ ካሉ የአውስትራሊያ ተመሳሳይ አስተሳሰብ ካላቸው አጋሮች አንዷ ሆና ብቅ አለች – ዘላቂ የሆነ ቅርስ። ዛሬ ". አልባኔዝ የአቤ የውጭ ፖሊሲ አስተዋፅዖዎችን ጠቅሶ "ኳድ እና አጠቃላይ እና ተራማጅ ስምምነት ለትራንስ ፓስፊክ አጋርነት በብዙ መልኩ የዲፕሎማሲያዊ አመራሩ ውጤቶች ናቸው" ብሏል። አልባኒዝ የአቤ ውርስ “ዓለም አቀፋዊ ተፅእኖ ያለው እና ለአውስትራሊያ ጥልቅ እና አወንታዊ ነው” ብሏል። የኒውዚላንድ ጠቅላይ ሚኒስትር ጃሲንዳ አርደርን በመግለጫቸው ጥቃቱን አውግዘዋል፣ በአቤ ውስጥ እንደ ሲፒቲፒ ያሉ ውስብስብ ድርድር እንዲካሄድ የረዳ፣ ​​ነገር ግን “ደግ ሰው”ን በመጥቀስ አቤ ውስጥ እንዳየች ተናግራለች። ለድመቷ ሞት ሀዘንን ለአብነት ያህል። የእንግሊዝ ጠቅላይ ሚንስትር ቦሪስ ጆንሰን "አቤ አለም አቀፋዊ አመራር በብዙዎች ዘንድ ሲታወስ ይኖራል። ሀሳቤ ከቤተሰቦቹ፣ ጓደኞቹ እና ከጃፓን ህዝብ ጋር ነው። በዚህ የጨለማ እና አሳዛኝ ጊዜ እንግሊዝ ከጎናችሁ ትሆናለች። " የቻይና የውጭ ጉዳይ ሚኒስቴር ቃል አቀባይ ዣኦ ሊጂያን ለአቤ ቤተሰብ ሀዘናቸውን ገልፀው አቤ በስልጣን ዘመናቸው ለቻይና-ጃፓን ግንኙነት ስላበረከቱት አስተዋፅኦ አሰላሰሉ። የዩናይትድ ስቴትስ ፕሬዚዳንት ጆ ባይደን በዝግጅቱ በጣም ተደናግጠው፣ ተቆጥተው እና ጥልቅ ሀዘን ተሰምቷቸዋል ብለዋል። ቢደን አቤ “ከሁሉም በላይ ለጃፓን ህዝብ በጣም ያስባል እና ህይወቱን ለአገልግሎታቸው አሳልፏል። ጥቃት በተሰነዘረበት ጊዜ እንኳን እሱ በዲሞክራሲ ስራ ላይ ተሰማርቷል ... እኛ የምናደርጋቸው ብዙ ዝርዝሮች ቢኖሩም እስካሁን አናውቅም ፣ የኃይል ጥቃቶች ፈጽሞ ተቀባይነት እንደሌላቸው እና የጠመንጃ ጥቃት ሁል ጊዜ በተጎዱት ማህበረሰቦች ላይ ከባድ ጠባሳ እንደሚፈጥር እናውቃለን ። አሜሪካ በዚህ የሃዘን ወቅት ከጃፓን ጋር ትቆማለች ። ለቤተሰቦቹ መፅናናትን እመኛለሁ ። ." ባይደን በኋላ ላይ የዩናይትድ ስቴትስ ባንዲራዎች እስከ ጁላይ 10፣ 2022 ድረስ እንዲውለበለቡ አዘዘ። የህንድ ጠቅላይ ሚኒስትር ናሬንድራ ሞዲ ህንድ በጁላይ 9 ቀን ብሄራዊ የሀዘን ቀን እንደምታከብር አስታውቀዋል። በዚህ መሠረት የሕንድ ባንዲራ በግማሽ ምሰሶ ላይ ይውለበለባል። አየርላንዳዊው ታኦይዝክ ሚሼል ማርቲን እንደተናገሩት “በተለይም ከምርጫ በፊት ቅስቀሳ በማድረግ በዛ ዲሞክራሲያዊ ተግባራት ላይ ሲሰማራ መገደሉ አስደንጋጭ ነው” ብሏል። በአብይ ላይ የተፈፀመውን ጥቃት "በራሱ በዲሞክራሲ ላይ የሚደረግ ጥቃት" ሲል ተናግሯል። የሲንጋፖር ፕሬዝዳንት ሃሊማ ያዕቆብ “የጃፓን የረዥም ጊዜ ጠቅላይ ሚኒስትር እንደመሆናቸው መጠን የሀገራቸውን እና የሴቶችን ህይወት ለማሻሻል ባሳዩት ቁርጠኝነት ይታወሳሉ” ሲሉ የአቤን የፖለቲካ ዘመን አወንታዊ ትሩፋት በማድነቅ ለቤተሰቦቻቸው ሀዘናቸውን ገልፀዋል ። የሲንጋፖር ጠቅላይ ሚኒስትር ሊ በፌስቡክ ገፃቸው የተሰማውን ድንጋጤ ገልፀው ይህ ከንቱ የሃይል እርምጃ ነው ብለዋል። የደቡብ ኮሪያ ፕሬዝዳንት ዩን ሱክ-ዮል “ለሟች ቤተሰቦች እና ለጃፓን ሰዎች ሀዘናቸውን ልከዋል” ብለዋል። የተኩስ እሩምታ “ይቅር የማይባል የወንጀል ድርጊት” መሆኑንም ተናግሯል። የእስራኤል ጠቅላይ ሚኒስትር ያየር ላፒድ “በእስራኤል መንግሥት እና ሕዝብ ስም ለጃፓን ሕዝብና መንግሥታቸው በቀድሞው ጠቅላይ ሚኒስትር ሺንዞ አቤ አሰቃቂ ሞት ሀዘኔን ልኬያለሁ... የዘመናችን ጃፓን መሪዎች፣ እና በእስራኤል እና በጃፓን መካከል የበለጸገ እና የበለጸገ ግንኙነትን ያመጣ እውነተኛ የእስራኤል ወዳጅ" እና "የእርሱ አሰቃቂ ግድያ ልዩ ትሩፋቱን አይለውጠውም።" የአለም አቀፉ ኦሊምፒክ ኮሚቴ ፕሬዝዳንት ቶማስ ባች በበኩላቸው “ጃፓን ታላቅ የሀገር መሪ አጥታለች፣ እናም የኦሎምፒክ ንቅናቄን ታላቅ ደጋፊ እና ውድ ጓደኛ አጥታለች” ብለዋል። አቤ የ2020 የበጋ ኦሊምፒክ ለቶኪዮ እንዲከበር ትልቅ አስተዋፅዖ እንዳበረከተ በብዙዎች ዘንድ እውቅና ተሰጥቶት ነበር እናም በድርጅቱ ውስጥ ንቁ ተሳትፎ አድርጓል (በ2016 የመዝጊያ ሥነ-ሥርዓት ላይ እንደ ማሪዮ በመልበስ) የስልጣን ዘመናቸው በ2020 ከማጠናቀቁ በፊት የኦሎምፒክ ባንዲራ ይውለበለባል። በሎዛን ውስጥ በግማሽ-ማስት ለሦስት ቀናት የኢኔጂሮ አሳኑማ ግድያ በጃፓን ውስጥ የተፈጸሙ ግድያዎች ዝርዝር አንዳንድ ምንጮች መሳሪያውን እንደ ሽጉጥ ሲገልጹ፣ የናራ ክልል ፖሊስ መምሪያ መሳሪያውን እንደ ሽጉጥ ዘግቧል።

2855

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%8A%AE%E1%88%AD%E1%8B%AB%20%E1%8C%A6%E1%88%AD%E1%8A%90%E1%89%B5

የኮርያ ጦርነት

{{የጦርነት መረጃ | ጦርነት_ስም = የኮርያ ጦርነት | ክፍል = ቀዝቃዛው ጦርነት | ስዕል = | የስዕል_መግለጫ = ከላይ በቀኝ ዙሪያ፦ የተባበሩት መንግሥታት ኃይሎች 38ኛው ፓራለል ጋር ሲደርሱ፣ ኤፍ 86 ሴበር ተዋጊ አውሮፕላን በኮሪያ ውግያ ጊዜ፣ ኢንቾን የመርከብ መጠሊያ፤ የኢንቾን ውጊያ መጀመሪያ፣ የቻይና ወታደሮች አቀባበል ሲደረግላቸው፣ የአሜሪካ ሠራዊት በኢንቾን መከላከያ ግድግዳ ሲወጡ | ቀን = ከሰኔ ፲፰ ቀን ፲፱፻፵፪ ዓ.ም. እስከ ዛሬ የተኩስ ማቆም የተፈረመው ሐምሌ ፳ ቀን ፲፱፻፵፭ ዓ.ም. | ቦታ = የኮሪያ ልሳነ ምድር | ውጤት = የተኩስ ማቆም ስምምነት ተፈረመ የደቡብ ኮሪያ ወረራ በሰሜን ኮሪያ መክሸፍ የሰሜን ኮሪያ ወረራ በተባበሩት መንግሥታት መክሸፍ የደቡብ ኮሪያ ወረራ በቻይና መክሸፍ የኮሪያ ጦር የለሽ ክልል መቋቋም፣ ሁለቱም ወገኖች 38ኛው ፓራለል አካባቢ ትንሽ መሬት አገኙ | ወገን1 = (ውሳኔ ፹፬) የሕክምና ዕርዳታ፦ | ወገን2 = ሰሜን ኮሪያና አጋሮች፦ የሕክምና ዕርዳታ፦ | መሪ1 = | መሪ2 = | አቅም1 = | አቅም2 = | ጉዳት1 = የሞቱ፦የቆሰሉ፦የጠፉ፦ጠቅላላ፦| ጉዳት2 = የሞቱ፦የቆሰሉ፦የጠፉ፦ጠቅላላ፦ }}የኮርያ ጦርነት በኮርያ ከሰኔ 18 1942 እስከ ኃምሌ 20 1945 የተዋገ ጦርነት ነበር።የኮሪያ ዘማቾች ትውስታሬሳ እንኳ አልተማረከብንም” “አለመማረክ የጀግንነት ጉዳይ አይደለም” በአምስት ዙር ኮርያ ከዘመቱት 6037 ኢትዮጵያውያን መካከል 122ቱ በጦርነቱ ሞተዋል፡፡ አንዳቸውም አልተማረኩም ሳይማረኩ ግዳጃቸውን ፈጽመው ከተመለሱት 350ው የዛሬ 20 ዓመት የኢትዮጵያ ኮርያ ዘማቾች ማህበርን መስርተው ሰሞኑን የዘመቻውን 61ኛ ዓመት አክብረዋል፡፡ የአዲስ አድማስ ጋዜጠኛ መልካሙ ተክሌ ከአስር አለቃ ዘነበወርቅ በላይነህ እና ከየኢትዮጵያ ኮሪያ ዘማቾች ማህበር ፕሬዝደንት ኮሎኔል መለሰ ተሰማ ጋር አጭር ቃለምልልስ አድርጓል፡፡''' ለኮሪያ ዘመቻ እንዴት ነው የተመረጡት? በመሠረቱ የገበሬ ልጅ ነኝ፡፡ ለኮሪያ ዘመቻ ተብዬ አይደለም ወደ ወታደራዊ ዘመቻ የገባሁት፡፡ በጣልያን ወረራ ወቅት በሕፃንነቴ ከአባቴ ጋር ጫካ ለጫካ ተንከራትቻለሁ፡፡ በ1939 ዓ.ም ወታደርነት ተቀጠርኩ፡፡ የተወለድኩት በ1922 ዓ.ም ነው፡፡ ወታደር በሆንኩ በአምስት ወይ በስድስት ዓመት ኮርያ ዘመትኩ፡፡ እውነቱን ለመናገር ስዘምት ማንበብና መፃፍ አልችልም ነበር፡፡ አሁንም ድረስ? አይደለም፡፡ እዚያው ኮርያ እያለሁ ዘመድ ደብዳቤ ፃፈልኝ፡፡ ሃምሳ አለቃ ንጉሤ ወልደሚካኤል የሚባል ጓደኛዬን ፃፍልኝ ስለው ሂድ አልጽፍም አለኝ፡፡ ንዴት ያዘኝና ወንጌሌ ቆስጣ ለሚባሉ አለቃዬ ጋዜጣ ስጡኝና ፊደል ልማርበት አልኳቸው፡፡ ፊደል ጭምር ሰጡኝ፡፡ በዚያው በጓደኞቼ አጋዥነት ተለማምጄ ስሜን መፃፍ ቻልኩ፡፡ በሦስት ወር ደብዳቤ ለቤተሰብ ጽፌ ደብዳቤዬ እንደደረሳቸው ቤተሰቦቼ ሌላ ደብዳቤ ላኩልኝ፡፡ ጥሩ አለቆች ስለነበሩኝም እዚህ ስመለስ ጫካ ወስደው ጥቁር ሰሌዳ በማሸከም ያስተምሩን ነበር፡፡ የማታ ትምህርትም ገብቼ ነበር፡፡ ዘመቻውን ከሦስተኛው ቃኘው ጋር በኮሎኔል ወልደዮሐንስ ሽታ አዝማችነት ነበር የዘመትኩት፡፡ እዚያ ሲደርሱ ከነበረው ምን ያስታውሳሉ? የመጀመሪያውን ቅኝት ስንወጣ በእኔ መቶ አዛዥነት ነበር፡፡ የመጀመርያው ተኩስ ሞትና መቁሰልም የደረሰው በእኛ ላይ ነው፡፡ የዘመትነው በግንቦት ወር 1945 ዓ.ም ነበር፡፡ የመጀመሪያው ቃኘው የዘመተው በ1943 ዓ.ም ነበር፡፡ አንድ ሞቶብን ሁለት ቆሰሉ፡፡ አንደኛው ቁስለኛ እጁ ተቆረጠ፡፡ የሞተውንና ቁስለኞቹን ይዘን ወደ ወገን ጦር ተቀላቀልን፡፡ ሁለተኛው የጦር ግንባር ከፍተኛው የቲቮ ተራራ ነው፡፡ እዚያ ላይ በመከላከል ላይ ነበርን፡፡ ጓደኛዬ እዚህ ውስጥ አለ (በጦርነቱ የተሰውትን ሃውልት እያሳዩ) በዳኔ ነገዎ ይባላል፡፡ መከላከያ ውስጥ አንድ ላይ ነበርን፡፡ ባንከር አለ፡፡ ድንገት ቢተኮስ እዚያ እንግባ ስለው እምቢ አለ፡፡ እየጐተትኩት እያለሁ ጥይት ተተኮሰ፡፡ እሱን በጣጥሶ ሲጥል እኔን አፈር ከአንገት በታች ቀበረኝ፡፡ ጥይቱ እያበራ ሲመጣ እኔ ዘልዬ ስወድቅ እሱን በጣጠሰው፡፡ ከ45 ደቂቃ ቁፋሮ በኋላ ነው ያወጡኝ፡፡ ከዚያ የጓደኛዬን ሰውነት በዳበሳ ፈልገን በራሱ ሸራ አድርገን ለመቃብር አበቃነው፡፡ ጦርነቱ ባይቆም ያ ሁሉ ሠራዊት ያልቅ ነበር፡፡ ግን አንድም አልተማረከም? አንድም አልተማረከም፡፡ ዘማቹ ይፋቀራል፡፡ ይከባበራል፡፡ ጓደኛህ ቢሞት እንኳ ሬሳውን ጥለህ አትሄድም፡፡ ሬሳ እንኳ አልተማረከብንም፡፡ አመት ከሰባት ወር እዚያ ቆይቻለሁ፡፡ ጦርነቱም የቆመው እዚያ እያለን ነው፡፡ ከዚያም በኋላ በየቀጠናው ጥበቃ እናደርግ ነበር፡፡ አሁን በእርቁ ለሰሜን ኮርያ ተሰጠ እንጂ ከ300 ኪሎ ሜትር በላይ ወደ ሰሜን ዘልቀናል፡፡ ብዙ ምሽግ መቆፈራችን ነው አንድም እዚያ ብዙ ያቆየን፡፡ ሀገሩም የራሱን ጦር እስኪያደራጅ መቆየቱ የግድ ነበር፡፡ ነሐሴ 29/1946 ዓ.ም ተመልሰን አዲስ አበባ ገባን፡፡ ሌሎቹ የተማረኩት ምን አልባት በምቾት ብቻ መኖር ስለለመዱ ይመስለኛል፡፡ እኔ ከወገኔ ተለይቼ እጄን የምሰጥበት ምክንያት የለም፡፡ ሄጄ ማን እጅ ነው የምገባው? ጠላት እጅ፡፡ ስም ያለው ሞት መሞት እንጂ ሁለት ሞት አልሞትም፡፡ የመጀመሪያው ቃኘው ሻለቃ ሲሄድ እርስዎ የት ነበሩ? ሠራዊት ውስጥ ነበርኩ፤ ሐረር የልዑል መኮንን ቤተመንግስት ጥበቃ ላይ ነበርን፡፡ በ1944 ወደ አዲስ አበባ ተዛውረን መጣን፡፡ ከዚያ ተመልምዬ ነው ወደ ኮርያ ለመሄድ የበቃሁት፡፡ እንዴት እንደተመለመልን አላውቅም፡፡ ይኼን የሚያውቁት መልማዮቹ ናቸው፡፡ የታዘዘውን ፈፃሚ ጠንካራ ሞራል ያለው ሠራዊት ተመርጧል፡፡ ከማን ጋር የምትዋጉት? የውጊያ ብቃታቸውስ ምን ይመስላል? እነዚያ ሰሜን ኮርያ፣ ሶቭየት ሕብረት፣ ቻይናና ተባባሪዎቻቸው ናቸው፡፡ ብርቱ ስልት አላቸው፡፡ በጨበጣ ውጊያ የወደቀልህ መስሎ መትቶ ይጥልሃል፡፡ የእኛዎቹ በተለይ አሜሪካኖች እጅግ ዘመናዊ የጦር መሣሪያ ታንክ፣ መድፍ… ታንክ ላይ የሚጠመደው ጀነራል መድፋቸውማ የተለየ ነው፡፡ ይኼ መድፍ በጣም በርቀት መምታት የሚችል ነው፡፡ እዚህ ሲተኮስ እዚያ ፈንድቶ ርቀቱን ይጨምራል፡፡ አውሮፕላኖችም አሉት - የኛ ወገን፡፡ አንድ ጦር ከተከበበ በአየር ይመታል አካባቢው፡፡ በዚህ መልኩ 70ሺህ ያህል የተቀናቃኝ ጦር ተደምስሷል፡፡ ከእኛ ግን 18 ብቻ ነው የሞተው፤ ተከቦ ከነበረው፡፡ የቋንቋና የባህል ችግር አልገጠማችሁም? እኛ ከማንም ጋር ግንኙነት የለንም፡፡ ግንኙነት ያለው ከዋናው መምሪያ ነው፡፡ አገናኝ መኮንኖች እዚያ የተባለውን ይነግሩናል እንጂ ከሕዝብ ጋር በፍፁም አንገናኝም፡፡ ስንገናኝም በጥቅሻ ነው፡፡ ያለነው እልም ያለ ገጠር ውስጥ በመሆኑ ከተማ ወጥቶ በእረፍት ጊዜ መዝናናት የሚባል ነገር የለም፡፡ ብንታመም ሻምበላችን ውስጥ ሕክምና አለ፡፡ አንድ ጊዜ ታምሜ ነበር፡፡ እዚያ ታክሜ ከአቅም በላይ ስለሆነባቸው ሌላ ሀኪም ቤት ተላኩ፤ ወዲያውኑ በሄሊኮፕተር ፑዛን ከተማ ሄድኩ፡፡ ለ20 ቀን ያህል ታክሜ ተመልሻለሁ፡፡ ሕክምናቸው በጣም ጥሩ ነው፡፡ በዚህ አጋጣሚ ከዚያ ሀገር ሴት ጋር በፍቅር መውደቅ ጋብቻ እና የመሳሰሉት አይኖሩም? ጋብቻ ሳይሆን ከጋብቻ ውጪ ከዚያ ሀገር ሴቶች ልጅ የወለዱ ወታደሮቻችን አሉ፤ ከኮሪያ ሳይሆን ከጃፓን ፍቃድ ስንወጣ ጃፓን ነበር የምንሄደው፡፡ ፍቅር ይዟቸው ሲለያዩ የተላቀሱም አሉ፡፡ እንዲህ አይነት ጣጣ ውስጥ አልገባሁም፡፡ ጃፓን ፍቃድ ሄጃለሁ፡፡ ግን ልጅነትም አለ፡፡ ሀኪም ቤት ውስጥ በተኛሁ ጊዜ ግን አንድ ችግር ገጥሞኛል፡፡ ምን አይነት ችግር? አንዲት ነጭ አሜከካዊት ሻምበል የሕክምና ባለሙያ ነበረች፡፡ ፑዛን ጋውን ለብሳ መጣች፡፡ አልኮል የፈሰሰበት ሙቅ ውሃ እና ፎጣ ይዛ ገላህን ልጠበው ልሸው አለችኝ፡፡ በፍፁም እንዴት ተደርጐ አልኳት፡፡ በኋላ አሁን ስሙን የረሳሁት አስተርጓሚ ጠራች፡፡ ለምን እምቢ ትላለህ ገላህን ልጠብህ እኮ ነው ያለችህ አለኝ፡፡ ከዚህ ስሄድ እንኳን ላገባ ሴት አላውቅም፡፡ ራሴ መታጠብ ስችል ሴት እንዴት ያጥበኛል አልኩ፡፡ ሳቀብኝና ነግሯት ለኔ ችግር የለውም አለኝ፡፡ በኋላ ስታጥበኝ የሷንም ፍላጐት በማየቴ ሰውነቴ ጋለ፤ ፍላጐቴ ተነሳሳ፡፡ ይኼኔ “ኧረ ባክህ” ብዬ ስነግረው ሳቀና ነገራት፡፡ ችግር የለውም ብላ አንድም የሰውነቴ ክፍል ሳይቀር አገላብጣ አጠበችኝ፡፡ ትንሽ ቆይታ ልብሷን ለውጣ ለእኔም ልብስ ይዛ መጣች፡፡ ይዛኝ ሄደች፡፡ የዚያኑ እለት ግንኙነት አደረግን፡፡ የመጀመሪያዬ እሱ ነው፡፡ ከዚያ በኋላ ግን ለምን እንደሆነ ጠላኋት፡፡ ተመልሼ ሀኪም ቤት ተኛሁ፡፡ ሳያት ሁሉ እሸፋፈን ነበር፤ ከጥላቻዬ የተነሳ፡፡ ሳልቆይ ለአለቃዬ ለአስተርጓሚው ነገርኩት፡፡ ድኛለሁ ይላል ይውጣ ተባለ፡፡ እሷ አይወጣም ብላ እንደገና ስምንት ቀን አቆየችኝ፡፡ ከአንዴ በላይ አብረን አልወጣንም፤ እምቢ አልኩ፡፡ በዚሁ መንስኤ ለ15 ቀን ታምሜአለሁ፡፡ ሕክምና ሳይጨርሱ ነው ከሻምበሏ ጋር የወጣችሁት? ሕክምናማ ጨርሼ እኮ ነው መታጠቡ የመጣው፡፡ ጥሬ ስጋ ስትበሉ የውጭ ዜጐች አይተው ይሸሹዋችሁ ነበር የሚባለው እውነት ነው? ይኼንን እኔም እንዳንተው ነው የሰማሁት፡፡ ይህንን አደረገ የተባለው ሻለቃ ተፈራ ወልደትንሣኤ ነው ይባላል፡፡ ከመጀመሪያ ዙር ዘማቾች፡፡ እንደዘመተ መንጉሱ በማቀዝቀዣ ታሽጐ ቁርጥ ሥጋ ይላካል - ለጦሩ ንጉሱ የላኩላችሁን ተመገቡ ተብሎ ምግብ ቤት (ሚንስ ቤት) ይመገባሉ፡፡ የጦሩ አባላት ተመግበው የተረፈውን የመጀመሪያ ሕክምና እርዳታ የምንሰጥበት እቃ አለ፡፡ ያን ሥጋ በላስቲክ ጠቅልሎ ይዟል መሠለኝ፡፡ በልቶ ሲጠግብ ጦርነት ይታዘዛል፡፡ ከውጊያ በኋላ ድል አድርገው ሲጨረሱ በድካምና በረሃብ ቁጭ ይላሉ፡፡ በያዘው ሴንጢ እየቆረጠ ያንን ሥጋ ይበላል፡፡ ይህንን አንዲት ቻይናዊት ፈርታ ተደብቃ አይታዋለች፡፡ ደንግጣ ሰው የሚበሉ እንግዳ ሰዎች መጡ ብላ አስወራች፡፡ ከዚያን ወዲህ ነው እንዲህ መወራት የጀመረው፡፡ ሰው በላ መጣ አሉን፡፡ እርስዎ በስንት የጦር ግንባሮት ተሳትፈዋል? ሁለት ናቸው፡፡ አንደኛው ዮክ ተራራ የጦር ግንባር ነው፡፡ ሁለተኛው ችቦ ነው፡፡ ከነዚህ ውጪ የለም፡፡ በጣም የሚያስታውሱት የኢትዮጵያም ሆነ የሌላ ሀገር ወታደር? አንድ ግዳጅ ላይ አንድ የመቶ አዛዥ ማንደፍሮ የማነህ ይባላሉ፡፡ ቅኝት ይወጣሉ፡፡ የኛ ሰራዊት ቅኝት ከመውጣቱ በፊት አሜሪካ የማረከቻቸውን የቻይና ወታደሮች አሰልጥና በስለላ ታሰማራ ነበር፡፡ ለእነሱና ለእኛ የተሰጠው ቦታ የተለያየ ነው፡፡ ለመቶ አለቃው ተነግሯል፡፡ ቻይናዎቹ የኛን ይዞታ ይዘው ይጠብቋቸዋል፡፡ የኛዎቹ ሊይዙ ሲሉ ተኩስ ከፈቱባቸው፡፡ የሞቱት ሞቱ፡፡ ቁስለኞችን ውሰዱ ተባልን፡፡ በዚያን ጊዜ እኔ ተመለመልኩና ሂድ ቁስለኛ አምጣ ተብዬ ተላኩኝ፡፡ በሸክም ነው የምናመጣው፤ ያውም ተራራ እና ጨለማ ነው፡፡ ተሸክሜ ሳንጃ ሰክቻለሁ፣ ጠመንጃዬ እንደጎረሰ ነው፡፡ ተሸክሜ ዳገት እየወጣሁ ትንሽ ሲቀረን አንሸራቶኝ ስወድቅ ሰውየውም ወደቀ፡፡ እኔን አጥፍቶ ሊያመልጥ ሲያስብ ቻይናዊው ቀና ብሎ ይቃኛል፣ ቶሎ ብዬ ርምጃ ወሰድኩ፡፡ አሁን ኑሮ እንዴት ነዉ? የቀበሌ ቤት ተከራይቼ ነው የምኖረው፡፡ እዚህ የኢትዮጵያ ኮርያ ዘማቾች ማህበር በጥበቃ ሰራተኝነት አገለግላለሁ፡፡ ፍላጎት ያለው ያገልግል ሲባል ተቀጠርኩ፡፡ ከምኖርባት ሽሮሜዳ አፍንጮ በር በእግር መንቀሳቀሱን ወድጄዋለሁ፡፡ ደመወዙ ግን አይወራም አይጠቅምም፡፡ ዘጠኝ ልጆች አሉኝ፡፡ ሦስቱ አግብተዋል፡፡ ሌሎቹ ገና ናቸው፡፡ አንደኛው ልዴ መለሰ ዘነበወርቅ ይባላል ደቡብ ኮርያ ለትምህርት ቢሄድም ከእኔ ጋር እንዳለ ነው የሚቆጠረው፡፡ 249 ብር ነበር የሚከፈለኝ በብዙ ጭቅጭቅ ለቀን እንሄዳለን ስንል ነው መሠለኝ 294 ብር ሆኗል፡፡ የጡረታ አበሉ 310 ብር ነው፡፡ በፊት ደመወዛችን 15 ብር ነበር፡፡ ያውም አምስቱ ብር ተያዥ ነው፡፡ 10 ብር እንቀበላለን፡፡ ሦስት ኪሎ ስንዴም ይሰፈርልናል፡፡ ቤተሰብና ትዳር ስለሌለን ብር ከሃምሳ ሸጠናት ከሰልና ሳሙና እንገዛበት ነበር፡፡ ትዳርስ እንዴት መሠረቱ? በ1957 ዓ.ም በ32 ዓመቴ ነው ያገባሁት፡፡ እናት አባቴ ናቸው የዳሩኝ፡፡ ከሰራዊቱ ወጥቼ በሲቪል ስራ ላይ ነበርኩ - አየር መንገድ ውስጥ፡፡ አባቴን ከሀገር መውጣቴ ካልቀረ አልመለሥም ዳረኝ ስለው እሺ አለ፡፡ አግኝቼልሃለሁና ናና እያት አለኝ፤ ሰሜን ሸዋ ደብረሊባኖስ አካባቢ ነው የቤተሰቦቼ ቤት፤ ሄድኩ፡፡ አይንህ አይኔ፣ አንደበትህ አንደበቴ ነው፤ ማየቴ ምን ጥቅምና ትርፍ አለው፤ አንተ ባየኻት እስማማለሁ አልኩት፡፡ ያየሁአት የሰርጉ እለት ነው፡፡ የሰርጉ እለት ስገባ ሴቶቹ በሀገራችን ባህል መሠረት ተሸፋፍነዋል፡፡ እናት አባቷንም አላውቅም፡፡ ወላጅ አባቷ ማነው አልኩ? እኔ ነኝ አሉ፡፡ እርስዎ ነዎት? ስል አዎ አሉ፡፡ ያውቁኛል ስል ኧረ ልጄ አላውቅህም አሉኝ፡፡ ዘነበወርቅ በላይነህ እባላለሁ አልኳቸው፡፡ አንተ ነህ ሲሉኝ አዎ … ልጅም ፈቅደውልኛል ሲላቸው አዎ አሉኝ፡፡ በሉ ስለማላውቃት ይስጡኝ አልኳቸው፡፡ ገልጠው ይቺ ነች ልጄ አሉ፡፡ ተሞሽራ ከተቀመጠችበት፡፡ ወ/ሮ አሥራት አለሙ፣ የልጆቼን እናት፣ ባለቤቴን እንደዚህ ነው ያገባኋት፡፡ አገር ቤት ተጋባንና አዲስ አበባ ሽሮሜዳ መኖር ጀመርን፡፡ ማህበራችሁ እንዴት ተመሠረተ? ማህበሩ የተመሠረተው በ1994 ዓ.ም ነው፡፡ ከዚያ በፊት በነበሩት መንግስታት ድጋፍ ማጣት ማህበሩ አልተቋቋመም ነበር፡፡ በሁለት ትልልቅ ምክንያቶች ነው የተቋቋመው፡፡ አንደኛው:- ሀገራችን ኢትዮጵያ በዘመኑ ከሰለጠኑት መንግስታት አንፃር ምን ቦታ እንደነበራት ለማሳየት ነው፡፡ ሌላው ሀገራችን የሰጠችንን መወጣታችንንና ታሪክ መስራታችንን ለትውልድ ለማስተላለፍ ነው፡፡ ኮርያ ለመዝመት እንዴት ተመረጡ፣ እድሜዎ ስንት ነው? እንዴት እንደተመረጥን አናውቀውም፡፡ መኮንኖች ስለሆንን ማን ይሂድ ማን ይቅር የሚለውን የሚያውቁት አለቆቻችን ናቸው፡፡ ሚሊተሪ አካዳሚ ስንገባ ወታደር እንደምንሆን እናውቃለን፡፡ አካዳሚው የንጉሠ ነገሥቱ የክብር ዘበኛ ጦር አካዳሚ ነው፡፡ ቪላ ሳህለሥላሴ ይባላል የሠለጠንበት ቦታ፡፡ አዲስ አበባ ውስጥ ነው፡፡ ሦስተኛ ኮርሰኞች ነን፡፡ ትምህርታችንን ከሌሎቹ በሰባት ወር ቀድመን ነው የፈፀምነው፡፡ በዚያን ጊዜ የነበረው ከፍተኛ ክፍል ስምንተኛ ስለነበር ከስምንተኛ ክፍል ነው የገባሁት፡፡ የጦር አካዳሚውን ትምህርት እንደጨረስን የኮርያ ዘመቻ ወሬ ተሰማ፡፡ እኛ ሚያዝያ 3 ተመርቀን በማግስቱ ሚያዝያ 4 ጓደኞቻችን ዘመቱ፤ በመጀመሪያ ቃኘው፡፡ እኔ በሁለተኛው ቃኘው የሄድኩት በ1944 ዓ.ም ነው፡፡ ስትሄዱ እንዴት ነበረ ጉዞው? ወደ ለገሃር ማክ በሚባል ወታደራዊ መኪና ሄድን - ከጃንሜዳ፡፡ ከዚያ በባቡር ወደ ጅቡቲ፤ ከዚያም በመርከብ ደቡብ ኮርያ፡፡ ደቡባዊ የወደብ ከተማ የሆነችው ፑዛን ከሃያ ሁለት ቀን የባህር ላይ ጉዞ በኋላ ገባን፡፡ ከዚያም እንደገና በመኪና ተሳፍረን እዚያው አካባቢ ከአየር ፀባዩ እና ከጦር መሣሪያው ጋር ተለማመድን፡፡ በሌላ ባቡር ሁለት ቀን ተጉዘን ገባን፡፡ እንደገና በአሜሪካ መኪና ተጭነን ግንባር ደረስን፡፡ ያኔ ኮርያ ስደርስ የ21 ዓመት ከሰባት ወር ልጅ ነበርኩ፡፡ ሚስት ሳያገቡ ነበር የሄዱት? ኡ…እንኳን ላገባ የሴት ጓደኛ አልነበረኝም፡፡ እንደዛሬው ልጆች አልነበርንም፡፡ እዚያስ አንዷን ደቡብ ኮርያዊት የመተዋወቅ ነገር? የሄድነው ለጦርነት ነው እንጂ ለሽርሽር አይደለም፡፡ ከነሱ ጋር የምንገናኘው በሦስት ወር አንድ ጊዜ ከጦር ግንባር እረፍት ለማድረግ ስንመለስ ነው፡፡ በዚያን ጊዜ አቅራቢያችን ወዳሉ ከተሞች እንሄዳለን፤ ጃፓንም ድረስ፡፡ በእንደዚህ አይነት አጋጣሚ ተጠቃቅሶ መግባባትና መጫወት አይቀርም፡፡ ጦርነት ውስጥ ሆነህ እጮኛ ለመያዝ ሚስት ለማግባት መመኘቱ ጥሩ ነው፡፡ እድሉ ግን ይገኛል ወይ ነው ጥያቄው፡፡ መቀባበጡ ግን እድሜአችን ስለነበር አልቀረም፡፡ እንዴት ትግባቡ ነበር? በጫወታ ለመግባባት እኮ ምልክት ይበቃል፡፡ ለእረፍት ስንመለስ ጦር ሜዳ መኖራችንንም እንረሳዋለን፡፡ ምክንያቱም ዘመናዊ አቅርቦት ነበር፡፡ ከመከላከያ መስመር እንኳ ከቻልክ በየአምስቱ ቀን ሻወር አለ፡፡ እዚያ እየታጠብክ የለበስከውን ጥለህ አዲስ ልብስ ትለብሳለህ፡፡ ተግባብቶ ትዳር የያዘ ወይ ፍቅረኛ የነበረውና የወለደ አልነበረም? ይኖራል፡፡ ከኛ በላይ ያሉት ይኖራሉ፡፡ እኛ የመቶ አዛዦች ነን፡፡ ከፍተኛ መኮንኖችና አዛዦቻችን ማለት ነው፡፡ ጠና ያሉ ናቸው፡፡ አራት አምስት ልጅ ከወለዱ በኋላ የዘመቱ ይገኙባቸዋል፡፡ ያላየሁትን አልመሠክርም ሲያደርጉ አላየሁም፡፡ እኛ ብንቀብጥ ብንቀብጥ ከጓደኞቼ ጋር ነው፡፡ ከአዛዦቼ ጋር ሆኜ ደግሞ መቅበጥም አልችልም፡፡ የባህልና የቋንቋ ግጭትስ? ትክክለኛውን ለመናገር ከነሱ ጋር የባህል ልውውጥ የለንም፡፡ ምክንያቱም በሄድንበት ቦታ ሁሉ የሚቀርብልን ምግብ የተባበሩት መንግስታት ድርጅት አንድ አይነት ምግብ ነው፤ የጦር ግንባር መዘርዘረ ምግብ፡፡ ወደ ሕዝብ የሚያቀርብ የለንም፡፡ በጦሩ ወረዳም ሕዝቡ የለም፡፡ ጥሬ ሥጋ በመብላታችሁ “ሰው በሎች” ብለው ሲሸሿችሁ ነበር የሚባለውስ? ሊሆን ይችላል፡፡ እኔ በነበርኩበት ጊዜ ይኼ አልተፈፀመም፡፡ ወሬውን ሰምቼዋለሁ፡፡ በዐይኔ ያየሁት ነገር የለም፡፡ በዘመትኩበት ጊዜ እንዲህ አልተደረገም፡፡ ኮርያዎች ከዚያ በፊት ጥሬ ሥጋ አልበሉ ይሆናል፡፡ ተቀቅሎ የሚበላ ጥሬ ሥጋ ግን ይቀርብልሃል፡፡ ሃበሾች ያ ደስ ብሏቸው በልተው ሊሆን ይችላል፡፡ ለምንድነው አንድም ሰው ያልተማረከው? አለመማረክ የጀግንነትና የጉብዝና ጉዳይ አይደለም፡፡ አለመማረክ የአመራር ውጤት ነው፡፡ እያንዳንዱ ሰው የት እንዳለ የት እንደወደቀ ዝርዝር ቁጥጥር በምታደርግበት ጊዜ የቆሰለውን፣ የወደቀውን ሰው ታውቃለህ፡፡ አንድ ሰው ከጓደኞቹ መሃል ሲጠፋ የት እንደወደቀ ትፈልጋለህ፡፡ ይኼ ለእኛ መሠረታዊ ትምህርታችን ነው፡፡ አጥቅተህም ቦታ ከያዝክ በኋላ ሰዎችህን ትቆጣጠራለህ፡፡ እዚያ ስታጣው የት እንደደረሰ ትፈልገዋለህ፡፡ አንድም ቀን አልሸሸንም፡፡ ምናልባት ሽሽት ላይ ሊሆን ይችላል፡፡ ሰዎችን ለመቆጣጠር ሲያቅትህ ነፍስህን ብቻ ለማውጣት ስትሸሽ ያን ጊዜ ሰዎችህ ሊማረኩ ይችላሉ፡፡ በስንት ውጊያዎች ተሳትፈዋል? ሻለቃው በተዋጋባቸው ውጊያዎች ሁሉ ተሳትፌአለሁ፡፡ አምስት ዋና ዋና ውጊያዎች ነበሩ፡፡ ከዚያ በተረፈ የሽምቅ፣ የደፈጣ ውጊያዎች አሉ፡፡ በነዚህ ሁሉ ተካፍያለሁ፡፡ ስለዚህ መቁጠር ያስቸግራል፡፡ ውጊያ ላይም ሆነ በሌላ አጋጣሚ ትዝ የሚልዎት ሰው ካለ? የሰማሁትን ሳይሆን ያየሁትን ልንገርህ፡፡ በነበርኩበት ግንባር እንደ ጥላዬ ወንድም አገኘሁ ያሉትን አስታውሳለሁ፡፡ እንደ ሞገሥ አልዩ ያሉትንም አስታውሳለሁ፡፡ በጦር ሜዳ ውስጥ ገብተው ሙያ እየሰሩ ሕይወታቸው አልፏል፡፡ ጓደኛዬ በቀለ ገብረ ኪዳን ደግሞ አብረን ቅኝት ወጣን፡፡ ሁላችም በያለንበት ተከበብን፡፡ በኋላ እንደምንም አድርገን ከዚያ ሰብረን ወጣን፡፡ ጠላት በሚሸሽበት ጊዜ እሱ ከጎኔ ወድቋል፡፡ እሱን አንስቼ አንድ ቦታ ላይ አስቀምጬ ረርዳታ ጠየኩ፡፡ ክፉኛ ቆስሎ ነበር፡፡ መማረክ የሚመጣው እንዲህ አይነቱ ቦታ ላይ ነበር፡፡ ያን ጊዜ እንኳን አልተማረክንም፤ ሦስት አራት ቦታ ላይ ተከበን በነበርንበት ጊዜ፡፡ ሌላ ጊዜ ደግሞ አንድ ጓደኛዬ ከፊቴ ቀድሞ ይኼዳል፡፡ ቁርስ ሰዓት ላይ ነው እኔ ከኋላ ነኝ፡፡ ቁርሳችንን በልተን ስንመጣ ከኋላ ተተኮሰብን፡፡ ጥይቱ ልክ እሱ ላይ ያርፋል፡፡ ሲፈነዳ በጭሱ ተሸፈነ፡፡ ሞተ ብዬ ሳስብ ጭሱ ፈገግ ሲል ቆሞ አየሁት፡፡ ሮጬ ስሄድ ሰውነቱ በሙሉ ደም ነው፡፡ “ሞገሴ” ስለው “እ…” አለኝ፡፡ “ደህና ነህ?” ስለው “ደህና ነኝ አንተስ?” አለኝ፡፡ “ደህና ነኝ ይኸ የምን ደም ነው?” ስለው ደሙን አይቶ ወደቀ፡፡ ያ ትንሽ አስደነገጠኝ፡፡ ሳልነግረው ብደግፈው ሮኖ ምናልባት አይወድቅም ነበር፡፡ ወዲያው አምቡላንስ ጠየቅን፡፡ ታክሞ ዳነ፡፡ መለሰ ዘርይሁን ደግሞ ነበር፡፡ ኮርያኖች መከላከያ መሥመራችንን በሽቦ ያጥራሉ፡፡ በጠላት መድፍ ተደብድቦ የሳሳ አለ፡፡ ያ ጠላት እንዲያጠቃ መከላከያ ነው ቀድሞውኑ፡፡ ያንን ለማሳጠር ጠይቀን የኮርያ ሰርቪስ ቡድን የሚባል አለ፡፡ እሾሃም ሽቦውን ያጥራሉ፡፡ ብረቱን ለመትከል ድምፅ ሲያሰሙ ያንን የሰማ ጠላት ከባድ መሣርያ ይተኩሳል፡፡ ሲመጣ መሃከላቸው ያርፋል፡፡ ብዙዎቹ ቆሰሉ፡፡ አንዳንዶቹ ሞቱ፡፡ አንድ ወታደር እርዱኝ ብሎ ጮኸ፤ ቆስሎ፡፡ በኃይል ጮኸ፡፡ ወታደሮቻችን ያለ ትዕዛዝ ከዚያ መንቀሳቀስ አይችሉም፡፡ መለሰ ዘርይሁን ግን አላስችል ብሎት ከሁለት ሦስት ወታደሮች ጋር ዘሎ ይወጣና ሁሉም ቁስለኞች ተሸክመው የቆሰሉትን ወደ መስመር ሲመልሱ፣ ሁለተኛውን ሰው ሲታደግ ሌላ ፈንጂ መጣና ሁለቱንም አብሮ ገደላቸው፡፡ በደም የተሳሰረ ወዳጅነት የምንለው አሁን ያ ነው፡፡ አንድ ሰውም ቢሆን ኢትዮጵያዊ ነው፡፡ አንድ ሰውም ቢሆን ኮርያዊ ነው፡፡ የሁለቱ ደም ተቀላሏልና በደም የተሳሰረ ወዳጅነት እንላለን፡፡ የአሁን ኑሮዎ እንዴት ነው? ጃንሆይ የሰጡን አንድ ነገር ነው፡፡ ወደ ኮርያ ስንሄድ አንድ ሰንደቅ ዓላማ ሰጥተውናል፡፡ ይኼን ሰንደቅ ዓላማ መመርያ አድርጋችሁ እንድትዘምቱ፣ በተሰማራችሁበት ቦታ ጀግንነት ሠርታችሁ በደረታችሁ ላይ ልዩ ምልክት አድርጋችሁ በኩራት ስትመለሱ በአደራ የሰጠናችሁን አርማ መልሳችሁ እንድታስረክቡን ነው ያሉት፡፡ ያንን መልሰን አስረክበናቸዋል፡፡ ጃንሆይ ስለወታደርነት የተናገሩት አንደ ነገር አለ፡፡ “ወታደርና ጊዜው” የሚለው የክብር ዘበኛ የመጀመርያው የወታደር ጋዜጣ አለ፡፡ እዚያ ላይ ያሰፈሩት ምንድነው.. “የጦር ሰው ፖለቲካን መልመድ ወላዋይነትን ያስከትላል፡፡ ሲታዘዝም ለምን ማለት ሃፍረት ነው” ብለዋል፡፡ የሄድነው ታዘን ነው፡፡ ስንመለስ ይህን አድርጉልን አላለንም፤ እሳቸውም አላደረጉልንም፡፡ ኮንጎም ዘምቻለሁ፡፡ ከዚያ ስመለስ ትንሽ ፍራንክ ተጠራቅማ ጠብቃኝ ነበር፡፡ በዚያች ፍራንክ ቦታ ገዛሁኝ፡፡ በቦታዋ በደርግ ጊዜ ቤት ሰራሁባት፤ ሳትወረስ ጠብቃኝ ነበር፡፡ ከሰራሁም በኋላ አልተወረሰችም፡፡ ትንንሽ ትንንሽ ቤቶች ሠርቻለሁ፡፡ ያንን እያከራየሁ ስለምኖር በጣም ጥሩ ኑሮ ነው የምኖረው፤ ከጓደኞቼ አንፃር ስመለከተው፡፡ እንዴት ገዙ? ልጆቼ ይረዱኛል፡፡ የመኪና ዋጋም የዋጋ ግሽበቱም እንዲህ አልነበረም፤ እኔ መኪና ስገዛ፡፡ ሦስት ወንድ ሦስት ሴት ልጆች አሉኝ፡፡ ኢንጂነሮች፣ የሕግ ባለሙያዎች ወዘተ ናቸው፡፡ በባህላችን ልጅ አይቆጠርም፡፡ የደቡብ ኮርያ መንግስት ለማህበራችሁ ስላደረገው ድጋፍ ቢያብራሩልኝ? የተለየ ነገር አላደረገም፡፡ ነገር ግን ለኮርያ ዘማች ልጆች የነፃ ትምህርት እድል ሰጥቷል፡፡ ለዘማቹ ያደረገው የጎላ ነገር የለም፡፡ ነገር ግን ኮርያኖች መጀመርያ በተሰለፍንበት የጦር ግንባር አካባቢ ለምቶ ከተማ ካደረጉ በኋላ፣ በተለይ ቹንቾን በተባለ አካባቢ የማህበራችንን ሕንፃና ሐውልት በከንቲባ አርከበ እቁባይ ጊዜ ሠርቶልናል፡፡ ሌላው የኮርያ ወርልድ ቪዥን፤ በሰባት ሚሊዮን ብር መዝናኛ ማዕከል ለመሥራት ቃል ገብተዋል፡፡ ምስጋናውን ከቻልክ በኮርያንኛ አስተላልፍልን፡፡ ሕንፃውን ቶሎ እንዲጀምሩ አስታውስልን፡፡ የእስያ ታሪክ

16299

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A5%E1%8A%95%E1%89%86%E1%89%85%E1%88%8D%E1%88%BD

እንቆቅልሽ

ለፊልሙ፣ እንቆቅልሽ (ፊልም) ይዩ። እንቆቅልሽ፣ የአነጋገር ዘይቤና ፍቺ እንቆቅልሽ የምንጫወተው አካባቢን ለመመርመር ለማጥናት በነገሮች መካከል ያለውን ተመሳሳይነት እና ልዩነት የምንፈትሽበት ባህላዊ የማስተማርያ ዘዴ ነው፣ ይሉናል ምሁራን። እንቆቅልሽ ተጫዋቾች ከአራቱ የቋንቋ ክህሎቶች መካከል፣ የመናገር እና የማዳመጥን ችሎታቸውን በርግጥ ያዳብራሉ። እንቆቅልሾቻችን በተለይ ነባር የሆነውን ባህላችንን የመግለጽ ሁኔታም ይታይባቸዋል። ይህ ማለት ግን ሰዎች በአካባቢያቸው ያለውን የዘመናዊ ቴክኖሎጂ ውጤቶችን በእንቆቅልሽ መልክ አይጠቀሙባቸውም ማለት አይደለም። እንቆቅልሽ በአገራችን በተለይ ለህጻናቱ እውቀትን ለመገብየት የቋንቋ ችሎታን ለማዳበር ማህበራዊ ግንኘትን ለማጠናከር ከፍተኛ ሚናን ይጫወታል። ለምሳሌ እንቆቅልሽ የሚጫወቱ ሰዎች እንቆቅልሽ ሲጠይቁ ህግና ስርአትን አክብረው ነው። እንደ የህብረተሰቡ እምነትም ጨዋታው የተለያየ ስርአት እና ደንብ አለው። በአገራችን በተረት ውስጥ በሃሳብ ስንዝሮ ብለን የምናውቀው አይነት ምስል ጀርመናውያንም በባህላቸው ዛንድ ማን በሚል መጠርያ በጣም አጭር እና ረዘም ያለ ሪዝ ያንጠለጠለ ምስል እንዳላቸው በተለይ በህጻናት ዘንድ ታዋቂ እንደሆነ እና ባለፉት ሶስት ሳምንት ግድም ሃምሳኛ አመቱ እንደተከበረለት ባለፈው ሳምንት ዝግጅታችን አውስተን ነበር። ይህንኑ በማስታከክ በአገራችን በተለይ ስላለው ዘይቤያዊ አነጋገር ተረት እና እንቆቅልሽ ከምሁራን ጋር ያደረግነው ውይይት ዛሪም ይቀጥላል። እንቆቅልሽ የምንጫወተው አካባቢን ለመመርመር አካባቢን ለማጥናት በነገሮች መካከል ያለውን ተመሳሳይነት እና ልዩነት የምንፈትሽበት ባህዊ የማስጠማርያ ዘዴ መሆኑን ምሁራን ይገልጻሉ። በአዲስ አበባ ዩንቨርስቲ በቋንቋ ጥናት ተቋም መምህር የሆኑት አቶ መስፍን መሰለ አንድ እንቆቅልሽ ልጠይቅሽ ሲሉ ቃለ ምልልሳቸውን ይጀምራሉ። «ላዩ በድን ታቹ በድን መሃሉ ነፍስ አድን የሆነ ነገር ምንድ ነው? ብለን ስንጠይቅ ላዩ በድን የሆነ ነገር ታቹ በድን የሆነ ነገር ምንድን ነው ብለን እንመረምራለን» እዚህ ላይ ታድያ ይላሉ መምህር መስፍን «የነገሮችን ልዩነት ተመሳሳይነት እንፈትሻለን እናወጣለን እናወርዳለን፣ ታድያ ስናስብ የማስታወስ ችሎታችን ይዳብራል የቋንቋ ችሎታ ይዳብራል እናም ታቹ በድን ላዩ በድን ነፍስ የሚያድነው መሃል ያለው ነገር ምንድ ነው ብለን ስንጠይቅ ታቹ በድን ምጣድ ነው ላዩ በድን አክንባሎ ሲሆን ነፍስ የሚያድነው ደግሞ እንጀራ ሆኖ እናገኘዋለን» ሲሉ ያስረዳሉ። እኔም ልጠይቅ በተራዩ! እንቆቅልህ ምን አውቅልህ - ዙርያው ዘንዶ ማህሉ ብርንዶ ምንድ ነው? እወቁልኝ! ዙርው ዘንዶ ማለት እንደ ዘንዶ ተጠቅልሎ የተኛው፣ የምድጃ ከተር ሲሆን፣ መሃሉ ብርንዶ፣ እንደ ብርንዶ ስጋ የቀላው ደግሞ ፍም ነው። አብዛኞቹ እንቆቅልሾቻችን እና ወጎቻችን በግጥም መልክ የሚቀርቡ ሲሆን ዘዩ ጠቀስም ናቸው። ታድያ ፍቻቸውን ለማወቅ ባህሉን የህብረተሰቡን አኗር ጠንቅቀን ማወቅ ያስፈልገናል። ለምሳሌ ይላሉ መምህር መስፍን መሰለ በመቀጠል «ጉድ መጣ ጉድ መጣ ከምድር ውስጥ ልቃቂት ወጣ!» ተብሎ ሲጠየቅ ጉድ መጣ ጉድ መጣ ከምድር ውስጥ ልቃቂት ወጣ የሚለው ግጥም መሰል ወይም ዜማ የመፍጠር ሁኔታ ይታይበታል። እናም እወቅልኝ ሲል ይጠይቃል፣ በዜማ፣ ከምድር የሚወጣ በቅርጽም በቀለምም ልቃቂት የሚመስል ነገር ምንድን ነው፣ ብለን ስንመረምር፣ በባህላችን በአካባቢያችን የምናውቀው ነገር ነጭ ሽንኩርት ሆኖ እናገኘዋለን» መምህር መስፍን በመቀጠል እንቆቅልሽ አሉ ምን አውቅልህ አልኻቸው «ወድቆ የማይሰበር ሞቶ የማይቀበር አባቴ የሰጠኝ ወንበር ምንድን ነው እወቂልኝ!» ወድቆ የማይሰበር ሞቶ የማይቀበር ነገር ስም ነው በዘይቤም አነጋገር በአገራችን ስም ከመቃብር በላይ ይውላል የሚባል ነገር አለ» ሲሉ በመቀጠል ያስረዳሉ። እንቆቅልሽ በአገራችን በተለይ ለህጻናቱ እውቀትን ለመገብየት የቋንቋ ችሎታን ለማዳበር ማህበራዊ ግንኙነትን ለማጠናከር ያገለግላል። ለምሳሌ እንቆቅልሽ የሚጫወቱ ሰዎች እንቆቅልሽ ሲጠይቁ ህግና ስርአትን አክብረው ነው። እንደ የህብረተሰቡ የተለያየ ስርአት አለው። በእንቆቅልሽ ጨዋታ ጊዜ መጠነኛ የሆነ ስድብም አለ። ስድቡ ተጠያቂው መልስ ባለማወቁ ምክንያት ተሸናፊ ነው። ጠያቂው ደግሞ ተጠያቂው የማይመልሰውን ጥያቄ በማቅረቡ አሸናፊ ነው። አሸናፊው የበላይነቱን ለማሳየትም አገር ስጠኝ ይላል። ተሸናፊው አገር ይሰጠዋል፣ አልበቃኝም አነሰኝ ካለ ይጨምርለታል፣ አይ ይህም አልበቃኝም፣ የጸሃይ መውጫን፣ ምስራቅ ስጠኝ ብሎ ሊያዝም ይችላል። ለምሳሌ ተሸናፊው ጎንደርን ከሰጠ አሸናፊው እሺ ጎንደርን እወስዳለሁ ካለ እንዲህ በማለት የስድም ናዳውን ማውረድ ይጀምራል። «ጎንደር ላይ ተቀምጬ፣ ሁሉ በጄ ሁሉ በደጄ፣ እኔ በሰጋር በቅሎ ተቀምጬ፣ አንተ አሽከሪን በገጣባ አህያ አስቀምጬ፣ አይነት አይነቱን ለነፍሴ፣ ግርድፍ ግርድፉን ለፈረሴ፣ በኔ ጉሮሮ ጠጅ ይንቆርቆር፣ በአንተ ጉሮሮ አጥንት ይሰንቀር» እያለ የመርገም እና የስድም ናዳ ይደረድራል። ስድቡ ካልበቃውም ይቀጥላል፣ እንደ ሰፊድ ይለምጥህ፣ እንደ ደጋን ያጉብጥህ፣ በመጨረሻ ይህን ሁሉ የስድብ ናዳ ተሸናፊው ላይ ካወረደበት በኻላ፣ በል ጨርሴ እንዳልሰድብህ ሲመሽ አሳዳሪዪ፣ ሲቸግር አበዳሪዩ፤ በማለት የማለዘብያ ነገር ያመጣለታል። ታድያ እንዲህ አይነቱ የስድብም ሆነ የርግማን ሁኔታ ሲኖር፣ በባህሉ ጨዋታ ክቡር ነው፣ የሚለውን ነገር ይገልጻል። ተጫዋቾች ቢሰደቡም፣ ቢረገምም በጨዋታው ሂደት ተቀብሎ ዝም ነው እንጂ፣ ምንም ነገር አይልም። ባይሆን ተሸናፊው ከቻለ ሌላ እንቆቅልሽ አምጥቶ አሸናፊ ሆኖ አገር ስጠኝ የሚልበትን፣ እርግማን ሊያወርድ የሚችልበትን ሁኔታ ሲፈልግ ይታያል። በዚህም ታድያ የእንቆቅልሽ ተጫዋቾች ከአራቱ የቋንቋ ክህሎቶች መካከል የመናገር እና የማዳመጥን ችሎታ በርግጥ ያዳብራሉ። እንቆቅልሾቻችን ነባር የሆነውን ባህላችንን የመግለጽ ሁኔታ ይታይባቸዋል። ይህ ማለት ግን ሰዎች በአካባቢያቸው ያለውን የዘመናዊ ቴክኖሎጂ ውጤቶችን በእንቆቅልሽ መልክ አይጠቀሙባቸውም ማለት አይደለም። ለምሳሌ ከዘመናዊው እንቆቅልሽ «እግር የላትም ትራመዳለች፣ አፍ የላትም ትናገራለች» እወቅልኝ! ይህንን ጠይቄ የዛሪውን መረሃ ግብሪን ልደምድም። እግር የላትም ትሄዳለች፣ አፍ የላትም ትናገራለች፣ ሰአት ናት! የቋንቋ ጥናት

3779

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%9E%E1%88%B5%E1%8A%AE

ሞስኮ

ይህ መጣጥፍ ማጣቀሻዎችን ይፈልጋል እና አንዳንድ ምንጮችን ለማግኘት እና ወደ መጣጥፉ ማከል ይችላሉ ሞስኮ (/ ፣ የዩኤስ ዋና ዋና / ፤ ራሽያኛ: ] (የድምጽ ተናጋሪ )) ዋና ከተማ እና ትልቁ የሩሲያ ከተማ ናት። ከተማዋ በማዕከላዊ ሩሲያ ውስጥ በሞስኮቫ ወንዝ ላይ ትቆማለች ፣ ነዋሪዎቿ በከተማው ወሰን ውስጥ 12.4 ሚሊዮን ነዋሪዎች ፣ በከተማው ውስጥ ከ 17 ሚሊዮን በላይ ነዋሪዎች ፣ እና በሜትሮፖሊታን አካባቢ ከ 20 ሚሊዮን በላይ ነዋሪዎች ይገመታሉ። የከተማው የቆዳ ስፋት 2,511 ስኩዌር ኪሎ ሜትር (970 ካሬ ሜትር) ሲሆን የከተማው ስፋት 5,891 ስኩዌር ኪሎ ሜትር (2,275 ካሬ ሜትር) የሚሸፍን ሲሆን የሜትሮፖሊታን ስፋት ከ26,000 ስኩዌር ኪሎ ሜትር (10,000 ካሬ ሜትር) በላይ ይሸፍናል። ሞስኮ በዓለም ትልቁ ከተሞች መካከል ነው; ሙሉ በሙሉ በአውሮፓ ውስጥ በጣም በሕዝብ የሚኖርባት ከተማ፣ በአውሮፓ ትልቁ የከተማ እና የሜትሮፖሊታን አካባቢ፣ እና በአውሮፓ አህጉር ላይ በመሬት ስፋት ትልቁ ከተማ ነች። በ 1147 ለመጀመሪያ ጊዜ የተመዘገበው ሞስኮ እያደገች የበለጸገች እና በስሟ የተሸከመው የግራንድ ዱቺ ዋና ከተማ ሆና አገልግላለች። የሞስኮ ግራንድ ዱቺ በዝግመተ ለውጥ ወደ ሩሲያ ዛርዶም ሲቀየር፣ ሞስኮ አሁንም ለአብዛኛው የ ታሪክ የፖለቲካ እና የኢኮኖሚ ማዕከል ሆና ቆይታለች። ዛርዶም ወደ ሩሲያ ኢምፓየር ሲቀየር ዋና ከተማዋ ከሞስኮ ወደ ሴንት ፒተርስበርግ ተዛወረች የከተማዋን ተፅእኖ ቀንሷል። የጥቅምት አብዮት ተከትሎ ዋና ከተማዋ ወደ ሞስኮ ተመለሰች እና ከተማዋ የሩስያ ኤስኤፍኤስአር እና ከዚያም የሶቪየት ህብረት የፖለቲካ ማዕከል ሆና ተመለሰች. ከሶቪየት ኅብረት መፍረስ በኋላ ሞስኮ የወቅቱ እና አዲስ የተቋቋመው የሩሲያ ፌዴሬሽን ዋና ከተማ ሆና ቆየች። በዓለም ላይ ሰሜናዊ እና ቀዝቃዛው ሜጋ ከተማ ፣ ለስምንት መቶ ዓመታት የቆየ ታሪክ ያለው ፣ ሞስኮ እንደ ፌዴራል ከተማ (ከ1993 ጀምሮ) የምትመራ ሲሆን የሩሲያ እና የምስራቅ አውሮፓ የፖለቲካ ፣የኢኮኖሚ ፣ የባህል እና የሳይንስ ማዕከል ሆና ያገለግላል። ሞስኮ የአልፋ ዓለም ከተማ እንደመሆኗ መጠን በዓለም ትልቁ የከተማ ኢኮኖሚ አንዷ ነች። ከተማዋ በአለም ላይ ፈጣን እድገት ካላቸው የቱሪስት መዳረሻዎች አንዷ ስትሆን በአውሮፓ በብዛት ከሚጎበኙ ከተሞች አንዷ ነች። ሞስኮ በዓለም ላይ ካሉት የየትኛውም ከተማ ቢሊየነሮች በአራተኛ ደረጃ ላይ የምትገኝ ሲሆን በአውሮፓ ውስጥ ካሉት ከተሞች ከፍተኛውን የቢሊየነሮች ብዛት ይዛለች። የሞስኮ ኢንተርናሽናል ቢዝነስ ሴንተር በአውሮፓ እና በአለም ካሉት ትልቁ የፋይናንስ ማእከላት አንዱ ሲሆን በአውሮፓ ረጃጅም ሰማይ ጠቀስ ህንፃዎችን ያሳያል። ሞስኮ የ1980 የበጋ ኦሊምፒክ አስተናጋጅ ከተማ ነበረች፣ እና የ2018 የፊፋ የዓለም ዋንጫ አስተናጋጅ ከተሞች አንዷ ነበረች። ሞስኮ የሩሲያ ታሪካዊ እምብርት እንደመሆኗ መጠን የተለያዩ ሙዚየሞቿ፣ የአካዳሚክ እና የፖለቲካ ተቋሞቿ እና የቲያትር ቤቶች በመኖራቸው የበርካታ የሩሲያ አርቲስቶች፣ ሳይንቲስቶች እና የስፖርት ተዋናዮች መኖሪያ ሆና ታገለግላለች። ከተማዋ የበርካታ የዩኔስኮ የዓለም ቅርስ ቦታዎች መገኛ ስትሆን በሩሲያ ስነ-ህንፃ በተለይም ታሪካዊቷ ቀይ አደባባይ እና እንደ ሴንት ባሲል ካቴድራል እና የሞስኮ ክሬምሊን ያሉ ሕንፃዎች በማሳየቷ ይታወቃል። የሩሲያ መንግስት ስልጣን. ሞስኮ በበርካታ ኢንዱስትሪዎች ውስጥ የበርካታ የሩሲያ ኩባንያዎች መኖሪያ ስትሆን በአጠቃላይ የመጓጓዣ አውታር አገልግሎት የምትሰጥ ሲሆን አራት ዓለም አቀፍ አውሮፕላን ማረፊያዎች፣ አሥር የባቡር ተርሚናሎች፣ ትራም ሲስተም፣ ሞኖሬል ሲስተም፣ እና በተለይም የሞስኮ ሜትሮ፣ በአውሮፓ ውስጥ በጣም የተጨናነቀ የሜትሮ ሥርዓትን ያካትታል። እና በዓለም ላይ ካሉት ትልቁ ፈጣን የመጓጓዣ ስርዓቶች አንዱ። ከተማዋ ከ40 በመቶ በላይ የሚሆነው ግዛቷ በአረንጓዴ ተክሎች የተሸፈነች ሲሆን ይህም በአውሮፓ እና በአለም ካሉ አረንጓዴ ከተሞች አንዷ ያደርጋታል። ሥርወ ቃል የከተማዋ ስም ከሞስኮ ወንዝ ስም የተገኘ እንደሆነ ይታሰባል. የወንዙን ​​ስም አመጣጥ በተመለከተ በርካታ ንድፈ ሐሳቦች ቀርበዋል. በመጀመሪያ አካባቢው ከነበሩት በርካታ የቅድመ-ስላቭ ጎሳዎች መካከል የነበሩት ፊንኖ-ኡሪክ ሜሪያ እና ሙሮማ ሰዎች፣ በእንግሊዘኛ ‹ጥቁር ወንዝ› ተብሎ የሚታሰበው ወንዙ ይባላል። የከተማዋ ስም የመጣው ከዚህ ቃል እንደሆነ ተጠቁሟል። በጣም በቋንቋ በደንብ የተመሰረተ እና በሰፊው ተቀባይነት ያለው ከፕሮቶ-ባልቶ-ስላቪክ ስር *- ከፕሮቶ-ኢንዶ-አውሮፓውያን *ሜኡ-"እርጥብ" ነው፣ስለዚህ ሞስኮቫ የሚለው ስም በእርጥብ መሬት ላይ ያለውን ወንዝ ወይም ሊያመለክት ይችላል። ማርሽ. ከተግባሮቹ መካከል ሩሲያኛ: "ፑል, ፑድል", ሊቱዌኒያ: ማዝጎቲ እና ላትቪያ: "መታጠብ", ሳንስክሪት: "መስጠም", ላቲን: ሜርጎ "ማጥለቅለቅ," በብዙ የስላቭ አገሮች ውስጥ ሞስኮቭ ነው. የአያት ስም፣ በቡልጋሪያ፣ ሩሲያ፣ ዩክሬን እና ሰሜን መቄዶኒያ ውስጥ በጣም የተለመደ። በተጨማሪም፣ በፖላንድ ውስጥ እንደ ሞዝጋዋ ያሉ ተመሳሳይ ስያሜ ያላቸው ቦታዎች አሉ። የመጀመሪያው የድሮ ሩሲያኛ ስም *ሞስኪ፣ *ሞስኪ ተብሎ ተሠርቷል፣ስለዚህ እሱ ከጥቂት የስላቭ ስሞች አንዱ ነበር። ልክ እንደሌሎች የዚያ ማሽቆልቆል ስሞች ሁሉ፣ በቋንቋው እድገት የመጀመሪያ ደረጃ ላይ የስነ-ቅርጽ ለውጥ እያሳየ ነበር ፣ በውጤቱም በ 12 ኛው ክፍለ ዘመን በጽሑፍ የተገለጹት በ 12 ኛው ክፍለ ዘመን ውስጥ ለመጀመሪያ ጊዜ የተገለጹት ፣ ሞስኮቭቪ (የተከሰሰ ጉዳይ) ፣ ሞስኮቭ ፣ ሞስኮቪ (ክስ) ናቸው። (ጀነቲቭ ኬዝ)) ከኋለኞቹ ቅርጾች ዘመናዊው የሩስያ ስም መጣ, እሱም ከብዙ የስላቭ አ-ስቲም ስሞች ጋር የሞርሞሎጂ አጠቃላይ ውጤት ነው. ነገር ግን፣ መልኩ በሌሎች ቋንቋዎች እንደ እንግሊዘኛ፡ሞስኮ፣ጀርመንኛ፡ሞስካው፣ፈረንሳይኛ፡ሞስኮ፣ጆርጂያኛ፡, ላትቪያኛ: ቱርክኛ: ሞስኮቭ, ባሽኪር: : ፖርቹጋላዊው, ፖርቱጋልኛ, ሞስኮቮ፣ ምስክው፣ ቹቫሽ፡ ዩስካቭ፣ ሙስካቭ፣ ሙስካቭ፣ ወዘተ በተመሳሳይ መልኩ ሞስኮቪያ የሚለው የላቲን ስም ተፈጠረ፣ በኋላም በ16ኛው-17ኛው ክፍለ ዘመን በምዕራብ አውሮፓ ጥቅም ላይ የዋለው የሩስያ የቃል መጠሪያ ስም ሆነ። ከእሱም እንግሊዛዊ ሙስኮቪ እና ሙስኮቪት መጡ. ሌሎች የተለያዩ ንድፈ ሐሳቦች (የሴልቲክ፣ የኢራን፣ የካውካሲክ መነሻዎች)፣ ትንሽ ወይም ምንም ሳይንሳዊ መሰረት የሌላቸው፣ በአሁኑ ጊዜ በአብዛኛው በዘመናዊ የቋንቋ ሊቃውንት ውድቅ ሆነዋል። ሌሎች ስሞች ሞስኮ በሀገሪቱ ውስጥ ያለውን መጠን እና የላቀ ደረጃን የሚያመለክቱ በርካታ ምሳሌዎችን አግኝቷል-ሦስተኛው ሮም () ፣ ኋይትስቶን አንድ () ፣ አንደኛ ዙፋን , አርባ ሶሮክስ () "ሶሮክ" ማለት ሁለቱም "አርባ, ብዙ" እና "አውራጃ ወይም ደብር" በብሉይ ሩሲያኛ). ሞስኮ ከአስራ ሁለቱ የጀግኖች ከተሞች አንዷ ነች። የሞስኮ ነዋሪ የአጋንንት ስም ") ለወንድ ወይም ") ለሴት ሲሆን በእንግሊዘኛ እንደ ሙስቮይት ተተረጎመ። "ሞስኮ" የሚለው ስም " በሩሲያኛ) ምህጻረ ቃል ነው. የመጀመሪያ ታሪክ ለመጀመሪያ ጊዜ የታወቀው ሞስኮ ከ 1147 ጀምሮ የዩሪ ዶልጎሩኪ እና ስቪያቶላቭ ኦልጎቪች የመሰብሰቢያ ቦታ ነበር. በወቅቱ በቭላድሚር-ሱዝዳል ርዕሰ መስተዳድር ምዕራባዊ ድንበር ላይ ትንሽ ከተማ ነበረች. ዜና መዋዕል “ወንድሜ ሆይ ወደ ሞስኮ ና” () ይላል። እ.ኤ.አ. በ 1156 ክኒያዝ ዩሪ ዶልጎሩኪ ከተማዋን በእንጨት አጥር እና በቆሻሻ መሽገዋል። በሞንጎሊያውያን ኪየቫን ሩስ ወረራ ወቅት በባቱ ካን ስር ያሉት ሞንጎሊያውያን ከተማዋን በእሳት አቃጥለው ነዋሪዎቿን ገደሉ። "በሞስኮ ወንዝ ላይ" የእንጨት ምሽግ በ 1260 ዎቹ ውስጥ ዳንኤል በ 1260 ዎቹ ውስጥ ትንሹ ልጅ ዳንኤል የተወረሰው ነበር. ዳንኤል በዚያን ጊዜ ገና ሕፃን ነበር, እና ትልቁ ምሽግ የሚተዳደረው በቲዩን (ምክትል) ነበር, በዳንኤል የአባት አጎት ያሮስላቭ ኦቭ ቴቨር ይሾማል. ዳንኤል በ 1270 ዎቹ ውስጥ ወደ እድሜው መጣ እና ለኖቭጎሮድ አገዛዝ ባደረገው ጨረታ ከወንድሙ ዲሚትሪ ጋር በመደገፍ በርዕሰ መስተዳድሩ የስልጣን ሽኩቻ ውስጥ በዘላቂ ስኬት ውስጥ ተካቷል ። እ.ኤ.አ. ከ 1283 ጀምሮ የቭላድሚር ግራንድ መስፍን ከነበረው ከዲሚትሪ ጋር እንደ ገለልተኛ ርዕሰ መስተዳድር ገዥ ሆኖ አገልግሏል ። ዳንኤል ለጌታ ጥምቀት እና ለቅዱስ ዳንኤል የተሰጡ የመጀመሪያዎቹን የሞስኮ ገዳማትን በመመሥረት እውቅና አግኝቷል። ታላቁ መሳፍንት ግዛት ዳንኤል ሞስኮን እንደ ግራንድ ዱክ እ.ኤ.አ. እስከ 1303 ድረስ በመግዛት የበለጸገች ከተማ አድርጎ በመሠረታት የቭላድሚርን የወላጅነት ግዛት በ1320ዎቹ የምትገለብጥ። በሞስኮ ወንዝ ቀኝ ባንክ፣ ከክሬምሊን ስምንት ኪሎ ሜትር (5 ማይል) ርቀት ላይ፣ በ1282 ሳይዘገይ፣ ዳንኤል የመጀመሪያውን ገዳም ከቅዱስ ዳንኤል እስታይላይት የእንጨት ቤተ ክርስቲያን ጋር መሰረተ፣ እሱም አሁን ዳኒሎቭ ነው። ገዳም. ዳንኤል በ1303 ዓ.ም በ42 ዓመቱ አረፈ።ከመሞቱ በፊትም ምንኩስና ሆኖ እንደ ኑዛዜውም በቅዱስ ዳንኤል ገዳም መቃብር ተቀበረ። ሞስኮ ለብዙ አመታት የተረጋጋ እና የበለፀገች ነበረች እና ከሩሲያ የመጡ በርካታ ስደተኞችን ስቧል። ሩሪኪዶች ፕሪሞጂኒቸርን በመለማመድ ትላልቅ የመሬት ይዞታዎችን ጠብቀዋል፣ በዚህም ሁሉም መሬት ለሁሉም ልጆች ከመከፋፈል ይልቅ ለታላቅ ወንድ ልጆች ተላልፏል። እ.ኤ.አ. በ 1304 የሞስኮው ዩሪ ለቭላድሚር ርዕሰ መስተዳድር ዙፋን ከትቨር ሚካሂል ጋር ተወዳድሯል። ኢቫን 1ኛ በመጨረሻ ቴቨርን በማሸነፍ የሞንጎሊያውያን ገዥዎች ቀረጥ ሰብሳቢ በመሆን ሞስኮን የቭላድሚር-ሱዝዳል ዋና ከተማ አድርጓታል። ከፍተኛ ግብር በመክፈል ኢቫን ከካን አንድ ጠቃሚ ስምምነት አሸንፏል። ወርቃማው ሆርዴ ካን በመጀመሪያ የሞስኮን ተፅእኖ ለመገደብ ቢሞክርም፣ የሊትዌኒያ ግራንድ ዱቺ እድገት መላውን ሩሲያ ማስፈራራት ሲጀምር፣ ካን ሞስኮን በማጠናከር ሊትዌኒያን በማጠናከር በሩሲያ ውስጥ ካሉት በጣም ሀይለኛ ከተሞች አንዷ እንድትሆን አስችሎታል። . እ.ኤ.አ. በ 1380 የሞስኮ ልዑል ዲሚትሪ ዶንኮይ የተባበረ የሩሲያ ጦርን በመምራት በሞንጎሊያውያን በኩሊኮቮ ጦርነት ላይ አስፈላጊ ድል አስመዝግቧል ። ከዚያ በኋላ ሞስኮ ሩሲያን ከሞንጎልያ ግዛት ነፃ በማውጣት ግንባር ቀደም ሚና ተጫውታለች። በ1480 ኢቫን ሣልሳዊ በመጨረሻ ሩሲያውያንን ከታታር ቁጥጥር ነፃ አውጥቶ ሞስኮ የግዛት ዋና ከተማ ሆና በመጨረሻ ሩሲያንና ሳይቤሪያን እንዲሁም የበርካታ አገሮችን ክፍሎች ያጠቃልላል። እ.ኤ.አ. በ 1462 ኢቫን ፣ የሞስኮ ታላቅ ልዑል ሆነ (በዚያን ጊዜ የመካከለኛው ዘመን የሙስቮቪ ግዛት አካል)። ከታታሮች ጋር መዋጋት ጀመረ፣ የሙስቮቪያን ግዛት አስፋ እና ዋና ከተማውን አበለፀገ። እ.ኤ.አ. በ 1500 100,000 ህዝብ ነበራት እና በዓለም ላይ ካሉ ትልልቅ ከተሞች አንዷ ነበረች። ከጠላት ሊቱዌኒያውያን ጋር የተቆራኘውን በሰሜን በኩል ያለውን እጅግ በጣም ትልቅ የሆነውን የኖቭጎሮድ ግዛትን ድል አደረገ። ስለዚህም ግዛቱን ከ430,000 እስከ 2,800,000 ስኩዌር ኪሎ ሜትር (170,000 እስከ 1,080,000 ስኩዌር ማይል) በሰባት እጥፍ አሰፋ። ጥንታዊውን "የኖቭጎሮድ ዜና መዋዕል" ተቆጣጠረ እና ለአገዛዙ የፕሮፓጋንዳ መኪና አደረገው። የመጀመሪያው የሞስኮ ክሬምሊን የተገነባው በ 14 ኛው ክፍለ ዘመን ነው. በ1480ዎቹ ከኢጣሊያ ህዳሴ የመጡ አርክቴክቶችን እንደ አዲስ የገነባው ኢቫን እንደ ፔትሮስ አንቶኒየስ ሶላሪየስ፣ አዲሱን የክሬምሊን ግንብ እና ግንብ የነደፈው እና ማርኮ ሩፎ አዲሱን ቤተ መንግስት ለልዑል የነደፈ ነው። የክሬምሊን ግንቦች በ1495 በሶላሪየስ የተነደፉ ናቸው። የክሬምሊን ታላቁ ደወል ግንብ በ1505-08 ተገንብቶ አሁን ካለው ከፍታ ጋር በ1600 ጨምሯል። የንግድ ሰፈራ ወይም ፖሳድ ያደገው ከክሬምሊን በስተምስራቅ ዛራድዬ () ተብሎ በሚጠራው አካባቢ ነው። በኢቫን ጊዜ, መጀመሪያ ላይ የሆሎው መስክ () ተብሎ የሚጠራው ቀይ አደባባይ ታየ. እ.ኤ.አ. በ 1508-1516 ጣሊያናዊው አርክቴክት አሌቪዝ ፍሬያዚን (ኖቪ) ከምስራቃዊው ግድግዳ ፊት ለፊት የሞስክቫን እና ኔግሊንናንያ የሚያገናኝ እና ከኔግሊናያ በሚመጣው ውሃ ውስጥ የሚሞላውን ንጣፍ ለመገንባት ዝግጅት አደረገ። ይህ አሌቪዞቭ ሞአት በመባል የሚታወቀው እና 541 ሜትር (1,775 ጫማ) ርዝመቱ 36 ሜትር (118 ጫማ) ስፋት እና ከ9.5 እስከ 13 ሜትር (31-43 ጫማ) ጥልቀት ያለው በኖራ ድንጋይ የተሸፈነ ሲሆን እ.ኤ.አ. 1533፣ በሁለቱም በኩል የታጠረ ዝቅተኛ፣ አራት ሜትር ውፍረት ያለው (13 ጫማ) የታሸገ ጡብ ግድግዳ። ሳርዶም በ 16 ኛው እና በ 17 ኛው ክፍለ ዘመን ሦስቱ ክብ መከላከያዎች ተገንብተዋል-ኪታይ-ጎሮድ (), ነጭ ከተማ () እና የምድር ከተማ (). ይሁን እንጂ በ1547 ሁለት የእሳት ቃጠሎዎች የከተማዋን ክፍል ያወደሙ ሲሆን በ1571 የክራይሚያ ታታሮች ሞስኮን በመያዝ ከክሬምሊን በስተቀር ሁሉንም ነገር አቃጥለዋል። ከ 200,000 ነዋሪዎች መካከል 30,000 ብቻ በሕይወት የተረፉ መሆናቸውን ዘገባው ዘግቧል። የክራይሚያ ታታሮች በ 1591 እንደገና ጥቃት ሰንዝረዋል, ነገር ግን ይህ ጊዜ በ 1584 እና 1591 መካከል ፌዮዶር ኮን በተባለ የእጅ ባለሙያ በተገነባው አዲስ የመከላከያ ግንብ ተይዟል. እ.ኤ.አ. በ 1592 በሞስኮ ወንዝ በቀኝ በኩል ያለውን ቦታ ጨምሮ በከተማው ዙሪያ 50 ማማዎች ያሉት የውጨኛው የምድር ግንብ ተሠርቷል ። እንደ የውጭ መከላከያ መስመር በደቡብ እና በምስራቅ ከሚገኙት ግንቦች ባሻገር በጠንካራ ሁኔታ የተጠናከሩ ገዳማት ተቋቁመዋል, በዋናነት የኖቮዴቪቺ ገዳም እና ዶንስኮይ, ዳኒሎቭ, ሲሞኖቭ, ኖቮስፓስስኪ እና አንድሮኒኮቭ ገዳማት አብዛኛዎቹ በአሁኑ ጊዜ ሙዚየሞች ይገኛሉ. ከግድግዳው ውስጥ ከተማዋ በግጥም ቢኤሎካሜንናያ "ነጭ ግድግዳ" በመባል ትታወቅ ነበር. እ.ኤ.አ. በክሬምሊን ግድግዳ ምስራቃዊ ክፍል ላይ ሶስት ካሬ በሮች ነበሩ ፣ እሱም በ 17 ኛው ክፍለ ዘመን ፣ ኮንስታንቲኖ-ኤሌኒንስኪ ፣ ስፓስኪ ፣ ኒኮልስኪ (ስማቸው በቆስጠንጢኖስ እና በሄለን ፣ በአዳኝ እና በቅዱስ ኒኮላስ ምስሎች ላይ በተሰቀሉት አዶዎች ይታወቃሉ) እነሱን)። የመጨረሻዎቹ ሁለቱ በቀጥታ ከቀይ አደባባይ ተቃራኒ ነበሩ ፣ የኮንስታንቲኖ-ኤሌኔንስኪ በር ከሴንት ባሲል ካቴድራል ጀርባ ይገኛል። እ.ኤ.አ. በ 1601-03 የተከሰተው የሩሲያ ረሃብ በሞስኮ 100,000 ሰዎችን ገድሏል ። ከ 1610 እስከ 1612 የፖላንድ-ሊቱዌኒያ ኮመንዌልዝ ወታደሮች ሞስኮን ተቆጣጠሩ ፣ ገዥው ሲጊዝም 3ኛ የሩሲያን ዙፋን ለመያዝ ሲሞክር። እ.ኤ.አ. በ 1612 የኒዝሂ ኖቭጎሮድ እና ሌሎች የሩሲያ ከተሞች በልዑል ዲሚትሪ ፖዝሃርስኪ ​​እና ኩዝማ ሚኒን የተመሩ የፖላንድ ነዋሪዎች በፖላንድ ነዋሪዎች ላይ ተነሱ ፣ ክሬምሊንን ከበቡ እና አባረሯቸው። በ 1613 የዚምስኪ ሶቦር ሚካኤል ሮማኖቭ ዛርን መረጠ, የሮማኖቭ ሥርወ መንግሥት አቋቋመ. በ17ኛው ክፍለ ዘመን በሞስኮ ከፖላንድ-ሊቱዌኒያ ወራሪዎች ነፃ መውጣቷ ፣ የጨው ረብሻ ፣ የመዳብ ረብሻ እና የ1682 የሞስኮ ግርግር በመሳሰሉት በታዋቂ ዕድገት የበለፀገ ነበር። በ17ኛው ክፍለ ዘመን የመጀመሪያ አጋማሽ የሞስኮ ህዝብ ከ100,000 ወደ 200,000 ገደማ በእጥፍ ጨምሯል። በ 17 ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ ከግድግዳው በላይ ተስፋፍቷል. በ 17 ኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ ላይ 20% የሞስኮ ሰፈር ነዋሪዎች ከሊቱዌኒያ ግራንድ ዱቺ እንደነበሩ ይገመታል ፣ ሁሉም በተግባር ከትውልድ አገራቸው ወደ ሞስኮ በሙስኮቪት ወራሪዎች ተወስደዋል ። እ.ኤ.አ. በ 1682 በራሶ-ፖላንድ ጦርነት በዩክሬናውያን እና በቤላሩያውያን ከትውልድ ቀያቸው ታፍነው የተወሰዱ 692 ቤተሰቦች በግምቡ በስተሰሜን የተመሰረቱ ነበሩ። እነዚህ የከተማዋ አዲስ ዳርቻዎች ከሩቴኒያ ሜሽቻኔ "የከተማ ሰዎች" በኋላ ሜሽቻንካያ ስሎቦዳ በመባል ይታወቁ ነበር. ሜሽቻኔ () የሚለው ቃል በ18ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ሩሲያ ውስጥ ቀስቃሽ ትርጉሞችን አግኝቷል እናም ዛሬ ትርጉሙ "ትንሽ ቡርጂዮስ" ወይም "ጠባብ ፍልስጤም" ማለት ነው. በ17ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ የምትገኘው መላው ከተማ፣ ከከተማው ቅጥር ግቢ ውጭ ያደጉት ስሎቦዳዎች ዛሬ በሞስኮ ማዕከላዊ አስተዳደር ኦክሩግ ውስጥ ይገኛሉ። በከተማዋ ብዙ አደጋዎች ደረሱ። በ1570-1571፣ 1592 እና 1654-1656 የወረርሽኙ ወረርሽኝ ሞስኮን አጥፍቶ ነበር። እ.ኤ.አ. በ1654-55 ወረርሽኙ ከ80% በላይ የሚሆነውን ህዝብ ገደለ። እ.ኤ.አ. በ1626 እና በ1648 አብዛኛውን የእንጨት ከተማ በእሳት አቃጥሏል። በ1712 ታላቁ ፒተር መንግሥቱን ወደ ባልቲክ የባሕር ዳርቻ ወደተገነባው ሴንት ፒተርስበርግ አዛወረ። ከ1728 እስከ 1732 በጠቅላይ ፕራይቪ ካውንስል ተጽእኖ ስር ከነበረው አጭር ጊዜ በስተቀር ሞስኮ የሩሲያ ዋና ከተማ መሆኗን አቆመች። የንጉሥ ነገሥታት የመንግሥቱ ግዛቶች የግዛቱ ዋና ከተማነት ሁኔታን ካጣች በኋላ የሞስኮ ህዝብ በመጀመሪያ ቀንሷል ፣ በ 17 ኛው ክፍለ ዘመን ከ 200,000 ወደ 130,000 በ 1750 ። ግን ከ 1750 በኋላ ፣ ህዝቡ በቀሪው የሩሲያ ግዛት ቆይታ ከአስር እጥፍ በላይ አድጓል ፣ በ 1915 1.8 ሚሊዮን. በ 1770-1772 የሩስያ ወረርሽኝ በሞስኮ እስከ 100,000 የሚደርሱ ሰዎችን ገድሏል. በ 1700, የታሸጉ መንገዶችን መገንባት ተጀመረ. በኖቬምበር 1730, ቋሚ የመንገድ መብራት ተጀመረ, እና በ 1867 ብዙ ጎዳናዎች የጋዝ መብራት ነበራቸው. እ.ኤ.አ. በ 1883 በፕሬቺስቲንስኪ ጌትስ አቅራቢያ የአርክ መብራቶች ተጭነዋል ። እ.ኤ.አ. በ 1741 ሞስኮ የጉምሩክ ክፍያዎች የሚሰበሰቡበት 16 በሮች ያሉት 40 ኪሎ ሜትር (25 ማይል) ርዝመት ያለው የካሜር-ኮሌዝስኪ መከላከያ ቅጥር ግቢ ተከበበች። መስመሩ ዛሬ ቫል በሚባሉት በርካታ ጎዳናዎች ተገኝቷል። በ 1781 እና 1804 መካከል የውሃ ቱቦ (በሩሲያ ውስጥ የመጀመሪያው) ተገንብቷል. እ.ኤ.አ. በ 1813 በፈረንሣይ ወረራ ወቅት የከተማው አብዛኛው ክፍል ከጠፋ በኋላ የሞስኮ ከተማ ግንባታ ኮሚሽን ተቋቁሟል ። የከተማውን መሃል ከፊል መልሶ ማቀድን ጨምሮ ታላቅ የመልሶ ግንባታ መርሃ ግብር ጀምሯል። በዚህ ጊዜ ከተገነቡት ወይም ከተገነቡት በርካታ ሕንፃዎች መካከል ግራንድ የክሬምሊን ቤተ መንግሥት እና የክሬምሊን የጦር መሣሪያ ግምጃ ቤት፣ የሞስኮ ዩኒቨርሲቲ፣ የሞስኮ ማኔጅ (የግልቢያ ትምህርት ቤት) እና የቦሊሾይ ቲያትር ይገኙበታል። በ 1903 የሞስኮቮሬትስካያ የውሃ አቅርቦት ተጠናቀቀ.በ 19 ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ የኮንስታንቲኖ-ኤሌኔንስኪ ቅስት በር በጡብ ተጠርጓል ፣ ግን የስፓስኪ በር የክሬምሊን ዋና የፊት በር እና ለንጉሣዊ መግቢያዎች ያገለግል ነበር። ከዚህ በር ከእንጨት እና (ከ 17 ኛው ክፍለ ዘመን መሻሻሎች በኋላ) የድንጋይ ድልድዮች በመሬት ላይ ተዘርግተዋል. በዚህ ድልድይ ላይ መጽሐፍት ይሸጡ ነበር እና የድንጋይ መድረኮች በአቅራቢያው ለጠመንጃ - "ራስካቶች" ተገንብተዋል. የ የሚገኘው በሎብኖዬ ሜስቶ መድረክ ላይ ነበር። ሞስኮን ከሴንት ፒተርስበርግ ጋር የሚያገናኘው መንገድ፣ አሁን 10 ሀይዌይ፣ በ1746 የተጠናቀቀ ሲሆን የሞስኮ ፍፃሜው ከ16ኛው ክፍለ ዘመን ጀምሮ የነበረውን የድሮውን መንገድ ተከትሎ ነው። በ 1780 ዎቹ ውስጥ ከተነጠፈ በኋላ ፒተርበርስኮይ ሾሴ በመባል ይታወቃል። የፔትሮቭስኪ ቤተ መንግሥት በ 1776-1780 በ ተገንብቷል.በ 1812 ናፖሊዮን ሩሲያን በወረረ ጊዜ ሞስኮቪያውያን ተፈናቅለዋል. የሞስኮ እሣት በዋናነት የሩስያ ማበላሸት ውጤት እንደሆነ ተጠርጥሯል። የናፖሊዮን ግራንዴ አርሜ ለማፈግፈግ የተገደደ ሲሆን በአውዳሚው የሩሲያ ክረምት እና አልፎ አልፎ በሩሲያ ወታደራዊ ሃይሎች ጥቃቶች ሊጠፋ ተቃርቧል። በዚህ ጊዜ ውስጥ 400,000 የሚሆኑ የናፖሊዮን ወታደሮች ሞተዋል።የሞስኮ ስቴት ዩኒቨርሲቲ የተቋቋመው በ 1755 ነው. ዋናው ሕንፃ በ 1812 በዶሜኒኮ ጊሊያርዲ በእሳት ከተቃጠለ በኋላ እንደገና ተገንብቷል. ጋዜጣ ከ 1756 ጀምሮ በመጀመሪያ በሳምንታዊ ክፍተቶች እና ከ 1859 እንደ ዕለታዊ ጋዜጣ ታየ. የአርባት ጎዳና ቢያንስ ከ15ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ጀምሮ ነበር፣ ነገር ግን በ18ኛው ክፍለ ዘመን ወደ ታዋቂ ስፍራነት ተዳረሰ። በ 1812 በእሳት ወድሟል እና በ 19 ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ ሙሉ በሙሉ ተገንብቷል. በ 1830 ዎቹ ውስጥ ጄኔራል አሌክሳንደር ባሺሎቭ ከፔትሮቭስኪ ቤተ መንግሥት በስተሰሜን የሚገኙትን የከተማ መንገዶችን የመጀመሪያውን መደበኛ ፍርግርግ አቅዷል. ከሀይዌይ በስተደቡብ ያለው የ መስክ ለውትድርና ስልጠና ይውል ነበር። የስሞልንስኪ የባቡር ጣቢያ (የአሁኑ የቤሎሩስስኪ የባቡር ተርሚናል ቀዳሚ መሪ) በ1870 ተመረቀ። ሶኮልኒኪ ፓርክ በ18ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ከሞስኮ ወጣ ብሎ የዛር ጭልፊት ፈላጊዎች መኖሪያ በ19ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ ከነበረችው ከተማ ጋር ተዛምዶ ተፈጠረ። የሕዝብ ማዘጋጃ ቤት ፓርክ በ 1878. የከተማ ዳርቻው ሳቪዮሎቭስኪ የባቡር ተርሚናል በ 1902 ተገንብቷል. በጥር 1905 የከተማው ገዥ ወይም ከንቲባ ተቋም በሞስኮ ውስጥ በይፋ አስተዋወቀ እና አሌክሳንደር አድሪያኖቭ የሞስኮ የመጀመሪያ ኦፊሴላዊ ከንቲባ ሆነ። እ.ኤ.አ. ኤሊቶች የንፅህና አጠባበቅ እንዲሻሻል ጠይቀዋል፣ ይህም ካትሪን በማህበራዊ ህይወት ላይ ቁጥጥርን ለመጨመር የነበራት እቅድ አካል ሆነ። ከ 1812 እስከ 1855 የተመዘገቡት አገራዊ የፖለቲካ እና ወታደራዊ ስኬቶች ተቺዎችን ያረጋጋሉ እና የበለጠ ብሩህ እና የተረጋጋ ማህበረሰብ ለመፍጠር የተደረጉ ጥረቶች አረጋግጠዋል። ስለ ሽታ እና የህብረተሰብ ጤና ደካማ ሁኔታ ብዙም ወሬ አልነበረም። ሆኖም እ.ኤ.አ. በ1855-56 በተካሄደው የክራይሚያ ጦርነት ሩሲያ ባደረገችው ሽንፈት ምክንያት መንግስት በችግር ውስጥ ያሉ አካባቢዎችን ፀጥታ ለማስጠበቅ ያለው እምነት እየተሸረሸረ እና የተሻሻለ የህብረተሰብ ጤና ጥያቄ ወደ አጀንዳው እንዲመለስ አድርጎታል። የከተማ ገ የሞስኮ አርክቴክቸር በዓለም ታዋቂ ነው። ሞስኮ የቅዱስ ባሲል ካቴድራል ቦታ ነው, በውስጡ በሚያማምሩ የሽንኩርት ጉልላቶች, እንዲሁም የክርስቶስ አዳኝ እና የሰባት እህቶች ካቴድራል. የመጀመሪያው ክሬምሊን የተገነባው በ 12 ኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ ላይ ነው. የመካከለኛው ዘመን የሞስኮ ዲዛይን የታመቀ ግድግዳዎች እና የተጠላለፉ ራዲያል መንገዶች ነበሩ. ይህ አቀማመጥ, እንዲሁም የሞስኮ ወንዞች, በቀጣዮቹ መቶ ዘመናት የሞስኮን ንድፍ ለመቅረጽ ረድተዋል. ክሬምሊን በ 15 ኛው ክፍለ ዘመን እንደገና ተገንብቷል. ማማዎቿ እና አንዳንድ ቤተክርስቲያኖቿ የተገነቡት በጣሊያን አርክቴክቶች ሲሆን ለከተማይቱ አንዳንድ የህዳሴ ጉዞዎችን አበድሩ። ከ15ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መገባደጃ ጀምሮ ከተማዋ እንደ ገዳማት፣ ቤተ መንግሥቶች፣ ግድግዳዎች፣ ግንቦች እና አብያተ ክርስቲያናት ባሉ ግንበኝነት የተዋበች ነበረች። በ18ኛው መቶ ክፍለ ዘመን የከተማዋ ገጽታ ብዙም አልተለወጠም። ቤቶች ከጥድ እና ስፕሩስ ግንድ የተሠሩ ነበሩ፣ የተንቆጠቆጡ ጣሪያዎች በሶዳ ተለጥፈዋል ወይም በበርች ቅርፊት ተሸፍነዋል። በ 18 ኛው ክፍለ ዘመን ሁለተኛ አጋማሽ ላይ የሞስኮን መልሶ መገንባት በቋሚ እሳቶች እና በመኳንንት ፍላጎቶች አስፈላጊ ነበር. አብዛኛው የእንጨት ከተማ በጥንታዊው ዘይቤ በህንፃዎች ተተካ። ለብዙዎቹ የሕንፃ ታሪኳ፣ ሞስኮ በኦርቶዶክስ አብያተ ክርስቲያናት ተቆጣጠረች። ይሁን እንጂ በሶቭየት ዘመናት የከተማዋ አጠቃላይ ገጽታ በከፍተኛ ሁኔታ ተለወጠ, በተለይም ጆሴፍ ስታሊን ሞስኮን "ዘመናዊ" ለማድረግ ባደረገው መጠነ ሰፊ ጥረት ምክንያት. የስታሊን ለከተማው ያቀደው እቅድ ሰፊ መንገዶችን እና የመንገድ መስመሮችን ያካተተ ሲሆን አንዳንዶቹም ከአስር መስመሮች በላይ ስፋት ያላቸው ሲሆን በከተማዋ ውስጥ የሚደረገውን እንቅስቃሴ በእጅጉ የሚያቃልል ቢሆንም እጅግ በጣም ብዙ በሆኑ ታሪካዊ ሕንፃዎች እና ወረዳዎች የተገነቡ ናቸው። በስታሊን መፍረስ ላይ ከደረሱት በርካታ ጉዳቶች መካከል የሱካሬቭ ግንብ እና ለረጅም ጊዜ የቆየ የከተማዋ መለያ እንዲሁም መኖሪያ ቤቶች እና የንግድ ህንፃዎች የከተማዋ አዲስ የተገኘችበት የዓለማውያን አገር ዋና ከተማ ሆና በሃይማኖት ጉልህ የሆኑ ሕንፃዎችን በተለይ ለመፍረስ ተጋላጭ አድርጓል። በአብዛኛዎቹ ሁኔታዎች የሞስኮ ጥንታዊ እና በጣም ታዋቂ ሕንፃዎች የሆኑ ብዙ የከተማዋ አብያተ ክርስቲያናት ወድመዋል; አንዳንድ ታዋቂ ምሳሌዎች የካዛን ካቴድራል እና የክርስቶስ አዳኝ ካቴድራል ያካትታሉ። በ 1990 ዎቹ ውስጥ ሁለቱም እንደገና ተገንብተዋል. ብዙ ትናንሽ አብያተ ክርስቲያናት ግን ጠፍተዋል። የኋለኛው የስታሊናዊነት ዘመን የፈጠራ እና የስነ-ህንፃ ፈጠራን በመገደብ የሚታወቅ ቢሆንም፣ ቀደምት የአብዮት አመታት በከተማው ውስጥ የተፈጠሩ ብዙ አክራሪ አዳዲስ ሕንፃዎች ታይተዋል። በተለይም እንደ ሌኒን መካነ መቃብር ላሉት የመሬት ምልክቶች ከ ጋር የተቆራኙት ገንቢ አርክቴክቶች በተለይ ታዋቂዎች ነበሩ። ሌላው ታዋቂ አርክቴክት በሹክሆቭ ከተነደፉት በርካታ የሃይፐርቦሎይድ ማማዎች አንዱ በሆነው በሹክሆቭ ታወር ታዋቂው ቭላድሚር ሹኮቭ ነበር። በ 1919 እና 1922 መካከል ለሩሲያ የብሮድካስቲንግ ኩባንያ ማስተላለፊያ ማማ ሆኖ ተገንብቷል. ሹኮቭ ለቀድሞዋ የሶቪየት ሩሲያ የኮንስትራክቲቭ አርክቴክቸርም ዘላቂ ቅርስ ትቶ ነበር። ሰፊ የተራዘመ የሱቅ ጋለሪዎችን ነድፎ በተለይም በቀይ አደባባይ ላይ የሚገኘው ዲፓርትመንት መደብር፣ በፈጠራ የብረት እና የመስታወት መያዣዎች ድልድይ። ምናልባት በስታሊናዊው ዘመን በጣም የሚታወቁት አስተዋጾ ሰባት እህቶች የሚባሉት ሰባት ግዙፍ ሰማይ ጠቀስ ፎቆች ከክሬምሊን እኩል ርቀት ላይ በከተማው ውስጥ ተበታትነው ይገኛሉ። የሞስኮ ሰማይ መስመርን የሚገልጽ ገፅታ፣ አስደናቂ ቅርጻቸው በኒውዮርክ ከተማ በሚገኘው የማንሃታን ማዘጋጃ ቤት ህንጻ ተመስጧዊ ነው ተብሏል፣ እና ስልታቸው -ውስብስብ ውጫዊ እና ትልቅ ማዕከላዊ - የስታሊን ጎቲክ አርክቴክቸር ተብሎ ተገልጿል ። ሰባቱም ማማዎች በከተማው ውስጥ ካሉት ከፍተኛ ቦታዎች ሊታዩ ይችላሉ; እ.ኤ.አ. በ 1967 ሲጠናቀቅ በዓለም ላይ ከፍተኛው ነፃ የመሬት መዋቅር የነበረው እና ዛሬ ከዓለማችን ሰባ ሁለተኛ ደረጃ ያለው ከኦስታንኪኖ ግንብ በስተቀር በማዕከላዊ ሞስኮ ከሚገኙት ረጃጅም ግንባታዎች መካከል አንዱ ናቸው በዱባይ ቡርጅ ካሊፋ፣ ታይፔ 101 በታይዋን እና በቶሮንቶ የሚገኘው የሲኤን ታወር ለእያንዳንዱ ቤተሰብ መኖሪያ ቤት ለማቅረብ የሶቪየት ግብ እና የሞስኮ ህዝብ ፈጣን እድገት ትልቅ እና ነጠላ ቤቶችን መገንባት አስችሏል. ከእነዚህ ውስጥ አብዛኛዎቹ ከስታሊን የድህረ-ዘመን እና ቅጦች ብዙውን ጊዜ በመሪው ከዚያም በስልጣን ላይ (ብሬዥኔቭ, ክሩሽቼቭ, ወዘተ) ይሰየማሉ. ብዙውን ጊዜ በጥሩ ሁኔታ ይጠበቃሉ. ምንም እንኳን ከተማዋ ከ1960ዎቹ አጋማሽ በፊት የተገነቡ አንዳንድ ባለ አምስት ፎቅ የአፓርታማ ህንጻዎች ቢኖሯትም በቅርብ ጊዜ ያሉ የአፓርታማ ህንጻዎች ግን ቢያንስ ዘጠኝ ፎቆች ቁመት ያላቸው እና አሳንሰሮች አሏቸው። ሞስኮ ከኒውዮርክ ከተማ በእጥፍ እና ከቺካጎ በአራት እጥፍ የበለጠ ሊፍት እንዳላት ይገመታል። በከተማዋ ካሉት ዋና ሊፍት ኦፕሬተሮች አንዱ የሆነው ሙስሊፍት፣ በአሳንሰር ውስጥ የታሰሩ ነዋሪዎችን ለመልቀቅ ወደ 1500 የሚጠጉ የአሳንሰር መካኒኮች አሉት። የስታሊኒስት ዘመን ህንጻዎች፣ አብዛኛው በከተማው መሀል ክፍል የሚገኙት፣ ግዙፍ እና አብዛኛውን ጊዜ በጥንታዊ ጭብጦች በሚመስሉ በሶሻሊስት እውነታዎች ያጌጡ ናቸው። ነገር ግን፣ ትናንሽ አብያተ ክርስቲያናት - ሁልጊዜ ማለት ይቻላል የምስራቅ ኦርቶዶክስ - በከተማው ዙሪያ የሚገኙ - ያለፈ ታሪክን ፍንጭ ይሰጣሉ። የድሮው አርባት ጎዳና፣ በአንድ ወቅት የቦሔሚያ አካባቢ እምብርት የነበረው የቱሪስት ጎዳና፣ አብዛኛዎቹን ህንጻዎቹን ከ20ኛው ክፍለ ዘመን በፊት ይጠብቃል። ከውስጥ ከተማው ዋና ጎዳናዎች ላይ የተገኙት ብዙ ሕንፃዎች (ለምሳሌ ከ በስተጀርባ) የቡርጂዮይስ አርክቴክቸርም የ ዘመን ዓይነተኛ ምሳሌዎች ናቸው። ከሞስኮ ውጭ ያሉ የኦስታንኪኖ ቤተ መንግሥት ፣ ኩስኮቮ ፣ ኡዝኮዬ እና ሌሎች ትላልቅ ግዛቶች በመጀመሪያ የ ዘመን ባላባቶች ናቸው ፣ እና አንዳንድ ገዳማቶች እና ገዳማት ከከተማው ውጭም ሆነ ውጭ ለሞስኮባውያን እና ቱሪስቶች ክፍት ናቸው። ከሶቪየት ኅብረት በፊት የነበሩትን በርካታ የከተማዋን ምርጥ-የተጠበቁ የሕንፃ ግንባታ ምሳሌዎችን ወደ ነበሩበት ለመመለስ ሙከራ እየተደረገ ነው። እነዚህ ወደነበሩበት የተመለሱት አወቃቀሮች በደማቅ አዲስ ቀለሞቻቸው እና እንከን የለሽ የፊት መዋቢያዎቻቸው በቀላሉ ይታያሉ። ቀደምት የሶቪየት አቫንት-ጋርዴ ስራዎች ጥቂት ምሳሌዎች አሉ ለምሳሌ በአርባት አካባቢ የሚገኘው የአርክቴክት ኮንስታንቲን ሜልኒኮቭ ቤት። አብዛኛዎቹ እነዚህ ተሀድሶዎች ለታሪካዊ ትክክለኛነት አክብሮት ባለማሳየታቸው ተችተዋል። ፋካዲዝም እንዲሁ በሰፊው ይሠራል። በኋላ ላይ አስደሳች የሶቪየት አርክቴክቸር ምሳሌዎች በአስደናቂ መጠናቸው እና በተቀጠሩት ከፊል ዘመናዊ ቅጦች ለምሳሌ እንደ ኖቪ አርባት ፕሮጀክት ፣ በተለምዶ “የሞስኮ የውሸት ጥርሶች” በመባል የሚታወቁት እና በታሪካዊ አካባቢ መጠነ ሰፊ መስተጓጎል ታዋቂ ናቸው ። በማዕከላዊ ሞስኮ ውስጥ በፕሮጀክቱ ውስጥ ይሳተፋል ከቤት ውጭ ያሉ ንጣፎች አንድ የታወቀ ስብዕና በአንድ ወቅት እዚያ ይኖር እንደነበር ለአላፊዎች ያሳውቃሉ። በተደጋጋሚ፣ ጽላቶቹ ከሩሲያ ውጪ በደንብ ለማይታወቁ የሶቪየት ታዋቂ ሰዎች (ወይንም ብዙውን ጊዜ፣ እንደ ያጌጡ ጄኔራሎች እና አብዮተኞች፣ አሁን ሁለቱም በውስጥ) የተሰጡ ናቸው። በከተማው ውስጥ በርካታ ታዋቂ የሩሲያ ጸሐፊዎች፣ አቀናባሪዎች እና አርቲስቶች “የሙዚየም ቤቶች” አሉ። የሞስኮ ሰማይ መስመር በፍጥነት ዘመናዊ ነው, በርካታ አዳዲስ ማማዎች በመገንባት ላይ ናቸው. ከቅርብ ዓመታት ወዲህ የከተማው አስተዳደር በርካታ ታሪካዊ ሕንፃዎችን በጎዳው ከባድ ውድመት ከፍተኛ ትችት ሲሰነዘርበት ቆይቷል። የቅንጦት አፓርትመንቶች እና ሆቴሎች የሚሆን ቦታ ለመፍጠር ባለፉት ጥቂት ዓመታት ውስጥ አንድ ሦስተኛ ያህል ታሪካዊ ሞስኮ ወድሟል። እንደ እ.ኤ.አ. የ1930 ሞስኮቫ ሆቴል እና የ1913ቱ የመደብር መደብር ቮየንቶርግ ያሉ ሌሎች ታሪካዊ ህንጻዎች ተፈርሰዋል እና እንደገና ተገንብተዋል ፣ ይህም ታሪካዊ እሴት መጥፋት አይቀሬ ነው። ተቺዎች የአካባቢ ጥበቃ ህጎችን ባለማክበር መንግስትን ይወቅሳሉ፡ ባለፉት 12 አመታት ከ50 በላይ የሃውልት ደረጃ ያላቸው ህንጻዎች ፈርሰዋል፣ ከእነዚህ ውስጥ በርካቶቹ በ17ኛው ክፍለ ዘመን የነበሩ ናቸው። አንዳንድ ተቺዎች ደግሞ የተበላሹ ሕንፃዎችን ለማደስ የሚውለው ገንዘብ በህንፃ ኮንስታንቲን ሜልኒኮቭ እና በማያኮቭስካያ ሜትሮ ጣቢያ የተሰሩ ብዙ ስራዎችን የሚያጠቃልለው ለበሰበሰ ሕንፃዎች እድሳት መዋል አለመቻሉን ያስባሉ። እንደ ሞስኮ አርክቴክቸር ጥበቃ ሶሳይቲ እና የአውሮፓ ቅርስ አድን ያሉ አንዳንድ ድርጅቶች የአለምን ህዝብ ትኩረት ወደ እነዚህ ችግሮች ለመሳብ እየሞከሩ ነው። ፓርኮች እና ምልክቶች በሞስኮ አራት የእጽዋት የአትክልት ቦታዎችን ጨምሮ 96 ፓርኮች እና 18 የአትክልት ቦታዎች አሉ. ከ100 ካሬ ኪሎ ሜትር (39 ካሬ ማይል) ደኖች በተጨማሪ 450 ካሬ ኪሎ ሜትር (170 ካሬ ማይል) አረንጓዴ ዞኖች አሉ። ሞስኮ በጣም አረንጓዴ ከተማ ናት, በምዕራብ አውሮፓ እና በሰሜን አሜሪካ ውስጥ ተመጣጣኝ መጠን ካላቸው ከተሞች ጋር ሲነጻጸር; ይህ በከፊል በመኖሪያ ሕንፃዎች መካከል አረንጓዴ "ጓሮዎች" ከዛፎች እና ሳር ጋር በመኖሩ ታሪክ ምክንያት ነው. በሞስኮ ለአንድ ሰው በአማካይ 27 ካሬ ሜትር (290 ካሬ ጫማ) ፓርኮች ሲኖሩ ፓሪስ 6፣ በለንደን 7.5 እና በኒውዮርክ 8.6 ፓርኮች አሉ።ጎርኪ ፓርክ (በይፋ በማክሲም ጎርኪ ስም የተሰየመ የባህል እና የእረፍት ማእከላዊ ፓርክ) በ1928 ተመሠረተ። ዋናው ክፍል (689,000 ካሬ ሜትር ወይም 170 ኤከር)[ በሞስኮ ወንዝ ዳርቻ ዳርቻዎች፣ የልጆች መስህቦች (የታዛቢ ጎማ የውሃ ኩሬዎችን ጨምሮ) በጀልባዎች እና በውሃ ብስክሌቶች), ዳንስ, የቴኒስ ሜዳዎች እና ሌሎች የስፖርት መገልገያዎች. በ 18 ኛው ክፍለ ዘመን የሶስት ግዛቶች ውህደት ምክንያት የተፈጠረውን የ የአትክልት ስፍራ (408,000 ካሬ ሜትር ወይም 101 ኤከር) ፣ በሞስኮ ውስጥ እጅግ ጥንታዊው ፓርክ እና የቀድሞ የንጉሠ ነገሥት መኖሪያ ስፍራን ያዋስናል። የአትክልት ስፍራው አረንጓዴ ቲያትርን ያሳያል፣ በአውሮፓ ውስጥ ካሉ ትላልቅ ክፍት አምፊቲያትሮች አንዱ እና እስከ 15 ሺህ ሰዎችን መያዝ ይችላል። በርካታ ፓርኮች "የባህል እና የእረፍት መናፈሻ" በመባል የሚታወቀውን ክፍል ያካትታሉ, አንዳንድ ጊዜ በጣም የዱር አካባቢ (ይህ እንደ ኢዝማይሎቭስኪ, ፊሊ እና ሶኮልኒኪ ያሉ ፓርኮችን ያጠቃልላል). አንዳንድ ፓርኮች እንደ የደን ፓርኮች (ሌሶፓርክ) ተመድበዋል።በ1931 የተፈጠረው ኢዝማይሎቭስኪ ፓርክ ከለንደን ከሪችመንድ ፓርክ ጋር በዓለም ላይ ካሉት ትላልቅ የከተማ ፓርኮች አንዱ ነው። የቦታው ስፋት 15.34 ካሬ ኪሎ ሜትር (5.92 ካሬ ማይል) በኒውዮርክ ካለው ሴንትራል ፓርክ በስድስት እጥፍ ይበልጣል።ሶኮልኒኪ ፓርክ፣ ከዚህ ቀደም በተከሰተው ጭልፊት አደን የተሰየመው በሞስኮ ከሚገኙት ጥንታዊ ፓርኮች አንዱ ሲሆን 6 ካሬ ኪሎ ሜትር (2.3 ካሬ ማይል) ስፋት አለው። አንድ ትልቅ ምንጭ ያለው ማዕከላዊ ክብ በበርች፣ በሜፕል እና በኤልም ዛፍ ዘንጎች የተከበበ ነው። ከፓርኩ ኩሬዎች ባሻገር አረንጓዴ መንገዶችን ያቀፈ ቤተ ሙከራ አለ። የሎዚኒ ኦስትሮቭ ብሔራዊ ፓርክ ("ኤልክ ደሴት" ብሔራዊ ፓርክ)፣ በድምሩ ከ116 ካሬ ኪሎ ሜትር (45 ካሬ ሜትር) በላይ ስፋት ያለው፣ የሶኮልኒኪ ፓርክን የሚያዋስነው እና የሩሲያ የመጀመሪያው ብሔራዊ ፓርክ ነበር። እሱ በጣም ዱር ነው ፣ እና “ከተማ ታይጋ” በመባልም ይታወቃል - ኤልክ እዚያ ይታያል።በ 1945 የተመሰረተው የቲሲን ዋና የእጽዋት አትክልት የሳይንስ አካዳሚ በአውሮፓ ውስጥ ትልቁ ነው። ከመላው ሩሲያ ኤግዚቢሽን ማዕከል ጋር 3.61 ስኩዌር ኪሎ ሜትር (1.39 ካሬ ማይል) የሚሸፍን ሲሆን ከ20 ሺህ በላይ የእጽዋት ዝርያዎችን የቀጥታ ኤግዚቢሽን እና ለሳይንሳዊ ምርምር ላብራቶሪ ይዟል። በውስጡ 20 ሺህ ሮዝ ቁጥቋጦዎች ፣ ዴንድራሪየም እና የኦክ ደን ያለው ሮሳሪየም ይይዛል ፣ የዛፎች አማካይ ዕድሜ ከ 100 ዓመት በላይ ነው። ከ5,000 ካሬ ሜትር (53,820 ስኩዌር ጫማ) መሬት የሚወስድ የግሪን ሃውስ አለ።እሱ ሁሉም-የሩሲያ ኤግዚቢሽን ማዕከል (), ቀደም ሲል የሁሉም ዩኒየን የግብርና ኤግዚቢሽን () እና በኋላም የብሔራዊ ኢኮኖሚ ስኬቶች ኤግዚቢሽን () በመባል ይታወቅ የነበረ ቢሆንም፣ ምንም እንኳን የንግድ ትርኢት አንድ ሰው ቢሆንም የስታሊኒስት-ዘመን ሀውልት አርክቴክቸር በጣም ታዋቂ ምሳሌዎች። በመዝናኛ መናፈሻ ውስጥ ካሉት ሰፋፊ ቦታዎች መካከል እያንዳንዳቸው የሶቪየት ኢንዱስትሪ እና የሳይንስ ቅርንጫፍ ወይም የዩኤስኤስአር ሪፐብሊክን የሚወክሉ በርካታ የተራቀቁ ድንኳኖች አሉ። ምንም እንኳን እ.ኤ.አ. በ 1990 ዎቹ ውስጥ ቢሆንም ፣ እና ለተወሰነ ክፍል አሁንም እንደ ግዙፍ የገበያ ማእከል አላግባብ ጥቅም ላይ ይውላል (አብዛኞቹ ድንኳኖች ለአነስተኛ ንግዶች የተከራዩ ናቸው) ፣ አሁንም ሁለት ሀውልት ምንጮችን (ድንጋይን) ጨምሮ ከፍተኛውን የስነ-ህንፃ ምልክቶችን እንደያዘ ይቆያል። የአበባ እና የብሔሮች ጓደኝነት) እና የ 360 ዲግሪ ፓኖራሚክ ሲኒማ። እ.ኤ.አ. በ 2014 ፓርኩ የብሔራዊ ኢኮኖሚ ስኬቶች ኤግዚቢሽን ወደ ተባለው የተመለሰ ሲሆን በዚያው ዓመት ትልቅ የተሃድሶ ሥራዎች ተጀምረዋል ።በ 1958 የተመሰረተው ሊላክ ፓርክ ቋሚ የቅርጻ ቅርጽ ማሳያ እና ትልቅ ሮዝሪየም አለው. ሞስኮ ሁልጊዜ ለቱሪስቶች ተወዳጅ መዳረሻ ነች. ከታወቁት መስህቦች መካከል በ14ኛው እና 17ኛው ክፍለ ዘመን መካከል የተገነባው የከተማዋ የዩኔስኮ የዓለም ቅርስ ፣የሞስኮ ክሬምሊን እና ቀይ አደባባይ ይገኙበታል። እ.ኤ.አ. በ 1532 በኮሎሜንስኮዬ የሚገኘው የዕርገት ቤተክርስቲያን የዩኔስኮ የዓለም ቅርስ ቦታ እና ሌላ ተወዳጅ መስህብ ነው። በአዲሱ ትሬቲያኮቭ ጋለሪ አቅራቢያ ብዙውን ጊዜ "የወደቁ ሀውልቶች መቃብር" ተብሎ የሚጠራው ሙስዮን የተቀረጸ የአትክልት ቦታ አለ የቀድሞዋ ሶቪየት ኅብረት ከፈረሰች በኋላ ከቦታው የተወገዱትን ምስሎች ያሳያል። ሌሎች መስህቦች የሞስኮ መካነ አራዊት ያካትታሉ ፣ በሁለት ክፍሎች ያሉት የእንስሳት የአትክልት ስፍራ (የሁለት ጅረቶች ሸለቆዎች) በድልድይ የተገናኙ ፣ ወደ አንድ ሺህ የሚጠጉ ዝርያዎች እና ከ 6,500 በላይ ናሙናዎች። በየዓመቱ የእንስሳት መካነ አራዊት ከ1.2 ሚሊዮን በላይ ጎብኝዎችን ይስባል። ብዙዎቹ የሞስኮ መናፈሻዎች እና የአትክልት ስፍራዎች የተጠበቁ የተፈጥሮ አካባቢዎች ናቸው. ሚል ሞስኮ ሄሊኮፕተር ፕላንት ወታደራዊ እና ሲቪል ሄሊኮፕተሮች ግንባር ቀደም አምራቾች አንዱ ነው። የክሩኒቼቭ ግዛት ምርምር እና ምርት የጠፈር ማእከል የተለያዩ የጠፈር መሳሪያዎችን ያመርታል፡ እነዚህም ለስፔስ ጣቢያዎች ሚር፣ ሳላይት እና አይኤስኤስ እንዲሁም የፕሮቶን ማስጀመሪያ ተሽከርካሪዎችን እና ወታደራዊ አይሲቢኤምን ጨምሮ። እና የአውሮፕላን ዲዛይን ቢሮዎች ደግሞ ሞስኮ ውስጥ ይገኛሉ. ፣ ለሩሲያ እና ለአሜሪካ የጠፈር መርሃ ግብሮች የሮኬት ሞተሮችን በማምረት እንዲሁም በሁለተኛው የዓለም ጦርነት ወቅት ተዋጊ አውሮፕላኖችን የገነባው የላቮችኪን ዲዛይን ቢሮ ነገር ግን ከህዋ ውድድር ጀምሮ ወደ ጠፈር ምርምር የተለወጠው ኪምኪ አቅራቢያ በምትገኝ በሞስኮ ክልል በምትገኝ ገለልተኛ ከተማ ይገኛሉ። በአብዛኛው በሞስኮ ከጎኖቹ ተዘግተዋል. የመኪና ፋብሪካዎች ዚኤል እና እንዲሁም የቮይቶቪች የባቡር ተሽከርካሪ ፋብሪካ በሞስኮ የሚገኙ ሲሆን ሜትሮቫጎንማሽ ሜትሮ ሠረገላ ከከተማው ወሰን ውጭ ይገኛል። የፖልጆት ሞስኮ የእጅ ሰዓት ፋብሪካ በሩሲያ እና በውጭ አገር የታወቁ ወታደራዊ, ሙያዊ እና የስፖርት ሰዓቶችን ያዘጋጃል. ዩሪ ጋጋሪን ወደ ጠፈር ባደረገው ጉዞ በዚህ ፋብሪካ የተሰራውን "ሽቱማንስኪ" ተጠቅሟል። ኤሌክትሮዛቮድ ፋብሪካ በሩሲያ ውስጥ የመጀመሪያው ትራንስፎርመር ፋብሪካ ነበር. የክሪስታል ፋብሪካ በሞስኮ ኢንተርሬፐብሊካን ወይን ማምረቻን ጨምሮ በሞስኮ ወይን ተክሎች ውስጥ ወይን ሲመረት "ስቶሊችናያ" ን ጨምሮ የቮዲካ ዓይነቶችን የሚያመርት በሩሲያ ውስጥ እጅግ ጥንታዊው የዲስቲል ፋብሪካ ነው. የሞስኮ ጌጣጌጥ ፋብሪካ እና ጌጣጌጥ ፕሮም በሩሲያ ውስጥ የጌጣጌጥ አምራቾች ናቸው; በሁለተኛው የዓለም ጦርነት ወቅት የሶቪየት ዩኒየን ቀይ ጦርን ለሚረዱ የተሸለመውን ልዩ የድል ትእዛዝ ያዘጋጅ ነበር። ከሞስኮ ከተማ ወጣ ብሎ የሚገኙ ሌሎች ኢንዱስትሪዎች እንዲሁም የሩሴሌክትሮኒክስ ኩባንያዎችን ጨምሮ በዜሌኖግራድ ውስጥ የማይክሮ ኤሌክትሮኒክስ ኢንዱስትሪዎች አሉ ። በዓለም ላይ ትልቁ የተፈጥሮ ጋዝ አውጭ እና ትልቁ የሩሲያ ኩባንያ የሆነው ጋዝፕሮም በሞስኮ ዋና ቢሮዎች እንዲሁም ሌሎች የነዳጅ ፣ የጋዝ እና የኤሌክትሪክ ኩባንያዎች አሉት ። ሞስኮ 1፣ ፣ ፣ ፣ ፣ ፣ ፣ ፣ ፣ እና ን ጨምሮ የበርካታ የቴሌኮሙኒኬሽን እና የቴክኖሎጂ ኩባንያዎች ዋና መሥሪያ ቤት ያስተናግዳል። የከተማዋን ስነ-ምህዳር ለማሻሻል አንዳንድ ኢንዱስትሪዎች ከከተማ ውጭ እየተዘዋወሩ ነው። ዋና ከተሞች የሩስያ ከተሞች

41520

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%98%E1%88%8D%E1%8A%A8%20%E1%8C%BC%E1%8B%B4%E1%89%85

መልከ ጼዴቅ

መልከ፡ ጼዴቅ በኦሪት ዘፍጥረት ምዕራፍ 14:18-20 የተጠቀሰ ንጉሥና ቄስ ነበረ። በዚያው ምንባብ መሠረት፣ አብራም እነኮሎዶጎሞርን ካሸነፈ በኋላ፣ የሰዶም ንጉሥ (ባላ) ምርኮውን በምላሽ እንዲቀበለው አብራምን ባገኛኘው ጊዜ፣ «የሳሌም ንጉሥ መልከ ጼዴቅም እንጀራንና የወይን ጠጅን አወጣ፤ እርሱም የልዑል እግዚአብሔር ካህን ነበረ። ባረከውም፦ አብራም ሰማይንና ምድርን ለሚገዛ ለልዑል እግዚአብሔር የተባረከ ነው፤ ጠላቶችህን በእጅህ የጣለልህ ልዑል እግዚአብሔርም የተባረከ ነው አለውም። አብራምም ከሁሉ አሥራትን ሰጠው።» የሳሌም ሥፍራ በኋላ እየሩሳሌም የተባለው ከተማ እንደ ሆነ በአብዛኞቹ ይቀበላል። መልከ ጼዴቅ እንደገና በመዝሙረ ዳዊት 109 ይጠቀሳል፦ «እንደ መልከ ጼዴቅ ሥርዓት አንተ ለዘላለም ካህን ነህ ብሎ፥ እግዚአብሔር ማለ አይጸጸትም።» በአዲስ ኪዳን ደግሞ ቅዱስ ጳውሎስ ወደ ዕብራውያን ሲጽፍ በ5፡6 ይህ መዝሙር ስለ መሢሕ ትንቢት መሆኑን አውቆ ይጠቅሰዋል። በምዕራፍ 6፡20 ኢየሱስ እንደ መልከ ጼዴቅ ሹመት ለዘላለም ሊቀ ካህናት የሆነው እንደ ሆነ በግልጽ ያስተምራል። በተለይ በምዕራፍ 7 ስለ መልከ ጼዴቅ ይጽፋል። የ«መልከ ጼዴቅ» ትርጉም «የጽድቅ ንጉሥ» ሲሆን «የሳሌም ንጉሥ» ደግሞ «የሰላም ንጉስ» ማለት እንደ ነበር ይገልጻል። ከአብራም የላቀ፣ አብራምም ለእርሱ አስራት የሰጠው፣ ደግሞ በዳዊት ዘላለማዊ ቄስ የተባለው ስለ ሆነ፣ የክርስቶስ አምሳል እንደ ነበረ ያሳውቀናል። ከአብራም በቀር አሕዛብ በሙሉ አረመኔ ሲሆኑ የዚህ ዘላለማዊ ቄስ መታወቂያ ወይም ማንነት ለዘመናት ምስጢራዊ ጥያቄ ሆኖአል። በአንዳንድ በተለይ በአይሁዶች መምህራን ዘንድ፣ ይህ መልከ ጼዴቅ በእውነት የኖህ ልጅ ሴም ነበረ፣ ሹመቱም ከማየ አይህ በፊት ስለ ኖረ ነበር። ሌሎች ሊቃውንት እንደሚሉ፣ መልከ ጼዴቅ እራሱ መሲህ ነበረ፣ በአብራም ዘመን ለጊዜው ጉብኝት ያደረገው ወልድ (መሲህ) ነበር። በተጨማሪ መልከ ጼዴቅ ኢትዮጵያዊ ነው የሚል ልማድ ወይም ሃልዮ ይኖራል። ከዚህ በላይ ከመጽሐፍ ቅዱስ ውጭ ስለ መልከ ጼዴቅ የተለያዩ ትምህርቶችና ታሪኮች አሉ። በቅሌምንጦስ ሥነ ጽሑፍ ኪታብ አል-ማጋል በቅሌምንጦስ ሥነ ጽሑፍ ውስጥ ይመደባል። በዚህ ጹሑፍ ዘንድ፣ ሰብአ ሠገል ብራናውን ለክርስቶስ በሕጻንነቱ እንደ ስጦታ ሰጡት፣ እሱም ለጴጥሮስ፣ ጴጥሮስም በኋላ የሮሜ ፓፓ ለሆነው ለቅሌምንጦስ ያቀረበው ታሪክ ነው። በዚህ መሠረት፣ የመልከ ጼዴቅ አባት የአርፋክስድ ልጅ ማሊኽ እንደ ነበር እናቱም ዮጻዳቅ እንደ ተባለች የአርፋክስድ አባት ሴም በጻፈው መዝገብ እንደ ተገኘ ይጨምራል። ከዚህ በላይ፣ በኖህ ትዕዛዝ ሴምና መልከ ጼዴቅ አብረው ወደ አራራት ሔደው የአዳምን ሬሳ ከኖህ መርከብ አወጡት። ከዚያ በሗላ፣ በመላዕክት ዕርዳታ ወደ ኢየሩስሌም ዞረው በጎልጎታ ኮረብታ ውስጥ አቀበሩት። አብራም በእግዚአብሔር ትዕዛዝ ይስሐቅን እንደ መሥዋዕት ወደ መሥዊያ ቦታ ባመጣው ጊዜ፣ የነበሩበት ኮረብታ ጎልጎታ ሲሆን የመልከ ጼዴቅ መሥዊያ ቦታ ነበር። ያንጊዜ የአሕዛብ ነገሥታት ስለ መልከ ጼዴቅ ዝና ሰምተው ለበረከት ወደርሱ መጥተው ነበር። እነዚህ ነገሥታት ሁሉ ወዲያው ከተማ ለመልከ ጼዴቅ ሠሩለት፣ ስሙን «እየሩሳሌም» አለው። ነጉሦቹም እንደሚከተሉ ይዘርዝራሉ፦ የጌራራ ንጉሥ አቢሜሌክ፣ የሰናዖር ንጉሥ አምራፌል፣ የዴላሳር (ኤላሳር) ንጉሥ አርዮክ፣ የኤላም ንጉሥ ኮሎዶጎምር፣ የሕዝብ ንጉሥ ቲዳል (ቲርጋል)፣ የሰዶም ንጉሥ ቤራ (ባላ)፣ የገሞራ ንጉሥ ብርሳ፣ የአሞራውያን ንጉሥ ስምዖን፣ የሳባ ንጉሥ ሲማይር፣ የቤላ (ዞዓር) ንጉሥ ቢስላህ፣ የደማስቆ ንጉሥ ህያር፣ እና የበረሃዎች ንጉሥ ያፍታር ናቸው። ከዚህም በኋላ የቴማን ንጉሥ ማዋሎን የመልከ ጼዴቅን በረከት ለማግኘት ወደ እየሩሳሌም ተጓዘ ይላል። ተመሳሳይ ዝርዝሮች የመዛግብት ዋሻ እና የአዳምና ሕይዋን ትግል ከሠይጣን ጋራ በተባሉት መጻሕፍት ይገኛሉ። በአዳምና ሕይዋን ትግል ዘንድ የመልከ ጼዴቅ አባት የአርፋክስድ ልጅ ቃይንም ነው። መጽሐፈ ንቡ የሚባለው ጽሑፍ እንደሚለው የቃይንም 2 ልጆች ሻላሕ (ሳላ) እና ማላሕ ሲሆኑ፣ ማላሕ ዮጻዳቅን አግብቶ የመልከ ጼዴቅ ወላጆች ሆኑ። እነዚህ ምንጮች እንደሚሉን፣ ከአራራት ወደ ጎልጎታ ተመልሰው ሴም መልከ ጼዴቅን ለምንኩስና በምስጢር ሾመው። ወላጆቹ ማላሕና ዮጻዳቅ «ልጃችን ወዴት ነው?» ጠይቀው ሴም «በመንገድ ላይ ዐረፈ» ሲላቸው ዕውነት መስሎአቸው አለቀሱለት። መልከ ጼዴቅ ከሴም ሹመት በኋላ ቆዳ ለባሽ፣ ከጎልጎታ አቅራቢያ መቸም የማይራቅ፣ እንደ ናዝራዊ ጽጉሩን መቸም ያላቋረጠ ካህን ሆነ። አብራምን መጀመርያ ባገናኘው ጊዜ ግን መልከ ጼዴቅ በእግዜር ትዕዛዝ የራሱን ጥፍሮች አቋረጠ። 12 ንጉሦቹ በጽድቁና በመልካምነቱ አድንቀው ወደ አገሮቻቸው እንዲመጣ ቢለምኑት ከዚህ መራቅ አልችልም ብሎ እምቢ አላቸው። ስለዚህ በሠፈሩ እየሩሳሌምን የሠሩለት ነው። በኋላም የይስሐቅ ሚስት ርብቃ ርጉዝ በሆነችበት ሰዓት ሁለት አገራት (ማለት ኤዶምያስና እስራኤል) በማሕፀንሽ አሉ ብሎ የነበየላት መልከ ጼዴቅ እንደ ነበር በነዚህ መጻሕፍት ይነገራል። በመጽሐፈ ሄኖክ ካልእ መጽሐፈ ሄኖክ ካልእ ወይም ስላቮኒክ ሄኖክ የታወቀው ከጥንታዊ ስላቮንኛ ቅጂዎች ሲሆን በአንዳንድ ቅጂ ስለ መልከ ጼዴቅ በፍጹም የሚለዩ ልማዶች ያቀርባል። በዚህ መሠረት ከማየ አይኅ አስቀድሞ የኖኅ ወንድም ኒር ሚስት ሶፓኒም መካን ስትሆን በእርጅናዋ በድንግልናዋ በተዓምር መልከ ጼዴቅን እየወለደች ሞተች። ልጁም ዐዋቂ ሆኖ ተወለደ። ከዚያ መልአኩ ገብርኤል ወደ ኤድን ገነት ወሰደው፤ ስለዚህ መልከ ጼዴቅ በኖኅ መርከብ ላይ ሳይሆን ከጥፋት ውኃ ማምለጥ ቻለ ይላል። ይህ ታሪክ ምናልባት በዕብራይስጥ በ 60 አም ገደማ እንደ ተቀነባበረ ይታስባል። በቁምራንና በናግ ሐማዲ ብራናዎች በሞት ባሕር ወይም ቁምራን ጥቅል ብራናዎች መካከል አንዱ «የመልከ ጼዴቅ ሰነድ» ወይም 1113፣ እንዲሁም በኖስቲሲሲም እምነት ጽሑፎች በናግ ሐማዲ ግብጽ መካከል አንዱ፣ መልከ ጼዴቅ በፍርድ ቀን የሚመጣ የአምላክ መሲሕ መጠሪያ (ጽድቅ ንጉሥ) ነው። በአይሁድ ታሪክ ጽሐፊዎች የአይሁድ ግሪክኛ ታሪክ ጸሐፊዎች ፊሎ እና ዮሴፉስ (የአይሁዶች ቅርሶች) እንዳሉ፣ መልከ ጼዴቅ የእግዚአብሔር ካህን ነበር። ዮሴፉስ ግን በሌላው ታሪክ መጽሐፉ የአይሁዶች ጦርነቶች ውስጥ መልከ ጼዴቅ ከነዓናዊ አለቃ ነበር ብሎ ጻፈ። መልከ ጼዴቅ በግሪክ ኦርቶዶክስ ስዕል መጽሐፍ ቅዱስ የብሉይ ኪዳን ሰዎች

19871

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%B6%E1%89%85%E1%88%AB%E1%8C%A0%E1%88%B5

ሶቅራጠስ

ሶቅራጠስ (470 ዓ.ዓ. - 399 ዓ.ዓ.) የነበረ ዋና የጥንት ግሪክ ፈላስፋ እና አስተማሪ እንዲሁም የምዕራቡ አለም ፍልስፍና መስራች ነበር። ሶቅራጥስ በግሪክ ዋና ከተማ አቴንስ ይኖር ነበር። የሶቅራጥስ ጥናት የሰው ልጆች እንዴት ያስባሉ? በሚለው ጥያቄ ላይ ያጠነጠነ ነበር። በሌላ ጎን የሶቅራጠስ ዘዴ የሚባለውን አይነት የምርምር መንገድ በመፍጠሩም ይጠቀሳል። ማለት ከአንድ ጥያቄ ተነሰቶ ወደ ጠለቅ ያለ ጥያቄ በመሻገር ነገሮችን ከስረ መሰረታቸው ለመረዳት መሞከሪያ ዘዴ ሲሆን በዘመኑ እንግዳና የራሱ የፈላስፋው ዋና ፈጠራ ነበር። አንድ ሰው እንዴት ሰናይ (ጥሩ) ሊባል ይቻላል በሚለው ጥያቄም ዙሪያ አስተዋጽዖ በማድረግ የሥነ ምግባር መስራችም ነው። የሶቅራጠስ አስተሳሰብ ዘዴወች ለምዕራቡ አለም ማደግ ባደረጉት አስተዋጽዖ እንዲሁም በፕላቶ እና አሪስጣጣሊስ ሰርጾ የምዕራቡን አለም አስተሳሰብ በመቀየራቸው፣ በአሁኑ ዘመን ይሄ ፈላስፋ የምዕራቡ አለም ፍልስፍና አባት በመባል ይታወቃል። የህይወት ታሪክ ሶቅራጠስ በዘመኑ ምንም አልጻፈም፣ ስለሆነም የህይወት ታሪኩ ብዙ አይታወቅም። ይልቁኑ የርሱ ተማሪወች የነበሩት ፕላቶ እና ዜኖፎን ስለርሱ በመመዝገባቸው አንድ አንድ ነገሮችን ለማወቅ ተችሏል። ፕላቶ በተለይ አስተማሪው ያደረጋቸውን ዋና ዋና ቃለ ምልልሶች በመመዝገቡ የሶቅራጥስ አስተሳሰቦች ከሞላ ጎደል ለቀሪው ትውልድ ተላልፈዋል። ሶቅራጠስን ይጠላ የነበረው የዚያው ዘመን ተውኔት ደራሲ አሪስቶፋነስ በበኩሉ ስለሶቅራጠስ ጉሞቹ የተሰኘ ተውኔት ጽፎ ነበር። በዚህ ተውኔቱ ፈላስፋው እብድ እና የሰወችን ገንዘብ ሆን ብሎ የሚዘርፍ አጭበርባሪ አድርጎ አቅርቦታል። ፕላቶ በበኩሉ አስተማሪው በነጻ ያስተምር እንደንበር ሳይዘግብ አላለፈም። እንደ ፕላቶ ዘገባ፣ የሶቅራጠስ እናት ፌናርት የተሰኘች አዋላጅ ነበረች። ሶቅራጠስ እናቱ ሴቶች ልጅ እንዲወልዱ እንደምትረዳ ሁሉ እርሱ ደግሞ ሰዎች አዳዲስ አሳቦችን እንዲወልዱ ለመርዳት እንደሚሞክር መናገሩ ይጠቀሳል። የሶቅራጠስ አባት ድንጋይ አናጢ የነበረው ሶፍሮኒስከስ እንደነበር ይጠቀሳል። ሶቅራጠስ በዘመኑ ድሃ የነበረ ሲሆን ለዚህ ምክንያቱ ከገንዘብ ይልቅ እውቀት ይበልጣል ብሎ ስለሚያምን ነበር። ሶቅራጠስ ስራ እንደማይሰራና በፍልስፍና ሃሳብና ክርክር ጊዜውን እንደሚያሳልፍ ፕላቶ ዘግቦት ይገኛል። ዛንቲፕ የተሰኘች ከርሱ በዕድሜ በጣም የምታንስ ሴትን አግብቶ ሶስት ልጆች እንደነበሩት ፕላቶ ጽፏል። ሶቅራጠስ ብዙ ጊዜ ወደ ገበያ በመውጣት ውይይት መክፈት ደስታው ነበር። ብዙ ሰወች ስለሚናገረው ነገር ለመስማት ይጓጉ ነበር። ከነዚህ ሰወች መካከል ጥቂት የማይባሉት የራሱ ተማሪወች ሲሆኑ በሚሄድበት ሁሉ እየተከተክሉ ከሚያስተምረው ለመረዳት ይሞክሩ ነበር። እርሱም ሆን ብሎ ከባድ ጥያቄወችን በመጠየቅ ምንም እንደማያውቁ ለማሳየት ይጥር ነበር። ስለሆነም ብዙ ሰወች በሚጓጉት ልክ ይናደዱበት ነበር። ማነው ጠቢቡ? ሶቅራጠስ ይኖርበት የነበረው ዘመን የአቴናኃይል እየተዳከመ በስፓርታ ሊጠቃና ሊወድቅ ባለበት ነበር። ስለሆነም ሶቅራጠስ የአቴናን ውድቀት ለማቆም አቴናን እንደተናዳፊ ዝንብ ያጠቃ ነበር። በዚህ መካከል ነበር የሶቅራጠስ ጓደኛ የሆነው ቼረፎን የደልፊውን ጠንቋይ እንዲህ ሲል የጠየቀው፡ "ከሰወች ልጆች ሁሉ በጥበቡ ከሶቅራጥስ የሚበልጥ አለን?" ፣ የጠንቋዩም መል "ማንም ከርሱ የሚበልጥ የለም" የሚል ነበር። ይህ መልስ ለሶቅራጠስ እንቆቅልሽ ነበር፣ ምክንያቱም ሶቅራጠስ በራሱ ምንም ጥበብ እንደሌለው ያምን ነበርና። ስለሆነም የዕንቆቅልሹን ፍቺ ለማግኘት በአቴናውያን ዘንድ አዋቂ ናቸው ሚባሉ ግለሰቦችን፣ ገጣሚወችን፣ ኪነ ጥበበኞችን፣ መሪወችን እየሄደ ጥያቄ መጠየቅ ጀመረ። ከዚህ ተመክሮው እኒህ በህዝቡ ዘንድ አዋቂ የተባሉ ሰወች ምንም እንኳ ለራሳቸው ብዙ የሚያውቁና እና ጠቢብ የሆኑ ቢመስላቸውም ሲመረመሩ ግን እምብዛም የማያውቁና ጥበብ የጎደላቸው መሆኑን አረጋገጠ። ስለሆነም ሶቅራጠስ የጠንቋዩን እንቆቅልሽ እንደፈታ አመነ። በእርሱ አስተያየት ህዝቡ አዋቂ ናቸው የሚላቸው ሰወች ምንም እንኳ ለራሳቸው አዋቂ የሆኑ ቢመስላቸውም፣ ሲፈተኑ ግን አላዋቂ ናቸው። በዚህ ትይዩ ሶቅራጠስ አላዋቂ እና ጥበብም የጎደለው መሆኑን እራሱ ስለሚያውቅ በዚህች ምክንያት እርሱ ከሌሎቹ የተሻለ ሆኖ ተገኘ። በሌላ አነጋገር አለማወቁን ማወቁ ከሌሎቹ በተሻለ ጠቢብ አደረገው። ይህ እንግዴህ የሶቅራጥስ እንቆቅልሽ ተብሎ የሚታወቀው ነው። በአቴናውያዊን ባለስልጣናት ዘንድ ጥላቻ ያስነሳበት ይሄው ጉዳይ ነበር። የሶቅራጠስ ሞት ሶቅራጠስ 70 ዓመት በሞላው ጊዜ የአቴና መንግስት እንዲያዝና ለፍርድ እንዲቀርብ አደረገ። በወቅቱ ሁለት ክሶች ሲቀርቡበት አንደኛው "በትምህርትህ ወጣቱን አበላሽተሃል" የሚል ሲሆን ሁለተኛው ደግሞ "ለግሪክ ጣዖታት አልተገዛህም" የሚል ነበር። እንደ ፕላቶ ዘገባ ግን ሶቅራጠስ የግሪክ ጣኦታት አምላኪ ነበር። በአንድ አንድ ተመራማርወች ዘንድ የአቴንስ መንግስት ያቀረባቸው ክሶች በውሸት ላይ የተመሰረቱ ናቸው። የሆኖ ሆኖ፣ ክሪቶ የተሰኘው የፈላስፋው ጓደኛ ለጠባቂወቹ ጉቦ በመስጠት እንዲያመልጥ ሁኔታውን አመቻችቶ ነበር። ሶቅራጠስ ግን እምቢ በማለት ቀረ እንጂ አላመለጠም። ሶቅራጠስ ለፍርድ በቀረበ ጊዜ ሰፊ የሆነ የመከላከያ ክርክር በማቅረብ የአቴናን መንግስት ክስ ውድቅ ለማደርግ ሞክሯል። ከዚህ በኋላ ዳኞቹ ምን አይነት ቅጣት እንዲበይኑበት እንደሚፈልግ ሲጠይቁት፣ ለአቴና ህብረተሰብ ካበረከተው ጥሩ ተግባራቱ አንጻር በቀሪው ዘመኑ ሁሉ ነጻ እራት እንዲያመጡለት ተናገረ። ነገር ግን ፍርድ ቤቱ ወይ በቅጣት እንዲለቀቅ ወይንም ደግሞ እንዲገደል የእጅ ምርጫ አደረገ። ውጤቱም ሶቅራጠስ እንዲገደል የሚል ሆነ። ይሁንና ሶቅራጠስ ሞትን አይፈራም ነበር። ሞቱን ለማስቀረት ይቅርታም ሆነ ሌላ ማባበያ አላቀረበም። በርሱ ሥነ ምግባር መሰረት ላመነበት ነገር እስከመጨረሻ መቆሙ ሰናይ ድርጊት ነበር። ስለሆነም ሄምሎክ የተሰኘ መርዝ ጠጥቶ እንዲሞት ስለታዘዘ፣ መርዙን በመጠጣት አለፈ። የሶቅራጠስ ሃሳቦች ሶቅራጠስ የሰወችን ስህተት ለማሳየት ወደ ኋላ አይልም ነበር። እራሱም እንደማያውቅ ያስተምር ነበር። አለማወቄን አውቃለሁ የሚለው ጥቅስ ከዚህ ፈላስፋ ይመነጫል። ስለሆነም ሶቅራጠስ የዕውቀቱን ድንበር እና ልክ ያውቅ ነበር። ከስነ ምግባር አንጻር ሶቅራጠስ ያምን የነበረው የሰው ልጆች ዕኩይ ተግባር የሚፈጽሙት የተሻለ ነበር ስለማያውቁ ነው። ሶቅራጠስ እንደሚለው "ያልተመረመረ ህይወት ምንም ዋጋ የሌለው ህይወት ነው"። ማለቱ እያንዳንዱ ሰው ስለራሱ ህይወት አላማና ተግባር እንዲመረምር መልካም ነው የሚል ነው። ብዙው ሰው የሚያየውን ነገር ከልብ እንደማይመለከት/እንደማይገነዘብ ያምን ነበር። በተረፈ ሶቅራጠስ ስለ ህይወት ትርጉም እና ስለሰናይ ተግባራት ብዙ ጥይቄወችን በማቅረቡ ይጠቀሳል። እኒህ ጥያቄወች እስከ አሁኑ ዘመን የፍልስፍና ዋና ጥያቄና አነሳሽ ሃሳቦች ናቸው። ከሶቅራጠስ በፊት ፍላስፍና ማለት የሂሳብ ጥያቄወችን ለመመለስ የሚጥርና ስለ ተፈጥሮ አለም ጥያቄወችን የሚያቀርብ ነበር። እርሱ ግን ሥነ እውቀትን ፣ ሥነ ምግባርንና ፖለቲካን በመመርመር የፍልስፋናን አድማስ በጣም አስፍቶታል። ስለሆነም የምዕራቡ አለም ፈላስፋ በመባል ይታወቃል። የግሪክ ሰዎች

9003

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A4%E1%8B%B5%E1%88%B5

ኤድስ

ኤድስ አኳየርድ ኢምዩኖደፊሸንሲ ሲንድረም የኤችአይቪየመጨረሻ ደረጃ ነው። ኤችአይቪ ያለበት ሰው ኤድስ ደረጃ ላይ ለመድረስ ብዙ አመታት እንደሚወስድ ጥናት ታረጋግጣል። ኤድስ በኤችአይቪ ሳቢያ የሚመፈጠረው የሰውንት የመከላከያ መዳከም ሲሆን ለተለያዩ በሽታዎች የሚያጋልጥ ደረጃ ነው። አንድ ሰው በኤድስ ሞተ የሚባለው አባባል የተሳሳተ ሆኖ ሳለ በተለያዩ በሽታዎች ተጠቅቶ ነው ወደ ሞት ደረጃ ላይ አንድ ሰው ሊደርስ የሚቻለው። እንዲሁም ቫይረሱ ያለባቸው ሰዎች የፀረ-ኤችአይቪ መዳኒቶችን ሳይጅምሩ የኤድስ ደረጃ ሳይ ሳይርስ ብዙ አመት ሊኖሩ ይችላል። አንድ ሰው የኤድስ ደረጃ ላይ ደረሰ ማለት የሚቻለው የኤችአይቪ ቫይርስ የበሽታ መከላከያ ሃይል ተቁዋማትን ደምስሶ እና ሰውነታችን ከማንኛውም በሽታ የመቁዋቁዋሚያ ሃይሉን በማሳጣት ለተለያዩ ኢንፈክሽኖች ይጋለጣል። የሲዲፎር በመባል የሚታውቀውን በነጭ ደም ሴል ውስጥ የሚገኘውን የሴል ቁጥር () ከ200 በታች በማድረስ የቫይረሱ መጠን በደም ውስጥ እንዲጨምር በማድረግ ለሕይወት ኣደገኛ እና ምቹ ግዝ ተባቂ በመባል የሚታውቁትን በሸታዎች ኦፓርቸንሰቲክ እንፈክሽስ (. በመፍጠር የኤድስ ደረጃ ላይ እንዲደርስ ያደርጋል። አንድ ሰው አንድ ወይም ሁለት ኢንፌክሽኖች ሲኖሩበት እና በጣም ዝቅያለ የሲዲፎር ሴል ቁጥር 350 3 ወይም በታች ሲሆን እና የቫይረሱ ብዛት () ከ 1,000 በላይ ከሆነ የኤድስ ደረጃ ላይ ደረሰ ሊባል ይችላል። የበለጠ መረጃ ለማግኘት ዋና ግጽ ላይ ይመልከቱኤችአይቪ ኤችአይቪ ህዩመን ኢምዩኖደፊሸንሲ ቫይረስ ) በመባል የሚታውቅ ቫይረስ ነው። ኤችአይቪ ቫይረስ የሰውነትን የበሽታ መከላከያ በተለይ የነጭ ደም ሴሎችን በማጥቃት በቀላሉ ሰውነት ለበሽታ እንዲጋለጥ የሚያረግ ቫይረስ ነው። ኤችአይቪ ያለባቸው ሰዎች የበሽታው ምልክት ስይታይባቸው ለብዙ አመታት መኖር ይችላሉ። ቫይረሱ በሰውነታ ውስጥ እስከ አስር ዓመት በመቆየት ምንም ሳይታውቅ እና ምንም አይነት ይህመም ምልክት ሳይታይበት በመኖር እና አለማውቅ ከአንድ ሰው ወደሌላ ሰው ሊተላለፍ የሚችል አደገኛ ቫይረስ ነው። ኤድስ ለመጀመሪያ ጊዜ በኢትዮጵያ ለመጀመሪያ ጊዜ በኢትዮጵያ ውስጥ የኤድስ ታማሚዎች መኖራችው የተረጋገጠው በ1978 ዓ/ም ነው። በአሁኑ ሰአት በኢትዮጵያ ውስጥ 1.3 ሚሊዮን በላይ የሚቆጠሩ ሰዎች ከኤችአይቪ ቫይርስ ጋር አብረው ይኖራሉ። ኤችአይቪ የሚያመለክት የደም ናሙና የተገኘው በሁለት የደም ናሙናዎችይ ላይ ብቻ ነበር። እነዚህም ከታህሳስ 1976 ዓ.ም እስከ 1977 ዓ.ም ባለው ጊዜ ከተሰበሰቡ የደም ናሙና የተገኘ በመሆኑ ኤችአይቪ ኢትዬጵያ ውስጥ የተገኘው 1976 ዓ.ም ነው። ከአካል የሚወጡ ፈሳሾች ላይ ሁሉ ኤችአይቪን ማግኝት የሚቻል ቢሆንም መደበኛ ኤችአይቪ ምርመራ በደም ናሙና ላይ የሚደረግ የኤችአይቪ-1/2 አንቲ ባዲ ምርመራ ነው። እስታሁን የተሰሩትን የአንቲባዲ ምርመራ አይነቶችን በሁለት ከፍል ማየት ይቻላል። ኤላይዛ መሰረት አርገው የሚከናወኑ ኤላይዛ አይ.ኤፍ.ኤ ኤላይዛ-ዌስተርን ብሎት ፈጣን የኤችአይቪ ምርመራ ማለት ለቫይረሱ የተዘጋጀ አንቲ ቦዲ በደም ውስጥ መኖሩንና አለመኖሩን የሚያመልክት የምርመራ አይነት ነው። በፈጣን የምርመራ ዘዴ ውጤቱን ከ10-60 ደቂቃዎች ውስጥ ማውቅ የሚያስችል የመመርመሪያ ዘዴ ነው። በኢትዮጵያ ውስጥ በአሁን ሰዓት የኤችእይቪ/ኤድስ ትምህርት በመስፋፋቱ ጥሩ የሆነ ለውጦች በማየት ላይ እንገኛለን። ከቫይረሱ ጋር ለሚኖሩም ሆነ ቫይረሱ እንደሌለባቸው የሚያቁም ሆን የማያቁም የቫይረሱ መስፋፋት ለመግታት የማያቋርጥ ትምህርት ያስፈልጋል። አንድ ሰው ስለኤችእይቪ/ኤድስ ዐውቀቱ ካለው አንደኛ ቫይረሱ እንዳይስፋፋ ይረዳል ሁለተኛ ሰዎችን ከመገለልም ሆነ ከማግለል የሚመጣውን ትልቅ ጥፋት ለመታገል ይረዳል። ከቫይረሱ የበለጠ ሕብረተሰባችን ጎድቶ የነበረ እና አሁንም በመጉዳት ላይ ያለው ይህ አግሎ ነው። እያንዳዱ ገለሰብ ስለኤችእይቪ/ኤድስ ያለው እውቀት ከፍተኛ ከሆነ ከመግላል እና ከመገለል የሚመጣውን መሽማቀቅ እና ጭንቀት መቆጣጠር ከቻልን ማለት ተልቅ ለውጥ እናመጣለን ማለት ነው። ሕብረተሰባችንም ቢሆን ከቫይርሱ ጋር የሚኖሩትን ሰዎች ማግለል እንደሎለብን መረዳት ይኖርበታል። ይሄን ስንል ማግለል የለብንም ብሎ መስበክ ወይም መናገር ብቻ ሳይሆን በዕለት ዕለት ኑሮአችን ላይ በተግባር ማዋል እንዳለብን መረዳት በጣም ጠቃሚ ነው። ይህ የሰውን የማግለል ባህሪ እኛን የአበሻን የጎዳና በመጉዳት ላይ ያለ ስለሆንም ይህ ጎጂ-ባሕል ማስወገድ አለብን። በኢትዮጵያ ውስጥ ለመጀመሪያ ጊዜ ይኸንን ዝምታ የሰበሩ ልንረሳቸው እና ሁሌ ልናስትውሳቸው የሚገቡ እራሳቸውን አውጥተው ከቫይረሱ ጋር እንድሚኖሩ ያስተማሩ እና የብዙ ወጣቶችን ሕይወት ያተረፍ የመጀመሪያው የተስፋ ጎህ ኢትዮጵያማህበር መስራቾች ናቸው። የኤድስ አመጣጥ ኤድስ በሽታ እንደጀመረ በታማሚዎች ላይ ይታዩ የነበሩት የበሽታ ምልክቶችን በማየት የሰውነት የበሽታ መከላከያ አቅም ከመዳከም ጋር ተያያይዘው የሚመጡ ምልክቶች ሊሆኑ እንደሚችሉ ከመገመት በስተቀር ብዙም የሚታውቅ ነገር አልነበረ፤። ከምን እንደመጣና በምን እንደሚተላለፍ አይታወቅም ነበር። በኋላም በተለያዪ የምርምሮች ዘርፎች ተጠናክረው በመቀጠላቸው የኤድስ በሽታን የሚያመጣው ቫይረስ ለይቶ በማወቅ ተሕዋሱንም በላቦራቶሪ ለይቶ ማውጣት ተችሏል። ይህ የኤድስ በሽታ መንስዔ ተዋሕሳትም በኋላ ላይ ኤችአይቪ የሚለውን ስያሜ አግኝቶዋል ሪትሮ ቫይረስ ከሚባል ተሕዋስ ምድብ ወስጥ መሆኑ ተረጋግጥዋል። ኤድስ ወይም ) በመባል የታወቀው በሽታ የሚመጣው ህዩመን ኢምዩኖደፊሸንሲ ቫይረስ (ኤችአይቪ ) በሚባል ጀርም ነው። በሽታው የሰውነትን የበሽታ መከላከያ በተለይ ነጭ ሴሎችን በማጥፋት ለቀላል በሽታዎች ለሕይወት ኣስጊ የመሆን ዕድል በመስጠት የሚገድል ነው። የሚተላለፈው ቫይረሱ ያለበት ሰው የተጠቀመበትን ያልፀዳ መርፌ በመጠቀም ወይም ኣስፈላጊዎቹ ጥንቃቄዎች ሳይደረጉ በሚፈጸሙ የተለያዩ የግብረ ሥጋ ግንኙነቶች ነው። ኤድስን የሚያመጣው ሕይወት ያለው ጥገኛ ጠንቅ በኃይለኛ የማጉሊያ መሣሪያዎች ይታያል። ቫይረሱ ሰውነት ውስጥ እያለ እስከ ፰ ዓመታት የማይታመሙና በሽታውን የሚያስተላልፉ ጤነኛ ሰዎች ኣሉ። የኤድስ በሽታ ሲጀምር ሰውነት ወይም ኣካላችን በቀላሉ የሚከላከላቸው ጀርሞች እንደፈለጋቸው በመባዛት ለሕይወት ኣደገኛ ሆነው ይገኛሉ። ለምሳሌ ያህል ጤነኛ መድን በነበረን ጊዜ ከማይተናኮሉን ባክቴሪያዎች ኣንዱ ኒሞንያ ያስከትላል። የቆዳ ካንሰር () እና የኣንጎል በሽታም ሊኖሩ ይችላሉ። ) ወይም ኣርክ የሚባሉ ምልክቶችም ሊመጡ ይችላሉ። ከእነዚህም መካከል የንፍፊት ማበጥ፣ የማይለቁ ትኩሳቶች፣ ድካምና ተቅማጥ፣ ክብደት መቀንስ (ከ፲ በ፻ በላይ)፣ ደረቅ ሳልና ከባድ የእንቅልፍ ላብ ይገኙበታል። ትረሽ () እና ሽንግልስ () የሚባሉ በሽታዎችም ሊኖሩ ይችላሉ። ኤድስ እንዳይዝ የምንከላከልበት የክትባት ዘዴ የለም። በሽታው ከያዘም በኋላ የሚፈውስ መድኃኒት የለም። በኣሁኑ ጊዜ ያለን መከላከያ በበሽታው እንዳንያዝ ኣስፈላጊዎቹን ጥንቃቄዎች ማድረግ ብቻ ነው። በሽታው እንዴት እንደሚተላለፍ በምርምር የተደገፉ መረጃዎችን በመከታተል ተረድቶ ቫይረሶቹ እንዳይሰራጩ ትክክለኛዎቹን ጥንቃቄዎች መከተልና ለሌሎችም ማስተማር የያንዳንዳችን ኃላፊነት መሆን ይገባል። ኤድስ ኣሰቃቂና ኣደገኛ በሽታ ቢሆንም እንደጉንፋን በቀላሉ የሚተላለፍ ስላልሆነ ልንከላከለው የምንችለው በሽታ ነው። ስለ በሽታው በሰፊው ማወቅ ባንፈልግ እንኳን በበሽታው እንዳንያዝ እንዴት እንደምንከላከል መረዳትና ወደ ሌሎች እንዳይተላለፍ እንዴት እንደምንጠነቀቅ ማወቅ እንደሚጠቅሙ ተረጋግጧል። ኤድስ ቀስ በቀስ እየተስፋፋ የመጣው ከ1970 ዓ.ም. ወዲህ ሲሆን እስከ 1985 እ.ኤ.አ. ድረስ የተበከለ ደም በመወጋትና በመሳሰሉት ብዙ ሰዎች ያለቅብጠታቸው በበሽታው ተይዘዋል። ከ1988 ወዲህ ግን ኤድስ ሲይዝ ነጭ ሴል የሚሠራውን ኣንቲቦዲ () በመመርመር የኤድስ ቫይረስ እንዳጋጠመን የሚጣራበት ፈጣን የምርመራ ዘዴ ስለተሠራ በተለይ የደም ማነስን ለመከላከል ሆስፒታል ከሚሰጠን ደም በመተላለፍ ሊይዝ የሚችለው ኤድስ ወደ መጣፋቱ ደርሷል። ኤድስ በሚከተሉት ሁኔታዎች ሊተላለፍ ይችላል። ቫይረሱ ያለበት ሰው የተጠቀመበትን የድረግ () መርፌ ሌላ ሰው ቢጠቀምበት () በቫይረሱ መተላለፍ የተነሳ በበሽታው መያዝ ይቻል ይሆናል። በበሽታው ከተያዘ ወይም ቫይረሱ ካለበት ማንኛውም ሰው (ወንድ ወይም ሴት) ጋር የግብረ ሰዶም ግንኙነት () በማድረግ በሽታው ሊይዝ ይችላል። ኤድስ ቫይረሱ ወይም በሽታው ካለበት ሰው ጋር በሚደረግ የግብረ ሥጋ ግንኙነት () የሚይዝ የኣባለ ዘር በሽታ ሆኗል። ቫይረሱ ያለባት እናት በሽታውን (ማህፀን ውስጥና በምትወልድበት ጊዜም) ለሕፃንዋ ማስተላለፍ () ትችላለች። በበሽታው የተያዘች እመጫትን የጡት ወተት በመጥባት (በመጠጣት) ሕፃናትን በሽታው ሊይዛቸው () ይችላል። ከኤድስ በሽታ ለመከላከል የሚከተሉትን እርምጃዎች መውሰድ ይጠቅማል። ከማንኛውም ዓይነት የግብረ ሥጋ ግንኙነት (ከተቻለ) መቆጠብ፣ ወይም ኣንድ ታማኝ የፍቅር ጓደኛ ሌላ የግብረ ሥጋ ግንኙነት ኣለማድረግ። ለረዥም ጊዜ ተማምነው ኣብረው የቆዩ ባልና ሚስት መስጋትና ለኤድስ ሲባል በኮንዶም () መጠቀም የለባቸውም። ታማኝነት ከመቼውም ጊዜ ኣሁን ኣስፈላጊ ነው። የሚወጉ ድራጎች (እተደበቁ ተሰባስበው ባልፀዱ መሣሪያዎች ከሚወስዱ ጋር) ኣለመውሰድ። በሽታው ከያዘው ሰው ጋር መርፌና ሲሪንጋ ኣለመጋራት። ከማያውቁት ሰው ወይም ከብዙ ሰዎች ጋር የግብረ ሥጋ ግንኙነት በማድረግ ከቆዩ (ኣመንዝራ) ጋር ማንኛውንም ዓይነት የግብረ ሥጋ ግንኙነት ኣለማድረግ። ቫይረሱ እንዳሌለበት ከማያውቁት (ወይም በሽታው ከያዘው) ሰው ጋር የግብረ ሥጋ ግንኙነት ማድረግ ካስፈለገ የሚከተሉትን ፬ ጥንቃቄዎች መከተል ያስፈልጋል። የኤድስ ቫይረስ ያለባቸው የተለያዩ የኣባለ ዘር ፍሳሾች () ወደ ሌላ ሰው (ብልት፣ ኣፍ፣ ፊንጢጣ ወዘተ...) እንዳይገቡ መጠንቀቅ። የኤድስ መኖር ካጠራጠረ የግብረ ሥጋው ግንኙነት ከመጀመሩ በፊት ወንድየው የላቴክስ () ላስቲክ ኮንዶም ብልቱ ላይ ማድረግ ኣለበት። ከቆዳ የሚሠራው ዓይነት ኮንዶም ለኤድስ መከላከያ ኣይሠራም። ለተጨማሪ ጥንቃቄ እስፐርሚሳይድስ () ቫይረሶቹን የመግደል ጥቅም ስላላቸው የኮንዶሙን ውጭና ጫፍ ማነካካት ሳይጠቅም ኣይቀርም። ከደረቁ ይልቅ ቅባት () ያለው የላቴክስ ኮንዶም እንዳይቀደድም ይመረጣል። በውሃ () በተበጠበጠ እንጂ እንደ ቫስሊን የኣሉ ነዳጅ ዘይት () የሚበጠበጡ ቅባቶች ኮንዶሙን ስለሚበሳሱ ኣለመጠቀም ጥሩ ነው። ፓኬቱ ላይ የተጻፈውን ማንበብ ያስፈልጋል። ከፈቃደ ሥጋው ግንኙነት በኋላ ላቴክሱን በጥንቃቄ ማውጣት መረሳት የለበትም። ተጨማሪ መረጃ በተጨማሪም የሚከተሉት ታውቀዋል። የኣንድ ሰው ደም ወደ ሌላው (በብዛት) ሊተላለፍባቸው የሚችልባቸውን ቍሳቁስ ለሌላ ከማዋስ መቆጠብ። ለምሳሌ ያህል የጺም መላጭያ፣ ጥርስ ብሩሽና መፋቂያ የመሳሰሉትን ኣለመዋዋስ። ደም መበካከልን ሊያስከትሉ የሚችሉ ባህሎች ከኣሉ ማረም ወይም እንዲጠፉ ማበረታታት። የኤድስ ቫይረስ ሊኖርባቸው የሚችሉ ደምና የመሳሰሉትን ጓንት (እና እንዳስላጊነቱም ማስክ) ሳያደርጉ ኣለመነካካት። ስለበሽታው ለማያውቁ ማሰማትና ለልጆች ማስተማር እንዲሁም ኤድስ ያለባቸውን በሚቻለን ሁሉ የመርዳት ኃላፊነትና በየጊዜው የሚገኙትን የምርምር ውጤቶች ለማወቅ መሞከርና ይኸንኑ ዕውቀት ማሰራጨት ኣለብን። የኤድስ ቫይረስ ደካማ በመሆኑ ከኣካል ውጭ ለረዥም ጊዜ ኣይኖርም። (እንደ ዕቃው ዓይነት የተነካኩትን ለዓሥር ደቂቃዎች ማፍላት ወይም ኣንድ በመቶ ብሊች ባለው ውሃ መዘፍዘፍ ቫይረሶቹን ሊገድል ይችል ይሆናል። ኣንድን ሰው የበሽታው ቫይረስ እንዳላጋጠመው በተለያዩ (ተደጋጋሚ) የደም ምርመራዎች ማጣራት ይቻላል። (ኣስቀድሞም የኣካባቢውን የኤድስ ሕግ ማወቅ ጠቃሚ ነው።) ኤድስ በመጨባበጥና በመሳሳም እንዲሁም በሽንትና በሰገራ፣ በወባ ትንኝና ቁንጫን በመሳሰሉት ደም መጣጮች ኣይላለፍም ተብሏል። የኤድስ ቫይረስ (እራሱን ስለሚቀያይር ጥሩ ዓይነት) የመከላከያ ክትባት በቅርቡ ላይሠራ እንሚችል ተተምኗል። የቫይረስ በሽታዎችንም ማዳን በጣም ከባድ ስለሆነ (የኤድስም ቫይረስ ከሰው ጂን ጋር ስለሚካለስ) ፈዋሽ መድኃኒት በቅርቡ መገኘቱ ያጠራጥራል ይባላል። እስከዚያው ድረስ ግን በሽታው በየኣገሩ (ኢትዮጵያ ጭምር) መስፋፋቱን ስለቀጠለ ለሞት ከመማቀቅ ኣስቀድሞ ማወቅ የሚሻል ይመስለኛል። ቫይረሱ (ለረዥም ጊዜ) ከነበረባቸው መካከል ፺፱ በ፻ በበሽታው ተይዘዋል። (ኤዚቲ) እና የመሳሰሉት መድኃኒቶች ቫይረሱ እንዳይባዛ በመከላከል በሽታው እንዳይገድል ጊዜ ለመግዛት ይጠቅማሉ ይባላል። የኤድስ መኖር ካጠራጠረ በጥሩ ጤንነት ለመኖር መሞከርና መድንን ከሚያዳክሙ መቆጠብ እንደሚራዱ ተገምቷል። በሽታው በመካከላችን ስለኣለ በኣለማወቅና በጥንቃቄ ጉድለት በኤድስ ብንያዝ ጥፋቱና ፀፀቱ የራሳችን ይመስለኛል። እስከ በዩናይትድ እስቴትስ ውስጥ የኤድስ ቫይረስ ከተገኘባቸው ፪፻፸ሺህ ሰዎች መካከል ፩፻ሺህ በበሽታው ሞተዋል። በዓለም ላይም (፩፶፬ ኣገሮች) ኣንድ ሚሊዮን የሚጠጉ ሰዎች በኤድስ በሽታ ተይዘዋል። (ሕዝቡም መጠንቀቅ ካልጀመረ በቫይረሱ የሚበከለው ሰው ቍጥር በየዓመቱ እጥፍ እየሆነ ሊቀጥል እንደሚችልና ለማስታመምም ብዙ ቢሊዮን ዶላርስ እንደሚያስፈልግ ተገምቷል።) ግብረ ሰዶም የሚያዘወትሩና ድረግ የሚወጉ ሰዎች በሽታ ነው እየተባለ ቸል ሲባል ቆይቶ ኣሁን የሁላችንም ጠር መሆኑ ስለተደሰረበት የሚፈለግብንን ብናከናውንና (ከመንግሥታትም ጋር) ብንተባበር በሽታውን መቆጣጠር ይቻል ይሆናል። ፈንጣጣን (እና ደስታ በሽታዎች) ከዓለም ለማጥፋት ከጠቀሙን መካከል ክትባትና የሕዝቡ ትብብር ዋናዎቹ ናቸው። ስለ ግብረ ሥጋ ግንኙነት ማውራት ለማንኛውም ሕብረተሰብ ኣሳፋሪ ቢሆንም ኤድስ ያመጣብን ዱብ-ዕዳ የሕይወት ጉዳይ ስለሆነ መወያየት መጀመር ኣለብን። ይህ ጽሑፍ የተጻፈው የሕክምና ዕርዳታ ለመስጠት ኣይደለም። በበለጠ ለመረዳት ሓኪሞቻችሁን ኣማክሩ። በ1988 እ.ኤ.አ. ለእያንዳንዱ የዩናይትድ እስቴትስ ቤተሰብ የተባለ ፰ ገጽ ጽሑፍ ከ ሲላክ ወደ አማርኛ በነፃ በዶ/ር ኣበራ ሞላ ተተርጕሞና ተሰራጭቶ ነበር። የእዚህ የ፲፱፻፹፫ ዓ.ም. ጽሑፍ መነሻ ይኸው የ 88-8404 ጽሑፍ ነው። የውጭ መያያዣዎች አበሻ ኬር የበጎ እድራጊ ድርጅት 2008 20, 2008 ትርጒም በአበሻ ኬር . [ኤድስ በዶክተር ኣበራ ሞላ ፲፱፻፹፫ ዓ.ም.] ዝምታው ይሰበር 2008 የኢትዮጵያ ኤድስ መረጃ ማእከል ዶ/ር ኣበራ ሞላ

11589

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%B0%E1%89%A0%E1%89%A0%20%E1%88%B0%E1%8B%AD%E1%8D%89

ደበበ ሰይፉ

ደበበ ሰይፉ የአማርኛ ባለቅኔ ነበሩ። ሚያዚያ 16 ቀን 1992 ዓ.ም ከዚህ ዓለም በሞት የተለየው ደበበ ሰይፉ ዘርፈ ብዙ የጥበብ ሰው ነው፡፡ ገጣሚ፣ ሃያሲ፣ መምህር፣ ጸሐፊ-ተውኔት፣ የሥነ-ጽሑፍ ተመራማሪ… ነው፡፡ “የብርሃን ፍቅር” እና “ለራስ የተጻፈ ደብዳቤ” የግጥም ሥብስቦቹ የተደጎሱባቸው መጻሕፍቱ ናቸው፡፡ ከዚህ ቀጥሎ ያለው መረጃ /አቀናባሪ አሉላ ከ / አማካኝነት /የደበበ ሰይፉን 7ኛ ዓመት የሙት ዓመት ምክንያት በማድረግ ሚያዝያ16,1999ዓ.ም የተቀናበረ ነው፡- “..ደበበ ሰይፉ ሐምሌ 5 ቀን 1942 ዓ.ም. በሲዳሞ፡ ይርጋለም ተወለደ። የአንደኛና የሁለተኛ ደረጃ ትምህርቱን በይርጋለምና በአዲስ አበባ ኮከበ ጽባህ ትምህርት ቤቶች ተማረ። ከአዲስ አበባ ዩንቨርስቲ በኢትዮጵያ ቋንቋዎችና ሥነ ጽሁፍ ትምህርት ክፍል ከፍ ባለ ማዕረግ የመጅመሪያ ድግሪውን አገኘ። በእንግሊዘኛ ሥነ ጽሁፍ የማስተር ድግሪውን ተቀበለ። ከ1966 እስክ 1984 በረዳት ፕሮፌሰርነት አገለገለ። ለበርካታ ዓመታት የኢትዮጵያ ደራሲያን ማኅበር ፕሬዜዳንት ሆኖ ሰራ። በቀድሞው ኩራዝ አሳታሚ ድርጅት ያልታተሙ መፃህፍት ገምጋሚም ነበር። ከ1985 ዓ.ም. ጅምሮ ለሰባት ዓመታት ታሞ ማቀቀ። ሚያዝያ 16 ቀን 1992 ዓ.ም. በተወለደ በሃምሳ ዓመቱ ከዚህ ዓለም በሞት ተለየ። ሚያዝያ 17 ቀን 1992 ዓ.ም. ንፋስ ስልክ በሚገኘው የቅዱስ ዮሴፍ ቤተ ክርስቲያን መካነ መቃብር በድኑ አረፈ። ከተማሪነቱ አንስቶ በርካታ ግጥሞች ጽፏል። «የብርሃን ፍቅር» የተሰኘ የመጀመሪያ የግጥም መድበሉን በ1980 ዓ.ም. በኩራዝ አሳታሚ ድርጅት አሳተመ። የብርሃን ፍቅር ሁለተኛ ክፍል የሆነውንና ፦ «ለራስ የተፃፈ ደብዳቤ» የተሰኘውን መድበሉን ደግሞ በ1992 ዓ.ም. በሜጋ አሳታሚ ድርጅት ታተመ። በተውኔቱ ዘርፍ «የቲያትር ጥበብ ከፀሐፌ ተውኔቱ አንፃር» የሚለው መጽሐፉ፤ «ሳይቋጠር የተፈታ» እና «ከባህር የወጣ ዓሣ» የተሰኙት ቲያትሮቹ ቢጠቀሱ ይበቃል…ጥናታዊ ፅሁፎቹም በርካታ ናቸው። አታልቅስ አትበሉኝ አትሳቅስ በሉኝ ግዴለም ከልክሉኝ፤ የፊቴን ፀዳል አጠልሹት በከሰል፤ የግንባሬን ቆዳ ስፉት በመደዳ፤ ጨጓራ አስመስሉት። አትጫወት በሉኝ ዘፈኔን ንጥቁኝ ብቻ ፤ አታልቅስ አትበሉኝ አትጩህ አትበሉኝ ። ከሰባት ዓመት በፈት ደበበ ሰይፉ እንዳረፈ ሰሞን ስሙን፦ በጋዜጣ፤ በመጽሔት፤ በሬዲዮና በቴሌቪዥን ሲነሳ ሲወሳ ከርሟል። እስከዛሬም ይታወሳል። ዛሬም ሰባተኛ የሙት ዓመቱን እንዘክረዋለን። ይህን የምናደርገው ፕሮፌሰር ስለሆነ ፤ ገጣሚ ስለሆነ ፤ አንደበተ ርቱዕ ስለሆነ ፤ ፀሐፊ ተውኔት ስለሆነ ፤ ጠቢብ ስልሆነ ብቻ አይደለም ። በዛሬው ዘመን ስለሱ ተወሳ - አልተወሳ ምንም ቁም ነገር የለውም። ሳንታሮ ታኒካዋ ፅፎት ጆርጅ ጊሽ ጀር የተረጎመውን፦ “ ” የሚለውን ግጥም አስታውሶ ትካዜ ባሟሸው ዝምታ ማለፍም ይቻል ነበር። ነገር ግን ጋሽ ደበበ ሁሉንም «ልዩ» ነገር እንደነበር የማያውቁት እንዲያውቁት ጋሽ ደበበ ሁሉንም «ልዩ» ነገር ነበር። ልዩ ፕሮፌሰር፤ ልዩ ባለቅኔና ገጣሚ፤ ልዩ ተናጋሪ (ኦራተር)፤ ልዩ ተፈላሳፊ፤ ልዩ ፀሕፊ ተውኔት፤ ልዩ ጠቢብ፤ ልይ ሩህሩህና ደግ፤ ልዩ «ቅዱስ» አማፂ፤ ልዩ ልዩ ነበር። ፍርሃት አዶከብሬ ፍርሃት አዶከብሬ አያ እናት አይምሬ የቁም መቃብሬ የቅዥት አገሬ። ከሥጋ ከነብሴ ከደሜ ቆንጥሬ ከአጥንቴ ሰንጥሬ፤ ምስህን ሰጥቼህ ላመልህ ገብሬ፤ ያው ነህ አንተገና ልጓምህ አይላላ። ትጋልበኛለህ በእሾህ በቆንጥር ላይ ጨለማ እንደ ግራር በቅሎበት በሚታይ አንዲት ዘሃ-ጮራ እውነት - ፍቅር - ውበት ቅዱስ አማፂ ሆኖ ሳለ ከውስጡ አልነቀል ያለውን የፍርሃት ርዝራዥ በ«ፍርሃት አዶከብሬ» ውስጥ ያሳየናል። ካልፈራህ እንዴት ቅዱስ አማፂ ትሆናለህ? ትፈራለህ፤ ትደፍራለህ። ድፍረት በፍርሃትህ ልክ ነው። በፈራኸው መጠን ትደፍራለህ። የማትፈራ ከሆንክ፦ የማትደፍር ነህ። የማትደፍር ከሆንክ የማትደፈር ነህ፤ (ብዙ ጊዜ)። የማትፈራም የማትደፍርም ከሆንክ ደግሞ በድን ነህ። ቅዱስ አማፂነትህ የፍርሃትና የድፍረትህ ድምር ውጤት የሚሆንበት (አብላጫ) ጊዜ አለ። «ጋሼ ደበበ እንዴት ኮሚኒስት እንደሆነ» አንድ ስው ሲያወጋ፡- ያኔ ተማሪ ነበር አሉ። ስታዲየም ዙሪያ አንድ ምግብ ቤት ገባ። እርቦታል። ምግብ አዘዘ። የመብል አምሮት የሠራው ምራቅ በአፉ ግጥም እያለ ትንሽ «አፋዊ» ኩሬ ይሰራል። ያዘዘው ምግብ እስኪቀርብለት በመጠባበቅ ላይ እያለ አንድ ሰው በዝግታ ወደ ውስጥ ገባ። ቡትቶ ለብሷል፤ ዓይኖቹ በደረቀ ፊቱ ውስጥ ተቀርቅረዋል። እንደራበው ያስታውቃል። ተያዩ። የዓይን ግጭቱ ቁም ነገር ያዘለ ከባድ ሃሳብ ሰራ። ያ ሰው ሊናገር ከሚችለው በላይ ለጋሽ ደበበ መልዕክቱ ደረሰው፦ «እርቦኛል ፤ በልተህ ሲተርፍህ እንድትሰጠኝ» ነው ያሉት የሰውየው ዓይኖች። ጋሽ ደበበ ግን ከዚህ በላይ አምሮት በሰራው ምራቅ ግጥም ያለ አፉ ክው አለ። የታዘዘው ምግብ እየመጣ ነበር። እፈቱ ተቀመጠ። መብሉን አየው ጋሽ ደበበ። ከመቀመጫው ተነሳ። አነሳው ምግቡን። ለሰውየው ሰጠው። መስጠት ጀምሮ መስጠቱ ከማብቃቱ በፊት በአንድ ጊዜ ሁለት ነገሮች ሆኑ…ከውጭ ግር ያሉ ቡትቶ የለበሰው ሰውዬ ጉስቁል አጃቢዎች መሻማት ጀመሩ። ይሄ አንዱ ነገር ነው። የምግብ ቤቱ ባለቤት ባለቡትቶውን ሰውዬ መቀጥቀጥ ጀመሩ፤ ይሄ ደግሞ ሌላው ነገር ነው። ምግቡ ተደፋ። ጐስቋላው ሰውዬ ደማ። ምግቡ፤ ደሙ፤ አሸዋው፤ አፈሩ፤ ጠጠሩ ሺህ ዓመት እዚያ ቦታ የቆመ ያህል ተሰማው። ተነቀሳቀሰ። ወዴት እንደሚሄድ ሳያውቅ መራመድ ጀመረ። ከዚያን ቅፅበት ጅምሮ በኮሚኒዝም ተጠመቀ። ታላቁ መብረቅ ከሰባት ዓመት በፈት አመለጠ። ትናንት ከኛ ጋር ነበር፤ ዛሬ የለም። የጊዜ ጉዳይ ነው። በጊዜ ላይ ሲፈላሰፍ የቋጠራቸው ስንኞች ስለስብዕናው የሚሰጡት ስዕል አለ። የኢትዮጵያ ጸሓፊዎች

8994

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8C%8D%E1%89%A5%E1%88%A8%20%E1%88%B5%E1%8C%8B%20%E1%8C%8D%E1%8A%95%E1%8A%99%E1%8A%90%E1%89%B5

ግብረ ስጋ ግንኙነት

ግብረ ስጋ ግንኙነት ወይም ሩካቤ ስጋ ማለት በሴትና በወንድ መካከል ለስሜት እርካታ የሚደረግ ግንኙነት ወይም ፍቅር መሥራት ነው። ይህም ለመባዛት ወይም ለመዋለድ አስፈላጊ ከመሆኑ በላይ የወሲብን እርካታዊ ፍላጎት ለማሟላት ሊሆን ይችላል። በሥነ ሕይወት ዘርፍ ሲታይ ወሲብ፣ የእንስትን (ሴትን) እና የተባእትን (ወንድን) ዘር በማዋሃድ ወይንም በማዳቀል፣ የፍጡራን ዝርያ ()፣ ከአሮጌ ወደ አዲስ እየታደስ፡ በቅጥልጣይ ረገድ ለረዥም ጊዜ እንዲቆይ የሚያስችል፣ ተፈጥሮ የቸረችው ተፈጥሯዊ ተግባር ነው። በእያንዳንዱ የፍጡር ዝርያ ተባእትና እንስት ፆታዎች ይገኛሉ። እነዚህ ፆታዎች በየራሳቸው ዘርን ማስተላልፍ የሚችሉብት ልዮ የማዳቀያ ህዋሳትን በአካላቸው ወስጥ ይሠራሉ ወይንም ያዘጋጃሉ። እነዚህ ልዮ ህዋሳት 'ጋሜት' () በመባል ይታወቃሉ። እነዚህ ልዩ ህዋሳት በአካልቸው ተመሳሳይ (በተለይ በመባል የሚታወቁት) ሊሆኑ ቢችሉም፣ ነገር ግን በአብዛኛው ጊዜ ከተባእትና እንስት የሚገኙት የዘር ህዋሳት በቅርፃቸውም ሆነ በአኳኋናቸው ይለያያሉ። የወንዱ የዘር ህዋስ፣ ም'ጥን ያለና በትንሽ ይዘት ብዙ ዘራዊ ምልክቶችን ማጨቅ እንዲችል ሆኖ የተሠራ ሲሆን፣ ይህንንም ይዞ ረጅም ርቀት መጓዝ እንዲችል የፈሳሽ ውስጥ ተስለክላኪነት ባህርይ ወይንም ችሎታ አለው። የሴቷ ልዩ ህዋስ፣ ከወንዱ ህዋስ ጋር ሲስተያይ በአካሉ አንጋፋ ሲሆን፣ ይህ የሆነበትም ምክንያት ተንቀሳቃሽ ሳይሆን የረጋ ከመሆኑም ሌላ፣ ከተባእት ዘር ጋር ከተገናኘ በኋላ በውስጡ ለሚፈጠረው ሽል አስፈላጊውን የማፋፊያ ንጥረ ነገር መያዝ ስላለበት ነው። የአንድ ፍጡር ፆታ የሚታወቀው በሚፈጥረው የዘር ህዋሥ አይነት ነው። ተባእት ፍጡራን የተባእትን የዘር ህዋሥ () ሲፈጥሩ፣ እንሥት ፍጡራን የእንሥትን የዘር ህዋሥ () ይፈጥራሉ። የተወሰኑ ዝርያዎች፣ የተባእትንም የእንስትንም የዘር ህዋሥ ከአንድ ግላዊ አካል የሚያፈልቁ ሆነው ይገኛሉ። እነዚህ ፍናፍንት () በመባል ይታወቃሉ። አብዛኛውን ጊዜ የአንድ ዝርያ ተቃራኒ ፆታዎች፣ የተለያየ የአካል ቅርፅና የባህርይ ገጽታ ይታይባቸዋል። ይህ ልዩነት ሁለቱ ፆታዎች ያለባቸውን የእርባታ ኃላፊነትና የሚያስከትለውን አካላዊ ተፅእኖ ያንፀባርቃል። ወሲባዊ እርባታ ይህ ተግባር፣ ከላይ እንደተጠቀሰው፣ የእንስትና የተባእትን ዘር በማዋኃድ ወይንም በማዳቀል፣ ፍጡራን ዝርያ ()፣በተዋልዶ ከአሮጌ ወደ አዲስ እየተታደስ፡ በቅጥልጣይ ረገድ ለረዥም ጊዜ እንዲቆይ የሚያስችል፣ ተፈጥሯዊ ተግባር ነው። በዘር ሀዋሣት ውህደት ወቅት ክሮሞሶም () ከአንዱ ለጋሽ (ወላጅ) ወደሌላው ይተላለፋል። እያንዳንዱ ተሣታፊ ህዋሥ የለጋሾችን ግማሽ ክሮሞሶም ይይዛል። ግማሽ የአባት፣ ግማሽ የእናት ክሮሞሶሞች ተገናኛተው ይዋሃዳሉ ማለት ነው። ተወራሽ የዘር ምልክቶች፣ ዲ-አክሲ-ሪቦ-ኒውክሊክ አሲድ ወይንም ዲ-ኤን-ኤ በመባል በሚታወቀው፣ በክሮሞሶሞች ውስጥ የሚገኝ ንጥረ ነገር ውስጥ ሰፍረው ይገኛሉ። ይህ ውህደት ክግማሽ የአባት፣ ክግማሽ የእናት ክፍል የተስራ የክሮሞሶም ጥማድ ይፈጥራል። ክሮሞሶሞች በጥንድ ሆነው በሚገኙበት ጊዜ ዳይፕሎይድ () ይባላሉ። ክሮሞሶሞች በአሃዳዊ ህላዌ ጊዜ ሃፕሎይድ () ይባላሉ። ዳይፕሎይድ የሃፕሎይድ ህዋስን (ጋሜት መፍጠር ይችላሉ። ይህ የሃፕሎይድ ጥንሰሳ ሂደት ሚዮሲስ () በመባል ይታወቃል። ሚዮሲስ የሚባለው ሂደት የክሮሞሶማዊ ቅልቅል () ሁኔታን ሊፈጥርም ይችላል። ይህ ሁኔታ መሳ በሆኑ ክሮሞሶምች መካከል የሚፈፀም ሲሆን፣ የክሮሞሶሙ ዲ-ኤን-ኤ ከባቢ ተቆርሶ ከሁለተኛው ክሮሞሶም ዲ-ኤን-ኤ ከባቢ ጋር ይዋሃዳል። ተራፊዎቹ ዲ-ኤን-ኤ እርስ በርሳቸው ባኳያቸው ይዋሃዳሉ። ውጤቱም በባህርይ ከበኩር ዳይፕሎይድ የተለየ አዲስ ዳይፕሎይድ መፍጠር ነው። ይህ የክሮሞሶም ቅልቅል ሂደት ከለጋሽ ወላጆች በተፈጥሮ ባህሪው የተለየ አዲስ ዝርያ () ይከስታል። በብዙ ፍጡራን የርቢ ሂደት ውስጥ የሀፕሎይድ ክስተት፣ ጋሜት በመፍጠር ላይ ብቻ ያተኮረ ነው። በዚህ ሁኔታ የሚገኙት ጋሜት እርስ በርሳቸው በመቀላቀል ዳይፕሎይድ መከሰት እንደሚችሉ ሆነው የተዘጋጁ ናቸው። እንዲሁም በሌሎች ፍጡራን ርቢ ጊዜ ጋሜት ራሳቸውን በመክፈል አዲስና ልዩ ልዩ የአካል ህዋሣትን መፍጠር ይችላሉ። እነዚህ በዚህ ሁኔታ የሚፈጠሩ የአካል ህዋሣት ሃፕሎይድ ክሮሞሶም ይኖሯቸዋል። በሁለቱም በኩል የሚገኙት ጋሜት በውጭ አካላቸው ተመሣሣይነት ያሳያሉ። ሆኖም ግን በአካላቸው የማይመሳሰሉ ጋሜት ይገኛሉ። በተለምዶ ተለቅ ያሉት ጋሜት የእንስት ህዋስ () ሲሆኑ፣ አነስ ያሉት ደግሞ የተባእት ህዋስ () ናቸው። በአካል መጠን ተልቅ ያለ ጋሜት የሚያመነጭ ግለፍጡር የእንስትነትን ፆታ ይይዛል፣ እንዲሁም አነስ ያለ ጋሜት የሚያመንጭ ግለፍጡር የተባእትን ፆታ ይይዛል። ሁለቱንም አይነት ጋሜት በአካሉ ውስጥ የሚያመነጭ ግለፍጡር ፍናፍንት () ይባላል። በአንዳንድ ሁኔታ ራሳቸውን በራሳቸው በማዳቀል፣ ያላንዳች ወሲባዊ ጓደኛ አዲስ አካል (ፅንሥ) መፍጠር ይቸላሉ ። አብዛኞቹ የወሲባዊ ተራቢ እንስሳት እንድሜያቸውን የሚያሳልፉት በዳይፕሎይድነት ነው። በነዚህ እንሥሣት ውስጥ የሃፕሎይድ መኖር ጋሜትን ለመከሰት ብቻ የተዋሰነ ነው። የእንስሳት ጋሜት የእንስትና የተባእት ህላዌ አልቸው። እነዚሀም የተባእት ህዋስ እና የእንሥት ህዋስ () የሚባሉት ናቸው። ጋሜት በእንስቷ አካል ውስጥ በመዳቀል (በመዋኃድ) ከወላጅ ለጋሾች ዘር የተዋጣና፣ የታደስ አዲስ ፍጡር ወይንም ፅንስ () ይፈጥራሉ። የወንዱ ጋሜት፣ የተባእት የዘር ህዋሥ () በወንዱ ቆለጥ ወስጥ የሚጠነሰስ ሆኖ፣ በመጠኑ አነስተኛና በፈሳሽ ውስጥ ለመስለክለክ የሚያስችለው ጭራ አለው። ይህ የዘር ህዋስ ከሌሎች የአካል ህዋሳት ጋር ሲነፃፀር አብዝኛዎቹ መደበኛ ህዋሳዊ ክፍሎች የተሟጠጡበትና፣ ለፅንሥ ምስረታ ብቻ የሚያስፈልጉ ነግሮችን የያዘ ህዋስ ነው። የህዋሱ አካላዊ ቅርፅ፣ በፈሳሽ ውስጥ በፍጥነትና በቀላሉ እንዲጓዝ የተገነባ ነው። የእንስት የዘር ህዋስ ፍሬያዊ ወይንም የእንቁላል ህዋስ ሲሆን በእንስቷ ማህፀን ውስጥ፣ እንቁላል እጢ ወይንም እንቁልጢ() በሚባሉ ቦታዎች ውስጥ የሚጠነሰስ ነው። ይህ የዘር ህዋስ፣ ከተባእት የዘር ህዋስ ጋር ሲነጻጸር በአካሉ ትልቅ ሲሆን፣ የእንቁላል ወይንም የፍሬ ቅርፅ ይኖረዋል። በውስጡም ለመጸነሻ የሚያስፈልጉ የዘር ክሮሞሶሞችና፣ ጽንሱም ከተፈጠረ በኋላ አስፈልጊ የሆኑ ንጥረ ነገሮችን ከሚይዙ ክሌሎች ህዋሳት ጋር የተቆራኘ ሆኖ ይገኛል ። ሁሉም በአንድ እሽግ እንቁላል ውስጥ ይገኛሉ። የአጥቢ እንሥሣት ፅንስ በእንስቷ ውስጥ ለውልድ እስኪበቃ ድረስ ያድጋል። የሚያስፈልጉትን ንጥረ ነገሮችም ከእናቲቱ አካል በቀጥታ ይካፈላል። እንሥሣት በአብዛኛው ተንቅሳቃሽ ሲሆኑ፣ የወሲባዊ ጓደኛ ወይንም አጣማጅ ይፈልጋሉ፣ ያስሳሉ። አንዳንድ በውሃ ውስጥ ይሚኖሩ እንሥሣት ውጫዊ ድቅለት () የሚባለውን ይጠቀማሉ። በዚህ ጊዜ የንእንስቷ እንቁላሎችና የተባእቱ የዘር ህዋስ ውኃው ውስጥ አንድ ላይ ተለቀው እንዲቀላቀሉ ይደረጋል። በመሬት ላይ የሚኖሩ እንሥሣት ግን የወንዱን የዘር ህዋሳት ወደሴቷ ሰውነት የማስተላልፍ ዘዴ ይጠቀማሉ። ይህ ውስጣዊ ድቅለት () ይባላል። አእዋፍ፣ አብዛኞቹ ለሠገራ፣ ለሽንት እንዲሁም ለመዳቀል የሚጠቀሙበት አንድ ብቸኛ ቀዳዳ አላችው። ይህ ሬብ () ይባላል። ተባእትና እንስት አእዋፍ፣ ሬባቸውን በማገናኘት ወይንም በማጣበቅ የወንዱን ነባዘር () ያስተላልፋሉ። ይህ ሬባዊ ጥብቀት () በመባል ይታወቃል። አብዛኞቹ የመሬት ላይ እንሥሣት የወንዱን ነባዘር ለማስተላለፍ ይሚጠቅም ብልት ይኖራቸዋል። ይህ ብልት፣ ተስኪ ብልት () በመባል ይታወቃል። በሰብአውያንና በአጥቢ እንሥሣት ውስጥ ይህ ብልት፣ ቁላ ተብሎ የሚታወቀው ነው። ይህ ብልት በእንስቷ የድቅያ ቀጣና (እምሥ) ውስጥ በመግባት የወንዱን ነባዘር ያፈሳል። ይህ ሂደት ወሲባዊ ግንኙነት (የግብረ ሥጋ ግንኙነት) ይባላል። የወንዱ ብልት፣ የወንዱ ነባ ዘር የሚያልፍበት የራሱ ቀጣና ይኖረዋል። የእንስት አጥቢ እንሥሣት ወሲባዊ ብልት (እምሥ) ከማህፀኗ ጋር የተገናኘ ነው። የሴቷ ማህፀን ፅንሱን በውስጡ በማቀፍ አስፈላጊ ንጥረ ነገሮችን ከሴቷ አካል እያንቆረቆረ፣ አቅፎ ጠብቆ ለውልድ እስኪበቃ ያሳድገዋል። ይህ ሂደት እርግዝና ይባላል። በተንቀሳቃሽነታቸው ምክንያት፣ የአንዳንድ እንሥሣት ድቅለት የግዳጅ ወሲብን ይከስታል። አንዳንድ ነፍሳት ለምሳሌ፣ የእንስቷን ሆድ በመቅደድ ወሲብ ያካሂዳሉ። ይህ እንስቷን የሚያቆስል ብቻ ሳይሆን፣ የሚያሰቃይ ነው። እንደ እንሥሣት፣ ዕፅዋትም የእንስትና የተባእት የዘር ህዋስ () ያመነጫሉ። ብዙ ታዋቂ የሆኑ ዕፅዋት የሚያመነጩት ተባእታይ የዘር ህዋስ በቅርፊት የታቀፈ ሆኖ በናኒ ወንዴዘር()ይባላል። የእፅዋት እንሥት የዘር ህዋስ በኦቭዩል ውስጥ የሚገኝ ነው። ይህ እንስታይ ህዋስ፣ በወንዱ ወንዴዘር ከተደቀለ በኋላ የእፁን ዘር () ያመነጫል። ይህ ዘር እንደ እንቁላል በውስጡ ለሚፈጠረው ፅንሥ አስፈላጊ ንጥረ ነገር ይይዛል። እንስት (በግራ) እና ተባእት (በቀኝ) ሆነው የሚታዩት ፍሬ መሰሎች፣ የዝግባና የመሳሰሉት ስርክ-አበብ ትልልቅ ዛፎች የሴትና የወንድና ወሲባዊ ብልቶች ናቸው ብዙ ዕፅዋት አ'ባቢዎች ናቸው፣ ማለትም አበቦችን ያወጣሉ። አበቦች የዕፅዋቱ ወሲባዊ ብልቶች ናቸው። አበቦች አብዛኛውን ጊዜ ፍናፍንት () በመሆናቸው፣ የሁለቱንም ፆታዎች (የወንድና የሴት) የዘር ህዋሳት ይይዛሉ። በአበባው መሃል ካርፔል () ይገኛሉ። ከነዚህ አንዱ ወይንም በዛ ያሉት ተጣምረው ፒስቲል () ይሰራሉ። በፒስቲል ውስጥ የእንስት ፍሬ ወይንም ዘር ማመንጫ ኦቭዩል () ይገኛሉ። ኦቭዩል ከተባእት የዘር ሀዋስ ጋር ሲዳቀሉ ዘር () ያመነጫሉ። የአባባው ተባእት ክፍሎች ስቴምን () ይባላሉ። እነዚህ ጭራ መሰል ተርገብጋቢዎች በአባባው ዛላና () በፒስቲል ውጫዊ ዙሪያ የሚገኙ ሲሆኑ፣ ጫፋቸው ላይ በውስጣቸው የተባእትን የዘር ህዋስ የሚይዙ የንፋስ በናኒዎች "ወንዴዘር"() ማመንጫ ክፍሎች አሏቸው። አንድ የወንዴዘር ረቂቅ በካርፔል ላይ ሲያርፍ፣ የእፁ ውስጣዊ ክፍል እንቅስቃሴ በማድረግ ረቂቁን በካርፔል ቀጣና ውስጥ በማሳለፍ ከኦቭዩል ውስጥ እንዲገባና እንዲዋሃድ ይደረጋል። ይህ ውህደት ዘር () ይፈጥራል። ዝግባና መስል ሰርክ አበብ ዛፎች አና ዕፅዋት፣ የተባእትና የእንስትነት ህላዌ የሚይዙ ፍሬ መሰል () አካሎች አሏቸው። በብዛት ሰው የሚያቃችው ፍሬ-መሰል () አብዝኛውን ጊዜ ጠንካራ ሲሆኑ በውስጣቸው ኦቭዩል አሏቸው። የተባእት ፍሬ-መሰል አነስ ያሉ ሲሆኑ በናኒ ወንዴዘር () አመንጪዎች ናቸው። እነዚህ በናኒዎች በንፋስ በንነው ከእንስቱ ፍሬ-መሰል ላይ ያርፋሉ። አበቦች ላይ እንደሚታየው ሁኔታ፣ እንስታዊ ፍሬ-መሰል ከተባእት ወንዴዘር ጋር ከተዳቀሉ ዘር ያመነጫሉ። እፅዋት በአንድ ቦታ የረጉ በመሆናቸው፣ ደቂቅና በናኒ ወንዴ የዘር ህዋሳትን ወደ እንስታን ክፍል ለማስተላለፍ የተለያዩ ዘዴዎችን ይጠቀማሉ። ከነዚህ ውስጥ ለመጥቀስ ያክል፣ ሰርክ አበብ ዛፎችና የሳር አይነቶች፣ ደቂቅና ብናኝ የሆኑ የወንዴዘሮችን በማዘጋጀት በንፋስ ተሽካሚነት ወደ እንስት ክፍሎች እንዲደርሱ ያደርጋሉ። በዚህ ጊዜ የአንድ ሳር ወይንም ዛፍ ወንዴዘር ወደጎረቤት ሳር ወይንም ዛፍ የእንስት ክፍሎች በመድረስ ሊዳቀል ይችላል። ሌሎች እፅዋት ደግሞ ከበድ ያሉ ተጣባቂ ወንዴዘሮችን ያዘጋጃሉ። እነዝህ እፅዋት በነፍሳት ላይ የሚመካ አቅርቦትን ይጠቀማሉ። እነዚህ እፅዋት በአበቦቻችው ውስጥ የሚያመነጩት ጣፋጭ ፍሳሽ ብዙ ነፍሳትን የሚስብ ወይንም የሚማርክ ነው። ነፍሳቱ፣ ለምሳሌ ቢራቢሮዎችና ንቦች ይህንን ጣፋጭ ለመቅሰም ከአበባው ላይ ያርፋሉ። በዚህ ጊዜ ተጣባቂ ወንዴዘር ከነፍሳቱ እግሮች ላይ ይጣበቃሉ። ነፋሳቱም ብናኞቹን በእግሮቻቸው በመሸከም ወደ ሌላ ተክል በመውሰድ ከእፁ እንስታዊ ክፍሎች ላይ ያደርሷቸዋል። በተጨማሪ፣ ብዙ የአትክልት አይነቶች ወሲባዊ በማይሆን ዘዴ መስፋፋትና መባዛት ይችላሉ። ይህ እፃዊ ተዋልዶ ይባላል። ለምሳሌ ከአንድንድ የፍራፍሬ ዛፍ (እንደ በለስ) አንድ ቅርንጫፍ ተወስዶ ከአዲስ መሬት ቢተከል፣ ይህ ቅርንጫፍ ያለ ወሲብ አዲስ 'ሕጻን' ዛፍ ሊሆን ይችላል። ፈንጋይ ( አብዛኞቹ በወሲባዊ ዘዴ የሚራቡት ፈንጋይ፣ የህልውና ሂደታቸው በሃፕሎይድና ዳይፕሎይድ ደረጃ ውስጥ ያልፋል። ፈንጋይ በአብዛኛው ፍናፍንትነትን () የሚያሳዩና፣ ለእንስትነትና ለተባእትነት የተወሰኑ ፆታዎች የሏቸውም። የፈንጋይ ሃፕሎይድ አንዱ ከሌላው የሚያቀራርብ አካላዊ እድገት ያሳዩና፣ በመጨረሻው ሙሉ በሙሉ በመገናኘት የዘር ህዋሶቻቸውን ያዋህዳሉ። አንድአንድ ጊዜ ይህ ውህደት ሙሉ በሙሉ በአካል የተስተካከለ ሳይሆን የተዛባ () ነው። በዚህ ወቅት፣ ህዋሳዊ ክሮሞሶም ብቻ የሚያቀርበውና አስፈላጊ ንጥረነገሮችን የማያዋጣው ሃፕሎይድ ተባእት ሊባል ይችላል የሚል የሚመጥን ሃሳብ ማቅረብ ይቻላል። የአንድአንድ ፈንጋይ ወሲባዊ ሂደት፣ (ለምሳሌ እርሾ ውስጥ የሚገኙት) የወንድና የሴትነት ተዋናይነትን የሚይዙ ጥንዶችን ይፈጥራል። የእርሾ ፈንጋይ አንዱ ሃፕሎይድ ከተመሳሳይ ሃፕሎይድ ጋር አይዋሃድም። ይህም ማለት የመምረጥ ዝንባሌ እያሳየ ከራሱ ተቃራኒ የሆነ ሃፕሎይድ ጋር ብቻ ይዋሃዳል። የዚህ ጥምረት ተዋንያን የወንድነትና የሴትነት ህላዊ አላቸው ለማለት ይቻላል። የአንዳንድ ፈንጋይ ወሲባዊ ሂደት ዕፅ መስል አካላዊ ደረጃዎችን ይፈጥራል። ላምሳሌ የጅብ ጥላ () በመባል የሚታወቀው፣ የፈንጋይ ወሲባዊ ሂደት ክፍል ነው። የጅብ ጥላ የሚፈጠረው፣ የዳይፕሎይድ ክስተት በፍጥነት የመከፋፈል ሂደት ውስጥ ሲያልፍ ነው። ይህ ክፍፍል ወይንም ሚዮሲስ የሃፕሎይድ ስፖር () ይፈጥራል። እነዚህ የመብነን እድላቸውን ለማብዛት ከመሬት ወጥተው ያድጋሉ ወይንም ይረዝማሉ። ይህ ሂደት ጥላ መስል ቅርፅ ይይዛል። ዝግመተ ለውጥ ወሲባዊ እርባታ ለመጀመሪያ ጊዜ የተከሰተው ከአንድ ቢሊዮን አመታት በፊት እንደሆነ ይገመታል። የወሲብ ክስተት አሃዳዊ ህዋስነት ካላቸው ዩክሮይት()ከሚባሉ ደቂቅ ህላውያን የመነጨ ነው። የወሲባዊ እርባታ ክስተት እንዲሁም እስክጊዜያችን የመዝለቁ ጉዳይ አከራካሪና እልባት ያልተገኘለት ጉዳይ ነው። አንዳንድ መጣኝ መላምቶች የሚከተሉትን ይመስላሉ፤ ወሲብ ፅንሶቹ የተለያየ ዘራዊ ባህርይ እንዲኖራቸው ያግዛል፣ ወሲብ ጠቃሚ የዘር ገፅታዎች እንዲሰራጩ ይረዳል፣ ወሲብ የማይጠቅሙ ገፅታዎች እንዳይሰራጩ ይረዳል፣ የሚሉት ይገኙበታል። ወሲባዊ እርባታ ዩክሮይት ብቻ የሚጠቀሙበት ዘዴ ነው። ዩክሮይት፣ በውስጣቸው ማዕከላዊ ()እና ከባቢ ()ያሏቸው ህዋሳት ናቸው። ከእንሰሳት በተጨማሪ፣ ዕፅዋት እና ፈንጋይ እንዲሁም ሌሎች ዩክሮይት (ምሣሌ፣ የወባ ነቀዝ) ወሲባዊ እርባታን ይጠቀማሉ። አንዳንድ ደቂቅ ህላውያን ለምሳሌ ባክቴርያ አካላዊ ውህደት ()የሚባለውን ድቀላ ይጠቀማሉ። ይህ ድቀላ ወሲባዊ ባይሆንም የዘር ምልክቶች እንዲዳቀሉና አዲስ ፅንስ እንዲፈጠር ይረዳል። ወሲባዊ እርባታን ወይንም ወሲባዊ ድቅለትን ያረጋግጣል ተብሎ የሚታመነው ክስተት የጋሜት ልዩነትና የድቀላው አሃዳዊነት ናቸው። በአንድ ዝርያ የተለያዩ ጋሜት መኖራቸው እንደ ወሲባዊ ድቅለት ቢቆጠርም፣ በህብረ ህዋስ እንሥሣት ውስጥ ሳልሳዊ ጋሜት ስለመኖሩ የሚታወቅ ነገር የለም። የስብአዊ ፍጡር ርባታ የሰብእን ሥነ ፍጥረታዊ እርባታ በተመረኮዘ ወደፊት ራሱን የቻለ አምድ ይዘጋጃል። ለጊዜው ይህ ርዕስ ተንገዋሏል። ፆታ መወሰኛ በፍጡራን ውስጥ መደበኛው የፆታ አይነት ፍናፍንት () የሚባለው ለምሳሌ የቅንቡርስና የአብዛኞቹ እፅዋት ይዘት ነው። በዚህ የፆታ አይነት አንድ ግላዊ ፍጡር ሁለቱንም ተቃራኒ የፆታ አይነቶች ማለትም የተባእትና የእንስትን የዘር ህዋሳት ያመንጫል። ሆኖም ግን ብዙ ዝርያዎች በፆታችው አኃዳዊ የሆኑ ግላውያንን ያዘጋጃሉ። ማለትም እነዚህ ግላውያን የዝርያውን እንስታዊ ብቻ ወይንም ተባእታዊ ብቻ ፆታ ይይዛሉ። የአንድን ግላዊ ፍጡር ፆታ የሚወስነው ሥነፍጥረታዊ ሂደት፣ ፆታ መወሰኛ ()በመባል ይታወቃል። የተወሰኑ ፍጡራን ለምሳሌ እንደቀይ ትል ያሉት ፆታዎቻቸው የፍናፍንትነትና የተባእት ይዘት አላቸው። ይህ ዘዴ አንድሮዳዮሲ አንዳንድ ጊዜ በአንድ ፅንስ እድገት ሂደት ጊዜ ሽሉ በሴትነትና በወንድንት ማእከል ውስጥ ያለ ይሆናል። ይህ ሁኔታ ድብልቅ ፆታ () ሲባል፣ በዚህ ሁኔታ ውስጥ ያሉ ግላዊ ፍጡራን ፍናፍንት ሊባሉ ይችላሉ። ሆኖም ግን እንዚህ ፍጡራን ያልተለመዱ ናቸው ምክንያቱም በሴትነትም ሆነ በወንድንት ሙሉ በሙሉ ያልዳበሩ በመሆናቸው ነው። ዘረ መልአዊ ( በዘረ መልአዊ መወሰኛ ዘይቤ፣ የአንድ ግላዊ ፆታ የሚወሰነው በሚወርሰው የዘርምል ()ነው። የዘረ መልአዊ ፆታ መወሰኛ ዘይቤ በተዛባ ሁኔታ የሚወረስ፣ የክሮሞሶማዊ ውህደት ላይ የተመረኮዘ ነው። እነዚህ ክሮሞሶሞች በውስጣቸው የፆታን ክስተት የሚወስኑ የዘር ምልክቶች ይይዛሉ። የፅንሱ ፆታ የሚወሰነው ባሉት የፆታ ክሮሞሶም አይነቶች ወይንም በሚገኙት ክሮሞሶሞች ብዛት ነው። የዘረ መልአዊ ፆታ ውሳኔ በክሮሞሶማዊ ውቅረት ላይ የተመረኮዘ ስለሆነ፣ አብዛኛውን ጊዜ የሚፀነሱት የተባእትና የእንስት ፅንሶች ቁጥር በብዛት አኳያ ሲታይ ተመጣጣኝ ነው። ሰብዓውያንና ሌሎች አጥቢ እንስሳት የ '' የፆታ መወሰኛ ዘዴን ይጠቀማሉ። '' ክሮሞሶም የወንድ ፅንስ እንዲፈጠር የሚያግዙ ማነሳሻ ነገሮችን ይይዛል። የ '' ክሮሞሶም በሌለ ጊዜ በመደበኝነት የሚከሰተው ፅንስ እንስት ይሆናል። ስለዚህ '' ኣጥቢ እንሥሣት እንስት ሲሆኑ '' የሆኑት ደግሞ ተባዕት ናቸው። የ '' ፆታ መወሰኛ ዘይቤ በሌሎች ፍጡራን ለምሣሌ በዝንቦችና በእፅዋት ውስጥ ይገኛል። አንዳንድ ጊዜ፣ ለምሳሌ በዝንቦች ውስጥ የፆታ ወሳኝ የሚሆነው የ '' ሳይሆን የ'' ክሮሞሶም ነው። አእዋፍ የ'' ፆታ መወሰኛ ዘይቤ ሲኖራቸው ከላይ ከተጠቀሰው የተገላቢጦሽ ሁኔታ ይታይባቸዋል። የ'' ክሮሞሶም የእንስትን ፅንስ መ'ከሰት የሚያነሳሱ ነገሮችን ሲይዝ መደበኛው ፆታ ግን ወንድ ነው። በዚህ ሁኔታ ግላውያን ተባእታን ሲሆኑ፣ '' ደግሞ እንስታን ናቸው። ብዙ በራሪዎች፣ ቢራቢሮዎችን ጨምሮ የ'' የፆታ መወሰኛ ዘዴን ይከተላሉ። ባየናቸው የ '' እና '' ፆታ መወሰኛ ዘይቤዎች ውስጥ የፆታ መወሰኛው ክሮሞሶም በአካሉ በአብዛኛው አናሳ ሲሆን የፆታ መወስኛና ማነሳሻ ምልክቶችን ከመያዙ በስተቀር ሌሎች ነገሮች በውስጡ በብዛት አይኖሩም። ሌሎች ነፍሳት ደግሞ የሚከተሉት የፆታ መወሰኛ ዘይቤ ባላቸው የክሮሞሶም ብዛት ላይ የተመረኮዘ ነው። ይህ ፆታ መወሰኛ ዘይቤ ይባላል። '' የፆታ መወሰኛ ክሮሞሶም አለመኖርን ያመላክታል። በነኝህ ፍጡራን ውስጥ ያሉት ክሮሞሶም ዳይፕሎይድ ሲሆኑ፣ ሆኖም ግን አንዳንዶቹ አንድ ወይንም ሁለት '' ክሮሞሶም ሊወርሱ ይችላሉ። በፌንጣዎች ለምሳሌ አንድ '' ክሮሞሶም የሚወርሰው ፅንስ ወንድ ሲሆን፣ ሁለቱን የሚወርሰው ደግሞ ሴት ይሆናል። በሚባሉት ትሎች ውስጥ አብዛኞቹ ራስ በራስ ተዳቃዮች '' ፍናፍንቶች ሲሆኑ አልፎ ደግሞ በክሮሞሶም ውርሰት ውዝግብ ምክንያት '' ክሮሞሶም ብቻ ያላቸው ግላውያን ሊፈጠሩ ይችላሉ። እነኝህ '' ግላውያን ተራቢ ተባእት ይሆናሉ። (ከሚፀንሷቸው ፅንስ ግማሾቹ ተባእት ይሆናሉ።) ሌሎች ነፍሳት፣ ለምሳሌ ንቦችና ጉንዳኖች የሚባለውን የፆታ መወሰኛ ዘይቤ ይጠቀማሉ። በዚህ ጊዜ ዳይፕሎይድ የሆኑት ግላውያን በአብዛኛው እንስት ሲሆኑ፣ ሃፕሎይድ ይሆኑት (ከተደቀለ እንቁላል የሚያድጉት) ደግሞ ተባእት ናቸው። ይህ የፆታ መወሰኛ ዘይቤ፣ በቁጥር ረገድ ወዳንዱ ፆታ ዝንባሌ ላለው የፆታ ስርጭት ይዳ'ርጋል። የህ የሚሆንበት ምክንያት የፅንሱ ፆታ የሚወሰነው በድቅለት ጊዜ እንጂ በሚዮሲስ ጊዜ በሚከሰተው ክሮሞሶማዊ ይዘት አለመሆኑ ነው። በዘረ መልአዊ የፆታ ውሳኔ የማይጠቀሙ፣ ነገር ግን የከባቢ ተፈጥሮን ፀባዮች የሚመረኮዝ ፆታዊ ውሳኔ ያላቸው ብዙ ፍጡራን አሉ። ብዙ ደመ ቀዝቃዛ፣ ገበሎ-አስተኔ ()ፍጡራን የከባቢ ሙቀት ላይ የተመረኮዘ የፆታ መወሰኛ ዘዴ ይጠቀማሉ። ፅንሱ በእድገቱ ጊዜ የሚሰማው ከባቢ ሙቀት የሽሉን ፆታ ይወስናል። ለምሳሌ በአንዳንድ የኤሊ አይነቶች ውስጥ ፅንሱ በእርግዝና ጊዜ ከባቢው ቀዝቀዝ ያለ ከሆነ ሽሉ ተባእት ይሆናል። ይህ የፆታ መወሰኛ ሙቀት መጠን ወሰናዊ ዝልቀቱ ከ1-2° አያልፍም። ብዙ የአሳ ዘሮች በህልውናቸው ዘመን ፆታ የመለወጥ ፀባይ ይታይባቸዋል። ይህ ክስተት የቅደም ተከተል ፍናፍንትነት () ይባላል። በአንዳንድ የአሳ አይነቶች በአካሉ አንጋፋ የሆነው ግለፍጡር እንስት ሲሆን፣ አናሳ የሆነው ደግሞ ተባእት ይሆናል። በሌሎች የአሳ አይነቶች ለምሳሌ '' የዚህ የተገላቢጦሽ ሁኔታ ይታያል፣ ማለትም ግላውያኑ በወጣትነታቸው እንስት ሆነው ያድጉና ሲተልቁ የተባእትነትን ፆታ ይይዛሉ። እነዚህ ቅደም-ተከተላዊ ፍናፍንትነትን የሚከተሉት ፍጡራን የሁለቱንም ፆታዎች የዘር ህዋስ ወይንም ጋሜት በህይወት ዘመናቸው ጊዜ ማመንጨት ቢችሉም፣ በአንድ በተወሰነ ጊዜ ግን ወይ ሴቶች ናቸው ወይ ወንዶች ናቸው። በአንዳንድ ትላልቅ ዛፎች በተለይ ፈርን ()ተብለው በሚታወቁት ውስጥ መደበኛው ፆታ ፍናፍንትነት ነው፣ ሆኖም በቅድሚያ የፍናፍንትን ተክል ያበቀለ አፈር ላይ የሚያድጉት ግላውያን በሚያገኙዋቸው ትርፍራፊ ንጥረነገሮች ተፅዕኖ ምክንያት የተባእትነትን ፆታ ይዘው ያድጋሉ። ፆታዊ የአካል ልዩነት ብዙ እንሥሣት በመልክም ሆነ በመጠን ልዩነት ያሳያሉ። ይህ ክስተት ፆታዊ የአካል ልዩነት ()በመባል ይታወቃል። ፆታዊ የአካል ልዩነት ከወሲባዊ ምርጫ ()- ተመሣሣይ ፆታ ያላቸው ግላውያን ከተቃራኒ ፆታ ጋር ለመዳራት የሚያደርጉት ፉክክር- ጋር የተቆራኘ ነው። የአጋዘን ቀንድ ላምሣሌ፣ ወንዶቹ ከሴቶቹ ጋር የመዳራት እድል ለማግኘት ለሚያደርጉት ፍልሚያ ያሚያገለግል ነው። በአብዛኛው ዝርያ፣ የወንድ ፆታ አባሎች ከሴቶቹ በአካል ይገዝፋሉ። በአጥቢ እንሥሣት ውስጥ ክፍተኛ ፆታዊ የአካል ልዩነት ከአለ ከዚሁ ጋር ተያይዞ አንድ ወንድ ብቻውን ከብዙ ሴቶች ጋር የመዳራት ሁኔታ ይታያል። ይህም የሚሆነው በአካባቢው በሚገኙት ግላውያን ወንዶች መካከል በሚከስተው የጋለ የድሪያ መብት ማረጋገጫ ፍልሚያ ምክንያት ነው። በሌሎች እንሥሣት፣ ነፍሳትንና አሦችን ጨምሮ፣ ሴቶቹ በአካል ከወዶቹ የሚገዝፉበትም ክስተት አለ። ይህ ሁኔታ የድቀላ እንቁላልን ከማዘጋጀት ጋር የተያያዘ ነው ለማለት ይቻላል። ቀድም ሲል እንደተወሳው የእንስትን የዘር ቅንቁላል ወይንም ፍሬ ማዘጋጀት፣የተባእትን የዘር ህዋስ ከማዘጋጅት ይልቅ ብዙ የንጥረነገር ቅምር ይጠይቃል። በአካል የገዘፉ እንስታን ብዙ የዘር እንቁላል መሥራት ይችላሉ። አንዳንድ ጊዜ ይህ ፆታዊ የአካል ልዩነት እጅግ የበዛ ከመሆኑ የተነሳ ወንዶቹ የሴቶቹ ጥገኛ በመሆን ብቻ ተወስነው እንዲቀሩ ያደርጋል። በአእዋፍ ውስጥ ወንዶቹ በአብዛኛው በህብረቀለም የተዋቡ (ለምሣሌ እንደ ተባእት የገነት ወፍ) ሆነው ይታያሉ። ይህ ሁኔታ አንዳንድ ፍጡራንን ለኑሮ በጂ ያልሁነ ሁኔታ ላይ ይጥላቸዋል የሚል አመለካከት አለ። (ለምሣሌ ህብራዊ ቀለም አንድን ወፍ ለአጥቂዎች በግልፅ እንዲታይ ያደርገዋል) ከዚህ በተፃፃሪነት ደግሞ "የስንኩልነት ዘይቤ" ()የሚባል አመለካከት አለ። ይህ አመለካከት ወንዱ ወፍ ራሱን ለአጥቂዎች አጋልጦ በማሳየቱ፣ ነገዳዊ ጥንካሬውንና ድፍረቱን ለሴቶቹ ይገልፃል ይላል። ሰብአዊ ፍጡራን፣ ወንዶቹ አጠቃላይ የሰውነት ግዝፈትና የሰውነት ፀጉር በመያዝ እንዲሁም ሴቶቹ ተለቅ ያሉ ጡቶችን በማውጣት፣ ሰፋ ያሉ ዳሌዎችን በመያዝና ከፍ ያለ የውስጥ ሰውነት ቅባታዊ ይዘት በማፍለቅ የፆታ አካልዊ ልዩነትን ያሳያሉ። ሥነ ሕይወት

38093

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%80%E1%8B%B0%E1%88%9D%E1%89%B5%20%E1%88%B3%E1%8B%AD%E1%8A%95%E1%88%B3%E1%8B%8A%20%E1%8D%8D%E1%88%8D%E1%88%B5%E1%8D%8D%E1%8A%93%E1%8B%8E%E1%89%BD

ቀደምት ሳይንሳዊ ፍልስፍናዎች

ቀደምት ሳይንሳዊ ፍልስፍናዎች፤ በቀድሞው ወቅት ሳይንስ ሳይራቀቅ ቴክኖሎጂም ዓለምን በፍጥነት ከመቀየሩ በፊት የነበሩት የጥንት ፈላስፎች ለአሁኑ ዘመን የሳይንስ እድገት የራሳቸውን አሻር አሳርፈዋል። ታዲያ የጥንት ፈላስፎች ሲነሱ የአንበሳውን ድርሻ የሚወስዱት የግሪክ ፈላስፎች ሆነው ይገኛሉ። ሪናን የተባው ፀኃፊ እንዳለው፣ «ሶቅራጥስ ለሰው ልጅ ፍልስፍናን አበረከተ። አሪስቶትል ደግሞ ሳይንስ አበረከተ» ከሶቅራጠስ በፊትም ቢሆን ፍልስፍና ነበሩ። ከአሪስቶትልም በፊት ቢሆን ሳይንስ ነበር። ነገር ግን ከሶቅራጠስና ከአሪስቶትል በኋላ ፍልስፍናም ሆነ ሳይንስ ከፍተኛ እድገት አሳይቷል። ከነሱ በኋላ የተሰራው ሁሉ እነሱ በጣሉት መሠረት ላይ የተገነባው ነው” ሲል የቀደሙትን ፈላስፎች ሚና ያረጋግጣል። ለመጀመሪያ ጊዜ በግልፅ ለማይታወቁት ክስተቶችና ድርጊቶ ተፈጥሯዊ ማስረጃዎችን ማቅረብ የጀመሩት ኢዮኒያዊን ግሪኮች እንደነበሩ ታሪክ ይናገራል። የተለዩ ገጠመኞችን ምክንያቶች ወይም መነሻዎች በፊዚክስ አማካኝነት ለማግኘት ሞክረው ነበር እንዲሁም በፍልስፍና አማካኝነት ለማድረግ የሞከሩት ደግሞ ለአጠቃላይ (ክስተቶች) ተፈጥሯዊ ንድፈ ሃሳብ በማግኘት ነበር። ከክርስቶስ ልደት በፊት ከ640 እስከ 550 እንደኖረ የሚነገርለት እና “የፍልስፍና አባት” ተብሎ የሚታወቀው ታለስ የመጀመሪያ የከዋክብት ሳይንስ ተመራማሪን ሳይንሳዊ ፍልስፍና እናያለን። እሱም አንድ ወቅት ሚልተስ በተባለ ስፍራ የሚኖሩ ተወላጆችን ያስደነቀው ፀሃይና ከዋክብት ከእሳት የተሰሩ ኳሶች ናቸው በማለት ነበር። ሰዎቹ ግን ፀሃይንና ከዋክበትን አምላኮች ናቸው ብለው ያምኑ ነበር። ከክርስቶስ ልደት በፊት 610-540 መካከል ይኖር የነበረው የዚህ ፈላስፋ ተማሪ የነበረው አናክሊማንደር ለመጀመሪያ ጊዜ ከዋክብትንና መልክዓ ምድርን የተመለከተ ቻርቶች ወይም ስዕች የሰራ ሰው ነው። በእሱ እምነት ዓም የተጀመረው እንደ አንድ ወጥ ክምችት ሆኖ ነው። ሁሉም ነገር ከዚህ የተገኘው የተቃራኒዎች መለያየት በሚለው ሂደት ነው። የከዋክብት ታሪክ እራሱን የሚደጋግምና ቁጥር ስፍር የሌላቸው አለማት እንደሚፈጠሩና ተመልሰውም እንዲጠፉ አስተምሮ ነበር። እንደሱ አባባል መሬት በራሷ ውስጣዊ ግፊት ሚዛኗን ጠብቃ የቆመችና የማትንቀሳቀስ አካል ናት። ፕላኔቶች በሙሉ በአንድ ወቅት ከፈሳሽ አካል የተሰሩ ነበሩ፤ ህይወት ለመጀመሪያ ጊዜ የተገኘው ከባህር ሲሆን ወደ ደረቅ መሬት የመጣውም የባህር ውሃ ሲቀንስ ነው። በዚህ ሁኔታ ደረቅ መሬት ላይ የቀሩት እንስሳት ቀስ በቀስ አየር የመተንፈስ ችሎታን በማዳበር ከዚህ በኋላ በምድር ላይ ለተፈጠሩት ህይወቶች መነሻ ሆነዋል የሰው ልጅም ከመጀመሪያ ጀምሮ አሁን የሆነውን ዓይነት ፍጡር የማያውቅ ከነበረና ከማደግ ይን ያህል ጊዜ የሚፈጅበት ከሆነ እስካሁን በህይወት መቆየት አይችልም ነበር ኪልም አትቷል። ከክርስቶስ ልደት በፊት በ450 ይኖር የነበረው አናክሊሜኔስ የተባለው ሌላው ተመራማሪ ደግሞ የነገሮችን የጥንት ሁኔታ ሊገለፅ አንድ ወጥ ጋዝ እንደነበረና ቀስ በቀስም ወደ ነፋስ፣ ጉም፣ ውሃ፣ መሬትና ድንጋይና እንደ ተለወጠ ይናገራል። እንደሱ አባባል የቁሳቁስ ሦስቱ ቅርፆች ማለትም ጋዝ፣ ፈሳሽና ጠጣርነት፣ የመቀዝቀዝ የተለያዩ ደረጃዎች ናቸው። የመሬት መንቀጥቀጥ የሚከሰተው ደግሞ ፈሳሽ የነበረው የመሬት አካል በሚጠጥርበት ወቅት ነው። ህይወትና ነፍስ አንድ ናቸው። ከማንኛውም ቦታና በማንኛውም ነገር ውስጥ እንቅስቃሴ ኃይል ይገኛል ብሏል። ሌላው እና አስገረሚው ግሪካዊ ፈላስፋና ከ500-428 ይኖር የነበረው አናግዛጎራስ የሰውን ልጅ የማሰብ ችሎታ በተመለከተ የፊት እግሮችና እጆች መንቀሳቀቀስ በሚያቆምበት ጊዜ በሚፈጥር የኃይል ሂደት የተገኘ ነው ሲል አስተምሮ ነበር። በመጨረሻ አንድ ኤምፔኮክሌስ የተባውና ከክርስቶስ ልደት በፊት በ445 ሲሲሊ በምትባል ደሴት ይኖር የነበረ ሌላ ተመራማሪ ደግሞ የአዝጋሚ ለውጥን ፅንሰ ሃሳብ አንድ እርምጃ አስኪዶት ነበር። እሱ እንዳለው አካላት የሚፈጥሩት አስቀድሞ በነበረ መመሪያ ሳይሆን በምርጫ ነው። ተፈጥሮ በተለያዩ ህይወት ያላቸው አካላት ላይ ብዙ ሙከራዎችን ታደርጋለች። የተለያዩ አካላትን በተለያዩ መልኮች ታዋህዳለች። ውህደቱ የአካባቢውን ፍላጎት የሚያሟላ ከሆነ አካሉ በህይወት መኖሩን ዘሩን ማራባት ይችላል። ውህደቱ ካልሰመረ ደግሞ አካሉ ታርሞ ይጣላል። ጊዜ እያለፈ በሄደ ቁጥር የተለያዩ ህይወት ያላቸው አካላት አካባቢዎችን እየተለማመዱበት ይካሄዳሉ ሲል ሳይንሳዊ ፍልስፍናውን በየጊዜ ተናግሮ ነበር። እንግዲህ እነዚህ ጥንታዊ ፈላስፎች የሳይንስ ብልጭታ ባልነበረበት ወቅት ፍልስፍናዊ ትንታኔዎችን በማዳበር ለሳይንሳዊ ንድፈ ሃሳቦችን ማደግ የማይናቅ ጥንታዊ ድርሻቸውን በአግባቡ ተወጥተው አልፈዋል።

3528

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%88%E1%88%8D%E1%8B%B0%E1%8B%AB

ወልደያ

ወልደያ ወይንም ወልዲያ ከደሴ ሰሜን 120 ኪሎ ሜትር ርቀት ላይ የሚገኝ ከላሊበላ ደግሞ በደቡብ ምስራቅ ያለ በኢትዮጵያ የአማራ ክልል ከተማ ሲሆን በሰሜን ወሎና በወልዲያ ወረዳ ይገኛል። ከኢኮኖሚ አንጻር ለሕንጻ ስራ የሚያገለግል የኖራ ምርት በአካባቢው በትንሹ መካሄዱ በታሪክ ይጠቀሳል። ወልድያ ከተማ በ1770ዎቹ በታላቁ ራስ ዓሊ የንግሥና ዘመን የተመሰረተች፤ 4 ዋና ዋና የአውራ ጎዳና መንገዶች የሚገናኙባት ለአብዛሃኛው የሰሜን ምስራቅ ኢትዮጵያ ክፍሎች መገናኛ ከተማ ነች፡፡ ወልድያ ከተማ በ1770ዎቹ በታላቁ ራስ ዓሊ የንግሥና ዘመን የተመሰረተች፤ 4 ዋና ዋና የአውራ ጎዳና መንገዶች የሚገናኙባት ለአብዛሃኛው የሰሜን ምስራቅ ኢትዮጵያ ክፍሎች መገናኛ ከተማ ነች፡፡ መገኛነቷን ስንቃኝም ከአዲስ አበባ 520 ኪ.ሜ፣ ከባህር ዳር 360 ኪ.ሜ፣ ከላልይበላ 168 ኪ.ሜ፣ ከመቀሌ 260 ኪ.ሜ፣ ከጅቡቲ ወደብ (በአፋር በኩል) 553 ኪ.ሜ እርቀት የተነሱ ሁሉ የሚገናኙባት ናት፡፡ በተጨማሪም በአሁኑ ወቅት የራስ ወሌ ብጡል ቤተ-መንግሥት በነበረበት በመርጦ አቅጣጫ እዜት በርን አቋርጦ በመገንባት ላይ ያለው የደላንታ መንገድም ከተማዋን በማማከል 5ኛ ሀገር አቋራጭ መንገድ መሃል ከተማዋን ያቋርጣል፡፡ ከተማው በታሪካዊ ቦታወች የተከበበ ሲሆን በ1834ዓ.ም. ወልደያን ጎብኝቶ የነበረው ሚስዮኑ ጆዓን ሉዊግ ክራፍ ደጅአዝማች ፋሪስ አሊጋዝ እና ወንድሙ እና ካሊድ ብሩ አሊጋዝ መምሪያቸውን በዚሁ ቦታ አድርገው እንደነበር ዘግቦት ይግኛል። ሁለቱ ወንድማማቾች በዚያን ወቅት ወረ ይመኑን ለመውጋት ተንቀሳቅሰው እንደነበር ይገልጻል፡፡። በ1880ዎቹ ወልደያ ለዝሆን አደን ተስማሚ ስለነበር በታሪክ ተጠቃሽነት አለው። ከ1880ዎቹ እስከ 1950ዎቹ ወልደያ የየጁ አውራጃ ማዕከል ነበር። በዚህ ወቅት፣ የወልደያ ሆስፒታል በ1929 ዓ.ም በኮንተራክተሩ ተገነባ። ሆስፒታሉ ሰፊ ቦታ የያዘና ለሰራተኞች ዘመናዊ መኖሪያ ቤት ያለውም ነው፡፡ በአሁኑ ጊዜ ሆሰፒታሉ ለከተማው ነዋሪና ለተጎራባች ከተሞች (ላሊበላ፣ አላማጣ፡አፋር፣ ጎንደር) ከፍተኛ አገልግሎት በመስጠት ላይ ይገኛል፡፡ ከቅርብ ጊዜ ወዲህ ከተማዋ ከፍተኛ የመሰረተ ልማት ግንባታ የሚታይባት ስትሆን በሶስት አቅጣጫ የሚነሱት አውራ መንገዶቹዋም በአስፓልት ኮንክሪት የተሰሩ ናቸው፡፡ የ ፪፬ ሰዓት የ ሀይድሮ ኤሌክትሪክ ፓዎር የምታገኝ ሲሆን በቅርቡ ደግሞ አንድ ዘመናዊ ስታዲዮም ለመስራት የመሰረት ድንጋይ ተቀምጧል፡፡ በከተማዋ ውስጥ ባጃጅ ታክሲዎች በአሁኑ ጊዜ ዋነኞቹ የህዝብ ትራንስፖርት መንገዶች ናቸው፡፡ መልክዓ-ምድር እና የሥነ-ህዝብ ምጣኔ የከተማዋ መልክዓ-ምድር አቀማመጥ ወጣ ገባና በተፈጥሮ በተራራ የተከበበች፣ ጥቁር ውሃ እና አላውሃ በዙሪያዋ የሚፈሱባት ስትሆን አጠቃላይ የቆዳ ስፋቷ ምጣኔም12,213.56 ሄክታር ሲሆን ከዚህ ውስጥ 6,445 በአሁኑ ማስተር ፕላን የፕላን ምድብ የተካተተ ነው፡፡ ከምድረ ወገብ በ11,050 ሰሜን ኬክሮስና ከ39,046 ምስራቅ ኬንትሮስ መካከል ስትገኝ ከባህር ጠለል በላይ 2,112 ሜትር ከፍታ አላት፡፡ የዓየር ንብረቷም 1% ደጋማ፣ 5% ቆላማ፣ 94% ወይና ደጋ ነው:: በ ከመሬት መቀማት ጋር በተነሳ የቀዳማዊ ወያኒ አመጽ ተብሎ በሚታወቀው የ1940 አመጽ ከተማው ላይ በየጁወች ጥቃት ሲደረስ፣ እስር ቤቱ ተከፍቶ እሰረኞች ተለቀቁ። ሆኖም አመጹ የተሳካ አልነበረም አለም አቀፍ ሃብታም በመሆኑ የሚታወቀው መሀመድ አላሙዲ በ1950ወቹ ለ10 አመት በወልደያ እንዳደገ ይጠቀሳል። ጥቅምት 8-9፣ 1980 ከተማዋ በደርግ አውሮፕላን ብትደበደብም የሞተ ሰው ግን አልተዘገበም። ከዚህ በተረፈ ወልደያ ላይ የሚገኙት አኖማ ማርያም (በዛፎች ተሸሽጎ ዋሻ ውስጥ የተደበቀ ቤ/ክርስቲያን) እና ወልደያ ገብርኤል ለአካባቢው ታዋቂነትን ይሰጣሉ። ገነተ ማርያምም ከወልደያ ብዙ ሳይርቅ ይገኛል። የሕዝብ ስብጥር በ 2007 በተደረገው አጠቃላይ የህዝብ ቆጠራ፣ የከተማዋ የህዝብ ብዛት 46,139 ሲሆን ከነዚህም ውስጥ 23,000 ወንዶችና 23,139 ሴቶች ናቸው። የኢትዮጵያ ከተሞች

19596

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%8C%8D%E1%8A%95%E1%89%A6%E1%89%B5%207%20%E1%8D%96%E1%88%88%E1%89%B2%E1%8A%AB%E1%8B%8A%20%E1%8D%93%E1%88%AD%E1%89%B2

የግንቦት 7 ፖለቲካዊ ፓርቲ

አርበኞች ግንቦት 7 ንቅናቄ የኢትዮጵያ የፓለቲካ ፓርቲ ነው የዲሞክራሲያዊ ሥርዓት ምስረታ ጥረታችን በአመጸኞችና በዕብሪተኞች ድርጊት አይገታም! መጋቢት 18 ቀን 2011 ዓ.ም አርበኞች ግንቦት 7 እንደ ንቅናቄ ለረጅም ዓመታት ከታገለላቸዉ መብቶች ዉስጥ አንዱ ማንኛዉም ኢትዮጵያዊ ባልተስማማበት ሀሳብ፥ ፖሊሲና ፕሮግራም ላይ ህግና ደንብን እስካከበረ ድረስ ያለምንም መከልከል በፈለገዉ መንገድ ተቃዉሞዉን መግለጽ እንዲችል ነዉ። የሌሎችን መብት ሳይነካ ህጋዊና ሰላማዊ በሆነ መንገድ የሚደረግ ተቃዉሞ የዴሞክራሲ ባህል ግንባታ ሂደት አካል ነዉና ንቅናቄያችን አርበኞች ግንቦት 7 እንደዚህ ዓይነት ተቃዉሞዎች በራሱም ላይ ቢመጡ አስተማሪም ናቸዉና በጸጋ ነዉ የሚቀበለዉ። አርበኞች ግንቦት 7 በአምባገነን ሥርዓት ዉስጥ የሚኖሩ ዜጎች መብታቸዉ ተረግጦ ሀሳባቸዉን፣ ድጋፋቸዉንና ተቃዉሟቸዉን በሰላማዊና ህጋዊ መንገድ መግለጽና ማሰማት ሲያቅታቸዉ፣ በማናቸዉም የሁለገብ የትግል ዘዴ ተጠቅመዉ የሚደርስባቸዉን ጥቃት መከላከልና የእነሱንም ሆነ የሌሎችን መብትና ነጻነት የማስከበር ተፈጥሯዊ መብት እንዳላቸዉ የሚያምን ብቻ ሳይሆን ለተግባራዊነቱም የሚታገል ድርጅት ለመሆኑ የቅርብ ጊዜ ታሪኩ ምስክር በመሆኑ ይህንን ከማናቸዉም ድርጅቶች ወይም ቡድኖች በላይ ጠንቅቆ የሚያዉቀዉ ጉዳይ ነዉ። ነገር ግን ዛሬ አገራችን ዉስጥ በግልጽ የሚታየዉ የዜጎች መብትና ነጻነት ሁኔታ በምንም ዓይነት ህገወጥነትንና አመጽን አማራጭ ለማድረግ የሚያሰገድድ ነዉ ብሎ አያምንም። ባለፈዉ እሁድ መጋቢት 15 ቀን 2011 ዓ.ም ባህርዳር ዉስጥ አርበኞች ግንቦት 7 ያዘጋጀዉ ህዝባዊ ስብሰባ እንዳይካሄድና ህዝብ ሀሳቡን በነጻ እንዳይገልጽ መሳሪያ የታጠቁ ኃይሎች የወሰዱት ፍጹም ፀረ ሰላም የሆነ እርምጃ ጥቁር ነጥብ ጥሎ ያለፈዉ በአርበኞች ግንቦት 7 ላይ ብቻ ሳይሆን አገርን ለማረጋጋት በሚደረገዉ ከፍተኛ ጥረት ላይና ባጠቃላይ የኢትዮጵያ ህዝብ የረጅም ጊዜ የዴሞክራሲ ጥማቱን ለማርካት በሚያደርገዉ አገራዊ እንቅስቃሴ ላይ ነዉ። የእሁዱ የባህርዳር ድርጊት በአንድ በኩል የተለያዩ ፀረ ለዉጥና ፀረ ሰላም ኃይሎች የጋራ ድርጊት ሲሆን በሌላ በኩል ደግሞ ድርጊቱ በተናጠል፣ በአንድ ድርጅት ወይም ግለሰብ ላይ የተወሰደ እርምጃ ሳይሆን፣ ለዘመናት ሲረገጥና ሲገፋ ለኖረዉ የኢትዮጵያ ህዝብ የመጨረሻ እድል በሆነዉ የለዉጥ ሂድት ላይ የተቃጣ አደገኛና ነገ ዛሬ ሳይባል በአፋጣኝ መቆም ያለበት የሁላችንም ፈተና ነዉ ብሎ አርበኞች ግንቦት 7 ከልቡ ያምናል። ስለሆነም አርበኞች ግንቦት 7 ይህንን አገራዊ ችግር ከምንም ነገር በላይ አክብዶ አይቶታል። አርበኞች ግንቦት 7 ስለራሱ፥ ስለቤተሰቡ፥ ስለወገኑና ሰለ አገሩ የሚያስብ እያንዳንዱ ዜጋ፣ ቡድን፣ ድርጅት እንዲሁም የክልልና የፌዴራል መንግስት አካላት ባለፈዉ እሁድ ባህርዳር ዉስጥ የታየዉን አይነት በአደባባይ በነፍጥ የተደገፈ የእብሪት እንቅስቃሴ ገና በጥሬዉ የማስቆምና ድርጊቱን በማይሻማ ቋንቋ የማዉገዝ አገራዊ ኃላፊነት አለበት ብሎ ያምናል። እንደዚህ አይነት ፀረ ለዉጥና ፀረ ዲሞክራሲ እንቅስቃሴዎችን በእንጭጩ መቅጨት ካልተቻለ ነገ በተለያዩ የአገራችን አካባቢዎች እንደዚህ አይነት ድርጊቶችን በመደገፍም ሆነ በመቃወም የሚደረጉ ተመሳሳይ እንቅስቃሴዎች ሁላችንንም ከፍተኛ ዋጋ እንደሚያስከፍሉና ማናችንም በምንም አይነት ሁኔታ ከዚህ ጥፋት ማምለጥ እንደማንችል ሁላችንም ልንገነዘብ ይገባል። የምርጫ ቦርድና ተፎካካሪ ድርጅቶች፣ ባለፈዉ እሁድ ባህርዳር ዉስጥ የታየዉ አደገኛ እንቅስቃሴ እየሰፋ ከሄደ በለዉጡ የተከፈተዉ የፖለቲካ ምህዳር ለአንዴና ለመጨረሻ ግዜ ሊዘጋ እንደሚችል ተገንዝባችሁ ድርጊቱን የፈጸሙና እንዲፈጸም ያገዙ ግለሰቦች ለህግ እንዲቀርቡ ለማድረግ በሚደረገዉ ጥረት ላይ የየራሳችሁን አስተዋጽኦ እንድታደርጉ አርበኞች ግንቦት 7 ወገናዊ ጥሪዉን ያቀርባል። ከዚህ በተጨማሪ የፌዴራልም ሆነ የክልል የህግ አስከባሪ አካላት ባህርዳር ዉስጥ የተፈጸመዉንና የዜጎችን መብትና ነጻነት የረገጠዉን ድርጊት በቀጥታና በተዘዋዋሪ መንገድ ያቀዱ፣ የረዱና በድርጊቱ የተሳተፉ ግለሰቦችን ለህግ አቅርባችሁ አስፈላጊዉን የህግ እርምጃ እንድትወስዱና የወሰዳችሁትን እርምጃ ለመላዉ የሀገራችን ሕዝብ እንድታስታዉቁ አደራ እያልን፣ የዜጎችን መብትና ነጻነት ለማስከበር በምታደርጉት ጥረት ድርጅታችን አስፈላጊዉን ትብብር እንደሚያደርግ ከወዲሁ መግለጽ እንወዳለን። በባህርዳሩ ስብሰባ ተገኝታችሁ ነጻ የሃሳብ ልዉዉጥ ለማድረግ ግዜያችሁን ሰዉታችሁ ወደ አዳራሹ ከገባችሁ በኋላ አመጸኞችና ዕብሪተኞች በፈጠሩት ችግር የዜግነት መብታችሁን መጠቀም ላልቻላችሁ ወገኖቻችን በሙሉና ከቅርብና ከሩቅ ሆናችሁ በባህርዳሩ አሳዛኝ ድርጊት ለተበሳጫችሁና ለተናደዳችሁ ኢትዮጵያዊያን ሁሉ አርበኞች ግንቦት 7 የተሰማዉን ልባዊ ሀዘን ለመግለጽ ይወዳል። በሌላ በኩል ግን አሁን በሚደርሰን መረጃ መሰረት የአርበኞች ግንቦት 7 አባላትና ደጋፊዎች፣ የባህርዳሩን የዕብሪት ድርጊት ባቀነባበሩ፥በረዱና በፈጸሙ ግለሰቦች ላይ ተመሳሳይ የአመጽ እርምጃ እንወስዳለን የሚለዉ አስተሳሰብ እናንተን፣ ንቅናቄያችንን እና በአጠቃላይ ዛሬ የተያያዝነዉን የለዉጥ ጉዞ በፍጹም የማይመጥን ከመሆኑም በላይ የአመጸኞቹን ድርጊት የሚደግምና ከነሱ እጅግ በጣም በተሻለ መንገድ የምናስብ መሆናችንን የማያሳይ እርምጃ ነዉና ከዚህ ዓይነት አስተሳሰብ እንድትታቀቡ እናሳሰባለን። እንዳዉም ይህንን አጋጣሚ አርበኞች ግንቦት 7፣ ለዜጎች መብትና ነጻነት፣ ለሰላም መስፈን እና ለህግ መከበር የሚሰጠዉን ከፍተኛ ቦታ ለጠላትም ሆነ ለወዳጅ አብረን የምናሳይበት መልካም አጋጣሚ አድርጋችሁ እንድትወስዱት አደራ እያልን፣ ድርጅታችን ከሚመለከታቸዉ የክልልም ሆነ የፌድራል ህግ አስከባሪ አካላት ጋር አጥፊዎቹ በህግ እስኪጠይቁ ድረስ በምንም ዓይነት የማንተወዉ ጉዳይ መሆኑ ልናረግጥለችሁ እንወዳለን። ህግና ሥርዓት ከልተከበረ ሰላም አይኖርም፣ ሰላም ከሌላ ሀገርና ህዝብ አይኖርም! ፈጣሪ ኢትዮጵያንና ሕዝቧን ከጥፋት ይጠብቅ! የፖለቲካ ራእይ ወደፊት እያየን የሚወሰን ይሆናል ለውጡን ማንም ያምጣው ማን እንዳይቀለበስ አእንተጋለን ዶክተር ብርሃኑ ነጋ ቦንገር ዋና ሊቀመንበር የኢትዮጵያ ፖለቲካ ፓርቲዎች

10280

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%98%E1%8C%BD%E1%88%90%E1%8D%8D%20%E1%89%85%E1%8B%B1%E1%88%B5

መጽሐፍ ቅዱስ

መጽሐፍ ቅዱስ ነብያት እና ታሪካውያን የጻፉት የክርስቲያኖች እምነት መጽሓፍ ነው። መጽሐፍ ቅዱስ በብሉይ ኪዳንና በአዲስ ኪዳን ተከፍሎ 81 መጻሕፍት ያሉት ሲሆን በአንዳንድ እምነቶች ደግሞ 73 እና 66 ክፍል ብቻ ነው አሉት ብለው ያምናሉ። ከነዲዩትሮካኖኒካል መጻሕፍትም ጋራ የመጻሕፍት ቁጥር 81 ነው። መጽሐፍ ቅዱስ ከመቶ 25% የአምላክ ንግግር፣ ከመቶ 25 % የነብያት ንግግር እና ከመቶ 50 % የታሪክ ጽሐፍያን ንግግር ይዟል። ነገር ግን በነብያት ውስጥም በቃሉም በታሪክም ተነገረ የእግዚአብሔር መንፈስ ያለበት መጽሐፍ ነው የመጽሐፍ ቅዱስ ምንነት በእንግሊዝኛ ቋንቋ የተለመደው «ባይብል» የሚለው ቃል ከጥንቱ የኮይነ ግሪክኛ ቋንቋ የተወሰደ ሲሆን ቃሉ የተገኘበት /ታ ቢብሊያ/ የሚለው ሀረግ «መጽሐፍቱ» ወይም «ትንንሽ መጽሐፍት» ተብሎ ሊተረጎም ይችላል። የዚሁም ቃል መነሻ ከግሪኩ ስም /ቢውብሎስ/ (ፓፒሩስ ወይም ቄጠማ፣ የወረቀት ተክል) ሲሆን ይሄ ቃል «ፓፒሩስ» ከተነገደበት ከተማ ጌባል / ቢውብሎስ ስም መጣ። መጽሐፍ ቅዱስ ለአይሁድና ክርስትና እምነት የእምነት መሰረት የሆኑ ትናንሽ መጽሐፍትን የያዘ አንድ ጥራዝ ነው። በተለምዶ «ብሉይ ኪዳን» በመባል የሚጠራውና በአይሁዳውያን በ24 እና በክርስቲያኖች በ39 መጽሐፍት የሚከፈለው የመጽሐፍ ቅዱስ የመጀመሪያ ክፍል በመጀመሪያ በአብዛኛው የተጻፈው በጥንታዊው የዕብራይስጥ ቋንቋ ሲሆን የተጻፉበት ዘመን ከክርስቶስ ልደት በፊት የተወሰኑ መቶ አመታት ቀደም ብሎ እንደሆነ ይነገራል። እነዚህን መጽሐፍት የጻፉት በወቅቱ የነበሩ የታመኑ አይሁዳውያን ወይም እስራኤላውያን ናቸው። የመጨረሻዎቹን 27 መጻሕፍት በግሪክኛ የጻፏቸው ክርስቲያኖች ሲሆኑ «አዲስ ኪዳን» በመባል በሰፊው ይታወቃሉ። በመጽሐፍ ቅዱስ ውስጥ የሚገኘው ማስረጃም ሆነ በጣም ጥንታዊ የሆኑት ወጎች እንደሚጠቁሙት እነዚህ 66 መጻህፍት የተጻፉት ግብጽ ኃያል ከነበረችበት ጊዜ አንስቶ ሮም የዓለም ኃያል መንግስት እስከ ነበረችበት ዘመን ባሉት 1600 ዓመታት ውስጥ ነው። በካቶሊክ ቤተክርስቲያን እምነት መሰረት ከ66ቱ መጽሐፍት በተጨማሪ የተካተቱ የተወሰኑ መጽሐፍት ሲኖሩ፣ በኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋህዶ ቤተክርስቲያን እነዚህ ተጨማሪ መጻሕፍት (ዲዩቴሮካኖኒካል በመባልም ይታወቃሉ) በመጽሐፍ ቅዱስ ውስጥ የተካተቱትን መጻሕፍት ቁጥር ወደ 81 ያደርሱታል።በ እና የተፃፈው 66 ነው:: ከክርስቶስ ስብከት ቀጥሎ ምዕመናን የሆኑት ለረጅም ዘመን ተጨማሪ መጻሕፍቱን ከነመጽሐፈ ሄኖክና ኩፋሌ ያንብቡ ነበር። በግሪኩ «ሴፕቱዋጊንት» ትርጉም እንዲሁም በሞት ባሕር ጥቅል ብራናዎች (50 ዓመት ከክርስቶስ በፊት) በዕብራይስጥ መጻሕፍት መኃል ይገኙ ነበር። የአይሁድ ሰንሄድሪን ረቢዎች በ100 ዓ.ም. አካባቢ በተለይም ረቢ አኪቫ በን ዮሴፍ እነዚህን ተጨማሪ መጻሕፍት ከዕብራይስጥ ቅጂ አጠፉ። እስካሁንም ድረስ በዕብራይስጥ ትርጉም አይታወቁም። አዲስ ኪዳን ከተጻፈ በኋላ፣ ብዙ አጠያያቂ ወንጌሎችና የሌሎች እምነቶች ጽሑፎች ደግሞ ሊሠራጩ ጀመር። ግኖስቲክ የተባለው እምነት ተከታዮች በተለይ ብዙ ሥነ ጽሑፍ ፈጠሩ፣ ይህ ግን ከኦርቶዶክስ ወንጌል የተዛቡ ትምህርቶች ነበር። በ170 ዓ.ም. በክርስትያኖች ዘንድ የቱ መጻሕፍት ትክክለኛ ቅዱሳን መጻሕፍት ናቸው? የሚል ጥያቄ ይነሣ ጀመር። መሊቶ ዘሳርዲስ የተባለ ጳጳስ በዚያን ጊዜ ወደ ኢየሩሳሌም መጻሕፍት ቤት ጉዞ አድርጎ የ ዕብራውያን መጻሕፍት ምን ምን እንደ ነበሩ ዘገበ። ተጨማሪ መጻሕፍቱ ከዚያ በፊት ስለ ጠፉ አልተዘገቡም። ስለዚህ ከዚህ በቀር ምንም ያልተዘረዘሩት ብሉይ ኪዳን መጻሕፍት ትክክለኛ አይሆኑም የሚል ሀሣብ በሮሜ መንግሥት ክርስቲያኖች ተነሣ። ይህም የአይሁዶች ቀኖና በንቅያ ጉባኤ (317 ዓ.ም.) በሮሜ መንግሥት ለክርስቲያኖች ጸና። የመጽሐፍ ቅዱስ ልዩ ባህርያት መጽሐፍ ቅዱስ የስነምግባር ጉዳዮችን በሚመለከት መመሪያ የሚሰጥ ከመሆኑም ሌላ እንደ ወንጀል፣ ረሃብና የአካባቢ መበከል ያሉት ችግሮች ለአንዴና ለመጨረሻ ጊዜ መፍትሔ የሚያገኙበትን መንገድ ይገልጻል። ችግሩ ግን፣ መጽሐፍ ቅዱስ እነዚህን ጉዳዮች አስመልክቶ የሚናገረውን ነገር ብዙ ሰዎች በቁም ነገር መመልከት ትተዋል። ከዚህ ቀደም ይህ መጽሐፍ ቢያንስ በምዕራቡ ዓለም እንኳ ትልቅ ተሰሚነት ነበረው። መጽሐፍ ቅዱስ የተጻፈው በሰዎች አማካኝነት ቢሆንም እንኳ ቀደም ባሉት ጊዜያት በሕዝበ ክርስትና ውስጥ የነበሩት አብዛኞቹ ሰዎች የአምላክ ቃል መሆኑንና መልእክቱም አምላክ በመንፈስ አነሳሽነት ያስጻፈው እንደሆነ ያምኑ ነበር። ይሁን እንጂ ዛሬ እያንዳንዱን ነገር መጠራጠር የተለመደ ነገር ሆኗል። ሰዎች ባህላቸውን፣ የተለያዩ ጽንሰ ሐሳቦችን፣ የስነምግባር ደንቦችንና የአምላክን መኖር እንኳ ሳይቀር የጠራጠራሉ። በተለይ የመጽሐፍ ቅዱስን ጠቃሚነት በተመለከተ ጥርጣሬ ገብቷቸዋል። አብዛኞቹ ሰዎች መጽሐፍ ቅዱስን ጊዜ ያለፈበትና አላስፈላጊ እንደሆነ አድርገው የሚያዩት ይመስላል። ከዘመናችን ምሁራን መካከል መጽሐፍ ቅዱስን እንደ አምላክ ቃል አድርገው የሚመለከቱት በጣም ጥቂት ናቸው። እንዲያውም አብዛኞቹ ሰዎች ከምሁሩ ጄምስ ባር አባባል ጋር ይስማማሉ፡- "ስለ መጽሐፍ ቅዱሳዊ ልማዶች ያለኝ አመለካከት የሰው ልጅ የፈጠራ ውጤት ናቸው የሚል ነው። የሰው ልጅ የራሱን እምነት ያሰፈረበት መጽሐፍ ነው።" ይህ አመለካከት ወደ አንድ ነጥብ ያመራል፦ መጽሐፍ ቅዱስ ሰዎች የጻፉት ተራ መጽሐፍ ከሆነ ለሰው ልጅ ችግሮች ምንም ዓይነት ግልጽ የሆነ መልስ አይገኝም ማለት ነው። የሰው ልጆች በገዛ እጃቸው በሚያመጡት ጣጣ ከህልውና ውጭ እንዳይሆኑ ወይም በኑክሊየር ጦርነት እንዳያልቁ አቅማቸው የፈቀደውን ያህል በጭፍን መዳከር ይኖርባቸዋል ማለት ነው። መጽሐፍ ቅዱስ የአምላክ ቃል ከሆነ ግን ይህን አስቸጋሪ ጊዜ ለማለፍ የሚያስፈልገን ዋነኛው ነገር እርሱ ይሆናል። የታሪክ መዝገቦች ስለ መጽሐፍ ቅዱስ ምን ይላሉ? በብዛት በመሸጥ አቻ ያልተገኘለት መጽሐፍ ቅዱስ በብዛት ታትሞ በመሸጥና በሰፊው በመሰራጨት ረገድ በሰው ዘር ታሪክ ውስጥ ቀዳሚውን ስፍራ ይዟል። ጊነስ ቡክ ኦቭ ወርልድ ሬኮርድስ የተባለው መጽሐፍ በ1988 እትሙ እንደገለጸው ከ1815 እስከ 1975 ባሉት ዓመታት ውስጥ ብቻ ወደ 2.5 ቢልዮን የሚገመቱ ቅጂዎች ታትመዋል። ይህ እጅግ ከፍተኛ ቁጥር ነው። የመጽሐፍ ቅዱስን ያህል ሊሰራጭ ይቅርና ወደዚያ ቁጥር የተጠጋ አንድም መጽሐፍ በታሪክ አልታየም። ከዚህም በተጨማሪ የመጽሐፍ ቅዱስን ያህል በብዙ ቋንቋዎች የተተረጎመ መጽሐፍ አይገኝም። ዛሬ መጽሐፍ ቅዱስ ሙሉ በሙሉም ሆነ በከፊል ከ1800 በሚበልጡ የተለያዩ ቋንቋዎች ይገኛል። በኢትዮጵያ እንኳን በአማርኛ፣ ትግሪኛ፣ ኦሮምኛ፣ ወላይትኛ፣ ጉራግኛና ሌሎች ቋንቋዎች መጽሐፍ ቅዱስ በሙሉም ሆነ በከፊል ተተርጎሞ ይገናል። በአጠቃላይ ዛሬ 98 በመቶ ገደማ የሚሆነው የምድራችን ነዋሪ መጽሐፍ ቅዱስን በቋንቋው ማግኘት ይችላል። ተደማጭነት ያለው መጽሐፍ ዘ ኒው ኢንሳይክለፒዲያ ብሪታኒካ መጽሐፍ ቅዱስን "በታሪክ ዘመናት ከታዩት ጽሑፎች ሁሉ ይበልጥ ተደማጭነት ያለው የመጻህፍት ስብስብ" ሲል ጠርቶታል። የ19ኛው ጀርመናዊ ባለቅኔ ሄንሪክ ሃይነ እንዲህ ብለዋል፦ "ይህን ሁሉ ማስተዋል ያገኘሁት ከአንድ መጽሐፍ ነው። . . . መጽሐፍ ቅዱስን በማንበብ። ቅዱስ መጽሐፍ መባሉ ይገባዋል። አምላኩን ያጣ ሰው ካለ በዚህ መጽሐፍ አማካኝነት ሊያገኘው ይችላል።" በዚሁ መቶ ዘመን የኖረውና የጸረ-ባርነት እንቅስቃሴ አራማጅ የነበረው ዊልያም ኤች ሴዋርድ እንዲህ ብሏል፦ "የሰው ልጅ የመሻሻል ተስፋ የተመካው ከጊዜ ወደ ጊዜ እየጨመረ በሚሄደው የመጽሐፍ ቅዱስ ተደማጭነት ላይ ነው።" የዩናይትድ ስቴትስ 16ኛ ፕሬዚዳንት የነበሩት አብርሃም ሊንከን መጽሐፍ ቅዱስን በሚመለከት እንዲህ ብለዋል፦ "አምላክ ለሰው ልጆች ከሰጠው ስጦታ ሁሉ የላቀ ስጦታ ነው። . . . መጽሐፍ ቅዱስ ባይኖር ኖሮ መልካሙንና ክፉውን ለይተን ማወቅ ባልቻልን ነበር።" የብሪታንያው የህግ ሰው ሰር ዊልያም ብላክስተን "ሁሉም ሰብዓዊ ሕጎች የተመሰረቱት በእነዚህ ሁለት ሕጎች ማለትም በተፈጥሮ ሕግና አምላክ ለሰው ልጆች በሰጠው ሕግ [በመጽሐፍ ቅዱስ] ላይ ነው፤ እንግዲያው ሰብዓዊ ሕጎች ከእነዚህ ሕጎች ጋር እንዲጋጩ ማድረግ አይገባም ማለት ነው።" ብለው ሲናገሩ መጽሐፍ ቅዱስ ምን ያህል ተደማጭነት እንዳለው ጎላ አድርገው መግለጻቸው ነበር። የተጠላና የተወደደ በአንጻሩ ደግሞ በታሪክ ዘመናት ሁሉ የመጽሐፍ ቅዱስን ያህል የከረረ ተቃውሞ የገጠመው መጽሐፍ የለም። መጽሐፍ ቅዱስ ከመካከለኛው ዘመን አንስቶ እስከ 20ኛው መቶ ዘመን ድረስ በአደባባይ ተቆልሎ እንዲቃጠል ተደርጓል። በዛሬው ዘመን እንኳ ሳይቀር መጽሐፍ ቅዱስን በማንበባቸው ወይም በማሰራጨታቸው ምክንያት የገንዘብ ቅጣት የተጣለባቸው ወይም በእስራት የተቀጡ ሰዎች አሉ። ባለፉት መቶ ዘመናት እንዲህ ያለው "ወንጀል" ብዙውን ጊዜ አሰቃቂ ለሆነ ድብደባ አልፎ ተርፎም ለሞት የሚዳርግ ነበር። መጽሐፍ ቅዱስ በሰዎች ውስጥ ያሳደረው ፍቅር ከዚሁ ጎን ለጎን የሚታይ ነው። ብዙዎች የማያቋርጥ ስደት ቢደርስባቸውም መጽሐፍ ቅዱስን ማንበባቸውን ገፍተውበታል። ለምሳሌ ያህል በ16ኛው መቶ ዘመን የኖረውንና በኦክስፎርድ ዩኒቨርሲቲ ተምሮ በካምብሪጅ ዩኒቨርሲቲ ውስጥ ትልቅ ቦታ ያለው አስተማሪ የነበረውን ዊልያም ቲንደልን እንመልከት። ቲንደል ለመጽሐፍ ቅዱስ ከፍተኛ ፍቅር ነበረው። ይሁን እንጂ በዘመኑ የነበሩት ሃይማኖታዊ ባለ ሥልጣናት መጽሐፍ ቅዱስ ሙት በነበረው በላቲን ቋንቋ ተወስኖ እንዲቀር ሽንጣቸውን ገትረው የሟገቱ ነበር። ቲንደል ግን የአገሩ ሶዎች መጽሐፍ ቅዱስን የማንበብ አጋጣሚ እንዲኖራቸው በማሰብ ወደ እንግሊዝኛ ቋንቋ ለመተርጎም ቆርጦ ተነሳ። ይህ ተግባሩ ከሕጉ ጋር የሚቃረን ስለነበር ቲንደል ጥሩ የማስተማር ስራውን ትቶ መሰደድ ግድ ሆነበት። የግሪክኛ ቅዱሳን ጽሑፎችን ("አዲስ ኪዳን") እና አንዳንዶቹን የዕብራይስጥ ቅዱሳን ጽሑፎች ("ብሉይ ኪዳን") ወደ አገሩ ቋንቋ ተርጉሞ እስኪጨርስ ኑሮውን በስደት ለመግፋት ተገዷል። ይሁን እንጂ በመጨረሻ በመያዙና መናፍቅ ነው ተብሎ በመወንጀሉ ተሰቅሎ እንዲሞትና በድኑም በእሳት እንዲቃጠል ተደርጓል። ቲንደል፣ መጽሐፍ ቅዱስን ለማንበብ ወይም ለሌሎች ሰዎች እንዲዳረስ ለማድረግ ሲሉ ብዙ መሥዋዕትነት ከከፈሉት በርካታ ሰዎች መካከል አንዱ ብቻ ነው። ከሌላው ሰው የተለየ ምንም ነገር ያልነበራቸውን ብዙ ወንዶችና ሴቶች ይህን ያህል ድፍረት እንዲኖራቸው ያነሳሳ ሌላ መጽሐፍ በታሪክ ውስጥ አልታየም። ከዚህ አንጻር መጽሐፍ ቅዱስ በእርግጥም አቻ አይገኝለትም። ውጫዊ መያያዣ መጽሐፍ ቅዱስ መጽሐፍ ቅዱስ - ድምፅ መጽሐፍ ቅዱስ ( መጽሐፍ ቅዱስ በኢንተርኔት

9952

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A5%E1%88%B5%E1%8B%AB

እስያ

እስያ (/ ፣ / በዋነኛነት በምስራቅ እና ሰሜናዊ ንፍቀ ክበብ የምትገኝ የምድር ትልቁ እና በሕዝብ ብዛት የምትገኝ ናት። የዩራሺያን አህጉራዊ መሬት ከአውሮፓ አህጉር ጋር ትጋራለች፣ እና የአፍሮ-ኢውራሺያ አህጉራዊ መሬት ከአፍሪካ እና አውሮፓ ጋር ትጋራለች። እስያ 44,579,000 ስኩዌር ኪሎ ሜትር (17,212,000 ስኩዌር ማይልስ)፣ ከምድር አጠቃላይ ስፋት 30 በመቶው እና ከምድር አጠቃላይ የገጽታ ስፋት 8.7% ያህሉን ይሸፍናል።ለብዙ የሰው ዘር መኖሪያ የሆነችው አህጉር ከረጅም ጊዜ በፊት የኖረችው የብዙዎቹ የመጀመሪያ ስልጣኔዎች ቦታ፡ 4.7 ቢሊዮን ህዝብዋ ከአለም ህዝብ 60% ገደማ ነው። በአጠቃላይ እስያ በምስራቅ በፓስፊክ ውቅያኖስ፣ በደቡብ በህንድ ውቅያኖስ እና በሰሜን በአርክቲክ ውቅያኖስ የተከበበ ነው። በመካከላቸው ግልጽ የሆነ አካላዊ እና ጂኦግራፊያዊ መለያየት ስለሌለ የእስያ ድንበር ከአውሮፓ ጋር ታሪካዊ እና ባህላዊ ግንባታ ነው። በተወሰነ ደረጃ የዘፈቀደ ነው እና በጥንታዊ ጥንታዊነት ከመጀመሪያው ፅንሰ-ሀሳብ ጀምሮ ተንቀሳቅሷል። የዩራሺያ በሁለት አህጉራት መከፋፈል የምስራቅ - ምዕራብ የባህል፣ የቋንቋ እና የጎሳ ልዩነቶችን ያንፀባርቃል፣ አንዳንዶቹ በሰላማዊ መስመር ሳይሆን በስፔክትረም ይለያያሉ። በብዛት ተቀባይነት ያለው ድንበሮች እስያ ከሱዌዝ ካናል በስተምስራቅ ከአፍሪካ ይለያታል; እና ከቱርክ ስትሬት በስተ ምሥራቅ የኡራል ተራሮች እና የኡራል ወንዝ እና ከካውካሰስ ተራሮች በስተደቡብ እና በካስፒያን እና ጥቁር ባህሮች ከአውሮፓ ይለያሉ. ቻይና እና ህንድ ከ1 እስከ 1800 ዓ.ም. በዓለም ላይ ትልቁ ኢኮኖሚ በመሆን ተፈራርቀዋል። ቻይና ትልቅ የኤኮኖሚ ሃይል ነበረች እና ብዙዎችን ወደ ምስራቃዊ ስቧል እና ለብዙዎች የህንድ ጥንታዊ ባህሎች አፈ ታሪክ ሀብት እና ብልጽግና ኤዥያንን በመምሰል የአውሮፓ ንግድን ፣ ፍለጋን እና ቅኝ ግዛትን ይስባል። ከአውሮፓ ወደ አሜሪካ የሚወስደውን የአትላንቲክ ተሻጋሪ መንገድ ኮሎምበስ ወደ ህንድ የሚወስደውን መንገድ ሲፈልግ በአጋጣሚ ማግኘቱ ይህን ጥልቅ መማረክ ያሳያል። የሐር መንገድ በኤሽያ ኋለኛ አገሮች ውስጥ ዋናው የምስራቅ-ምዕራብ የንግድ መስመር ሆነ የማላካ የባህር ዳርቻ እንደ ዋና የባህር መስመር ነው። እስያ በ20ኛው ክፍለ ዘመን የኢኮኖሚ እንቅስቃሴን (በተለይ የምስራቅ እስያ) እና ጠንካራ የህዝብ እድገት አሳይታለች፣ ነገር ግን አጠቃላይ የህዝብ ቁጥር እድገት ቀንሷል። እስያ የሂንዱይዝም፣ የዞራስተሪያኒዝም፣ የአይሁድ እምነት፣ የጃይኒዝም፣ የቡድሂዝም እምነት፣ የኮንፊሺያኒዝም፣ ታኦይዝም፣ ክርስትና፣ እስልምና፣ ሲክሂዝም እና ሌሎች በርካታ ሃይማኖቶች ጨምሮ የአብዛኛው የአለም ዋና ዋና ሃይማኖቶች መገኛ ነበረች። ከግዙፉና ከልዩነቱ አንፃር የኤዥያ ጽንሰ-ሐሳብ-ከጥንታዊው ጥንታዊነት ጀምሮ ያለው ስም-ከሥጋዊ ጂኦግራፊ ይልቅ ከሰው ልጅ ጂኦግራፊ ጋር የተያያዘ ሊሆን ይችላል። ባህሎች, አከባቢዎች, ኢኮኖሚክስ, ታሪካዊ ግንኙነቶች እና የመንግስት ስርዓቶች. በተጨማሪም ከምድር ወገብ ደቡብ በመካከለኛው ምስራቅ በሞቃታማው በረሃ፣ በምስራቅ ደጋማ አካባቢዎች እና በአህጉራዊው ማእከል እስከ ሳይቤሪያ ውስጥ ያሉ ሰፊ የከርሰ ምድር እና የዋልታ አካባቢዎች ያሉ በርካታ የተለያዩ የአየር ንብረት ሁኔታዎች አሏት። ፍቺ እና ድንበሮች እስያ-አፍሪካ ድንበር በእስያ እና በአፍሪካ መካከል ያለው ድንበር ቀይ ባህር፣ የስዊዝ ባሕረ ሰላጤ እና የስዊዝ ካናል ነው። ይህ ግብፅን አህጉር ተሻጋሪ ሀገር ያደርጋታል፣ የሲና ባሕረ ገብ መሬት በእስያ እና የተቀረው የሀገሪቱ ክፍል በአፍሪካ ነው። እስያ - አውሮፓ ድንበር የብሉይ ዓለም የሶስትዮሽ ክፍፍል ከክርስቶስ ልደት በፊት ከ6ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ጀምሮ ጥቅም ላይ የዋለው እንደ አናክሲማንደር እና ሄካቴየስ ባሉ የግሪክ ጂኦግራፊዎች ምክንያት ነው። ዘመናዊው የሪዮኒ ወንዝ) በካውካሰስ ጆርጂያ (ከአፉ በፖቲ በጥቁር ባህር ዳርቻ ፣ በሱራሚ ማለፊያ እና በኩራ ወንዝ በኩል እስከ ካስፒያን ባህር ድረስ) ፣ አሁንም በሄሮዶተስ በ 5 ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ. በሄለናዊው ዘመን፣ ይህ የአውራጃ ስብሰባ ተሻሽሎ ነበር፣ እናም በአውሮፓ እና በእስያ መካከል ያለው ድንበር አሁን ታኒስ (የዘመናዊው ዶን ወንዝ) ተደርጎ ይቆጠር ነበር። ይህ እንደ ፖሲዶኒየስ፣ ስትራቦ እና ቶለሚ ባሉ የሮማውያን ዘመን ደራሲያን የተጠቀሙበት ስምምነት ነው። በእስያ እና በአውሮፓ መካከል ያለው ድንበር በታሪክ በአውሮፓውያን ምሁራን ይገለጻል።የሩሲያ የዛርዶም ንጉስ ታላቁ ፒተር ታላቁ ፒተር የስዊድን እና የኦቶማን ኢምፓየር ተቀናቃኝ የይገባኛል ጥያቄዎችን ወደ ምስራቃዊ አገሮች በማሸነፍ እና የታጠቁ ተቃውሞዎችን ሲያሸንፍ የዶን ወንዝ ለሰሜን አውሮፓውያን አጥጋቢ አልነበረም። በሳይቤሪያ ነገዶች ፣ በ 1721 የተመሰረተው በ 1721 ወደ ኡራል ተራሮች እና ከዚያም በላይ የሚደርስ አዲስ የሩሲያ ኢምፓየር አቋቋመ ። የግዛቱ ዋና ጂኦግራፊያዊ ቲዎሪስት የቀድሞ የስዊድን እስረኛ ነበር ፣ በ 1709 በፖልታቫ ጦርነት ተወሰደ እና ተመድቧል ። ወደ ቶቦልስክ, ከፒተር የሳይቤሪያ ባለስልጣን ቫሲሊ ታቲሽቼቭ ጋር የተገናኘ እና ለወደፊት መጽሐፍ ለመዘጋጀት የጂኦግራፊያዊ እና አንትሮፖሎጂ ጥናቶችን ለማካሄድ ነፃነት ተፈቅዶለታል. በስዊድን፣ ፒተር ከሞተ ከአምስት ዓመታት በኋላ፣ በ1730 ፊሊፕ ጆሃን ቮን ስትራለንበርግ የኡራል ተራሮችን የእስያ ድንበር አድርጎ የሚያሳይ አዲስ አትላስ አሳተመ። ታቲሽቼቭ ሀሳቡን ለቮን ስትራለንበርግ እንዳቀረበ አስታወቀ። የኋለኛው ደግሞ የኢምባ ወንዝን የታችኛው ወሰን አድርጎ ጠቁሟል። በ 19 ኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ ላይ የኡራል ወንዝ እስኪያሸንፍ ድረስ በሚቀጥለው ክፍለ ዘመን የተለያዩ ሀሳቦች ቀርበዋል. ድንበሩ የኡራል ወንዝ ወደ ሚሰራበት ከጥቁር ባህር ወደ ካስፒያን ባህር ተወስዷል። በጥቁር ባህር እና በካስፒያን መካከል ያለው ድንበር ብዙውን ጊዜ በካውካሰስ ተራሮች ጫፍ ላይ ይደረጋል ፣ ምንም እንኳን አንዳንድ ጊዜ ወደ ሰሜን ቢቀመጥም የእስያ-ውቅያኖስ ድንበር በእስያ እና በኦሽንያ ክልል መካከል ያለው ድንበር ብዙውን ጊዜ በማላይ ደሴቶች ውስጥ አንድ ቦታ ላይ ይደረጋል። በኢንዶኔዥያ የሚገኙት የማሉኩ ደሴቶች ብዙውን ጊዜ በደቡብ ምስራቅ እስያ ድንበር ላይ ከኒው ጊኒ ጋር ፣ ከደሴቶቹ በስተምስራቅ ፣ ሙሉ በሙሉ የኦሺኒያ አካል እንደሆኑ ይታሰባል። በ19ኛው መቶ ክፍለ ዘመን የተነደፉት ደቡብ ምስራቅ እስያ እና ኦሺኒያ የሚሉት ቃላት፣ ከተመሠረተበት ጊዜ ጀምሮ ብዙ የተለያዩ መልክዓ ምድራዊ ትርጉሞች ነበሯቸው። የትኛዎቹ የማሌይ ደሴቶች ደሴቶች እስያ እንደሆኑ ለመወሰን ዋናው ምክንያት በዚያ የሚገኙት የተለያዩ ኢምፓየሮች (ሁሉም አውሮፓውያን አይደሉም) የቅኝ ግዛት ይዞታዎች መገኛ ነው። ሉዊስ እና ዊገን "የደቡብ ምስራቅ እስያ" ወደ አሁን ድንበሮች መጥበብ ቀስ በቀስ ሂደት ነበር ይላሉ። ቀጣይነት ያለው ትርጉም ጂኦግራፊያዊ እስያ ከጥንት ግሪኮች ጀምሮ ፣ በሌሎች ባህሎች ላይ ተጭኖ በዓለም ላይ የአውሮፓ ፅንሰ-ሀሳቦች ባህላዊ ቅርስ ነው ፣ ትርጉሙ ምን ማለት እንደሆነ ትክክለኛ ያልሆነ ጽንሰ-ሀሳብ ነው። እስያ ከተለያዩ አይነት አካላት ባህላዊ ድንበሮች ጋር በትክክል አይዛመድም። ከሄሮዶተስ ዘመን ጀምሮ ጥቂት የማይባሉ የጂኦግራፊ ባለሙያዎች የሶስት አህጉር ስርዓትን (አውሮፓ, አፍሪካ, እስያ) በመካከላቸው ምንም አይነት ተጨባጭ አካላዊ መለያየት የለም ብለው ውድቅ አድርገዋል. ለምሳሌ፣ በኦክስፎርድ የአውሮፓ የአርኪዮሎጂ ኤመርቲስ ፕሮፌሰር የሆኑት ሰር ባሪ ኩንሊፍ፣ አውሮፓ በጂኦግራፊያዊ እና በባህል ብቻ "የምዕራባዊው የእስያ አህጉር የላቀ" እንደነበረች ይከራከራሉ። በጂኦግራፊያዊ አገላለጽ፣ እስያ የዩራሲያ አህጉር ዋና ዋና ምስራቃዊ አካል ነች ፣ አውሮፓ የመሬቱ ሰሜናዊ ምዕራብ ባሕረ ገብ መሬት ነች። እስያ፣ አውሮፓ እና አፍሪካ አንድ ነጠላ ቀጣይነት ያለው መሬት-አፍሮ-ኤውራሲያ (ከሱዌዝ ካናል በስተቀር) - እና አንድ የጋራ አህጉራዊ መደርደሪያን ይጋራሉ። ሁሉም ማለት ይቻላል አውሮፓ እና የእስያ ዋና ክፍል በዩራሺያን ፕላት ላይ ተቀምጠዋል ፣ በደቡብ በኩል በአረብ እና በህንድ ሳህን እና በሳይቤሪያ ምስራቃዊ ክፍል (ከቼርስኪ ክልል ምስራቅ) በሰሜን አሜሪካ ጠፍጣፋ ላይ። ሥርወ ቃል "እስያ" የሚባል ቦታ ሀሳብ በመጀመሪያ የግሪክ ሥልጣኔ ጽንሰ-ሐሳብ ነበር, ምንም እንኳን ይህ በአሁኑ ጊዜ በዚህ ስም ከሚታወቀው አህጉር ጋር ላይስማማ ይችላል. የእንግሊዘኛው ቃል የመጣው ከላቲን ስነ-ጽሑፍ ነው, እሱም ተመሳሳይ ቅርጽ አለው, "እስያ". በሌሎች ቋንቋዎች "እስያ" ከሮማን ኢምፓየር ከላቲን የመጣ ስለመሆኑ ብዙም እርግጠኛ አይደለም፣ እና የላቲን ቃል የመጨረሻው ምንጭ በእርግጠኝነት አይታወቅም ፣ ምንም እንኳን በርካታ ንድፈ ሐሳቦች ታትመዋል። እስያ የመላው አህጉር ስም አድርገው ከተጠቀሙባቸው የመጀመሪያዎቹ ክላሲካል ጸሐፊዎች አንዱ ፕሊኒ ነው። ይህ ዘይቤያዊ የትርጉም ለውጥ የተለመደ ነው እና በአንዳንድ ሌሎች የጂኦግራፊያዊ ስሞች ለምሳሌ እንደ ስካንዲኔቪያ (ከስካኒያ) ይታያል። የነሐስ ዘመን ከግሪክ ቅኔ በፊት የኤጂያን ባህር አካባቢ በግሪክ የጨለማ ዘመን ነበር፣ በዚህ መጀመሪያ ላይ የቃላት አጻጻፍ ጠፋ እና የፊደል አጻጻፍ አልተጀመረም። ከዚያ በፊት በነሐስ ዘመን የአሦር ኢምፓየር፣ የኬጢያውያን ግዛት እና የግሪክ የተለያዩ የሜይሴኒያ ግዛቶች መዛግብት እስያ እንደሚገኝ ጥርጥር የለውም፣ በእርግጠኝነት አናቶሊያ ውስጥ፣ ከሊዲያ ጋር ተመሳሳይ ካልሆነ ጨምሮ። እነዚህ መዝገቦች አስተዳደራዊ ናቸው እና ግጥም አያካትቱም. የማሴኔያን ግዛቶች በ1200 ዓክልበ አካባቢ ባልታወቁ ወኪሎች ወድመዋል፣ ምንም እንኳን አንድ የአስተሳሰብ ትምህርት ቤት የዶሪያን ወረራ እስከዚህ ጊዜ ድረስ ቢመደብም። የቤተ መንግሥቶቹ መቃጠላቸው የማይሴኔያን የአስተዳደር መዛግብት የያዙ የሸክላ ጽላቶች በመጋገር እንዲጠበቁ አድርጓቸዋል። እነዚህ ጽላቶች የተጻፉት ሊኒያር ቢ በተባለው የግሪክ ሲላቢክ ስክሪፕት ነው። ይህ ስክሪፕት የተፈታው በብዙ ፍላጎት ባላቸው አካላት ነው፣ በተለይም በወጣቱ የዓለም ጦርነት ጸሐፊ ​​ሚካኤል ቬንተሪስ፣ በመቀጠልም በሊቁ ጆን ቻድዊክ ተረድቷል። በጥንታዊው ፓይሎስ ቦታ በካርል ብሌገን የተገኘው ዋና መሸጎጫ በመቶዎች የሚቆጠሩ የወንድ እና የሴት ስሞች በተለያዩ ዘዴዎች የተፈጠሩ ናቸው። ከእነዚህ ውስጥ አንዳንዶቹ በባርነት የተያዙ ሴቶች ናቸው (የህብረተሰቡ ጥናት በይዘቱ እንደሚያሳየው)። እንደ ልብስ ሥራ ባሉ ንግዶች ውስጥ ያገለግሉ ነበር እና አብዛኛውን ጊዜ ከልጆች ጋር ይመጡ ነበር። ከአንዳንዶቹ ጋር የተቆራኘው “የምርኮ ምርኮኞች” ኤፒሄት መነሻቸውን ያሳያል። አንዳንዶቹ የብሔር ስሞች ናቸው። በተለይም አንዱ፣ ፣ “የእስያ ሴቶችን” ይለያል።ምናልባት በእስያ ተይዘው ሊሆን ይችላል፣ነገር ግን ሌሎች ሚልጢያ፣ሚሊጢስ፣የግሪክ ቅኝ ግዛት የሆነችው፣በግሪኮች ለባሪያነት ያልተወረረች የሚሊጢን ይመስሉ ነበር። ቻድዊክ ስሞቹ እነዚህ የውጭ አገር ሴቶች የተገዙባቸውን ቦታዎች እንደሚመዘግቡ ይጠቁማል።ስሙም በነጠላ አስዊያ ነው፣ እሱም የአገሩን ስም እና ከዚያ የመጣች ሴትን ያመለክታል። የወንድነት ቅርጽ አለ, . ይህ አስዊያ በኬጢያውያን ዘንድ አሱዋ ተብሎ የሚጠራው፣ ልድያን ወይም "የሮማን እስያ"ን ያማከለ ክልል የተረፈ ይመስላል። ይህ ስም፣ አሱዋ፣ ለአህጉሪቱ “እስያ” መጠሪያ መነሻ ሆኖ ተጠቁሟል። የአሱዋ ሊግ በ1400 ዓክልበ አካባቢ በ1400 ዓ.ዓ አካባቢ በኬጢያውያን በቱድሃሊያ የተሸነፈ በምእራብ አናቶሊያ የግዛት ኮንፌዴሬሽን ነበር። ክላሲካል ጥንታዊነት የላቲን እስያ እና የግሪክ ተመሳሳይ ቃል ይመስላል። የሮማውያን ደራሲዎች እንደ እስያ ተርጉመዋል። ሮማውያን በምዕራብ አናቶሊያ (በአሁኗ ቱርክ) የምትገኝ እስያ ግዛት ብለው ሰየሙት። በዘመናዊቷ ኢራቅ ውስጥ ትንሽ እስያ እና እስያ ሜጀር ነበሩ። የስሙ የመጀመሪያ ማስረጃ ግሪክ እንደመሆኑ መጠን እስያ የመጣው ከ መሆኗ ሳይሆን አይቀርም፣ ነገር ግን ጥንታዊ ሽግግሮች፣ በሥነ-ጽሑፋዊ አውዶች እጥረት ምክንያት፣ በድርጊቱ ውስጥ ለመያዝ አስቸጋሪ ናቸው። በጣም የሚገመቱት ተሽከርካሪዎች እንደ ሄሮዶተስ ያሉ የጥንት ጂኦግራፊዎች እና የታሪክ ተመራማሪዎች ነበሩ ፣ ሁሉም ግሪክ ናቸው። የጥንት ግሪክ ቀደምት እና የበለጸገ የስሙን አጠቃቀም ያረጋግጣል። የመጀመሪያው የእስያ አህጉራዊ አጠቃቀም ለሄሮዶቱስ (በ440 ዓክልበ. አካባቢ) የተነገረለት እሱ ስላፈለሰ ሳይሆን፣ ታሪኮቹ በማንኛውም ዝርዝር ሁኔታ ሊገልጹት ከቀደሙት ንባብ በመሆናቸው ነው። በጥንቃቄ ገልጾታል፣ ያነበበቸውን፣ አሁን ግን ሥራቸው የጠፋባቸውን የቀድሞ የጂኦግራፊ ባለሙያዎችን ጠቅሷል። በርሱም ከግሪክ እና ከግብፅ በተቃራኒ አናቶሊያ እና የፋርስ ኢምፓየር ማለት ነው። ሄሮዶተስ የሦስት ሴቶች ስም “በተጨባጭ አንድ ለሆነ ትራክት የተሰጠ” (ኤውሮፓ፣ ኤዥያ እና ሊቢያ አፍሪካን በመጥቀስ) ለምን ሦስት የሴቶች ስሞች እንደተሰጡት ግራ እንዳጋባው ተናግሯል፣ አብዛኞቹ ግሪኮች እስያ የተሰየመችው በባለቤቱ ሚስት ስም እንደሆነ ገልጿል። ፕሮሜቴየስ (ማለትም ሄሲዮን)፣ ነገር ግን ልድያውያን ይህ ስም በሰርዴስ ላለው ነገድ ያስተላለፈው በኮቲስ ልጅ አሲየስ ነው ይላሉ። በግሪክ አፈ ታሪክ፣ “ኤዥያ” () ወይም “ኤሲ” () “የኒምፍ ወይም ታይታን የልድያ አምላክ” ስም ነበር። በጥንቷ ግሪክ ሃይማኖት ቦታዎች ከጠባቂ መላእክት ጋር ተመሳሳይነት ባለው የሴት መለኮት ጥበቃ ሥር ነበሩ። ገጣሚዎቹ ተግባራቸውን እና ትውልዳቸውን በአምሳያ ቋንቋ ጨምረው በአስደሳች ታሪኮች ዘረዘሩ።ይህም ተከትሎ ተውኔት ደራሲያን ወደ ክላሲካል የግሪክ ድራማ ተለውጠው "የግሪክ አፈ ታሪክ" ሆነዋል። ለምሳሌ፣ ሄሲኦድ የቴቲስ እና የውቅያኖስን ሴት ልጆች ጠቅሷል፣ ከእነዚህም መካከል "ቅዱስ ኩባንያ"፣ "ከጌታ አፖሎ እና ወንዞች ጋር ወጣቶች በእጃቸው ያሉ" አሉ። ከእነዚህ ውስጥ ብዙዎቹ ጂኦግራፊያዊ ናቸው-ዶሪስ, ሮዳ, ዩሮፓ, እስያ. ሄሲኦድ ያብራራል፡- ሦስት ሺህ ንጹሕ ቁርጭምጭም የሌላቸው የውቅያኖስ ሴቶች ልጆች በሩቅና በሰፊ ተበታትነው ይገኛሉና፥ በየቦታውም ለምድርና ለጥልቁ ውኃ ያገለግላሉ። ኢሊያድ (በጥንቶቹ ግሪኮች በሆሜር የተነገረው) በትሮጃን ጦርነት አሲዮስ በተባለው ጦርነት ሁለት ፍርጂያውያን (በሉቪያውያን የተካውን ነገድ) ጠቅሷል። እንዲሁም በሊዲያ ውስጥ ማርሽ እንደ የያዘ ማርሽ ወይም ቆላማ። ብዙ ሙስሊሞች እንደሚሉት፣ ይህ ቃል የመጣው የሙሴ አሳዳጊ እናት ከሆነችው ከጥንቷ ግብፅ ንግሥት እስያ ነው። የእስያ ታሪክ እንደ የተለያዩ የባህር ዳርቻ ዳርቻዎች ታሪክ ሊታይ ይችላል-ምስራቅ እስያ ፣ ደቡብ እስያ ፣ ደቡብ ምስራቅ እስያ እና መካከለኛው ምስራቅ ፣ በመካከለኛው እስያ ረግረጋማ ውስጠኛ ክፍል የተገናኘ። የባህር ዳርቻው አካባቢ ለአንዳንድ የአለም ቀደምት የታወቁ ስልጣኔዎች መኖሪያ ነበር ፣እያንዳንዳቸውም ለም በሆነ የወንዝ ሸለቆዎች ዙሪያ ያደጉ። በሜሶጶጣሚያ፣ በኢንዱስ ሸለቆ እና በቢጫ ወንዝ የነበሩት ስልጣኔዎች ብዙ ተመሳሳይነት አላቸው። እነዚህ ስልጣኔዎች እንደ ሂሳብ እና ጎማ ያሉ ቴክኖሎጂዎችን እና ሀሳቦችን ተለዋውጠው ሊሆን ይችላል። እንደ ጽሑፍ ያሉ ሌሎች ፈጠራዎች በየአካባቢው በግለሰብ ደረጃ የተገነቡ ይመስላሉ. በእነዚህ ቆላማ አካባቢዎች የተገነቡ ከተሞች፣ ግዛቶች እና ኢምፓየሮች። የመካከለኛው ስቴፕ ክልል ከረጅም ጊዜ ጀምሮ በሁሉም የእስያ አካባቢዎች በፈረስ ላይ በተቀመጡ ዘላኖች ይኖሩ ነበር ። ከደረጃው ውስጥ በጣም ቀደምት የተለጠፈው መስፋፋት ኢንዶ-አውሮፓውያን ቋንቋቸውን ወደ መካከለኛው ምስራቅ፣ ደቡብ እስያ እና ቶቻሪያውያን ወደሚኖሩበት የቻይና ድንበሮች ያሰራጩ ናቸው። ሰሜናዊው የእስያ ክፍል፣ አብዛኛው ሳይቤሪያን ጨምሮ፣ ጥቅጥቅ ባለው ደኖች፣ የአየር ንብረት እና ታንድራ ምክንያት ለዳካ ዘላኖች በአብዛኛው ተደራሽ አልነበረም። እነዚህ አካባቢዎች በጣም ጥቂት ሰዎች አልነበሩም። ማዕከሉ እና አከባቢዎቹ በአብዛኛው በተራሮች እና በረሃዎች ተለያይተዋል. የካውካሰስ እና የሂማላያ ተራሮች እንዲሁም የካራኩም እና የጎቢ በረሃዎች የእንጀራ ፈረሰኞች በጭንቅ ብቻ የሚሻገሩትን መሰናክሎች ፈጠሩ። የከተማው ነዋሪዎች በቴክኖሎጂ እና በማህበራዊ ደረጃ የላቀ ደረጃ ላይ የደረሱ ቢሆኑም፣ በብዙ አጋጣሚዎች የተጫኑትን የእግረኛ መንጋዎች ለመከላከል በወታደራዊ ዘርፍ ምንም ማድረግ አልቻሉም። ይሁን እንጂ ቆላማው አካባቢ ብዙ የፈረስ ጉልበትን የሚደግፍ በቂ ክፍት የሣር ሜዳዎች አልነበራቸውም; በዚህ እና በሌሎች ምክንያቶች በቻይና፣ ህንድ እና መካከለኛው ምስራቅ ያሉትን ግዛቶች ያሸነፉ ዘላኖች ብዙውን ጊዜ ከአካባቢው እና ከበለጸጉ ማህበረሰቦች ጋር መላመድን አግኝተዋል። የእስልምና ኸሊፋቶች የባይዛንታይን እና የፋርስ ግዛቶች ሽንፈት ወደ ምዕራብ እስያ እና የመካከለኛው እስያ ደቡባዊ ክፍሎች እና የደቡብ እስያ ምዕራባዊ ክፍሎች በ7ኛው ክፍለ ዘመን ወረራዎች በቁጥጥር ስር እንዲውሉ አድርጓቸዋል። የሞንጎሊያ ኢምፓየር በ13ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ሰፊውን የእስያ ክፍል አሸንፎ ከቻይና እስከ አውሮፓ ድረስ ያለውን አካባቢ ያዘ። ከሞንጎል ወረራ በፊት የሶንግ ሥርወ መንግሥት ወደ 120 ሚሊዮን የሚጠጉ ዜጎች እንደነበሩ ይነገራል። ወረራውን ተከትሎ በተካሄደው 1300 የህዝብ ቆጠራ ወደ 60 ሚሊዮን የሚጠጉ ሰዎችን ሪፖርት አድርጓል። በሰው ልጅ ታሪክ ውስጥ እጅግ አስከፊ ከሆኑት ወረርሽኞች አንዱ የሆነው ጥቁር ሞት በመካከለኛው እስያ በረሃማ ሜዳ ላይ እንደመጣ ይገመታል፣ ከዚያም በሃር መንገድ ተጉዟል። የሩስያ ኢምፓየር ከ17ኛው ክፍለ ዘመን ጀምሮ ወደ እስያ መስፋፋት የጀመረ ሲሆን በመጨረሻም በ19ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ ሁሉንም ሳይቤሪያ እና አብዛኛው የመካከለኛው እስያ ክፍል ይቆጣጠራል። የኦቶማን ኢምፓየር አናቶሊያን፣ አብዛኛው መካከለኛው ምስራቅን፣ ሰሜን አፍሪካንና ባልካንን ከ16ኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ ጀምሮ ተቆጣጠረ። በ 17 ኛው ክፍለ ዘመን ማንቹ ቻይናን ድል በማድረግ የኪንግ ሥርወ መንግሥት አቋቋመ። እስላማዊው የሙጋል ኢምፓየር እና የሂንዱ ማራታ ኢምፓየር በ16ኛው እና በ18ኛው ክፍለ ዘመን እንደቅደም ተከተላቸው ህንድን በብዛት ተቆጣጠሩ። የጃፓን ኢምፓየር አብዛኛውን የምስራቅ እስያ እና አብዛኛው ደቡብ ምስራቅ እስያ፣ ኒው ጊኒ እና የፓሲፊክ ደሴቶችን እስከ ሁለተኛው የአለም ጦርነት ማብቂያ ድረስ ተቆጣጠረ። የቻልኮሊቲክ ዘመን (ወይም የመዳብ ዘመን) የጀመረው በ4500 ዓ.ዓ ገደማ ነው፣ ከዚያም የነሐስ ዘመን በ3500 ዓክልበ ገደማ ጀመረ፣ የኒዮሊቲክ ባህሎችን በመተካት። የኢንዱስ ሸለቆ ሥልጣኔ (አይቪሲ) የነሐስ ዘመን ሥልጣኔ ነበር (3300-1300 ዓክልበ. በሳል ጊዜ 2600-1900 ዓክልበ.) በዚህ ስልጣኔ ውስጥ ቀደምት የሂንዱይዝም አይነት እንደተደረገ ይቆጠራል። ከእነዚህ የስልጣኔ ታላላቅ ከተሞች መካከል ከፍተኛ የከተማ ፕላን እና ጥበባት የነበራቸው ሃራፓ እና ሞሄንጆ-ዳሮ ይገኙበታል። በ1700 ዓክልበ. አካባቢ የእነዚህ ክልሎች ውድመት መንስኤ አከራካሪ ነው፣ ምንም እንኳን መረጃዎች እንደሚያመለክቱት በተፈጥሮ አደጋዎች (በተለይ በጎርፍ) ነው። ይህ ዘመን በህንድ ውስጥ ከ1500 እስከ 500 ዓ.ዓ. አካባቢ ያለውን የቬዲክ ዘመንን ያመለክታል። በዚህ ጊዜ ውስጥ የሳንስክሪት ቋንቋ አዳብሯል እና ቬዳስ ተጽፏል, ስለ አማልክት እና ስለ ጦርነቶች ተረቶች የሚናገሩ ድንቅ ዝማሬዎች. ይህ የቬዲክ ሃይማኖት መሠረት ነበር፣ እሱም በመጨረሻ የተራቀቀ እና ወደ ሂንዱይዝም የሚያድግ። ቻይና እና ቬትናም የብረታ ብረት ሥራ ማዕከላት ነበሩ። ከኒዮሊቲክ ዘመን ጀምሮ፣ ዶንግ ሶን ከበሮ የሚባሉት የመጀመሪያዎቹ የነሐስ ከበሮዎች በ ትናም እና በደቡብ ቻይና በቀይ ወንዝ ዴልታ ክልሎች እና አከባቢዎች ተገኝተዋል። እነዚህ ከቬትናም ቅድመ ታሪክ ዶንግ ልጅ ባህል ጋር ይዛመዳሉ። ዘፈን ዳ የነሐስ ከበሮ ገጽ፣ ዶንግ ሶን ባህል፣ ቬትናም በባን ቺያንግ፣ ታይላንድ (ደቡብ ምስራቅ እስያ) ከ2100 ዓክልበ. ጀምሮ የነሐስ ቅርሶች ተገኝተዋል። በኒያንጋን የበርማ የነሐስ መሳሪያዎች ከሴራሚክስ እና ከድንጋይ የተሰሩ ቅርሶች ጋር ተቆፍረዋል። የፍቅር ጓደኝነት በአሁኑ ጊዜ ሰፊ ነው (3500-500 ዓክልበ.) ጂኦግራፊ እና የአየር ንብረት እስያ በምድር ላይ ትልቁ አህጉር ነው። ከምድር አጠቃላይ ስፋት 9 በመቶውን ይሸፍናል (ወይም ከመሬት ስፋቱ 30 በመቶው) እና ረጅሙ የባህር ዳርቻ ያለው ሲሆን በ62,800 ኪሎ ሜትር (39,022 ማይል)። እስያ በአጠቃላይ የዩራሺያን ምሥራቃዊ አራት-አምስተኛውን እንደያዘ ይገለጻል። ከሱዌዝ ካናል እና ከኡራል ተራሮች በስተምስራቅ እና ከካውካሰስ ተራሮች በስተደቡብ (ወይም ኩማ-ማኒች ዲፕሬሽን) እና ካስፒያን እና ጥቁር ባህሮች ይገኛሉ። በምስራቅ በፓስፊክ ውቅያኖስ ፣ በደቡብ በህንድ ውቅያኖስ እና በሰሜን በአርክቲክ ውቅያኖስ የተከበበ ነው። እስያ በ 49 አገሮች የተከፋፈለ ነው, ከእነዚህ ውስጥ አምስቱ (ጆርጂያ, አዘርባጃን, ሩሲያ, ካዛኪስታን እና ቱርክ) አቋራጭ አገሮች በከፊል በአውሮፓ ውስጥ ይገኛሉ. በጂኦግራፊያዊ አገላለጽ ሩሲያ በከፊል በእስያ ውስጥ ትገኛለች, ነገር ግን በባህላዊ እና በፖለቲካዊ መልኩ እንደ አውሮፓውያን ሀገር ይቆጠራል. የጎቢ በረሃ ሞንጎሊያ ውስጥ ሲሆን የአረብ በረሃ አብዛኛውን የመካከለኛው ምስራቅን ክፍል ያቋርጣል። በቻይና የሚገኘው ያንግትዜ ወንዝ በአህጉሪቱ ረጅሙ ነው። በኔፓል እና በቻይና መካከል ያለው ሂማላያ በዓለም ላይ ካሉት የተራራ ሰንሰለቶች ሁሉ ረጅሙ ነው። ሞቃታማው የዝናብ ደኖች በአብዛኛው የደቡባዊ እስያ ክፍል ላይ ተዘርግተው የተንሰራፋ ሲሆን ሾጣጣ እና ደረቅ ደኖች በሰሜን በኩል ይገኛሉ. የአየር ንብረት እስያ በጣም የተለያየ የአየር ንብረት ባህሪያት አላት. የአየር ንብረት በሳይቤሪያ ከአርክቲክ እና ከሱባርክቲክ እስከ ደቡባዊ ህንድ እና ደቡብ ምስራቅ እስያ ሞቃታማ የአየር ጠባይ ይደርሳል። በደቡብ ምስራቅ ክፍሎች ላይ እርጥብ ነው ፣ እና በብዙ የውስጥ ክፍል ውስጥ ደረቅ ነው። በምድር ላይ ካሉት ትላልቅ የቀን ሙቀት ክልሎች መካከል አንዳንዶቹ በምዕራባዊ እስያ ክፍሎች ውስጥ ይከሰታሉ። የዝናብ ስርጭት በደቡባዊ እና ምስራቃዊ ክፍሎች ላይ የበላይነት አለው፣ ምክንያቱም ሂማላያ በመኖሩ በበጋ ወቅት እርጥበትን የሚስብ ዝቅተኛ የሙቀት መጠን እንዲፈጠር ያስገድዳል። የአህጉሪቱ ደቡብ ምዕራብ ክፍሎች ሞቃት ናቸው። ሳይቤሪያ በሰሜናዊው ንፍቀ ክበብ ውስጥ በጣም ቀዝቃዛ ከሆኑት ቦታዎች አንዱ ነው, እና ለሰሜን አሜሪካ የአርክቲክ የአየር ብዛት ምንጭ ሆኖ ሊያገለግል ይችላል. ለትሮፒካል አውሎ ንፋስ እንቅስቃሴ በምድር ላይ በጣም ንቁው ቦታ ከፊሊፒንስ ሰሜናዊ ምስራቅ እና ከጃፓን ደቡብ ይገኛል። እ.ኤ.አ. በ 2010 በአለምአቀፍ ስጋት ትንተና ፋርም ማፕሌክሮፍት የተደረገ ጥናት 16 ለአየር ንብረት ለውጥ በጣም የተጋለጡ ሀገራትን ለይቷል ። የእያንዳንዱ ሀገር ተጋላጭነት የሚሰላው በሚቀጥሉት 30 ዓመታት ውስጥ የአየር ንብረት ለውጥ ተፅእኖ ያላቸውን 42 ማህበራዊ፣ ኢኮኖሚያዊ እና አካባቢያዊ አመልካቾችን በመጠቀም ነው። የእስያ አገሮች ባንግላዲሽ፣ህንድ፣ፊሊፒንስ፣ቬትናም፣ታይላንድ፣ፓኪስታን፣ቻይና እና ሲሪላንካ በአየር ንብረት ለውጥ ከፍተኛ ስጋት ካጋጠማቸው 16 አገሮች መካከል ይገኙበታል።አንዳንድ ለውጦች እየታዩ ነው። ለምሳሌ፣ በህንድ ሞቃታማ አካባቢዎች ከፊል ደረቃማ የአየር ጠባይ ባለባቸው አካባቢዎች፣ ከ1901 እስከ 2003 ባለው ጊዜ ውስጥ የሙቀት መጠኑ በ0.4 ዲግሪ ሴልሲየስ ጨምሯል። እ.ኤ.አ. በ2013 በአለም አቀፉ የሰብል ምርምር ኢንስቲትዩት ለከፊል-በረሃማ ትሮፒክስ () የተደረገ ጥናት ሳይንስን ለማግኘት ያለመ- የእስያ የግብርና ሥርዓቶች የአየር ንብረት ለውጥን እንዲቋቋሙ የሚያስችላቸው፣ ድሆችን እና አቅመ ደካሞችን አርሶ አደሮች ተጠቃሚ የሚያደርግ፣ ድሆችን የሚደግፉ አቀራረቦች እና ቴክኒኮች። የጥናቱ ምክረ ሃሳቦች የአየር ንብረት መረጃ አጠቃቀምን ከማሻሻል እና የአየር ንብረትን መሰረት ያደረጉ የግብርና ምክር አገልግሎቶችን ከማጠናከር፣ የገጠር ቤተሰብን ገቢ ብዝሃነትን ከማበረታታት እና አርሶ አደሩ የደን ሽፋንን ለማሳደግ፣ የከርሰ ምድር ውሃን ለመሙላት የተፈጥሮ ሃብት ጥበቃ ርምጃዎችን እንዲወስድ ማበረታቻ መስጠት ነው። ታዳሽ ኃይልን ይጠቀሙ. የደቡብ ምስራቅ እስያ መንግስታት () አሥሩ አገሮች - ብሩኒ ፣ ካምቦዲያ ፣ ኢንዶኔዥያ ፣ ላኦስ ፣ ማሌዥያ ፣ ምያንማር ፣ ፊሊፒንስ ፣ ሲንጋፖር ፣ ታይላንድ እና ቬትናም - በዓለም የአየር ንብረት ለውጥ ተፅእኖዎች በጣም የተጋለጡ ናቸው ። ሆኖም የኤኤስያን የአየር ንብረት ቅነሳ ጥረቶች ከተጋረጡበት የአየር ንብረት አደጋዎች እና አደጋዎች ጋር የተመጣጠኑ አይደሉም።

50395

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%88%9B%E1%88%A8%E1%8A%9B

አማረኛ

አማርኛ አጀማመር ትንሽ ስለአማርኛ ቋንቋ 1.የአማርኛ ቋንቋ ከክርስቶስ ልደት በፊት ነበረ።በሁለተኛው ክፍለ ዘመን (200-130 ዓ.ዓ) የግብጹ ንጉሥ ጥሊሞስ 7ኛ መምህር የነበረውና የግሪክ መልክዓ ምድር ተመራማሪ አጋታርከስ በሰሜን ኢትዮጵያ የሚኖሩ ህዝቦች የሚናገሩት የአማርኛ ቋንቋ እንደሆነ ጽፏል፥ተረጋግጧል።በአርኪ ኦሎጂያዊ ምርመራ ሂደት በአማርኛ የተቀረጹ ጥንታዊ የድንጋይ ላይ ጽሁፎች ተገኝተዋል (አምሳሉ 1976) 2.አማራዎች ከ3 ሺህ አመት በፊት በአማርኛ ቋንቋ ለንግሥት ሳባ ልጅ "ምኒልክ"ብለው ስም ከአወጡ በኋላ ይሁን በፊት በርካታ ስሞችን በአማርኛ እናገኛለን። 3.አሜሪካዊው ቤንደር በ1966 ዓ.ም በኦክስፎርድ ዩኒቨርስቲ ባሳተመው / / በሚሰኘው መፅሐፉ በ9ኛው መቶ ክፍለ ዘመን አማርኛ በቤተ-አምሓራ እንደተስፋፋ ጽፏል።ኩፐር የተባለው ጽሐፊ በንጉስ ላሊበላ ዘመን አማርኛ ከአገወኛ ጋር በህዝቡ ይነገር ነበር ብሏል። 4.በ12ኛው መክዘ አጼ ይኩኖ አምላክ ዘሠን ዐማርኛ ቋንቋ ፈጽሞ ሠለጠነ ፤ ያማረ የተወደደ ፥ ጉሮሮ የማያንቅ ፥ ለንግግር የማያውክ ሁኖ ስለ ተገኘ ፣ የቤተ መንግሥት ቋንቋ ሆነ።ለአማርኛ ዕድገት የማይናቅ አስተዋፅኦ ያደረገው የሀገራዊ ትምህርት ማዕከል ወደ አምሐራ ተቀይሮ አቡነ ኢየሱስ ሞዓ ሐይቅ እስጢፋኖስ ላይ ከፈቱ።በዚህም የተነሣ ሐይቅን ተከትሎ ወለቃ ሌላው የትምህርት ማዕከል ሆነ።ወለቃ-ሐይቅም ደቡቡን ከሰሜን የሚያገናኝ የትምህርትና የባሕል ድልድይ ሆነ።13፣የ14ና 15ኛው መክዘ ቅዱሳን ገድላትን ስንመለከት ይህን ይገልጡልናል። የአማራ የትምህርቱ ኀላፊዎች፥ ማለትም አስተማሪዎቹና ደራሲዎቹ፥ የግዕዝ ፊደል ኆኅያት ለአማርኛ ቋንቋ አልበቃ ስላለ የሚያባቁ ኆኄያት ፈጠሩለት።እነርሱም “ጀ”፥ “ጨ”፥ “ሸ” ፥ “ኘ”፥ “ቸ” ናቸው።አማሮች የነዚህ ኆኄዎች ምንጮች የቶቹ የግዕዝ ኆኄዎች እንደሆኑ አጥንተው፥ “ጀ”ን ከ “ደ”፥ “ጨ”ን ከ “ጠ”፥ “ሸ”ን ከ “ሰ”፥ “ኘ”ን ከ ”ነ”፥ “ቸ”ን ከ “ተ” አስወለዱ። 5.በይኩኖ አምላክ፣በአጼ አምደፅዮን፣በአጼ ዳዊት፤በአጼ ይስሐቅ፣በአጼ ዘርዓያዕቆብ፣በአጼ ገላውዴዎስ፣በአጼ ዘድንግል፣ በርጉም ተክለሃይማኖት፣በአጼ ዮስጦስ እና ቴዎፍሎስ የግዕዝ መጽሐፍ ወደ አማርኛ መተርጉም ጀመሩ።በአጼ ይኩኖአምላክ የወንጌላዊው እጨጌ ተክለሃይማኖት ታሪክ በአማርኛ ተጻፈ።በዐፄ አምደ ፅዮን በተገጠመው የ14ኛው መክዘ መጀመሪያ የአማርኛ ግጥም መካከል, "አስመስሎ ገበሬ ሐርድ ዣን ይስሐቄ የግድ የዣን ሐርበይ ወልድ፤"የሚል ይገኛል።በተለይም በአጼ አምደፅዮንና በአጼ ይስሐቅ ዘመነ መንግሥት ማለትም በ14ኛው እና በ15ኛው ክፍለ ዘመናት ውስጥ ወደ ጽሁፋዊ ቋንቋነት በመሸጋገር ሰፊ አገልግሎት ሰጠ።የነገሥታት ወታደሮች የዘፈኗቸውና "የወታደሮች ዘፈኖች"የሚባሉትን ግጥሞች ስናይ አማርኛ በመካከለኛው ዘመን ይበልጥ እየዳበረ መምጣቱን ያሳያል። 6.በ16ኛው መክዘ አካባቢ ወደ ኢትዮጵያ የመጡት የካቶሊክ ሚስዮናውያን ከኦርቶዶክስ ሊቃውንት ጋር የነበራቸው ክርክር አማርኛ ቋንቋን በ2 መንገድ ጠቅሞታል።በአንድ በኩል ሚስዮናውያኑ ከነባሩ ግዕዝ ይልቅ አማርኛ ቋንቋን ለሃይማኖት ትምህርት ማስተማሪያነት ስለተጠቀመበት በዚህም አማርኛ የማስተማሪያ ቋንቋ ሆነ። ሚስዮናውያን መልእክቶቻቸውን በአማርኛ እየጻፉ ማስተላለፍ ጀመሩ።በተለይ ፓኤዝ ብዙ የካቶሊክን እምነት የሚገልጡ መጻሕፍት ወደ አማርኛ እንዲተረጎሙ አደረገ። ።ይኼ ሂደትም አማርኛን የሃይማኖት ትምህርት መጻፊያ ቋንቋ እንዲሆን አስቻለው። 7.የተዋህዶ ሊቃውንቶች በበኩላቸው አማርኛን ከማስተማር ጎን ለጎን ለሚስዮናውያን መልስ ለመስጠት መጻሕፍ ወደ አማርኛ ተረጎሙ።ከእነዚህ መካከል፦ አንቀጸ አሚን፣ ጠቢበ ጠቢባን፣ ሥነ ፍጥረት፣ ምሥጢረ ጽጌያት ተተረጉሙ። ነገረ ሃይማኖት ትምህርተ ሃይማኖት ተጻፉ። 8.በጀርመን ሚሲዮናውያን አማካኝነት የዮሐንስ ወንጌል ወደ አማርኛ ተተርጉሞ በ1647 ታተመ። ሉዶልፍም የአማርኛ ሰዋስውን በ1698 አሳተመ።ርዕሱ "መጽሐፈ፡ ትምህርት፡ዘልሳን፡አምኅራ" ይሰኛል። በጀርመናዊው ጸሐፊ እዮብ ሉዶልፍ እና ኢትዮጵያዊው አባ ጎርጎርዮስ ትብብር የተደረሰ የአማርኛ ሰዋሰው ነበር። አባ ጎርጎርዮስ ከቤተ አምሓራ ወደ ጣሊያን የሄዱ አባት ናቸው። መጽሐፉ፣ ከተለያዩ የሰዋሰው ጥናቶች በተጨማሪ የሉቃስ11፡1-13 ትርጓሜን፣ አባ ጎርጎሪዮስ ስለ ቅድስት ማርያምየደረሱትን ምስጋና፣ ግጥሞችና የለተ ተለት ንግግሮችን መዝግቦ ይገኛል። 9.ከ16ኛው መክዘ ወዲህም በኢትዮጵያውያን ሊቃውንት ዘንድ የአማርኛ ሰዋስውን መጻፍ ተጀመረ። አማርኛ በ17ኛው መክዘ በስነፁሁፍ ቋንቋነት የበለጠ አደገ። .ሀይማኖተ አበው፣ .መፅሀፈ ንስሃ፣ .መፅሃፈ ቀንዲል እና ሌሎችም ብራና መጽሐፍት ከግዕዝ ወደ አማርኛ የተተረጎሙ። እንዲሁም በ17 ኛው መቶ ክፍለ ዘመን የአባጊዮርጊስ ‹‹ድርሰት በአምሃርኛ›› የሚል ግጥም ተጻፈ፡፡ 10.ከ17ኛው መክዘ በኋላ አማርኛ የዕለት ተዕለት ማኅበራዊ ኑሮውን ቦታ ያዘ።በጎንደር ዙሪያ አድባራት የምናገኛቸው የ17ኛው፣ የ18ኛውና ከዚያ በኋላ ያሉት መጻሕፍት በኅዳጋቸው የሚጽፉት የውርስ፣የርስት፣የሽያጭና ግዥ፣የውልደት፣መዛግብት በአማርኛ ቋንቋ የሚጻፉ ነበሩ። ለመጀመሪያ ጊዜ በ1840 ዓ.ም. መፅሀፍ ቅዱስ በአባ አብርሃም/አባ ሮሜ/ ከግዕዝ ወደ አማርኛ ተመለሰ።(የመጽሐፍ ቅዱስ ጥናት፣30,32) 11.ንጉሥ ሣሕለ ሥላሴም በአማርኛ የመንግሥቱን የመጻጻፍ ሥራ በአማርኛ አደረገ።በዘመነ መሳፍንት የነበሩት እነ ራስ ዓሊ፣ደጃች ውቤ፣ደጃች ጎሹ፣ይጻጻፉ የነበረው በአማርኛ ነበር።የአጼ ቴወድሮስ ዜና መዋዕል በአማርኛ ተጻፈ።የአጼ ዮሐንስ ደብዳቤዎቻቸው በአማርኛ ይጻፉ ነበር።ጥቂቶችን ለመጥቀስ ያህል፦ .የደብተራ ዘነብ "መጽሐፈ ጨዋታ ሥጋዊ ወመንፈሳዊ'ም" .ደብተራ ዘነብ የጻፉት የቴዎድሮስ ታሪክ፣ *.የኢዘንበርግ የዓለም ታሪክ እና የአማርኛ የጂኦግራፊ መጽሐፍ የዚህ ዘመን ማስታወሻዎች ናቸው። .የእንግሊዝ የመጽሐፍ ቅዱስ ማኅበረም በ1842 የአርባዕቱን ወንጌል የግዕዝና አማርኛ እትም አሳተመ። 12.የዳግማዊ አጼ ምኒሊክ አዋጆችን፣ደብዳቤዎቻቸውን እና የዘመኑን ፍርዶች በአማርኛ ነበሩ። የፕሮፊሰር አፈወርቅ ገብረእየሱስ የመጀመሪያው ልቦለድ “ጦቢያ” በ1900 ዓ.ም በሮም በአማርኛ ታትሟል።በ1908 ዓ.ም የዳግማዊ ምኒልክ ትምህርት ቤት ሲከፈት አማርኛ በስርዓተትምህርቱ ውስጥ ተካቶ እንደ አንድ የትምህርት አይነት መሰጠት ጀመረ።ይህ ተግባር በቀጣይነት በተከፈቱት ሀይማኖታዊም ሆነ የመንግስት ትምህርት ቤቶች ውስጥ ቀጥሏል። በዚሁ ዘመን በኢትዮጵያ የመጀመሪያው አእምሮ ጋዜጣ ተመሰረተ።በአማርኛም ታተመ። ለጋዜጣው አእምሮ ብለው ስም ያወጡለት ምኒልክ ናቸው። በየሳምንቱ ቅዳሜ ዕለት ይታተም ነበር። 13.ቪሮኔካ መላኩ እንዳለችው መይሳው ካሳ (አፄ ቴዎድሮስ) ለእንግሊዝ ማስጠንቀቂያ የሰጠው በአማርኛ ነው። አፄ ዮሀንስ አዋጅ ያስነገረው በአማርኛ ነው።አፄ ምኒልክ አለምን ያስደነቀ አመራር የሰጠው በአማርኛ ነው። አፄ ሀይለስላሴ ጀኔቫ ላይ ለተባበሩት መንግስታት ድርጅት ንግግር ያደረጉት በአማርኛ ነው።መንግስቱ ሀይለማሪያም 17 አመታት አንቀጥቅጦ የገዛህ በአማርኛ ነው። መለስ ዜናዊ እድሜ ልኩን አገር የመራው በአማርኛ ነው።የታላቋ አሜሪካ መሪ ፕሬዚደንት ኦባማ በአፍሪካ ህብረት ንግግር ሲጀምር በአማርኛ << ሰላም ናችሁ?>> በማለት ነው የጀመረው። ዛሬ አማርኛ በ አሜሪካ የመንግስት ቋንቋ ነው።ከጀርመን ታዋቂ ከሆኑት ዩኒቨርስቲዎች አንዱ የሆነው ሀምቡርግ ዩንበርሲቲ የአማርኛ ት/ት ማስተማር ከተጀመረ መቶ ዓመት አስቆጥሯል።

1590

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%8A%95%E1%8C%8E%E1%88%8B

አንጎላ

አንጎላ፣ በይፋ የአንጎላ ሪፑብሊክ (ፖርቱጊዝ: ፣ ኪኮንጎ: ) በደቡብ-ምዕራብ አፍሪካ የምትገኝ ሀገር ስትሆን ከናሚቢያ ፣ ከኮንጎ ዲሞክራቲክ ሪፑብሊክ ፣ እና ከዛምቢያ ጋር ድንበር ትጋራላች። በምዕራብ ጫፍ ከአትላንቲክ ውቅያኖስ ጋር ትገናኛለች። የፖርቹጋል ቅኝ-ተገዥ ነበረች። ነዳጅ እና አልማዝ ከተፈጥሮ ሀብቶቿ የሚመደቡ ናቸው። የአንጎላ የሕግ-አስፈጻሚ ፕሬዝዳንቱን ፣ ጠቅላይ ሚኒስትሩን እና የሚኒስትሮች ካውንስሉን ያጠቃልላል። ሁሉም ሚኒስትሮችና ምክትል ሚኒስትሮች የሚኒስተሮች ካውንስሉን ሲሰሩ በየጊዜው እየተሰበሰቡ ስለተለያዩ የፖለቲካ ጉዳዮች ውሳኔ ይሰጣሉ። የአስራ ስምንቱ ክልሎች መሪዎች በፕሬዝዳንቱ ነው የሚመረጡት። በ1992 እ.ኤ.ኣ. የወጣ ሕገ-መንግስት የመንግስቱን አወቃቀር እና የዜጎችን መብትና ግዴታ ይዘረዝራል። ፕሬዝዳንቱ መንግሥቱ በ2006 እ.ኤ.ኣ. ምርጫ ለማድረግ ዕቅድ እነዳለው ገልጸዋል። ይህ ምርጫ ከ1992 አ.ኤ.ኣ. በኋላ የመጀመሪያው ምርጫ ነው የሚሆነው። አንጎላ ውስጥ ሶስት ዋና ብሔረሰቦች ይገኛሉ። ኦቪምቡንዱ 37% ፣ ኪምቡንዱ 25% ፣ እና ባኮንጎ 13%። ሌሎች ብሔረሰቦች ቾክዌ (ሉንዳ)፣ ጋንጉዌላ፣ ንሀኔካ-ሁምቤ፣ አምቦ፣ ሄሬሮ፣ እና ዢንዱንጋን ያጠቃልላሉ። በተጨማሪም ክልሶች (አውሮፓና አፍሪካዊ) 2% ይሆናሉ። ፖርቱጋሎች አንጎላዊ ካልሆኑ ሰዎች ብዙዎቹ ናቸው። በአንጎላ መጀመሪያ የሠፈሩት የኮይሳን ሰዎች ነበሩ። በባንቱ ፍልሰቶች ጊዜ እነዚህ ሰዎች ወደ ደቡብ አንጎላ ሄዱ። በ1483 እ.ኤ.አ. ፖርቱጋሎች በኮንጎ ወንዝ አጠገብ ሠፈሩ። በ1575 እ.ኤ.አ. ፖርቱጋል ካቢንዳ ጋር በባሪያ ንግድ ላይ ያቶከረ ግዛት መሠረተች። በ16ኛው ክፍለ ዘመን፣ ፖርቱጋል የአንጎላ የባህር ጠረፍን ተቆጣጠረች። በተለያዩ ውሎችና ጦርነቶች የፖርቱጋል ቅኝ-ግዛት አንጎላ ተስፋፋ። የፖርቱጋል መመለሻ ጦርነትን ምክኒያት በማድረግ የደች ሪፐብሊክ ሏንዳን ከ1641 እስከ 1648 እ.ኤ.ኣ. ድረስ ተቆጣጠረች። የቅኝ ግዛት ጊዜ በ1648 እ.ኤ.ኣ. ፓርቱጋል ሏንዳን እንደገና ተቆጣጠረች። በ1650 እ.ኤ.አ. ደግሞ የተነጠቀችውን መሬት እንዳለ አስመለስች። በ1671 እ.ኤ.አ. ፑንጎ አንዶንጎ የሚባለው ቦታ ወደ ፖርቱጋል ቅኝ ግዛት ተጨመረ። ፖርቱጋል በ1670 እ.ኤ.አ. ኮንጎን እና በ1681 እ.ኤ.አ. ማታምባን ለመውረር ያደረገችው ሙከራ አልተሳካም። በ1885 እ.ኤ.አ. የበርሊን ጉባኤ የፖርቱጋል ቅኝ-ግዛት ድንበርን ከወሰነ በኋላ፣ በብሪታኒያ እና ፖርቱጋል ጥረት በኩል የባቡር-መንገድ፣ እርሻና ማዕድን ተሻሻሉ። እስከ ፳ኛው ክፍለ-ዘመን ድረስ አካባቢው ሙሉ በሙሉ በፖርቱጋል አልተመራም ነበር። በ1951 እ.ኤ.አ. ቅኝ ግዛቱ የባህር ማዶ ክፍለ-ሀገር ሆኖ ፖርቱጊዝ ምዕራብ አፍሪካ ተባለ። ፖርቱጋል አካባቢውን ወደ አምስት መቶ ዓመት ለሚጠጋ ጊዜ ያህል ተቆጣጥራለች። ስለዚህም የአካባቢው ሕዝብ ነጻነት ለመውጣት ያለው ስሜት የተደበላለቀ ነበር። ነፃነትና የእርስ በርስ ጦርነት አንጎላ ነጻነቷን በኅዳር ፲፱፻፷፰ ከተቀዳጀች በኋላ ግን ለብዙ አሥርተ ዓመታት የሚቀጥል የእርስ በርስ ጦርነት ገጠማት። ይህ ውጊያ በብዙ ሚሊዮን የሚቆጠሩ ሰዎችን ለሞትና ስደት አብቅቷል። ከአልቮር ስምምነት በኋላ ሶስቱ ትልቅ የትግል ግንባሮች የሽግግር መንግሥትን ለማቋቋም በጃኑዋሪ 1975 እ.ኤ.አ. ተስማሙ። ነገር ግን በሁለት ወራት ውስጥ እነዚህ ግንባሮች ወደ ውጊያ ተመልሰው አገሯ ወደ ክፍፍል እያመራች ነበር። በዚህ ወቅት የቀዝቃዛው ጦርነት ኃያል አገራት የነበሩት የሶቭየት ሕብረትና አሜሪካ አንዱን ወይም ሌላውን ወገን ደግፈው ወደ ጦርነቱ ገብተዋል። ሌሎችም እንደ ፖርቱጋል፣ ብራዚል፣ ደቡብ አፍሪካና ኩባ የመሳሰሉት ሀገራትም ከማገዝ ወደ ኋላ አላሉም። የአንጎላ የሕግ አስፈፃሚ አካል ፕሬዝዳንቱን፣ ምክትል ፕሬዝዳንቱንና የሚኒስትሮች ምክር ቤቱን ያጠቃልላል። ለብዙ ዓመታት አብዛኛው ሥልጣን በፕሬዝዳንቱ እጅ ነው ያተኮረው። የ፲፰ቱ ክልሎች አስተዳዳሪዎች በፕሬዝዳንቱ ነው የሚሾሙት። የ1992 እ.ኤ.አ. ሕገ መንግሥት የመንግሥቱን አወቃቀርና የዜጎችን መብቶችና ግዴታዎች ይዘረዝራል። የሀገሩ ሕግ ተርጓሚ አካል የፖርቱጋል ሥርዓትን ይከተላል። ጦር ኃይል የአንጎላ ጦር ኃይሎች በመከላከያ ሚኒስቴር ስር ሲሆኑ በሦስት ይከፈላሉ። እነዚህም ምድር ኃይል፣ ባህር ኃይል እና አየር ኃይል ናቸው። የሀገሩ ጠቅላላ ሠራዊት ፻፲ ሺህ ይሆናል። የጦር ኃይሉ ንብረቶች መካከል በሩሲያ የተሰሩ ተዋጊ፣ ቦምብ ጣይና አጓጓዥ አውሮፕላኖች ይገኛሉ። አንዳንድ የጦር ኃይሉ ክፍሎች በኮንጎ ኪንሻሳና ኮንጎ ብራዛቪል ተመድበዋል። አንጎላ፣ በ1,246,620 ካሬ ኪ.ሜ. ከኒጄር ቀጥላ ከዓለም 23ኛው ትልቅ አገር ናት። በስፋት ከማሊ ጋር ትነጻጸራለች። የአሜሪካ የቴክሳስ ክፍላገርን ሁለት ዕጥፍ ታክላለች። አንጎላ ከደቡብ በናሚቢያ፣ ከምሥራቅ በዛምቢያ፣ ከሰሜን-ምሥራቅ በኮንጎ ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ እና ከምዕራብ በአትላንቲክ ውቅያኖስ ትዋሰናለች። የአንጎላ አማካይ የባህድ ዳር የአየር ሁኔታ በክረምት 16° ሴንቲግሬድና በበጋ 21° ሴንቲግሬድ ነው። አንጎላ ሁለት ወቅቶች አሏት። እነዚህም ደረቅና ዝናባማ ናቸው። የአመራር ክልሎች የአንጎላ መጓጓዣዎች የሚከተሉትን ያጠቃልላሉ፦ በአንድ ላይ ርዝመታቸው 2,761 ኪ.ሜ. የሆኑ ሦስት የባቡር መንገዶች 76,626 ኪ.ሜ. አውራ ጎዳና ከዚህም ውስጥ 19,156 ኪ.ሜ. አስፋልት 1,295 ኪ.ሜ. የውሃ መንገድ ስምንት ትልቅ ወደቦች 243 የአውሮፕላን ማረፊያዎች ከነዚህም 32ቱ የአስፋልት መንደርደሪያ ያላቸው አንጎላ የሰፋ የመጓጓዛ አውታር ቢኖራትም በጊዜ ማለፍና ጦርነት ምክንያት መንገዶች አስፈላጊ ጥገኛ አልተደረገባቸውም። በአንዳንድ ቦታዎች አሽከርካሪዎች መጥፎ ቦታዎችን ለማለፍ ሲሉ ከመንገድ ውጭ ይነዳሉ። እንደዚህ ከማድረግ በፊት ግን በመንገድ ዳር ያሉ በመሬት ውስጥ ስለተቀበሩ ፈንጂዎች የሚያስጠነቅቁ ምልክቶችን ማስተዋል ያስፈልጋል። የአንጎላ ኢኮኖሚ ትልቅ ለውጥ አሳይቷል። የሩብ ምእተ ዓመት ጦርነት ያሳደረበት ተጽእኖን አልፎ ዛሬ በዓለም ውስጥ በፍጥነት በማደግ ላይ ካሉት ኢኮኖሚዎች ይመደባል። በ2004 እ.ኤ.አ. የቻይና ኤክሲምባንክ ፪ ቢሊዮን ብር ለአንጎላ አበድሯል። ይህ ገንዘብ እንደ መንገዶች ያሉትን የአንጎላ መሠረታዊ ተቋሞች ለማሻሻል የሚውል ነው። ዘ ኢኮኖሚስት መጽሄት በ2008 እ.ኤ.አ. እንደዘገበው ነዳጅና ዕንቁ የአንጎላ ዋና ኤክስፖርቶችና የገቢ ምንጮች ናቸው። መካከለኛ አፍሪቃ

49842

https://am.wikipedia.org/wiki/3%20%E1%89%B1%E1%89%B5%E1%88%9E%E1%88%B5

3 ቱትሞስ

መንኸፐሬ 3 ቱትሞስ በጥንታዊ ግብጽ የግብጽ አዲስ መንግሥትና የ18ኛው ሥርወ መንግሥት ፈርዖን ሲሆን ምናልባት 1466-1433 ዓክልበ. የገዛ ነበረ። የአባቱ 2 ቱትሞስ ቁባት ንግሥት ኢሰት ተባለች፣ እርሷም የ3 ቱትሞስ እናት ሆነች። የ፪ ቱትሞስ ተከታይ በይፋ ልጁ ፫ ቱትሞስ ሲሆን፣ እሱ ግን ገና የ 2 ዓመት ሕጻን ልጅ ሆኖ በ1487 ዓክልበ. የ፪ ቱትሞስ ሌላ ንግሥት ሃትሸፕሱት ባለሙሉ ሥልጣን እንደራሴው፣ በቅርብም ጊዜ ውስጥ በራስዋ መብት ፈርዖን ተባለች። በአንድ ጽላት ሃትሸፕሱት በየካቲት 10 ቀን፣ 22ኛ ዘመነ መንግሥትዋ (1466 ዓክልበ. ግ.) አረፈች የሚል ነው። ይህም መንኸፐሬ ፫ ቱትሞስ ፈርዖን የሆነበት ቀን ነበር፣ ሆኖም በተመሳሳይ እንደ 22ኛ ዘመነ መንግሥቱ ይቆጥሩት ነበር። ስለ፫ ቱትሞስ ዘመቻዎች የሚገልጹ ከዘመኑም የሆኑ በርካታ ምንጮች ተገኝተዋል። ግዛቱን ከናፓታ በደቡብ (የኩሽ መንግሥት መርዌ ዋና ከተማ) እስከ ኤፍራጥስ ወንዝ በስሜን ድረስ በ17 ዘመቻዎች አስፋፋው። በየካቲት 10 ቀን 1466 ዓክልበ. ብቸኛው ፈርዖን እንደ ሆነ ወዲያው ሥራዊቱን ይዞ በመርከብ በሶርያ ደርሶ ዘመተ። ይህ ሶርያዊ ዘመቻ ከመጊዶ ውጊያው ዘመቻ ፪ ወር በፊት እንደ ሆነ በአርማንትና በናፓታ በተገኙት ጽላቶች ይገለጻል፤ በመካከሉ ወደ ግብጽ ቢመለስም ሁለቱም ግን «መጀመርያው ዘመቻው» ይባላሉ። በናፓታ ጽላቱ ላይ ቱትሞስ እንዲህ ይላል፦ «ግርማዊነቴ ወደ ስሜን ወደ እስያ ዳርቻ በመርከብ ሄድኩ። በጌባልም ግርማዊነቴም ብዙ የአርዘ ሊባኖስ መርከቦች ወደ ጋሪዎች ታስረው በበሬዎች ተስበው ከኔ በፊት ወደ ናሓሪን ወንዝ ተጓዙ፣ ወንዙን እንዲሻገሩ።» የቱትሞስም ሥራዊት ኤፍራጥስ ወንዝን ተሻግሮ ወደ ሚታኒ ግዛት ገብተው የሚታኒ ኃያላት ሸሹ ይላል። ከዚያ ቱትሞስ ለግብጽ ይግባኝ የሚል ሐውልት እዚያ በኤፍራጥስ ዳር አቆመ። የአርማንትም ጽላት ደግሞ ይህን ይጠቅሳል። ሁለቱም ጽሁፎች ደግሞ ቱትሞስ በኒያ አገር ሲመለስ 120 ዝሆኖችን አድኖ ገደላቸው በማለት ይስማማሉ። በአርማንት ጽላትም ዘንድ ሰባት አናብስትና 12 ጎሽ ደግሞ እንደ ገደላቸው ይጨምራል። ይሄው «ኒያ አገር» ያንጊዜ በኢድሪሚ ግዛት (ሙኪሽ)፣ ሚታኒም የባራታርና ግዛት እንደ ነበሩ ይታሥባል። የኢድሪሚም ሆነ የባራታርና መዝገቦች ስለ ግብጽ ቢጥቀሱ ገና አልተገኙም። አንዳንድ ሥፍራዎች ከማቃጠልና ከመዝረፍ በቀር፣ የቱትሞስ ሥራዊት በዚህ ጉዞ ላይ ትልቅ ውጊያ እንዳላገኙ ይመስላል። በሚቀጥለው ዓመት ግን ኢድሪሚ የባራታርና ጥገኛ ተባባሪ እንደ ሆነ ይታወቃል። በ፫ ቱትሞስ መዝገቦች ዘንድ በኤፍራጥስ ላይ ሳለ የኬጥያውያን መንግሥት፣ የአሦርና የባቢሎን (ካሣዊ) ነገሥታት ሁላቸው የግብጽ የበላይነት ተቀብለው የግብር ስጦታዎች ላኩለት ይባላል። «ዘጠኙ ቀስቶች» ወይም ክግብጽ ስሜን ባሉት ደሴቶች (እነ ቆጵሮስ?) ደግሞ በቱትሞስ ግዛት ውስጥ ነበሩ ብሎ ይግባኝ አለ። ሚታኒ ብቻ ለግብጽ የማይገብረው ኃይል ቀረ ማለት ነው። ቱትሞስም ከዚህ በኋላ ከኒያ አገር ወድ ግብጽ ገሥግሦ ተመለሰ። በከነዓን ምድር (ግብጽኛ፦ ጃሂ) ሲያልፍ፣ ኗሪዎቹ ባብዛኛው ፈርተው እቤቶቻቸው ውስጥ ተደበቁና ቱትሞስ የግብጽ ይግባኝ ማለቱን በዚህም ጣለ ይላል። ሆኖም በመጊዶና በተለይ በቃዴስ (ግብጽኛ፦ ረጨኑ) የተገኙት ከነዓናውያን ተሰብስበው እንደ ተቃወሙት ተመለከተ። በመጽሐፈ መሳፍንት መሠረት ዕብራውያን በዚህ ዘመን በጎቶንያል ፈራጅነት ነበሩ፤ በጎቶንያል ሥር አርባ አመት ሰላም አገኙ ከማለት በቀር ስለ ግብጾች ይሁንና ምንም ሌላ መረጃ አይሰጥም። ከጊዜ በኋላ በፈራጆቹ ዘመን የዕብራውያን ማዕከል በገለዓድ ወይም ከዮርዳኖስ ወንዝ ምሥራቅ ሙሴም ባሸነፈው ምድር መሆኑ ይመስላል፤ ምናልባት በጎቶንያል ዘመን ደግሞ የእስራኤላውያን ቅሬታ የተገኘው በተለይ በዚያ በገለዓድ አገር እንደ ሆነ ይቻላል። የሻሱ ወይም ሱቱ ሕዝብ በኤዶምና ሞአብ ብቻ ሳይሆን ከዮርዳኖስ ምዕራብ ደግሞ ይጠቀሳሉ። መጽሐፈ መሳፍንትም እንደሚለን የከነዓን ወገን በባሕር ዳር ላይና በተለይ በመጊዶ አካባቢ ቀርተው ነበር። ወደ ግብጽ ተመልሶ ወዲያው በሚያዝያ 25 ቀን ቱትሞስ ዞር ብሎ ከ10 ወይም 20 ሺህ ጭፍሮች ጋር ወደ ስሜኑ ገሠገሠ። «እንዲህም ሆኖ ነበር፤ በሻሩሄን የነበሩት ነገዶችና ሕዝቦች፣ ከያራዛ (ኢየሩሳሌም?) እስከ ዓለሙ አሮንቃ (ኤፍራጥስ) ድረስ በጊርማዊነቱ ዓምጸው ነበር።» በግንቦት 4 ቀን ወደ ጋዛ ደረሰ፣ ይህም ከዚያ በፊት የግብጽ ከተማ ነበር። በግንቦት 5 ቀን ከጋዛ ለዘመቻ ወደ ረጨኑ ወጣ። በመንገዱ ላይ ወደ ኢዮጴ ከተማ መጣ። በአንዱ ጽሑፍ ዘንድ፣ ኢዮጴ ለፈርዖን ጠላት ሆኖ የግብጽ የጦር አለቃው ጀሁቲ 200 ሰዎች በማቅ ውስጥ ደብቆ እንደ ስጦታ አስመስሎ የኢዮጴም ሰዎች በከተማው ግድግዶች ውስጥ አስገብተዋቸው ከተማውን መያዝ ተቻሉ። የዛሬው ታሪክ መምኅሮች ይህንን ጽሑፍ ልቦለድ ብለውታል፤ ሆኖም የጦር አለቃው ጀሁቲ መቃብርና ቅርሶች ከ1816 ዓም ጀምሮ ለሥነ ቅርስ ታወቀዋል። በባሕር ዳር መንገድ ተቀጥሎ በግንቦት 16 ቀን በየሄም ደረሰ፣ የሄምን ከመጊዶ የሚለዩም ተራሮች አሉ። በግንቦት 19 ቀን ሥራዊቱ በመጊዶ አጠገብ ባለው ሜዳ ደረሰ። የረጨኑም ሥራዊት በቃዴስና በመጊዶ ነገሥታት ተመራ። በግንቦት 21 በረጨኑ ሥራዊት ላይ ጥቃት ጥለው ግብጻውያን በመጊዶ ውግያ አሸነፉዋቸው፤ የረጨኑ ቅሬታ ግን ወደ መጊዶ ከተማ መሸሽ ቻሉ። የረጨኑ ሰዎች እጅ እስከሚስጡ ድረስ ግብጻውያንም ለሰባት ወር ከበቡዋቸው። ከተማረከው ሀብት ብዙ ብር፣ ወርቅ፣ ዕንቁ፣ እኅል፣ ወይን ጠጅ፣ 340 ምርከኞች፣ 2041 ባዝራዎች፣ 191 ፈረስ ግልገሎች፣ 6 ድንጉላ ፈረሶች፣ 2 የወርቅ ሠረገሎች (የነገሥታት) ፣ 924 ሠረገሎች ባጠቃላይ፣ 2 የነሓስ ጥሩሮች (የነገሥታት)፣ 200 ጥሩሮች፣ 502 ቀስቶች፣ 7 የብር ድንኳን ዓምዶች፣ 1929 ትልልቅ ከብት፣ 2000 ትንንሽ ከብት፣ 20500 ነጭ ትንንሽ ከብት (በግ) ወሰዱ። ከዚህ በኋላ ቱትሞስ ወደ ደቡብ ሊባኖስ ገሥግሦ ሦስት ከተሞች ይዞ በዚያ መካከል የግብጻውያን አምባ አሠራ፤ ከዚህም አገር የዘረፈው ዝርዝር 2503 ሰዎች፣ ብዙ የድንጋይና የወርቅ ዕቃዎች፣ የሐቢሩ ዕደ ጥበቦች፣ 3 ትልልቅ ጀበናዎች፣ 87 ቢላዋዎች፣ ብዙ የወርቅና የብር ቀለበቶች፣ የብርና የወርቅ ሐውልቶች፣ ከወርቅ፣ ዝሆን ጥርስ፣ ዞጲ፣ እና ካራቦ ዕንጨት የተሠሩ ስድስት ወምበሮች፣ 6 የግርም መቀመጮቻቸው፣ የዞጲ፣ ወርቅና ዕንቁ ሐውልት፣ የነሐስ ዕቃዎች፣ ብዙ ልብስም ነው። የሚከተሉት ጥቃቅን «ዘመቻዎች» ግብር ለመቀበል ብቻ ነበሩ። በ1463 ዓክልበ. በከነዓን ምድር የተገኙት እንስሶችና ዕጽዋት ተዘረዘሩ። በ1459 ዓክልበ በአምስተኛው ዘመቻ በፊንቄ በመርከብ ደርሶ ኡላዛን ወደብ ከቱኒፕ፣ እንዲሁም አርዳታን ያዘ። የሐቢሩም ወገን ሰዎች በኡላዛ ውስጥ እንደተገኙ ግብጾቹ ዘገቡ። በ1458 ዓክልበ. በቃዴስ ላይ ዘምቶ ጹሙሩን (ሰማሪዎን) ወደብና እንደገና አርዳታን ያዘ። በ1455 ዓክልበ. በ8ኛው ዘመቻ እንደገና በሚታኒ ላይ ተዋጋ። በ1454 ዓክልበ. ቱትሞስ ኑሐሼን (በሙኪሽ ግዛት) ዘረፈ። ልዑል ታኩ የኑሐሼ አገረ ገዥ እንዲሆን አደረገው። በ1453 ዓክልበ. የግብጽና የሚታኒ ሥራዊቶች ከሐለብ ስሜን ተጋጥመው ቱትሞስ በአርዓና ውጊያ አሸነፋቸው። በ1452-1450 ዓክልበ ቱትሞስ በኑሐሼ ዙሪያ ይዘምት ነበር፣ አላላኽም (ሙኪሽ) እንኳን ገበረለት። በ1449 ዓክልበ. ቱትሞስ በሻሱ ብሔር ላይ ዘመተ። ይህም እስራኤላውያን ለሞአብ ንጉሥ ኤግሎም የተገዙበት ዘመን ይመስላል። በ1446 ዓክልበ. ሚታኒ እንደገና በሶርያ ግዛቶቹ መሃል አመጽ አነሳስቶ፣ ቱትሞስ ተመልሶ አርቃን ወደብ፣ ቱኒፕንም ከተማ ያዘ፣ በቃዴስም ዙሪያ ፫ የሚታኒ አምባዎች አጠፍቶ ወደ ግብጽ ተመለሰ። ከዚህ በኋላ በኖቢያ ዘመተና ናፓታን በ1436 ዓክልበ. ያዘ። የቱትሞስ ዘመቻዎች በካርናክ «የዜና መዋዕል አዳራሽ» በተባለ ሕንጻ በግብጽኛ እንዲህ ተቀርጸዋል፦ ወደ ፫ ቱትሞስ ዘመን መጨረሻ፣ ልጁ 2 አመንሆተፕ የጋራ ፈርዖን በሆነበት ጊዜ (1435 ዓክልበ.) ወደያው ብዙ የሃትሸፕሱት ምስሎችና ካርቱሾች ከቅርሶቿ ለመደምሰስ እንደ ጣረ ይመስላል። አመንሆተፕ የዘመንዋን ትዝታ ከታሪክ ለማጥፋት እንዳሠበ ይመስላል። ከተረፉት ምስሎቿ ብዛት የተነሣ ግን ዘመንዋን ማጥፋቱ ስኬታም እንዳልሆነ ግልጽ ነው። የአዲስ መንግሥት ፈርዖኖች

15703

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%9A%E1%8A%93%E1%88%B5

ሚናስ

አጼ ሚናስ በዙፋን ስማቸው ቀዳማዊ አድማስ ሰገድ ከ1559 እስከ መጋቢት 1፣ 1563 እ.ኤ.አ የኢትዮጵያ ንጉሰ ነገስት የነበሩ መሪ ናቸው። የአጼ ገላውዲዎስ ወንድም ሲሆኑ የአጼ ልብነ ድንግል ልጅም ናቸው። በአህመድ ግራኝ ጦርነት ዘመን ህጻኑ ሚናስ በምርኮ ተያዘ። ሆኖም ግን ከሌሎች እስረኞች በተለየ መልኩ በግራኝ አህመድ ሚስት በድል ወምበሬ እንደተያዘ ታሪክ ያትታል። በእስር ዘመኑ ሚናስ የባቲ ድልወምበሬን ልጅ አግብቶ ይኖር ነበር። ሆኖም ግራኝ አህመድ በ1542 ከየመን እና መሰል እስላም አገሮች ለሚያደርገው ጦርነት እርዳታ ለማሰባሰብ ሲል ሚናስንንና ሌሎች ውድ ስጦታወችን ለየመኑ ሱልጣን ዘቢድ ፓሻ ላከ ሆኖም ግን በወይናደጋ ጦርነት የግራኝ አህመድ ጦር ሲሸነፍ የግራኝ ልጅ በሚናስ ወንድም በአጼገላውዲወስ ተማረከ። ይህን እስረኛ በመጠቀም ገላውዲወስ ወንድማቸውን ሚናስን ከየመን አገር በእስረኛ ልውውጥ እንዲመጣ አደረጉ። በዚህ ጊዜ በአገሪቱ ለብዙ ቀናት ከፍተኛ ደስታ እንደነበር ታሪክ ተመራማሪ ሪቻርድ ፐንክኽርስት መዝግቧል፡፡ የአገዛዝ ዘመን አጼ ገላውዲወስ በስቅለት ቀን፣ 1559 ጦርነት ላይ ሲያርፍ፣ ጎጃም ውስጥ ከደብረወርቅ በደቡባዊ ምዕራብ በኩል በሚገኘው መንግስተ ሰማያት በተባለ ቦታ ሚናስ ወንድሙን ተክተው ነገሱ። በነገሰ ወዲያው ሰሞን ከእናቱ እቴጌ ሰብለ ወንጌል ቀድማ ሚስቱ እቴጌ አድማስ ሞገሴ (ስሉስ ሃይሌ) ተሰሚነት እንዳላት አወጀ። እቴጌ ሰብለ ወንጌል ግን በባሉዋ አጼ ልብነ ድንግል ጀምሮ ብዙ ውጣ ውረድን ያሳለፈችና በህዝቡ ዘንድ ከፍተኛ መወዳድ የነበራት ንግስት ስለነበረች ከፍ ብሎ የተጠቀሰው ስራው ንጉሱ ውለታ እንደማያውቅ ግድየለሽ በህዝቡ ዘንድ እንዲታይ አደረገው። የካቶሊኮች ጥል ከገላውዲወስ ጋር ግራኝን የወጉት ፖርቹጋሎች ቀስ ብለው የኢትዮጵያ ኦርቶዶክ ተዋህዶ ቤተክርስቲያንን በሮማው ካቶሊክ እምነት ስር ለማድረግ ሰበካ ማድረግ ጀመሩ። ይህ ሁኔታ ከንጉሱ ጋር ጥል ፈጠረ። በዚህ ምክንያት የካቶሊኮቹን ጳጳስ አንድሬ ኦቪዶ በአክሱምና በአድዋ መካከል ወደሚገኘው ማይ ጎጋ የተባለ ስፍራ ተባረረ። ይህ ቦታ በኋላ በጀስዩቶቹ ፍሪሞና (ከፍሪምናጦስ ስም የተወሰደ) ብለው የሰየሙት ክፍል ነበር። በፋሲለ ደስ ዘመን እንደገና ካቶሎኮች የተባረሩበት አገር ነው። የሐማሴን ገዢ ይስሃቅ አመጽ ከካቶሊኮቹ ጋር የነበረው ጥል የበለጠ እንዲካረር ያደረገው እንዲህ ነበር፡ ሚናስ ከንገሰ ከአንድ አመት በኋላ የሃማሴን ገዥ የነበረው ባህር ንጉስ ይስሃቅ አመጽ በማነሳሳት የንጉሱ ወንድም ያዕቆብን ልጅ ተዝካረ ቃልን ንጉስ አድርጎ ሰየመው። በዚህ ወቅት ተዝካረ ቃል በፖርቹጋሎቹ የጦር መሪ ይታገዝ ነበር። አመጹን ለማብረድ ሚናስ ወደ ላስታ ዘመቻ ቢያደርግም ይስሃቅ ወደ ሽሬ በማፈግፈጉ ሽሬ ላይ ጦርነት ተካሂዶ ይስሃቅ ተሸነፈ። ሐምሌ2፣ 1561 ላይ ወደ ደቡብ ያቀናው የሚናስ ሰራዊት የተዝካረ ቃልን ሰራዊት ወገራ ላይ በማጥቃት ተዝካረ ቃልን ማረከ። ወዲያውም ተዝካረ ቃል በሊማሊሞ ገደል እንዲወረወር ተደርጎ ሞተ። በህረ ነጋሽ ይስሃቅ የተዝካረ ቃልን ታናሽ ወንድም ማርቆስን ንጉስ ነው በማለት እንደገና አመጸ። በዚህ ወቅት የምጽዋ ገዥ የነበረውን የኦቶማን ቱርክ ፓሻ ኦዝሚር ድጋፍ አግኝቶ ነበር። ካቶሊኮቹ የንጉሱን ክርስቲያናዊ ደካማ ጎኖች በነዚህ ወቅቶች ሳይቀር ይሰብኩ ነበር። ስለሆነም ንጉሱ ሚናስ ከቀን ወደወቀን በነሱ ላይ ያለው ጥላቻ እያደገ ሄደ። ጳጳስ ኦቬዶ ሁለተኛ እንዳይሰብክ ቢያዘው እምቢ በማለቱ የቁም እንዲታሰር አደረገ። ፖርቹጋሎችም ኢትዮጵያውያንን ማግበት እንደተከለከሉ አዋጅ አወጀ። በኋላ ሚናስ ኦቪዶን እንደገና በማስመጣት ለምን እንዳመጸ እንዲያስረዳ እድል ቢሰጠው ጳጳሱ የሸሚዙን ኳሌታ በማውለቅ አንገቴን ቀንጥሰው አለው። ንጉሱም በንዴት ጎራዴውን ቢመዝ በእቴጌ ሰብለ ወንጌል እና በጊዜው በነበሩ መኳንንት አማላጅነት ጳጳሱ ከሞት ተረፈ። ወዲያውም የታሰሩት የፖርቹጋል ቄሶች ወደ ባህር ንጉስ ይስሃቅ ካምፕ አምልጠው ከአማጺውና ከህጻኑ ማርቆስ/ፋሲለደስ ጋር ተቀላቀሉ። የአጼ ሚናስ ንዴት በመቀጣጠሉ ወደ ሰሜን ዘመቻ አካሂዶ የባህር ንጉስ ይስሃቅን ሃይሎች ድል ቢያረግም የካቶሊኮቹ ቄሶች ግን ሽሽት ስላደረጉ ከሞት ተረፉ። ከዚህ በኋላ ኦሮሞዎች ዶባ በተሰኘው የሸዋ ክፍል አመጽ በማስነሳታቸው ወደ ደቡብ ዘመቻ አደረገ። ሆኖም ግን በዚህ ዘመቻ ላይ የወባ በሽታ ስላጠቃው እ.ኤ.አ ህዳር 1፣ 1563 ላይ በሞት አረፈ። በተድባባ ማርያም የቀብሩ ስነ ስርዓት ተፈጸመ። የተለያዩ የኦሮሞ ቡድኖች በዚህ ዘመን ወደአማራ፣ አንጎት እና በጋምድር ደረሱ። በወለጋ መስፈር የጀመሩት በዚሁ ዘመን ነበር ንጉሱ በሞተ ጊዜ ታላቅ ልጁ ሠርፀ ድንግል ንጉስ ሆነ። የንጉስ ሚናስ ዜና መዋዕል በግዕዝ ተጽፎ በፖርቱጋልኛ የተተረጎመው የንጉስ ሚናስ ዜና መዋዕል እዚህ ላይ ይገኛል። የኢትዮጵያ ነገሥታት አጼ ሚናስ

35140

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%93%E1%88%88%E1%88%9B%E1%8B%A8%E1%88%81%20%E1%89%B4%E1%8B%8E%E1%8B%B5%E1%88%AE%E1%88%B5

ዓለማየሁ ቴዎድሮስ

ልዑል ዓለማየሁ ቴዎድሮስ የ ዳግማዊ ዓፄ ቴዎድሮስ እና የወይዘሮ ጥሩወርቅ ውቤ ልጅ ነበር። በ1860 ዓ.ም አፄ ቴዎድሮስ ከእንግሊዞች ጋር ባደረጉት ጦርነት ልጃቸው ልዑል አለማየሁ ቴዎድሮስ ወደ እንግሊዝ ሀገር ተወስዶ ነበር፡፡ በዛሬው የኛ አምዳችንም የዚህን ልዑል ባዕድ ሀገር ኑሮ ልናስቃኛችሁ ወደድን፡፡ ልዑል አለማየሁ ሚያዚያ 5 ቀን 1853 ዓ.ም በደብተረ ታቦር ከተማ ነበር ውልደቱ፡፡ በልዑሉ ውልደት የተደሰቱት አፄ ቴዎድሮስም በእለቱ መድፍ ያስተኮሱ ሲሆን 500 ያህል እስረኞችንም ፈትተዋል፡፡ ከልዑሉ ጋር ሲጫወቱ መዋል አፄውን እጅግ የሚያስደስት ነገር ነበር፡፡ ተናደው እና ተበሳጭተው ከነበር እንኳን አለማየሁን ታቅፈው ሲስሙ ንዴታቸው ይበርድ ነበር ይባላል፡፡ ልዑል አለማየሁ እንግሊዞች እጅ ከገባ ቡሀላ ከእድሜው ለጋነት የተነሳ የሚጠብቀው እና የሚንከባከበው ሰው ሊኖር ግድ ነበር፡፡ ይህንን የተረዳው ጀነራል ናፔር ካፕቴን ስፒዲ የተባለን ሰው የአለማየሁ ጠባቂ እንዲሆን መደበው፡ ፡ ምክንያቱ ደግሞ ካፕቴኑ የአማርኛ ቋንቋን አቀላጥፎ መናገሩ ነበር፡፡ በተጨማሪም አለቃ ዝርዓት እና አቶ ገብረመድህን የተባሉ ሁለት ኢትዮጵዊያን ሞዚቶች እና አጫዋቾች¬ ተመረጡለት፡፡ አለማየሁ ከጠባቂው ስፒዲ ጋር ፌሬዝ በተባለችው መርከብ ተሳፍሮ በ1860 ዓ.ም. ወደ እንግሊዝ አቀና፡፡ በመርከቢቱ ላይ በነበራቸውም ቆይታ ስፒዲ እና አለማሁ እጅግ የጠበቀ ወዳጅነትን መስርተው ነበር፡፡ ስፒዲ በሄደበት ቦታ ሁሉ አለማየሁን ማስከተል ያዘወትር ነበር፡፡ ይህንን የሁለቱን ፍቅር ያየው ጀነራል ናፒየርም ኢትዮጵያውያን ሞግዚቶቹ ወደ ሀገራቸው እንዲመለሱ ይልቁንም የአለማየሁን ሀላፊነት ሙሉ በሙሉ ካፕቴን ስፒዲ እንዲረከብ ስለወሰነ ሁለቱ ሞግዚቶች ጉዞው ተጠናቆ እንግሊዝ ሀገር ሳይደርሱ ከስዊዝ ወደ ሀገራቸው እንዲመለሱ ተደረገ፡፡ ምንም እንኳን የእንግሊዛውያኑ የታሪክ ድርሳናት ይህንን ቢሉም ልዑሉ ኢትዮጵያውያን ሞግዚቶቹን በተባለው መጠን አምርሮ ይጠላቸው እና ባያቸውም ቁጥር በብስጭት ያለቅስ እንደነበር ማረጋገጫ የለንም፡፡ ከሶስት ወራት የመክረብ ላይ ጉዞ በኃላ አለማየሁ እንግሊዝ ሀገር ደረሰ፡፡ እዛ አንደደረሰም የወቅቱ የእንግሊዝ ንግስት ከነበረችው ንግስት ቪክቶሪያ ጋር ተገናኘ፡፡ ንግስቲቱም ልዑሉ የፈለገው እና ያሻው ይደረግለት ዘንድ ቀጭን ትዕዛዝ አስተላለፈች፡፡ ልዑሉ በመቀደላ የነበረውን እልቂት በመጠኑም ቢሆን በማየቱ እና የአባቱ እና የእናቱ ተከታታይ ሞትም በልጅ አዕምሮው ሊቀበለው ከሚችው በላይ ስለነበር እጅግ ታውኮ እንደነበር በተደጋጋሚ ተፅፎ እናገኛለን፡፡ አንድ እንግሊዝ ሀገር ውስጥ በሚገኝ ሙዚየም ውስጥ ባለ የንግስት ቪክቶሪያ የእለት ማስወሻ ላይም ንግስቲቱ፡ “ምስኪኑ ልጅ አሁንም ፍርሀቱ አለቀቀውም፡፡ መቅደላ የነበረው እልቂት እና የአባቱን ሞት ስላየ ያ ነገር በአዕምሮው ይመጣበታል፡፡ “ የሚል ቃል ፅፋ እናገኛለን፡፡ ልዑሉ እንግሊዝ ሀገር ከደረሰ በኃላ ጠባቂው የነበረው ካፕቴን ስፒዲ የእንግሊዘኛ ቋንቋን ያስተምረው ጀመር፡ ፡ ንግስቲቱም የልዑሉን ሁኔታ በቅርበት ትከታተል ነበር፡፡ ስፒዲ ልጁን እንዳይጎዳው በማሰብም በስፒዲ ላይ የልዑሉን ጉዳይ በቅርበት የሚከታተል ተቆጣጣሪ አስቀምጠውበት ነበር ይባላል፡፡ አንድ ግዜ ንግስት ቪክቶሪያ ስለ ልዑሉ በእለት ውሎ መመዝገቢያዋ ላይ ከመዘገበችው መሀል “ልጁ ጨዋ እና ውብ ልጅ ነው፡፡ ኬክ መብላት ደግሞ ይወዳል፡ ፡ የሰጠሁትንም ኬክ ሁሉ ጨርሶ በላ፡፡” የሚል አረፍተ ነገር ተፅፎ እናገኛለን፡፡ ንግስቲቱ በተደጋጋሚ ለዚህ እናት ለሌለው ልጅ እናቱ እኔ ነኝ ስትል ትደመጣለች፡፡ ለልዑሉም የተለየ አክብሮት እና ፍቅር ፤ ልዩ ትኩረትም እንደነበራት ድርሳናት ዘግበውታል፡፡ ምንም እንኳን ከንግስቲቱ ጋር የነበራቸው ወዳጅነት ከግዜ ወደ ግዜ እየበረታ ቢመጣም ከሀገሩ ሲወጣ አብሮት የነበረውን ካፕቴን ስፒዲን ግን ለአፍታም አልዘነጋውም ነበር፡፡ በየትኘውም ስፍራ ሲሄድ ስፒዲ አብሮት እንዲሆን ይፈልጋል፡፡ ግብዣም ሲሄድ ሆነ ከልዑላን ልጆች ጋር እንዲጫወት ሲጋበዝ ስፒዲን ትቶ መሄድ አይሆንለትም፡ ፡ ቤተ-መንግስት ሲገባ እንኳን ስፒዲን አስከትሎ ነው፡፡ ስፒዲ እና አለማየሁ አብረው ይበላሉ አብረውም ደግሞ ይተኛሉ፡፡ አለማየሁን ለብቻው ማሳደግ የከበደው ስፒዲ ልጁን በማሳደግ ትረዳው ዘንድ ሚስት ለማግባት ወሰነ፡፡ ከዛም ወ/ሮ ኮታንን አገኘ እና አገባት፡፡ አለማየሁ እና ወ/ሮ ኮታንም ለመዋደድ ግዜ አልወሰደባቸውም ነበር፡፡ በ1861 ዓ.ም ስፒዲ ህንድ ሀገር በምትገኝ አንዲት ከተማ አዛዥ ሆኖ ስለተሾመ የ8 ዓመቱን አለማየሁን እና ሚስቱን ይዞ ወደዛው አቀና፡፡ በሄዱበት ሀገርም አለማየሁ ትምህርቱን መከታተሉን ቀጥሎ የነበረ ሲሆን ከመደበኛው ትምህርት በዘለለም ፈረስ ግልቢያ እና ሌሎች ስፖርቶችንም ያዘወትር ነበር፡፡ ልዑሉ በዚህ አይነት ከቆየ በኃላ ቻንስለር ሮበርት ሉዊ ልዑሉ የቀለም ትምህርት ላይ ከሚያዘወትር ይልቅ የወታደር ትምህርት ቤት ገብቶ የፈረስ ውትድርናን እንዲማር መደረግ አለበት ሲሉ ያቀረቡት ሀሳብ የልዑሉን ህይወት እስከወዲያኛው የለወጠ ነበር፡፡ ይህም ሀሳብ ተቀባይነትን ስላገኘ አለማየሁን ከስፒዲ ነጥሎ በመንግስት ቁጥጥር ስር ለማድረግ እና የውትድርና ትምህርቱን እንዲከታተል ተወሰነ፡፡ ይህ ውሳኔ ግን ለአለማየሁም ሆነ ለስፒዲ ከባድ ግዜ ነበር፡፡ ስፒዲ እና ሚስቱ አለማየሁን ላለመስጠት ከባድ ትግልን አደረጉ፡፡ ነገር ግን ትግላቸው ውጤትን አላስገኘላቸውም፡፡ ይልቁኑም አለማየሁ ወደ እንግሊዝ ሀገር እንዲመለስ ተወሰነ፡፡ ስፒዲም አለማየሁን ይዞ ወደ እንግሊዝ መጣ፡፡ የአለማየሁ አዲሱ አስተማሪ እና ጠባቂ እንዲሁኑ የተመረጡትም በአስተማሪነታቸው የተመሰከረላቸው እና በደግነታቸው የታወቁት ቄስ ብሌክ ነበሩ፡፡ ንግስት ቪክቶሪያም የአለማየሁን እና የስፒዲን ፍቅር ያውቁ ስለነበር ሁለቱን ቶሎ መነጣጠል አልፈለጉም፡፡ ይልቁኑም አለማየሁ ከቄስ ብሌክ ጋር እስኪላመድ ድረስ ስፒዲ አብሮት ይቆይ ስትል አዲሶቹ የአለማየሁ ጠባቂዎች አለማየሁ ስራ እንዲሰራ ወሰኑ፡፡ በወጣለትም ፈረቃ መሰረት በሳምንት ለ 31 ሰዓት ተኩል ያህል ማንኛውንም አይነት ስራ እንዲሰራ ተወሰነ፡ ፡ የስፒዲ ሚስትም ይህንን በመቃወም ጠባቂው ለነበሩት በቢዶልፍ ደብዳቤ ላከች፡፡ ቢዶልፍም ለሉዊ አለማየሁ አንዳንድ ግዜ እየሄደ ከስፒዲ ሚስት ጋር ግዜ እንዲያሳልፍ ሲሉ ትዕዛዝ አስተላለፉ፡፡ በትዕዛዙም መሰረት የስፒዲ ሚስት ከአለማየሁ ጋር እንድትውል ተፈቀደላት፡፡ ሚስቱም አብራ ውላ ያየችውን እንዲህ ስትል በደብዳቤ ገልጣለች፡ “ማደጉን ቁመቱ አድጓል፡፡ መልኩ ግን ገርጥቷል፡፡ አካላቱም ከስቷል፡፡ ዝምተኛ እና ጭምትም ሆኗል፡፡ ከወንዶች ልጆች ጋር እንዳይገናኝ እና ከእኩዮቹም ጋር እንዳይገናኝ ተደርጓል፡ ፡ ውጪ እየወጣም እንዳይዘል ታግዷል፡፡ እየደጋገመም ‘አብረውኝ የሚጫወቱ ልጆች አጣሁ፡፡ ቅዳሜ እና እሁድ ብቻ ከሁለት ልጆች ጋር አንድጫወት ይፈቀድልኛል፡፡ ሊያጫውቱኝ የሚመጡትም እነዚህ ልጆች ሁልግዜ እነሱ ብቻ በመሆናቸው ተሰላችተናል፡፡ በሌላ ቀን ግን የሌሎች ልጆችን እጅ አንኳን ጨብጬ አላውቅም’ ብሎኛል፡ ፡ ይህንን የመሰሉት ነገሮች ያበሳጩታል፡፡ እኔም ብሆን ይህን የሚበሳጭበትን ጉዳይ ለማስተው ጓደኛ ልፈጥርለት አልቻልኩም፡፡ እየደጋገመ የነገረኝም ‘ወንዶች ልጆች እፈልጋለሁ፡፡ የበለጠ እንድንዛመድም እፈልጋለሁ’ እያለ ነው፡፡ በምግብ አበላሉ በኩልስ እንዴት ነህ ብዬ ብጠይቀው ‘ምግብ አሁን አይበላልኝም፡፡ ምክንያቱም ውጪ ወጥቼ ስለማልዛለል እና ስለማልጫወት አይርበኝም፡፡ የምበላው በትንሹ ነው’ ብሎ መለሰልኝ፡፡ እኔ እንደማስበው አለማየሁ ደስተኛ እና በሚደረግለት የረካ ልጅ አይደለም፡፡” የስፒዲ ሚስት የፃፈችው ይህ ደብዳቤ ከንግስት ቪክቶሪያ ዘንድ ደረሰ፡፡ ንግስቲቱም ትንሹ ልዑል አብሮአቸው ሊጫወት የሚችሉ ጓደኞች እንዲፈለጉለት አዘዘች፡፡ እንደተባለውም ተደረገ፡፡ 1867 ዓ.ም አለማየሁ ወደ ራግቢ ትምህርት ቤት ተዛወረ፡ ፡ በዚህም ከቄስ ብሌክ ቤት ወጥቶ ወደ ሊው ዋርነር ቤት እንዲገባ ተደረገ፡፡ በዚህ ግን ደስተኛ ስላልነበር በቀጣዩ አመት ሚስተር ድራፐር ቤት እንዲኖር ተደረገ፡፡ ቄስ ብሌክም ካዩት የልዑሉ ባህሪ በመነሳት ልዑሉ ወታደርነት ላይ ቢያተኩር የበለጠ ውጤታማ እንደሚሆን ተናገሩ፡፡ በዚህም ንግግር መሰረት የወታደር ትምህርት ቤት እንዲገባ በአንድ ወቅት አለማየሁ ወደ ሊድስ በመሄድ በሰር ራምሰን ቤት ተቀምጦ በነበረበት ወቅት በመርዝ ተመረዘ። መርዙ ህዳር 5 ቀን 1872 ዓ.ም ከጠዋቱ በ3 ሰዓት ከሩብ በተወለደ በ19 ዓመቱ ከዚህ አለም እንዲሰናት አደረገው፡፡ አስከሬኑም ዊንድሶር ባለው የነገስታት መቀበርያ በክብር አረፈ፡፡ በመቃብሩም ላይ “የሀበሻው ልዑል አለማየሁ” የሚል ፅሁፍ ሰፍሮበት እስካሁን በእንግሊዝ ሀገር ይገኛል፡፡ አጼ ቴዎድሮስ

4195

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A5%E1%88%B5%E1%88%8D%E1%88%9D%E1%8A%93

እስልምና

እስልምና (//; አረብኛ: , በላቲን: ), "ለ [አምላክ]መገዛት ወይም መተናነስ ") አሀዳዊ ኢብራሂማዊ እምነት ነው, በዋናነት ቁርአንን ማእከል ያደረገ እምነት ነው , ቁርአን ሀይማኖታዊ ፅሁፍ ሲሆን በሙስሊሞች ዘንድ ከአላህ ለመሀመድ(ሰ.አ.ወ) የተገለጠ ነው ተብሎ ይታሰባል, መሀመድም ዋነኛ እና የመጨረሻ እስላማዊ ነብይ ነው.ከክርስትና እምነት በመቀጠል በአለማችን በአማኝ ብዛት በሁለተኛ ረድፍ ይመደባል; ከሁለት ቢሊየን ተከታይ በላይ ; በአለም አቀፍ ደረጃ 25ፐርሰንት ይሸፍናል።እስልምና አምላክ(አላህ)(ምስጋና ይገባው) አዛኝ, አይነተኛ, ሀያል እና የሰው ልጆችን በተላያዩ ነብያት ,ሀይማኖታዊ መፅሀፍት እና ተአምራት አማካኝነት ወደ ቀጥተኛው መንገድ ይመራል። የመሀመድ አስተምህሮት እና ተግባራት(ሱና) ተሰብስቦ እና ተጠርዞ በሰነድ ይገኛል ይህም ሀዲስ ይባላል።ሀዲስ በሙስሊሞች ዘንድ ከቁርአን በመቀጠል ለህግ እና ለተዛማጅ አገልግሎት ይውላል። ሙስሊሙን አሊያም ሙስሊሚን ነው ፣ ሙስሊማ አንስታይ ሲሆን የርሱ ብዙ ቁጥር ሙስሊማት ነው። ኢስላም ደግሞ ዲኑ ሲሆን 8 ጊዜ ተወስቷል። ወጅህ ْ ሁለንተናን አሊያም ህላዌን የሚያሳይ ሲሆን የቃል ትርጉሙ *ፊት* ማለት ነው፣ አንድ ሰው ሁለንተናውን ለአላህ ሲሰጥ ታዛዥ፣ ተገዥ፣ አምላኪ ይባላል፣ ይህ በአረቢኛ *ሙስሊም* ማለት ነው፦ 2:112 እርሱ በጎ ሠሪ ኾኖ ፊቱን ُ ለአላህ የሰጠ َ ሰው ለርሱ በጌታው ዘንድ ምንዳው አለው፡፡ በነሱም ላይ ፍርሃት የለባቸውም፤ እነሱም አያዝኑም፡፡ 4:125 እርሱ መልካም ሰሪ ሆኖ ፊቱን ُ ለአላህ ከሠጠ َ እና የኢብራሂምን መንገድ ቀጥተኛ ሲሆን፣ ከተከተለ ሰው፣ ይበልጥ ሃይማኖቱ ያማረ ሰው ማነው? 3:20 ቢከራከሩህም:- ፊቴን َ ለአላህ ሰጠሁ ُ ፤ የተከተሉኝም ሰዎች እንደዚሁ ለአላህ ሰጡ በላቸዉ፤ የኢስላም አስኳሉ ተህሊል ‎,ነው፣ ተህሊል ማለትም “ላ-ኢላሀ ኢልለሏህ” ነው፣ “ላ-ኢላሀ ኢልለሏህ” ማለት *ከአንዱ አላህ በስተቀት ሌላ አምላክ የለም* ማለት ነው፣ “ላ-ኢላሀ ኢልለሏህ” ሁለት ማዕዘናት አለው፣ አንዱ *ነፍይ* ሲሆን ሁለተኛው *ኢሥባት* ነው፣ ነፍይ ማለት ላ-ኢላሀ*ሌላ አምላክ የለም* ስንል ጣኦታትን ውድቅ ማድረግን ሲያመለክት ኢሥባት ደግሞ ኢልለሏህ*ከአንዱ አላህ በስተቀት* ስንል አንዱን አምላክ እያረጋገጥን ነው፣ ይህ ተህሊል *ጠንካራን ዘለበት* ይባላል፦ 31:22 እርሱ መልካም ሠሪ ሆኖ ፊቱን ُ ወደ አላህ የሚሰጥም ْ ሰው፣ ጠንካራ ገመድ ِ በእርግጥ ጨበጠ፤ የነገሩም ሁሉ ፍጻሜ ወደ አላህ ነው። 2:256 በጣዖትም የሚክድና በአላህ የሚያምን ሰው ለርሷ መበጠስ የሌላትን ጠንካራ ዘለበት ِ በእርግጥ ጨበጠ፡፡ አላህም ሰሚ ዐዋቂ ነው፡፡ ሙስሊም ማለት እንግዲህ ይህ ነው፣ አንዱን አምላክ በብቸኝነት ከሌሎች ጣኦታት ለይቶ የሚያመልክ ማለት ነው፣ በዚህ ሂሳብ ሁሉም ነቢያት ሙስሊሞች ናቸው፣ ሙስሊሞች አልነበሩም ማለት አንዱ አምላክ አያመልኩም ማለት ነው፣ ነገር ግን ቁርአን ሁሉም ነቢያት አንዱን አምላክ የሚያመልኩ ነበሩ ይለናል፦ ነጥብ አንድ አላህ ጥንት ለነበሩት ነቢያት ወህይ () የሚያወርድላቸው የነበረው “ላ ኢላሃ ኢልላ አና” *ከኔ በቀር ሌላ አምላክ የለም* የሚል ነው፦ 21:25 ከአንተ በፊትም፣ እነሆ *ከኔ በቀር ሌላ አምላክ የለም* እና ተገዙኝ፣ በማለት ወደርሱ የምናወርድለት ቢሆን እንጅ ከመልክተኛ አንድንም አልላክንም። 16:2 ከባሮቹ በሚሻው ሰው ላይ መላእክትን ከራእይ ጋር በፈቃዱ ያወርዳል፤ አስጠንቅቁ፤ እነሆ *ከኔ በቀር ሌላ አምላክ የለም* ፍሩኝም ማለትን አሳታውቁ በማለት ያወርዳል። 20:14 እኔ አላህ እኔ ነኝ፣*ከኔ በቀር ሌላ አምላክ የለም* እና ተገዛኝ፤ ሶላትንም በርሷ እኔን ለማውሳት ስገድ። ወደ ሰዎች ሲልካቸውም *ማ ለኩም ሚን ኢላሂ ገይሩሁ* ُ *ከእርሱ በቀር ሌላ አምላክ የላችሁም* ብለው እንዲናገሩ ነው፦ 16:36 በየሕዝቡም ሁሉ ውስጥ አላህን ተገዙ፤ ጣዖትንም ራቁ፤ በማለት መልክተኛን በእርግጥ ልከናል፤ 23:32 በውስጣቸውም ከእነሱ የኾነን መልክተኛ አላህን ተገዙ ከእርሱ በቀር ሌላ አምላክ የላችሁም ُ አትጠነቀቁምን በማለት ላክን፡፡ 7:59 ኑሕን ወደ ወገኖቹ በእርግጥ ላክነው፤ አላቸው፦ወገኖቼ ሆይ! አላህን ተገዙ፤ ለናንተ *ከእርሱ በቀር ሌላ ምንም አምላክ የላችሁም* ُ፤ 11:50 ወደ ዓድም ወንድማቸውን ሁድን ላክን አላቸው ፦ ወገኖቼ ሆይ አላህን ተገዙ *ከእርሱ ሌላ በቀር ምንም አምላክ የላችሁም* ُ ፤ 11:61 ወደ ሠሙዶችም ወንድማቸውን ሷሊህን ላክን፤ ፦ሕዝቦቼ ሆይ አላህን ተገዙ፤ *ከእርሱ በቀር ሌላ ለናንተ አምላክ፣ የላችሁም* ُ ፤ 11:84 ወደ መድየንም ወንድማችውን ሹዐይብን፣ ላክን፤ አላቸው ሕዝቦቼ ሆይ! አላህን ተገዙ፤ *ከእርሱ በቀር ሌላ ለናንተ አምላክ የላችሁም* ُ፤ ይህን መረዳት ይዘን ሁሉም ነቢያት አንዱን አምላክ አላህን የሚያመልኩ ነበሩ በአረቢኛ ሙስሊሞች ነበሩ ማለት ነው፣ ችግራችሁ ቋንቋ ከሆነ ሙስሊም የሚለውን አማርኛው ታዛዦች ብሎ ይፈታዋል፦ 2:133 ያዕቁብን ሞት በመጣበት ጊዜ ለልጆቹ ከኔ በኋላ ማንን ትገዛላችሁ ባለ ጊዜ ቀራቢዎች ነበራችሁን? እነርሱም አምላክህንና የአባቶችህን የኢብራሂምን የኢስማዒልንና የኢስሐቅንም አምላክ አንድ የኾነውን አምላክ እኛ ለርሱ ፍፁም *ታዛዦች* َ ኾነን እናመልካለን አሉ፡፡ 10:83 ሙሳም አለ፡-«ሕዝቦቼ ሆይ! በአላህ አምናችሁ እንደ ሆነ በርሱ ላይ ተጠጉ፡፡ *ታዛዦች* َ እንደ ሆናችሁ በአላህ ላይ ትመካላችሁ» 3:52 ዒሳ ከነርሱ ክሕደት በተሰማዉም ጊዜ ፡-ወደ አላህ ረዳቶቼ እነማን ናቸዉ? አለ፤ ሐዋሪያት ፡ -እኛ የአላህ ረዳቶች ነን፤ በአላህም አምነናል፤ እኛም ትክክለኛ *ታዛዦች* َ መሆናችንን፥ መስክር፥ አሉ። 5:44 እነዚያ ትእዛዝን የተቀበሉት ነቢያት በነዚያ ይሁዳውያን በሆኑት ላይ በርሷ ይፈርዳሉ፤ አላህ የነቢያችንን ኡማ ሙስሊሞችን ነው ብሎ የተናገረው የጥንቶቹን በተናገረበት ስሌት ነው፦ 29:46 የመጽሐፉን ባለቤቶችም በዚያች እርሷ መልካም በሆነችው ክርክር እንጂ አትከራከሩ፤ ከነሱ ነዚያን የበደሉትን ሲቀር በሉም፦ በዚያ ወደኛ በተወረደው፣ ወደናንተም በተወረደው አመንን፤ አምላካችንም አምላካችሁም አንድ ነው፤ እኛም ለርሱ ታዛዦች َ ነን። 3:84 በአላህ አመንን፤ በኛ ላይ በተወረደዉም በቁርአን በኢብራሂምና በኢስማዒልም፣ በኢስሐቅም በያዕቆብም፣ በነገዶችም ላይ በተወረደዉ፤ ለሙሳና ለዒሳም፣ ለነቢያትም ሁሉ ከጌታቸዉ በተሰጠዉ አመንን፤ ከነርሱ መካከል አንዱንም አንለይም፤ እኛ ለርሱ ታዛዦች َ ነን፣ በል። 2:136 «በአላህና ወደኛ በተወረደው ቁርኣን ወደ ኢብራሂምም ወደ ኢስማዒልና ወደ ኢስሐቅም ወደ ያዕቁብና ወደ ነገዶቹም በተወረደው በዚያም ሙሳና ዒሳ በተሰጡት በዚያም ነቢያት ሁሉ ከጌታቸው በተሰጡት ከነርሱ በአንድም መካከል የማንለይ ስንኾን አመንን፤ እኛም ለርሱ ታዛዦች َ ነን» በሉ፡፡ 21:108 ያ ወደኔ የሚወረደው፣ አምላካችሁ አንድ አምላክ ብቻ ነው ማለት ነው፤ ታዲያ እናንተ ፍጹም ታዛዦች َ ናችሁን? በላቸው። 22:34 አምላካችሁም አንድ አምላህ ብቻ ነው፤ ለርሱም ብቻ ታዘዙ ፤ ለአላህ ተዋራጆቸንም አብስራቸው። 40:66 እኔ ከጌታዬ አስረጅዎች በመጡልኝ ጊዜ እነዚያን ከአላህ ሌላ የምታመልኳቸውን እንዳላመልክ ተከልክያለሁ፤ ለዓለማት ጌታም እንድግገዛ َ ታዝዣለሁ በላቸው። 6:71 «የአላህ መንገድ እርሱ ቀጥተኛው መንገድ ነው፡፡ ለዓለማት ጌታ ልንገዛም َ ታዘዝን» በላቸው፡፡ አላህ ነቢያትን ሲልክ በማህበረሰቡ ሊግባባበት በሚችል ቋንቋ ነው፣ በራሳቸው ቋንቋ ሁሉንም ያለው *ሙስሊም* ማለትም ታዛዢዎች፣ አምላኪዎች፣ ተገዢዎች ነው፣ ሙስሊሞች አይደሉም ብሎ መቃወም አንዱን አምላክ አያመልኩም፣ ጣኦታውያን ነበሩ እንደማለት ነው፣ ስለዚህ ኢስላም በነቢያችን የተጀመረ ሳይሆን የተጠናቀቀ የአላህ ዲን ነው፦ 22:78 በአላህም ሃይማኖት ተገቢውን ትግል ታገሉ; አርሱ መርጧችኃል በናንተም ላይ በሃይማኖቱ ውስጥ ምንም ችግር አላደረገባችሁም፤ የአባታችሁን የኢብራሂምን ሃይማኖት ተከተሉ፤ እርሱ ከዚህ በፊት *ሙስሊሞች* َ ብሎ ሰይሟችኋል፤ 14:4 ከመልክተኛ ማንኛውንም፤ ለነርሱ ያብራራላቸው ዘንድ በወገኖቹ *ቋንቋ* እንጂ በሌላ አልላክንም፤ 30:22 ሰማያትንና ምድርንም መፍጠሩ፥ *የቋንቋዎቻችሁ* እና የመልኮቻችሁም መለያየት ከአስደናቂ ምልክቶቹ ነው፤ ነጥብ ሁለት የነቢያት አምላክ አላህ ጥንት ነቢያቶች የሚያመልኩት የነቢያት አምላክ መሆኑን የምናውቀው ከጥንቶቹ ነቢያት ጋር የነበረውን መስተጋብር ለመግለጽ ቁልና *አልን* ፣ አርሰልና *ላክን*፣ አውሃይና *አወረድን* በማለት ጥንትም ነቢያትን ሲልክ የነበረው፣ ግልጠተ-መለኮት** ሲያወርድ የነበረውና በተለያየ መንገድ ሲያናግራቸው የነበረው እርሱ መሆኑን ይገልጻል፦ 1. አልን፦ 20:116 ለመላእክትም፣ ለአዳም ስገዱ፣ *ባልን* ጊዜ አስታውስ፤ 2:35 «አደም ሆይ! አንተ ከነሚስትህ በገነት ተቀመጥ፤ ከርሷም በፈለጋችሁት ስፍራ በሰፊው ተመገቡ፤ ግን ይህችን ዛፍ አትቅረቡ፤ ከበደለኞች ትኾናላችሁና» *አልንም*፡፡ 11:40 ትእዛዛችንም በመጣና እቶኑም በገነፈለ ጊዜ፣ በርሷ ውስጥ ከየዓይነቱ ሁሉ ሁለት ሁለት፣ ወንድና ሴት ቤተሰቦችህንም ቃል ያለፈበት ብቻ ሲቀር ያመነንም ሰው ሁሉ ጫን *አልነው*፤ 22:26 ለኢብራሂምም የቤቱን ስፍራ መመለሻ ባደረግንለት ጊዜ፣ በኔ ምንንም አታጋራ፤ ቤቴንም፣ ለሚዞሩትና ለሚቆሙበት፣ ለሚያጎነብሱትና በግንባራቸውም ለሚደፉት ንጹሕ አድርግላቸው፣ *ባልነው* ጊዜ አስታውስ። 2:125 ወደ ኢብራሂምና ወደ ኢስማዒልም ቤቴን ለዘዋሪዎቹና ለተቀማጮቹም ለአጎንባሾች ሰጋጆቹም አጥሩ *ስንል* ቃል ኪዳን ያዝን፡፡ 2:60 ሙሳም ለሕዝቦቹ መጠጥን በፈለገ ጊዜ የኾነውን አስታውሱ፡፡ «ድንጋዩንም በበትርህ ምታ» *አልነው*፡፡ 17:2 ሙሳንም መጽሐፉን ሰጠነው፤ ለእስራኤልም ልጆች መሪ አደረግነው፤ ከኔ ሌላ መጠጊያን አትያዙ *አልናቸውም*። 2. ላክን፦ 16:36 በየሕዝቡም ሁሉ ውስጥ አላህን ተገዙ፤ ጣዖትንም ራቁ፤ በማለት መልክተኛን በእርግጥ *ልከናል*፤ 57:25 መልክተኞቻችንን በግልጽ ማስረጃዎች በእርግጥ *ላክን*፤ 23:32 በውስጣቸውም ከእነሱ የኾነን መልክተኛ አላህን ተገዙ ከእርሱ በቀር ሌላ አምላክ የላችሁም አትጠነቀቁምን በማለት *ላክን*፡፡ 7:59 ኑሕን ወደ ወገኖቹ በእርግጥ ላክነው፤ 11:50 ወደ ዓድም ወንድማቸውን ሁድን ላክን፤ 11:61 ወደ ሠሙዶችም ወንድማቸውን ሷሊህን ላክን፤ 11:84 ወደ መድየንም ወንድማችውን ሹዐይብን፣ ላክን፤ 3. አወረድን፦ 4:163 እኛ ወደ ኑሕና ከርሱ በኋላ ወደ ነበሩት ነቢያት *እንዳወረድን*፣ ወደ አንተም *አወረድን*፤ ወደ ኢብራሂምም፣ ወደ ኢስማዒልም፣ ወደ ኢስሐቅም፣ ወደ ያዕቆብም፣ ወደ ነገዶቹም ወደ ዒሳም፣ ወደ አዮብም፣ ወደ ዩኑስም፣ ወደ ሀሩንና ወደ ሱለይማንም *አወረድን*፤ ለዳዉድም ዘቡርን ሰጠነው። 21:25 ከአንተ በፊትም፣ እነሆ ከኔ ሌላ አምላክ የለምና ተገዙኝ፣ በማለት ወደርሱ *የምናወርድለት* ቢሆን እንጅ ከመልክተኛ አንድንም አልላክንም። 12:109 ካንተ በፊትም ከከተሞች ሰዎች ወደ እነርሱ ራዕይ *የምናወርድላቸው* የሆኑን ወንዶችን እንጂ አልላክንም፤ 21:7 ከአንተም በፊት ወደ እነርሱ *የምናወርድላቸው* የኾኑ ሰዎችን እንጂ ሌላን አልላክንም፤ 16:43 ከአንተም በፊት ወደ እነርሱ ወሕይን *የምናወርድላቸውን* ሰዎችን እንጂ፣ ሌላን አልላክንም፤ የኢስላም መሰረቶች አርካኑል ኢስላም *የኢስላም መሰረቶች* አምስት ናቸው፣ እነዚህም፦ ሸሃዳ ‎፣ ሶላት ‎ ፣ ሰውም‎ ፣ ዘካ እና ሃጅ ናቸው። ሰሂህ ቡሃሪ ቅጽ 1, መጽሃፍ 2, ቁጥር 8: ይመልከቱ፦ ኢስላም የነቢያት ሃይማኖት ከሆነ ነቢያችን የመሰረቱት ሳይሆን ከጥንት ነቢያት የመጣ አስተምህሮት ነው፣ እነዚህን የኢስላም መሰረቶች የጥንቶቹ ነቢያት ድርጊት መሆኑን አንድ በአንድ እንመልከት፦ ሸሃዳ ምስክርነት ሲሆን ከአላህ በቀር አምላክ አለመኖሩን በቀውል የሚደረግ የኢባዳ ክፍል ነው፣ ይህንን ምስክርነት ሰዎች በእያንዳንዱ ነብይ ዘመን በዘመኑ የነበረውን ነብይ መልእክተኛ አድርገው ይቀበላሉ፦ 23:32 በውስጣቸውም ከእነሱ የኾነን መልክተኛ አላህን ተገዙ ከእርሱ በቀር ሌላ አምላክ የላችሁም ُ አትጠነቀቁምን በማለት ላክን፡፡ 7:59 ኑሕን ወደ ወገኖቹ በእርግጥ ላክነው፤ አላቸው፦ወገኖቼ ሆይ! አላህን ተገዙ፤ ለናንተ *ከእርሱ በቀር ሌላ ምንም አምላክ የላችሁም* ُ፤ 11:50 ወደ ዓድም ወንድማቸውን ሁድን ላክን አላቸው ፦ ወገኖቼ ሆይ አላህን ተገዙ *ከእርሱ ሌላ በቀር ምንም አምላክ የላችሁም* ُ ፤ 11:61 ወደ ሠሙዶችም ወንድማቸውን ሷሊህን ላክን፤ ፦ሕዝቦቼ ሆይ አላህን ተገዙ፤ *ከእርሱ በቀር ሌላ ለናንተ አምላክ፣ የላችሁም* ُ ፤ 11:84 ወደ መድየንም ወንድማችውን ሹዐይብን፣ ላክን፤ አላቸው ሕዝቦቼ ሆይ! አላህን ተገዙ፤ *ከእርሱ በቀር ሌላ ለናንተ አምላክ የላችሁም* ُ፤ 7:61 አላቸው ፦ ወገኖቼ ሆይ! ምንም መሳሳት የለብኝም፤ ግን እኔ ከዓለማት ጌታ *መልክተኛ* ነኝ። 7:67 አላቸው፦ወገኖቼ ሆይ! እኔ ሞኝነት የለብኝም፤ ግን እኔ ከዓለማት ጌታ *የተላክሁ* ነኝ፤ 61:5 ሙሳም ለሕዝቦቹ ሕዝቦቼ ሆይ! እኔ ወደ እናንተ *የአላህ መልክተኛ* መሆኔን በእርግጥ የምታውቁ ስትሆኡ ለምን ታሰቃዩኛላችሁ? 61:6 የመርየም ልጅ ዒሳም የ እስራኤል ልጆች ሆይ እኔ ከተውራት በፊቴ ያለውን የማረጋግጥና ከኔ በኋላ በሚመጣው መልክተኛ ስሙ አሕመድ በሆነው የማበስር ስሆን ወደናንተ የተላክሁ *የአላህ መልክተኛ* ነኝ ባለ ጊዜ አስታውስ፤ በተመሳሳይ መልኩ አላህ ለነቢያችን *እርሱ እንጂ ሌላ አምላክ የለም* *የአላህ መልክተኛ* ነኝ በል ብሏቸዋል፦ 9:129 ቢያፈገፍጉም አላህ በቂዬ ነው፤ ከእርሱ ሌላ አምላክ የለም َ፤ በርሱ ላይ ተጠጋሁ፤ እርሱም የታላቁ ዐርሽ ጌታ ነው በላቸው። 7:158 በላቸው፦እላንተ ሰዎች ሆይ! እኔ ወደ እናንተ ወደሁላችሁም *የአላህ መልክተኛ* ነኝ፤ ያ የሰማይና የምድር ንግስና ለርሱ ብቻ የሆነ ነው፤ ከእርሱ በቀር ሌላ ሌላ አምላክ የለም َ፤ በአላህና በመልክተኞቹም አምኖ ምስክርነት መስጠት የኢስላም ማዕዘን ነው፣ ለዛ ነው *ከአላህ በቀር አምላክ የለም ሙሐመድም የአላህ መልክተኛ ነው* ብለን የምንመሰክረው፦ 3:179 ግን አላህ ከመልክተኞቹ የሚሻዉን ይመርጣል፤ በአላህና በመልክተኞቹም እመኑ። 57:7 በአላህና በመልክተኛው እመኑ፤ 63:1 መናፍቃን በመጡህ ጊዜ አንተ የአላህ መልክተኛው መሆንህን በእርግጥ *እንመሰክራለን* ይላሉ፤ 2. ሶላት ሶላት ‎ *ጸሎት* ከኢስላም መሰረቶች አንዱ ነው፣ ሁሉም ነቢያት ሶላት ነበራቸው ምናልባት ይዘቱ ይለያይ ይሆናል፣ በቀን አምስት ጊዜ ላይሆን ይችል ይሆናል እንጂ ሶላት ከነቢያችን በፊት በነበሩት ነቢያት ነበር፦ 21:73 በትእዛዛችንም፣ ወደ በጎ ሥራ የሚመሩ፣ መሪዎች አደረግናቸው፤ ወደነሱም መልካም ሥራዎችን መሥራትን፣ ሶላትን ِ መስገድን፣ ዘካንም መስጠትን፣ አወረድን፤ ለኛ ተገዢዎችም ነበሩ። 20:14 እኔ አላህ እኔ ነኝ፣ ያለ እኔ አምላክ የለምና ተገዛኝ፤ ሶላትንም َ በርሷ እኔን ለማውሳት ስገድ። 14:37 ጌታችን ሆይ! እኔ አዝመራ በሌለው ሸለቆ ውስጥ በተከበረው ቤት አጠገብ ከዘሮቼ አስቀመጥሁ፤ ጌታችን ሆይ! ሶላትን َ ያቋቁሙ ዘንድ አስቀመጥኳቸው፤ ከሰዎችም ልቦችን ወደነሱ የሚናፍቁ አድርግ፤ ያመሰግኑህም ዘንድ ከፍሬዎች ስጣቸው፤ 14:40 ጌታዬ ሆይ! ሶላትን ِ አዘውትሬ የምሰግድ አድርገኝ፤ ከዘሮቼም አድርግ፤ ጌታችን ሆይ ጸሎቴን ተቀበለኝ፤ 20:132 ቤተሰብህንም በስግደት እዘዝ፤ በርሷም ላይ ዘውትር፤ ሲሳይን አንጠይቅህም፤ እኛ እንሰጥሃለን መልካሚቱ መጨረሻም ለጥንቁቆቹ ናት። 19:31 በየትም ስፍራ ብኾን ብሩክ አድርጎኛል፤ በሕይወትም እስከ አለዉ ሶላትን ِ በመስገድ ዘካንም በመስጠት አዞኛል። 19:55 ቤተሰቦቹንም በሶላት ِ እና በዘካ ያዝ ነበር፤ እጌታዉም ዘንድ ተወዳጅ ነበር። 2:83 የእስራኤል ልጆችንም ጥብቅ ኪዳን አላህን እንጂ ሌላን አታምልኩ፤ በወላጆችም በጎን ሥራ አድርጉ፤ በዝምድና ባለቤቶችም፣ በየቲሞችም በምስኪኖችም በጎ ዋሉ፤ ለሰዎችም መልካምን ተናገሩ፤ ሶላትንም َ ደንቡን ጠብቃችሁ ስገዱ፤ ዘካንም ስጡ በማለት በያዝንባቸው ጊዜ አስታውሱ፡፡ 10:87 ወደ ሙሳና ወደ ወንድሙ፡- «ለሕዝቦቻችሁ በምስር ቤቶችን ሥሩ፡፡ ቤቶቻችሁንም መስገጃ አድርጉ፡፡ ሶላትንም َ በደንቡ ስገዱ፡፡ ለሙሳ ምእምናኖቹንም አብስር» ስንል ላክን፡፡ 3. ሰውም ሰውም‎ ጾም በቀድሞቹ ነቢያት የተሰጠ መመሪያ ነው፣ ምናልባት በዘጠነኛው ወር በረመዳን አይሁን እንጂ ጾም ነበረ፦ 2:183 እናንተ ያመናችሁ ሆይ ጾም በነዚያ ከናንተ በፊት በነበሩት ሕዝቦች ላይ እንደ ተጻፈ በናንተም ላይ ተጻፈ ልትጠነቀቁ ይከጀላልና፡፡ ዘካ ምጽዋት በቀድሞቹ ነቢያት የተሰጠ መመሪያ ነው፣ ምናልባት ከመቶ ሁለት ነጥብ አምስት አይሁን እንጂ ምጽዋት ነበረ፦ 21:73 በትእዛዛችንም፣ ወደ በጎ ሥራ የሚመሩ፣ መሪዎች አደረግናቸው፤ ወደነሱም መልካም ሥራዎችን መሥራትን፣ ሶላትን መስገድን፣ ዘካንም ِ መስጠትን፣ አወረድን፤ ለኛ ተገዢዎችም ነበሩ። 19:31 በየትም ስፍራ ብኾን ብሩክ አድርጎኛል፤ በሕይወትም እስከ አለዉ ሶላትን በመስገድ ዘካንም ِ በመስጠት አዞኛል። 19:55 ቤተሰቦቹንም በሶላትና በዘካ ِ ያዝ ነበር፤ እጌታዉም ዘንድ ተወዳጅ ነበር። 2:83 የእስራኤል ልጆችንም ጥብቅ ኪዳን አላህን እንጂ ሌላን አታምልኩ፤ በወላጆችም በጎን ሥራ አድርጉ፤ በዝምድና ባለቤቶችም፣ በየቲሞችም በምስኪኖችም በጎ ዋሉ፤ ለሰዎችም መልካምን ተናገሩ፤ ሶላትንም ደንቡን ጠብቃችሁ ስገዱ፤ ዘካንም َ ስጡ በማለት በያዝንባቸው ጊዜ አስታውሱ፡፡ 5. ሃጅ ሚሽነሪዎች ስለራሳቸው ዲን በቅጡ ስላልተረዱ ሙስሊሞች ስነ-አመክኖአዊ ጥያቄዎች ስንጠይቃቸው እርርና ምርር ብለው ከመንጨርጨርና ከመንተክተክ ውጪ ምላሽ አይሰጡም፣ ከዚያም አልፎ ከኢስላም ድንቅና ብርቅ መሰረቶች አንዱ የሆነውን ሃጅ ከፓጋን የተቀዳ ነው ሲሉ በመሰለኝ ሲተቹ ይታያል፣ እግር እራስን ሊያክ አይችልም፣ ምን ከኢስላም የተሻለ ነገር ተይዞ ነው ኢስላምን ሊያኩ የተነሱት? እስቲ ይህንን ሃጅ እናስተንትን፣ ሃጅ የሚለው ቃል ሃጅጀ َّ *ጎበኘ* ከሚል የመጣ ሲሆህ *ጉብኝት*“” ማለት ነው፣ ሃጅ የተጀመረው በነቢያችን አሊያም በሙሽሪኮች ሳይሆን በጥንቱ ነብይ ኢብራሂም ዘመን ነው፣ ይህን አምላካችን አላህ ሲናገር እንዲህ ይላል፦ 22:26-27 ለኢብራሂምም የቤቱን ስፍራ #መመለሻ# ባደረግንለት ጊዜ፣ በኔ ምንንም አታጋራ፤ ቤቴንም፣ ለሚዞሩትና ለሚቆሙበት፣ ለሚያጎነብሱትና በግንባራቸውም ለሚደፉት ንጹሕ አድርግላቸው፣ ባልነው ጊዜ አስታውስ። አልነውም፦ በሰዎችም ውስጥ በሐጅ ِّ ትዕዛዝ ጥራ፤ 2:125 ቤቱንም ለሰዎች #መመለሻ# እና ጸጥተኛ ባደረግን ጊዜ አስታውስ፡፡ ከኢብራሂምም መቆሚያ መስገጃን አድርጉ፡፡ ወደ ኢብራሂምና ወደ ኢስማዒልም ቤቴን ለዘዋሪዎቹና ለተቀማጮቹም ለአጎንባሾች ሰጋጆቹም አጥሩ ስንል ቃል ኪዳን ያዝን፡፡ አላህ ሰዎች እንዲጎበኙት ያዘዘው ቤት የራሱ ጥንታዊ ቤት ነው፦ 22:26-27 ለኢብራሂምም የቤቱን ስፍራ መመለሻ ባደረግንለት ጊዜ፣ በኔ ምንንም አታጋራ፤ #ቤቴንም#፣ ለሚዞሩትና ለሚቆሙበት፣ ለሚያጎነብሱትና በግንባራቸውም ለሚደፉት ንጹሕ አድርግላቸው፣ ባልነው ጊዜ አስታውስ። 2:125 #ቤቴን# ለዘዋሪዎቹና ለተቀማጮቹም ለአጎንባሾች ሰጋጆቹም አጥሩ ስንል ቃል ኪዳን ያዝን፡፡ 22:29 ከዚያም እንደ ጠጉርና ጥፍር ያሉትን ትርፍ አካላችቸንንና ዕድፋቸውን ያስወግዱ፤ ስለቶቻቸውንም ይምሉ፤ #በጥንታዊው #ቤት# ይዙሩ ። 3:96-97 ለሰዎች #መጀመሪያ የተኖረዉ #ቤት# ብሩክና ለዓለማት ሁሉ መመሪያ ሲኾን ያ #በበካህ ያለው ነው፡፡ በውስጡ ግልጽ የኾኑ ተዓምራቶች የኢብራሒምም መቆሚያ አልለ፡፡ ወደ ውስጡ የገባ ሰው ጸጥተኛ ይኾናል፡፡ ለአላህም በሰዎች ላይ ወደርሱ መኼድን በቻለ ሁሉ ላይ #ቤቱን# መጎብኘት ግዴታ አለባቸው፡፡ አላህ በነቢያችን ያዘዘው ጉብኝት የጥንቱን ትዕዛዝ ዋቢና ታሳቢ ያደረገ ነው፦ 3:97ለአላህም በሰዎች ላይ ወደርሱ መኼድን በቻለ ሁሉ ላይ ቤቱን መጐብኘት ُّ ግዴታ አለባቸዉ፤ የካደም ሰዉ አላህ ከዓለማት ሁሉ የተብቃቃ ነዉ። ሃጅ ምንጩ መለኮታዊ እንጂ ፓጋናዊ እንደሆነ የሚያሳይ የቁርአን፣ የሃዲስ፣ የታሪክ መረጃ የለም፣ ለመሆኑ የአረቦችስ ታሪክ ከኢስላማዊ ምንጭ ሌላ ኖሮስ ነው እንዴ ለመተቸት የተበቃው? ሙሽሪኮች የጥንቱን ነብይ የኢብራሂምን አምልኮ ከጣኦት ጋር ቀላቅለው ማምለክ መጀመራቸውን የሚተርከው ኢስላማዊ ምንጭ ነው፣ መመዘንም ያለበት በዚሁ ምንጭ ነው፣ እስቲ የሚተቹትን የሃጅ ስርዓቶች እንመልከት፦ ነጥብ አንድ ጠዋፍ , የሚለው ቃል ጣፈ َ *ዞረ* ከሚል ቃል የመጣ ሲሆን *መዞር* ማለት ነው፣ ይህንንም ያዘዘው አምላካችን አላህ ለጥንቱ ነብይ ለኢብራሂም ነው 22:26-27 ለኢብራሂምም የቤቱን ስፍራ መመለሻ ባደረግንለት ጊዜ፣ በኔ ምንንም አታጋራ፤ ቤቴንም፣ ለሚዞሩት َ እና ለሚቆሙበት፣ ለሚያጎነብሱትና በግንባራቸውም ለሚደፉት ንጹሕ አድርግላቸው፣ ባልነው ጊዜ አስታውስ። 2:125 ቤቱንም ለሰዎች መመለሻና ጸጥተኛ ባደረግን ጊዜ አስታውስ፡፡ ከኢብራሂምም መቆሚያ መስገጃን አድርጉ፡፡ ወደ ኢብራሂምና ወደ ኢስማዒልም ቤቴን ለዘዋሪዎቹ َ እና ለተቀማጮቹም ለአጎንባሾች ሰጋጆቹም አጥሩ ስንል ቃል ኪዳን ያዝን፡፡ 22:27-29 አልነውም፦ በሰዎችም ውስጥ በሐጅ ትዕዛዝ ጥራ፤ ……ከዚያም እንደ ጠጉርና ጥፍር ያሉትን ትርፍ አካላችቸንንና ዕድፋቸውን ያስወግዱ፤ ስለቶቻቸውንም ይምሉ፤ በጥንታዊው ቤት ይዙሩ ። ነጥብ ሁለት ኢህራም ግላዊ ፍላጎትን በመተው በኢህክላስ ወደ አላህ የመቅረብ ውሳኔና ተግባር ነው፦ 2:197 ሐጅ ጊዜያቱ የታወቁ ወሮች ናቸው፡፡ በእነርሱም ውስጥ ሐጅን እንዲሠራ ነፍሱን ያስገደደ ሰው በሐጅ ውስጥ ሴትን መገናኘት ማመጽም ክርክርም የለም፡፡ አሲም አነስን ስለ ሶፋና መርዋ ሲጠይቀው አነስ ከመዲና የሆነ ሰሃቢይ ስለሆነ ግንዛቤው ስላልነበረውን እንዲህ ይላል፦ ኢማም ቡሃሪ ቅጽ2 መጽሃፍ 26 ቁጥር 710 አሲም ኢብኑ ሱለይማን እንደተረከው፦ እኔ አነስ ኢብኑ ማሊክን ስለ ሶፋና መርዋ ጠየኩት፣ እርሱም መለሰልኝ ኢስላም ከመምጣቱ በፊት በዘመነ መሃይማኑ ጊዜ የነበረ ስርአት አድርገን እናስብ ነበር፣ ግን ኢስላም በመጣ ጊዜ በዚያ መዞርን አቆምን፣ ከዚያም አላህ እንዲህ የሚለውን አንቀጽ አወረደ፦ 2:158 ሶፋና መርዋ ከአላህ ትዕዛዝ መፈጸሚያ ምልክቶች ናቸው፡፡ ቤቱን በሐጅ ወይም በዑምራህ ሥራ የጎበኘ ሰው በሁለቱ መካከል በመመላለሱ በርሱ ላይ ኃጢአት የለበትም፡፡ ሙሽሪኮች ሶፋና መርዋ መካከል ማናት የምትባለውን ጣኦት አስገብተው ያመልኩ ነበር፣ ይህን የተረዱት የመዲና ሰዎች ኢህራም የማናት ስም ይመስላቸው ነበር፣ ይህንን ጉዳይ እሜቴ አይሻ ሲናገሩ፦ ኢማም ቡሃሪ ቅጽ 6 መጽሃፍ 60 ቁጥር 384 አይሻ በመጨመር፦ ይህ አንቀጽ የወረደው ከአንሷር ጋር የሚገናኝ ነው፣ እነርሱ ወደ ኢስላም ከመግባታቸው በፊት ኢህራም የማናት ስም ነው ብለው ያስቡ ነበር። ተቺዎች ይህንን ሃዲስ ይዘው ነው ሃጅ፣ ጠዋፍ፣ ኢህራም፣ ሶፋና መርዋ የፓጋን ነው የሚሉት፣ ጥቅሱ የሚያወራው ደግሞ ሌላ ጉዳይ ነው፣ ለመተቸው ምንጩ ኢስላማዊ እስከሆነ ድረስ መልሱም ኢስላማዊ ምንጭ ነውና መቀበል አለባችሁ፣ ከሃጅ ጋር በተያያዘ መልኩ የሚደረጉ ጠጉርና ጥፍር መቆረጥና ዕድፍን ማስወገድ ለኢብራሂም የተሰጠ ትዕዛዝ ነው፦ 22:29 *ከዚያም እንደ ጠጉርና ጥፍር ያሉትን ትርፍ አካላችቸንንና ዕድፋቸውን ያስወግዱ*፤ ስለቶቻቸውንም ይምሉ፤ በጥንታዊው ቤት ይዙሩ። ኢስላም የነቢያት ሃይማኖት ነው፣ ይህን የነቢያት አስተምሮት ሙሽሪኮች ከጊዜ በኋላ ከጣኦታት ጋር ደባልቀውታል፣ ያን ጊዜ የመሃይምነቱ ጊዜ ተጀመረ፣ የነቢያቱ አምላክ አላህ ነቢያችንን በማስነሳት የጥንቱን የኢብራሂምን አስተምህሮት አመጣ፣ ሙሽሪኮች የሚሰሩትን ነገር አላህ በቃሉ ሲናገር፦ 6:136 ለአላህም ከፈጠረው ከአዝመራና ከግመል፣ ከከብት፣ ከፍየልም ድርሻን አደረጉ፡፡ በሐሳባቸውም «ይህ ለአላህ ነው፡፡ ይህም ለተጋሪዎቻችን ነው፡፡» ለተጋሪዎቻቸውም «ለጣዖታት የኾነው ነገር ወደ አላህ አይደርስም፡፡ ለአላህም የኾነው እርሱ ወደ ተጋሪዎቻቸው ይደርሳል» አሉ፡፡ የሚፈርዱት ፍርድ ከፋ። አላህ የዓለማቱ ጌታ መሆኑን ቢረዱም አላህም ከፈጠረው ከአዝመራና ከግመል፣ ከከብት፣ ከፍየልም ለጣኦቶቻቸው ድርሻን አደረጉ፡፡ ይህን ያደረጉበት 360 ጣኦቶቻቸው ወደ አላህ ያቃርቡናል ብለው ነው፣ ይህን አድራጎታቸው የቂያማ ቀን ዋጋቸውን ያገኛሉ፦ 39:3 እነዚያም ከርሱ ሌላ ጣዖታትን ረዳቶች የያዙት ወደ አላህ ማቃረብን እንዲያቃርቡን እንጅ ለሌላ አንግገዛቸውም፣ ይላሉ፤ 19:81-82 ከአላህም ሌላ አማልክትን ለነሱ መከበሪያ አማላጅ እንዲኾኑዋቸዉ ያዙ፤ ይከልከሉ መገዛታቸዉን በእርግጥ ይክዷቸዋል ፤ በነሱም ላይ ተቃራኒ ይኾኑባቸዋል። 29:17 ከአላህ ሌላ የምትግገዙት ጣዖታትን ብቻ ነው፤ ውሸትንም ትቀጣጥፋላችሁ፤ እነዚያ ከአላህ ሌላ የምትግገዙዋችው ለናንተ ሲሳይን ሊሰጧችሁ አይችሉም፤ ስለዚህ ሲሳይን ከአላህ ዘንድ ብቻ ፈልጉ፤ ተገዙትም፤ ለርሱም አመስግኑ፤ ወደርሱ ትመለሳላችሁ። 10:104 «እናንተ ሰዎች ሆይ! ከእኔ ሃይማኖት በመጠራጠር ውስጥ ብትሆኑ እነዚያን ከአላህ ሌላ የምትገዟቸውን አልገዛም፡፡ ግን ያንን የሚገድላችሁን አላህን እገዛለሁ፡፡ ከምእምናን እንድሆንም ታዝዣለሁ» በላቸው፡፡ 8:35 በቤቱ ዘንድም ስግደታቸው ማፏጨትና ማጨብጨብ እንጂ ሌላ አልነበረም፤ ትክዱት በነበራችሁትም ነገር ቅጣትን ቅመሱ ይባላሉ። ኢማም ቡሃሪ ቅጽ 9 መጽሃፍ 83ቁጥር 21 ወሰላሙ አለይኩም

10156

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A5%E1%88%B5%E1%88%AB%E1%8A%A4%E1%88%8D

እስራኤል

እስራኤል (ዕብራይስጥ፦ ) በእስያ ውስጥ የሚገኝ አገር ናት። ዋና ከተማዋም አሁን እየሩሳሌም ሲባል፣ ይህንን ግን ብዙዎቹ አገራት ስለማይቀበሉ ኤምባሲዎቻቸው በቴል አቪቭ ነው የሚቀመጡ። ከዚያም በላይ 31 የተመድ አባላት ለእስራኤል ምንም ተቀባይነት አይሰጡም። በ2017 እ.ኤ.አ. (2009-2010 ዓም) ሩስያ፣ አሜሪካና ጓቴማላ ለምዕራብ ኢየሩሳሌም የእስራኤል ዋና ከተማ እንዲሆን ዕውቅና ሰጡ። አንዳንድ አገራት ደግሞ ለምሥራቅ ኢየሩሳሌም የፍልስጤም ግዛት ዋና ከተማ እንዲሆን ዕውቅና ሰጡ። የመጀመሪያ ሰዎች ከአፍሪካ ወደ መካከለኛው ምሥራቅ እንደ ወጡ ይታመናል። በመካከለኛው የነሃስ ዘመን ከንዓናዊ እንደኖሩና የይሁዳና እስራኤል ግዛት በብረት ዘመን እንዳሉም የቅሪት ተመራማሪዎች አስረድተዋል። አዲሱ የአሱራውያን ግዛት እስራኤልን በ720 ዓዓ አጥፍቶ እስራኤል የመገነጠል አደጋ ደርሶባት ነበር። ይሁዳ የባቢሎኒያን፣ የፋርስና የግሪክ ተከታታይ ግዛቶች ገዝቶ ነበር። የመቃብያን አመፅን ተከትሎ የሃስሞንያ ግዛት በ110 ዓዓ ተመስርቷል። ይህም ግዛት ከሮማ ግዛት በ63 ዓዓ ጋር ሲዋሀድ፣ በ37 ዓዓ ደግሞም የሄሮድ ስርወ መንግስት ማቋቋም ጀመረ። ነገር ግን በ6 ዓዓ የይሁዳ ግዛት የሮማ አውራጃ አካል ሆኖ ነበር። በወቅቱ የነበረውን እርስ በርስ ሽኩቻ ተከትሎ እስራኤል በ70 ዓመተ ክርስትና መፍረስ ጀመረች። አይሁዳውያን መበተን ሲጀምሩ ግዛታቸው ከይሁዳ ወደ የሶርያ ፍልስጤም የሚል ስያሜ ተሰጠው። በ7ተኛው ክፍል ዘመን እስራኤል በአረብ እጅ ቁጥጥር ስር ዋለች። ይህም እስከ 1099 ዓም በነበረው የመጀመሪያው መስቀል ጦርነት ድረስ ነበር። ከ13ተኛው ክፍለ ዘመን ጀምሮ የግብፁ ማምሉክ ሱልጣኔት ሌቫንትን ሲቆጣጠር ኦቶማኖች በ1517 ዓም አሸንፈው ተቆጣጠሩ። ከዛም ግዜ ጀምሮ አምባገነናዊው የፅዮን ንቅናቄ እስራኤላውያን ማከናወን ጀመሩ። ይህም ንቅናቄ እስራኤላውያን ወደ ታሪካዊ ቦታቸው እንዲመለሱ ሳይሆን በአይሁድ የሚመራ አምባገነናዊ የአለም መንግስት መመስረት ነበረ። አንደኛውን የአለም ጦርነት ተከትሎ፣ የእንግሊዝ ግዛት የሌቫንትን አጠቃላይ ቦታ ቅኝ ገዛች። የተባበሩት መንግስታት በ1947 ዓም ይህንን ግዛት ከፍልስጤም ቢያስለቅቅና፣ የእስራኤልና የአረብ ነፃ ድንበር ቢሰጥም፣ የአረብ መሪዎች ይህንን ስምምነት አልተቀበሉትም። ምንም እንኳን አጭር ጦርነት ቢያረጉም፣ እስራኤል በ1948 ዓም እንደ ነፃ ሀገር መሆን ጀመረች፣ የተወሰኑት የቀድሞ ቦታዎቿን ብታስመልስም ዌስት ባንክና ጋዛ ለግብፅና ለዮርዳኖስ ተተወ። እስራኤል ይህንን ግዛት ለማስመለስ ከአረብ ሀገራት ጋር ብዙ ግጭቶችን ብታረግም በኋላ ከግብፅና ከዮርዳኖስ ጋር ጥሩ ያለሰለሰ ግንኙነት ጀመሩ። የእስራኤል "ቤዚክስ ሎው" (መሰረታዊ ህግ) የሚደነግገው አይሁዶች እስራኤልን እንደሚመሯትና ሉዐላዊ ሀገር እንደሆነች ነው። እስራኤል ከሌቫንት ሀያላን ሀገር ናት። በውትድርና፣ በፖለቲካ ስርአት፣ በሳይንስና ቴክኖሎጂ እንዲሁም በጤና ዘርፍ የበለፀገች ናት። ቴል አቪቭ የእስራኤል ዋና የንግድ ማዕከል ሲሆን ብዙ አይሁዶች ያለበት ከተማ ነው። በተጨማሪም የኤልጂቢቲ መብት በእስራኤል ውስጥ በይፋ የሚንቀሳቀስበት ነው። እስራኤላውያን በጥንት ጊዜ ሲበታተኑ ወደ ተለያዩ የአለም ክፍል ተቀላቅለዋል። በዚያ የተነሣ ከአሕዛብ ጋራ በመጠኑ ተቀላቅለዋል። ቢኾንም ብዙዎቹ በይሁዲዎች በአውሮፓ በስደት እንደ መኖራቸው የይሁዲዎች መጠን በአብዛኛው የሚያደላው ለአውሮፓ ነው። በአውሮፓአህጉር የተበተኑት አይሁድም "የአሽኬናዚ ይሁዲዎች" ይባላሉ። ሥርወ ቃል በብሪቲሽ ትእዛዝ አጠቃላይ ክልሉ 'ፍልስጤም' (ዕብራይስጥ፡ ]፣ . "ፍልስጤም [ኤሬትስ እስራኤል]) በመባል ይታወቅ ነበር። በ1948 ነፃነቷን ካገኘች በኋላ አገሪቱ በይፋ የተቀበለችው ስም 'የእስራኤል ግዛት' ( ዕብራይስጥ : ፣ ሜዲናት እስራኤል []፤ አረብኛ፡ ፣ የእስራኤል ታሪካዊ ስሞች እና ዳውላት ኢስራኤል [ሌሎች] ሃይማኖታዊ ስሞች ))፣ (ከቅድመ አያት ከዔቦር)፣ ጽዮን እና ይሁዳ፣ ተቆጥረው ግን ውድቅ ተደርገዋል፣ ‘እስራኤል’ የሚለው ስም ግን በቤን-ጉርዮን ቀርቦ በ6–3 ድምፅ አልፏል። የነጻነት የመጀመሪያዎቹ ሳምንታት ውስጥ, የውጭ ጉዳይ ሚኒስትር ሞሼ ሻርትት ባደረጉት መደበኛ መግለጫ ጋር, መንግስት አንድ የእስራኤል ዜጋ ለማመልከት "እስራኤል" የሚለውን ቃል መረጠ. የእስራኤል ምድር እና የእስራኤል ልጆች ስሞች በታሪክ መጽሐፍ ቅዱሳዊውን የእስራኤል መንግሥት እና መላውን የአይሁድ ሕዝብ ለማመልከት ይጠቅማሉ። ‘እስራኤል’ የሚለው ስም (ዕብራይስጥ፡ እስራኤል፣ እስራኤል፣ ሴፕቱጀንት ግሪክ፡ ፣ እስራኤል፣ 'ኤል (አምላክ) ጸንቷል/ይገዛል'፣ ምንም እንኳን ከሆሴዕ 12:4 በኋላ ብዙ ጊዜ 'ከእግዚአብሔር ጋር መታገል' ተብሎ ይተረጎማል) በእነዚህ ሐረጎች ውስጥ በዕብራይስጥ መጽሐፍ ቅዱስ መሠረት ስሙን ያገኘው አባት ያዕቆብ ከእግዚአብሔር መልአክ ጋር በተሳካ ሁኔታ ከታገለ በኋላ ነው። የያዕቆብ አሥራ ሁለቱ ልጆች የእስራኤላውያን አባቶች ሆኑ፣ በተጨማሪም አሥራ ሁለቱ የእስራኤል ነገዶች ወይም የእስራኤል ልጆች በመባል ይታወቃሉ። ያዕቆብና ልጆቹ በከነዓን ኖረዋል ነገር ግን በራብ ተገድደው ወደ ግብፅ ለአራት ትውልድ ሄዱ 430 ዓመታት ፈጅቷል፣ የያዕቆብ የልጅ የልጅ ልጅ የሆነው ሙሴ በ‹‹ዘፀአት›› ጊዜ እስራኤላውያንን ወደ ከነዓን እስኪመልስ ድረስ። "እስራኤል" የሚለውን ቃል በጥቅል ለመጥቀስ በጣም የታወቀው አርኪኦሎጂካል ቅርስ የጥንቷ ግብፅ ሜርኔፕታ ስቴል ነው (በ13ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ ያለው) የግዛቱ ቀደምት ታሪክ ግልፅ አይደለም፡ 104 የዘመናችን አርኪኦሎጂ በኦሪት ውስጥ ያለውን የአባቶችን አባቶች፣ ዘጸአት እና የከነዓንን ድል በተመለከተ በመጽሐፈ ኢያሱ የተነገረውን ታሪካዊነት በእጅጉ ውድቅ አድርጎታል ይልቁንም ትረካውን የሚመለከት ነው የእስራኤላውያን ብሔራዊ ተረት. በኋለኛው የነሐስ ዘመን (1550-1200 ዓክልበ.) የከነዓን ትላልቅ ክፍሎች ለአዲሱ የግብፅ መንግሥት ግብር የሚከፍሉ የቫሳል ግዛቶችን አቋቋሙ ፣ የአስተዳደር ዋና መሥሪያ ቤቱ በጋዛ ይገኛል። የእስራኤላውያን ቅድመ አያቶች የጥንት ሴማዊ ተናጋሪዎች በዚህ አካባቢ ተወላጆች እንደነበሩ ይታሰባል። የከነዓናውያን ህዝቦች እና ባህሎቻቸው በያህዌ ላይ ያተኮረ አንድ ነጠላ አምላክ እና በኋላ አንድ አምላክ ያለው ሃይማኖት በማዳበር ነው። መንደሮች እስከ 300 እና 400 የሚደርሱ ህዝቦች ነበሯቸው፣ በእርሻ እና በእርሻ የሚኖሩ እና በአብዛኛው እራሳቸውን የቻሉ ነበሩ; የኢኮኖሚ መለዋወጫ በዝቶ ነበር። በትናንሽ ጣቢያዎችም ቢሆን መፃፍ ይታወቅ እና ለመቅዳት ይገኝ ነበር። የተባበሩት ንጉሣዊ ሥርዓት ይኑር አይኑር ግልጽ ባይሆንም፣ በ1200 ዓክልበ. ገደማ ባለው የመርኔፕታ ስቴል ውስጥ ስለ “እስራኤል” የሚጠቅሱ የአርኪኦሎጂ ማስረጃዎች አሉ። እና ከነዓናውያን በመካከለኛው የነሐስ ዘመን (2100-1550 ዓክልበ.) በአርኪኦሎጂያዊ ሁኔታ የተመሰከረላቸው ናቸው። የእስራኤልና የይሁዳ መንግሥታት ቀደምት ሕልውና እና ስፋታቸውና ሥልጣናቸው ክርክር አለ፣ ነገር ግን የታሪክ ተመራማሪዎች እና አርኪኦሎጂስቶች የእስራኤል መንግሥት በካ.ኤ. 900 ዓክልበ፡ 169–195 እና የይሁዳ መንግሥት በካ. 700 ዓክልበ. የእስራኤል እና የይሁዳ ካርታ በ9ኛው ክፍለ ዘመን ዓክልበ የእስራኤል መንግሥት ከሁለቱ መንግሥታት የበለጠ የበለጸገች ነበረች እና ብዙም ሳይቆይ ወደ ክልላዊ ኃይል አደገች። በኦምራይድ ሥርወ መንግሥት ዘመን፣ ሰማርያን፣ ገሊላን፣ የላይኛውን የዮርዳኖስ ሸለቆን፣ ሳሮንን እና የትራንስጆርዳንን ትላልቅ ክፍሎች ተቆጣጠረች። በ720 ዓክልበ. አካባቢ በኒዮ-አሦር ግዛት በተሸነፈ ጊዜ ወድሟል። የይሁዳ መንግሥት በኋላም የመጀመርያ የኒዮ-አሦር መንግሥት ከዚያም የኒዮ-ባቢሎን ግዛት ደንበኛ መንግሥት ሆነ። በ586 ከዘአበ ባቢሎናውያን ይሁዳን ድል አድርገዋል። በዕብራይስጥ መጽሐፍ ቅዱስ መሠረት፣ የሰሎሞን ቤተ መቅደስና እየሩሳሌም በንጉሥ ናቡከደነፆር ዳግማዊ ፈርሰዋል፣ ከዚያም በኋላ አይሁዳውያንን ወደ ባቢሎን በግዞት ወሰዳቸው። ሽንፈቱ በባቢሎናውያን ዜና መዋዕል ውስጥም ተመዝግቧል። የባቢሎን ግዞት ያበቃው በ538 ከዘአበ በሜዶ ፋርስ ታላቁ ቂሮስ ባቢሎንን ከያዘ በኋላ በግዛት ሥር ነው። ሁለተኛው ቤተመቅደስ በ520 ዓክልበ. አካባቢ ተሠራ። የፋርስ ግዛት አካል እንደመሆኖ፣ የቀድሞዋ የይሁዳ መንግሥት የይሁዳ ግዛት ሆነ (ይሁድ መዲናታ) የተለያየ ድንበር ያለው፣ ትንሽ ግዛትን ይሸፍናል። የግዛቱ ሕዝብ ቁጥር ከግዛቱ በእጅጉ ቀንሷል፣ በ5ኛው እስከ 4ኛው መቶ ዘመን ከዘአበ ወደ 30,000 የሚጠጉ ሰዎች እንደሚኖሩ በአርኪኦሎጂ ጥናት የተደረጉ ጥናቶች ያሳያሉ። ክላሲካል ጊዜ በተከታታይ የፋርስ አገዛዝ፣ ራሱን የቻለ አውራጃ ዩሁድ መዲናታ ቀስ በቀስ ወደ ከተማ ማህበረሰብ እያደገ ነበር፣ ይህም በአብዛኛው በይሁዶች ነበር። የግሪክ ወረራዎች ያለ ምንም ተቃውሞ እና ፍላጎት ክልሉን በብዛት ዘለውታል። በቶሌማይክ እና በመጨረሻ በሴሉሲድ ኢምፓየር ውስጥ የተዋሃደ፣ ደቡባዊው ሌቫንት በሃይለኛ ሄለኒዝድ ነበር፣ ይህም በአይሁድ እና በግሪኮች መካከል ያለውን አለመግባባት ፈጥሯል። በ167 ከዘአበ ግጭቱ የተቀሰቀሰው የመቃቢያን አመፅ በይሁዳ ነፃ የሆነ የሃስሞኒያ መንግሥት ለመመሥረት የተሳካለት ሲሆን ከጊዜ በኋላ በአብዛኛዎቹ የዘመናዊቷ እስራኤል እና አንዳንድ የዮርዳኖስና የሊባኖስ ክፍሎች በመስፋፋቱ ሴሉሲዳውያን በአካባቢው ያለውን ቁጥጥር እያጡ በመምጣቱ ነው። የሮማ ሪፐብሊክ አካባቢውን በ63 ከዘአበ ወረረ፣ መጀመሪያ ሶርያን ተቆጣጠረ፣ ከዚያም በሃስሞኒያ የእርስ በርስ ጦርነት ውስጥ ጣልቃ ገባ። በይሁዳ ውስጥ በሮማን ደጋፊ እና ደጋፊ በሆኑ አንጃዎች መካከል የተደረገው ፍልሚያ በመጨረሻ ታላቁ ሄሮድስ ተሾመ እና የሄሮድያን መንግሥት የሮማ ግዛት የሆነች የይሁዳ ግዛት እንድትሆን አስቻለ። ሄሮድስ የሁለተኛውን ቤተመቅደስ ሙሉ በሙሉ እንደገና መገንባት እና ማስፋትን ጨምሮ ብዙ ግዙፍ የግንባታ ፕሮጀክቶችን አከናውኗል። የሄሮድያውያን ሥርወ መንግሥት እያሽቆለቆለ ሲሄድ፣ ይሁዳ፣ ወደ ሮማውያን ግዛትነት ተለውጣ፣ አይሁዶች በሮማውያን ላይ ኃይለኛ ትግል የፈጸሙባት፣ በአይሁድ እና በሮማውያን ጦርነቶች የተፈፀመባት፣ መጠነ ሰፊ ጥፋት፣ መባረር፣ የዘር ማጥፋት እና የባርነት ባርነት ቦታ ሆነች። የአይሁድ ምርኮኞች። 1,356,460 የሚገመቱ አይሁዶች የተገደሉት በታላቁ የአይሁድ አመፅ (66-73 ዓ.ም.) ምክንያት ሲሆን ሁለተኛውን ቤተመቅደስ ጨምሮ የኢየሩሳሌም ከተማ በሙሉ ተደምስሰዋል ከጥቂት አሥርተ ዓመታት በኋላ የኪቶስ ጦርነት ወደ ጦርነት አመራ። ከ200,000 በላይ አይሁዶች ሞት፣ እና የባር ኮክባ አመፅ ለ580,000 የአይሁድ ወታደሮች ሞት ምክንያት ሆኗል። የባር ኮክባ አመፅ ከሸፈ በኋላ በክልሉ ውስጥ የአይሁድ መገኘት በእጅጉ ቀንሷል። ቢሆንም፣ ቀጣይነት ያለው ትንሽ የአይሁድ መገኘት ነበረ እና ገሊላ የሃይማኖት ማዕከል ሆነች። ሚሽና እና የታልሙድ ክፍል፣ የመካከለኛው የአይሁድ ጽሑፎች፣ የተቀመሩት ከ2ኛው እስከ 4ኛው መቶ ዘመን ከክርስቶስ ልደት በኋላ በጥብርያስና በኢየሩሳሌም ነው። ክልሉ በብዛት በግሪኮ-ሮማውያን በባህር ዳርቻ እና በተራራማው አገር ውስጥ ባሉ ሳምራውያን ተሞልቷል። አካባቢው በባይዛንታይን አገዛዝ ሥር በቆመበት ጊዜ ክርስትና በሮማውያን ጣዖት አምልኮ ላይ ቀስ በቀስ እያደገ ነበር። በ5ኛው እና በ6ኛው መቶ ክፍለ ዘመን የተደጋገሙ የሳምራውያን አመፅ አስደናቂ ክንውኖች ምድሪቱን በመቀየር በባይዛንታይን ክርስትያን እና ሳምራዊ ማህበረሰቦች ላይ ከፍተኛ ውድመት እና በዚህም ምክንያት የህዝብ ቁጥር መቀነስ ምክንያት ሆኗል። በ614 ከክርስቶስ ልደት በኋላ ከፋርስ ወረራ እና ለአጭር ጊዜ የሚቆይ የአይሁድ ኮመንዌልዝ ከተቋቋመ በኋላ የባይዛንታይን ኢምፓየር በ628 አገሪቷን እንደገና ያዘ። የመካከለኛው ዘመን እና ዘመናዊ ታሪክ በ634-641 እዘአ፣ ኢየሩሳሌምን ጨምሮ አካባቢው በቅርቡ እስልምናን በተቀበሉ አረቦች ተቆጣጠረ። በራሺዱን ኸሊፋዎች፣ ኡመያዎች፣ አባሲዶች፣ ፋቲሚዶች፣ ሴልጁክስ፣ መስቀላውያን እና አዩቢድ መካከል የተዘዋወረውን ክልል መቆጣጠር በሚቀጥሉት ሶስት ክፍለ ዘመናት። እ.ኤ.አ. በ 1099 የመጀመሪያው የመስቀል ጦርነት እየሩሳሌም በተከበበበት ወቅት ፣ የከተማይቱ አይሁዳውያን ከፋቲሚድ ጦር ሰራዊት እና ከሙስሊም ህዝብ ጋር በመሆን ከተማዋን ከመስቀል ጦረኞች ለመከላከል ከንቱ ሙከራ አድርገዋል። ከተማዋ ስትወድቅ ወደ 60,000 የሚጠጉ ሰዎች ተጨፍጭፈዋል፣ ከእነዚህም መካከል 6,000 አይሁዶች በምኩራብ ጥገኝነት ጠይቀዋል። በዚህ ጊዜ፣ የአይሁድ መንግሥት ከወደቀ አንድ ሺህ ዓመታት በኋላ፣ በመላው አገሪቱ የአይሁድ ማኅበረሰቦች ነበሩ። ከእነዚህ ውስጥ 50ዎቹ የታወቁ ሲሆኑ ኢየሩሳሌም፣ ጢባርያስ፣ ራምሌህ፣ አስቀሎን፣ ቂሳርያ እና ጋዛ ይገኙበታል። የአቼን አልበርት እንደሚለው፣ የሃይፋ አይሁዶች የከተማዋ ዋና ተዋጊ ሃይል ነበሩ፣ እና “ከሳራሴን [ፋቲሚድ] ወታደሮች ጋር ተቀላቅለው” በመስቀል ጦር መርከቦች እና በመሬት ጦር እስከ ማፈግፈግ ድረስ ለአንድ ወር ያህል በጀግንነት ተዋግተዋል። . በ 1165 ማይሞኒደስ ኢየሩሳሌምን ጎበኘ እና በቤተመቅደስ ተራራ ላይ "በታላቁ ቅዱስ ቤት" ውስጥ ጸለየ. እ.ኤ.አ. በ 1141 ስፔናዊው አይሁዳዊ ገጣሚ ይሁዳ ሃሌቪ አይሁዶች ወደ እስራኤል ምድር እንዲሰደዱ ጥሪ አቀረበ። እ.ኤ.አ. በ 1187 የአዩቢድ ሥርወ መንግሥት መስራች ሱልጣን ሳላዲን የመስቀል ጦርነቶችን በሃቲን ጦርነት ድል በማድረግ በመቀጠል እየሩሳሌምን እና ፍልስጤምን በሙሉ ያዘ። ከጊዜ በኋላ ሳላዲን አይሁዶች ተመልሰው ወደ እየሩሳሌም እንዲሰፍሩ የሚጋብዝ አዋጅ አወጣ እና ይሁዳ አል-ሀሪዚ እንዳለው "አረቦች እየሩሳሌምን ከወሰዱበት ቀን ጀምሮ እስራኤላውያን ይኖሩባታል" ሲል አደረጉ። አል-ሃሪዚ ሳላዲን አይሁዶች በኢየሩሳሌም እንዲቋቋሙ የፈቀደውን አዋጅ ከ1,600 ዓመታት በፊት የፋርስ ንጉሥ ታላቁ ቂሮስ ካወጣው ድንጋጌ ጋር አነጻጽሮታል። እ.ኤ.አ. በ1211 የአይሁድ ማህበረሰብ ከፈረንሳይ እና ከእንግሊዝ በመጡ ከ300 የሚበልጡ ረቢዎች የሚመራ ቡድን በመምጣታቸው ተጠናክሯል ከነዚህም መካከል ረቢ ሳምሶን ቤን አብርሃም የሴንስ ናክማኒደስ (ራምባን)፣ የ13ኛው መቶ ክፍለ ዘመን የስፔን ረቢ እና ታዋቂ መሪ። የአይሁድ፣ የእስራኤልን ምድር በእጅጉ ያመሰገኑ እና ሰፈሯን በሁሉም አይሁዶች ላይ የሚጠበቅ አወንታዊ ትእዛዝ አድርገው ይመለከቱ ነበር። እንዲህ ሲል ጽፏል:- “አሕዛብ ዕርቅን ሊያደርጉ ቢወድዱ ዕርቅን እናደርጋለን፤ በግልጽም ቃል እንተዋቸዋለን፤ ምድሪቱን ግን በእጃቸው ወይም በማናቸውም ሕዝብ እጅ፣ በየትኛውም ትውልድ ዘንድ አትተወውም። " በ1260 ቁጥጥር ወደ ግብፅ ማምሉክ ሱልጣኖች ተላልፏል። አገሪቷ በሁለቱ በማምሉክ ሃይል ማእከላት፣ በካይሮ እና በደማስቆ መካከል ትገኝ የነበረች ሲሆን ሁለቱን ከተሞች በሚያገናኘው የፖስታ መንገድ ላይ የተወሰነ ልማት ብቻ ታየች። እየሩሳሌም ምንም እንኳን ከ1219 ጀምሮ ምንም አይነት የከተማ ግንብ ሳይጠበቅ የቀረች ቢሆንም፣ በመቅደሱ ተራራ ላይ ባለው የአል-አቅሳ መስጊድ ግቢ ዙሪያ ያተኮሩ አዳዲስ የግንባታ ፕሮጀክቶችም ታይተዋል። እ.ኤ.አ. በ1266 የማምሉክ ሱልጣን ባይባርስ በኬብሮን የሚገኘውን የአባቶችን ዋሻ ወደ ልዩ እስላማዊ መቅደስ ቀይሮ ክርስቲያኖችን እና አይሁዶችን እንዳይገቡ አግዶ ነበር ፣ እነዚህም ቀደም ሲል በክፍያ ሊገቡ ይችሉ ነበር። እስራኤል በ1967 ሕንፃውን እስክትቆጣጠር ድረስ እገዳው እንዳለ ቆይቷል። በ 1470, አይዛክ ቢ. ሜየር ላፍ ከጣሊያን መጥቶ 150 የአይሁድ ቤተሰቦችን በኢየሩሳሌም ቆጥሯል። በ15ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ ለመጣው ጆሴፍ ሳራጎሲ ምስጋና ይግባውና ሴፌድ እና አካባቢው ከፍልስጤም ትልቁ የአይሁዶች ክምችት ሆኑ። ከስፔን በመጣው የሴፋርዲክ ኢሚግሬሽን እገዛ፣ በ16ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ የአይሁድ ህዝብ ወደ 10,000 ጨምሯል። በ 1516 ክልሉ በኦቶማን ኢምፓየር ተቆጣጠረ; ብሪታንያ የኦቶማን ጦርን አሸንፋ በቀድሞዋ ኦቶማን ሶሪያ ላይ ወታደራዊ አስተዳደር እስከዘረጋችበት እስከ አንደኛው የዓለም ጦርነት ማብቂያ ድረስ በቱርክ አገዛዝ ሥር ቆየች። እ.ኤ.አ. በ 1660 የድሩዝ ዓመፅ ሴፌድ እና ጢባርያስን ወድሟል። በ18ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ የአካባቢው አረብ ሼክ ዛሂር አል-ዑመር በገሊላ ውስጥ ራሱን የቻለ ኢሚሬትስ ፈጠረ። ኦቶማን ሼኩን ለማንበርከክ ያደረጉት ሙከራ አልተሳካም ነገር ግን ዛሂር ከሞተ በኋላ ዑስማንያኖች አካባቢውን መልሰው ተቆጣጠሩት። እ.ኤ.አ. በ 1799 አገረ ገዥ ጃዛር ፓሻ በናፖሊዮን ወታደሮች በአክሬ ላይ የተሰነዘረውን ጥቃት በተሳካ ሁኔታ በመቃወም ፈረንሳዮች የሶሪያን ዘመቻ እንዲተዉ አነሳስቷቸዋል። እ.ኤ.አ. በ 1834 የፍልስጤም አረቦች ገበሬዎች በመሐመድ አሊ በግብፅ የግዳጅ ግዳጅ እና የግብር ፖሊሲዎች ላይ አመፅ ተቀሰቀሰ። አመፁ ቢታፈንም የመሐመድ አሊ ጦር አፈገፈገ እና የኦቶማን አገዛዝ በእንግሊዝ ድጋፍ በ1840 ተመልሷል። ብዙም ሳይቆይ የታንዚማት ማሻሻያ በኦቶማን ኢምፓየር ተጀመረ። እ.ኤ.አ. በ 1920 ፣ አጋሮች በአንደኛው የዓለም ጦርነት ወቅት ሌቫትን ካሸነፉ በኋላ ፣ ግዛቱ በብሪታንያ እና በፈረንሣይ መካከል በግዳጅ ስርዓት ተከፋፍሏል ፣ እና በብሪታንያ የምትተዳደረው አካባቢ የዛሬዋን እስራኤልን ጨምሮ የግዴታ ፍልስጤም ተባለ። ጽዮናዊነት እና የብሪቲሽ ትእዛዝ የመጀመሪያዎቹ የአይሁድ ዲያስፖራዎች ከነበሩበት ጊዜ ጀምሮ፣ ብዙ አይሁዶች ወደ “ጽዮን” እና “የእስራኤል ምድር” ለመመለስ ፈልገው ነበር፣ ምንም እንኳን ለዚህ ዓላማ ሊውል የሚገባው ጥረት አከራካሪ ጉዳይ ቢሆንም። በግዞት የሚኖሩ አይሁዶች ተስፋ እና ምኞታቸው የአይሁድ እምነት ስርዓት አስፈላጊ ጭብጥ ነው። በ1492 አይሁዳውያን ከስፔን ከተባረሩ በኋላ አንዳንድ ማህበረሰቦች በፍልስጤም ሰፈሩ። በ16ኛው መቶ ዘመን የአይሁድ ማህበረሰቦች በኢየሩሳሌም፣ በጥብርያዶስ፣ በኬብሮን እና በሴፌድ በአራቱ ቅዱሳን ከተሞች ሥር ሰደዱ። ከ1,500 አይሁዶች ወደ ኢየሩሳሌም። በ18ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ሁለተኛ አጋማሽ ላይ ፔሩሺም በመባል የሚታወቁት የሐሲዲዝም ምስራቃዊ አውሮፓውያን ተቃዋሚዎች ፍልስጤም ውስጥ ሰፈሩ።የመጀመሪያው አሊያህ በመባል የሚታወቀው የዘመናችን የአይሁድ ፍልሰት በኦቶማን ወደሚገዛው ፍልስጤም የጀመረው በ1881 ሲሆን አይሁዶች በምስራቅ አውሮፓ ከፖግሮም ሲሸሹ ነው። የመጀመርያው አሊያ በፍልስጤም ውስጥ ሰፊ የአይሁዶች መንደር እንዲኖር የመሠረት ድንጋይ ጣለ። ከ1881 እስከ 1903 ድረስ አይሁዶች በደርዘን የሚቆጠሩ ሰፈሮችን መስርተው ወደ 350,000 የሚጠጉ ዶናም መሬት ገዙ። በተመሳሳይ ጊዜ የዕብራይስጥ ቋንቋ መነቃቃት የጀመረው በፍልስጤም ይኖሩ የነበሩ አይሁዶች ሲሆን በዋነኝነት ያነሳሳው በኤሊዔዘር ቤን ዩዳ በተወለደ ሩሲያዊ በ1881 በኢየሩሳሌም ሰፍሮ ነበር። ቋንቋዎች፣ የዕብራይስጥ ትምህርት ቤት ሥርዓት ብቅ ማለት ጀመረ፣ እና አዳዲስ ቃላት ከሌሎች ቋንቋዎች ተፈጠሩ ወይም ተበድረዋል ለዘመናዊ ፈጠራዎች እና ጽንሰ-ሐሳቦች። በውጤቱም፣ እብራይስጡ ቀስ በቀስ የፍልስጤም የአይሁድ ማህበረሰብ ዋነኛ ቋንቋ ሆነ፣ ይህም እስከዚያው ድረስ በተለያዩ የቋንቋ ማህበረሰቦች ተከፋፍሎ በዋናነት ዕብራይስጥ ለሃይማኖታዊ ዓላማዎች እና የተለያዩ የአፍ መፍቻ ቋንቋዎች ባላቸው አይሁዶች መካከል የመገናኛ ዘዴ ነበር። የጽዮናውያን እንቅስቃሴ ቀድሞውንም በተግባር የነበረ ቢሆንም፣ የኦስትሮ-ሃንጋሪው ጋዜጠኛ ቴዎዶር ሄርዝል፣ በእስራኤል ምድር የአይሁድ መንግሥት ለመመስረት ጥረት ያደረገውን የፖለቲካ ጽዮናዊነትን የመሰረተ እንቅስቃሴ በማድረግ ይመሰክራል። የአውሮፓ መንግስታት, በጊዜው ከነበሩት ሌሎች ብሄራዊ ፕሮጀክቶች ግቦች እና ግኝቶች ጋር በመስማማት. እ.ኤ.አ. በ 1896 ኸርዝል ስለወደፊቱ የአይሁድ መንግስት ራእዩን በማቅረብ ዴር ጁደንስታት (የአይሁድ ግዛት) አሳተመ። በሚቀጥለው ዓመት በባዝል ፣ ስዊዘርላንድ ውስጥ የመጀመሪያውን የጽዮናውያን ኮንግረስን መርተዋል። ሁለተኛው አሊያ የጀመረው ከኪሺኔቭ ፖግሮም በኋላ ነው; ወደ 40,000 የሚጠጉ አይሁዶች ፍልስጤም ውስጥ ሰፍረዋል፤ ምንም እንኳ ከመካከላቸው ግማሽ ያህሉ በመጨረሻ ለቀው ወጥተዋል። የመጀመሪያው እና ሁለተኛው የስደተኞች ሞገድ በዋናነት ኦርቶዶክስ አይሁዶች ነበሩ፣ ምንም እንኳን ሁለተኛው አሊያ የኪቡትዝ እንቅስቃሴን ያቋቋሙ የሶሻሊስት ቡድኖችን ያጠቃልላል። የሁለተኛው አሊያህ ስደተኞች በአብዛኛው የጋራ የእርሻ መንደር ለመፍጠር ቢፈልጉም፣ ዘመኑ በ1909 ቴል አቪቭን እንደ “የመጀመሪያዋ የዕብራይስጥ ከተማ” መመስረት ተመልክቷል። ይህ ወቅት የአይሁዶች የታጠቁ ራስን የመከላከል ድርጅቶች ለአይሁዶች ሰፈሮች መከላከያ ዘዴ አድርገው ታይተዋል። የመጀመሪያው ድርጅት በ1907 የተመሰረተው ባር-ጂዮራ የተባለ ትንሽዬ ሚስጥራዊ ጠባቂ ነው። በአንደኛው የዓለም ጦርነት ወቅት የብሪታንያ የውጭ ጉዳይ ሚኒስትር አርተር ባልፎር የባልፎር መግለጫን የብሪታንያ የአይሁድ ማህበረሰብ መሪ የሆነውን ባሮን ሮትስቺልድ (ዋልተር ሮትስቺልድ 2ኛ ባሮን ሮትስቻይልድ) ላከ፣ ይህም ብሪታንያ የአይሁድ “ብሔራዊ ቤት” ለመፍጠር ታስባለች ፍልስጥኤምእ.ኤ.አ. በ1918፣ የአይሁድ ሌጌዎን፣ በዋነኛነት የጽዮናውያን የበጎ ፈቃደኞች ቡድን፣ ብሪታኒያ ፍልስጤምን በወረረበት ወቅት ረድቷል። የአረቦች የብሪታንያ አገዛዝ እና የአይሁዶች ፍልሰት በ1920 የፍልስጤም ብጥብጥ እና ሃጋና (በዕብራይስጥ "መከላከያ" ማለት ነው) በመባል የሚታወቅ የአይሁድ ሚሊሻ እንዲቋቋም በ1920 እንደ ሀሾመር የወጣ ሲሆን ይህም ኢርጉን እና ሌሂ (ወይም የስተርን ጋንግ) ታጋዮች በኋላ ተለያዩ። እ.ኤ.አ. በ 1922 የመንግሥታት ሊግ ኦፍ ኔሽን ብሪታንያ ለፍልስጤም ሥልጣን ሰጠው የባልፎር መግለጫን እና ለአይሁዶች የገባውን ቃል በማካተት እና ተመሳሳይ ድንጋጌዎችን የአረብ ፍልስጤምን በተመለከተ። በዚህ ጊዜ የአከባቢው ህዝብ በአብዛኛው አረብ እና እስላም ነበር ፣ አይሁዶች 11% ያህሉ ፣ የአረብ ክርስቲያኖች ደግሞ 9.5% ያህሉ ናቸው። ሶስተኛው እና አራተኛው አሊያህ ተጨማሪ 100,000 አይሁዶችን ወደ ፍልስጤም አመጡ። የናዚዝም መነሳት እና በ1930ዎቹ ውስጥ እየጨመረ የመጣው የአይሁዶች ስደት አውሮፓ ወደ አምስተኛው አሊያህ አመራ፣ ሩብ ሚሊዮን አይሁዶች እንዲጎርፉ አድርጓል። ይህ እ.ኤ.አ. በ1936–39 የአረቦች አመፅ ዋነኛ መንስኤ ነበር፣ እሱም የተጀመረው ለቀጠለው የአይሁዶች ፍልሰት እና የመሬት ግዢ ምላሽ ነው። ብዙ መቶ አይሁዶች እና የእንግሊዝ የደህንነት አባላት ሲገደሉ የብሪቲሽ ማንዴት ባለስልጣናት ከሀጋና እና ኢርጉን ጽዮናዊ ሚሊሻዎች ጋር በመሆን 5,032 አረቦችን ገድለዋል እና 14,760 አቁስለዋል ይህም ከአስር በመቶ በላይ የሚሆኑት ፍልስጤማውያን ወንድ ፍልስጤማውያን ተገድለዋል፣ ቆስለዋል፣ ታስረዋል ወይም ተሰደዋል። . ብሪታኒያ በ1939 በነጭ ወረቀት ወደ ፍልስጤም የአይሁዶች ፍልሰት ላይ ገደቦችን አስተዋውቋል።በአለም ዙሪያ ያሉ ሀገራት ከሆሎኮስት የሚሰደዱ አይሁዳውያን ስደተኞችን ሲመልሱ አሊያህ ቤት የተባለ ድብቅ እንቅስቃሴ አይሁዶችን ወደ ፍልስጤም ለማምጣት ተደራጀ። በሁለተኛው የዓለም ጦርነት ማብቂያ ላይ የፍልስጤም አይሁዶች ከጠቅላላው ሕዝብ ወደ 31% ጨምሯል ከሁለተኛው የዓለም ጦርነት በኋላ ከሁለተኛው የዓለም ጦርነት በኋላ፣ ዩናይትድ ኪንግደም በአይሁዶች የስደተኛ ገደቦች ላይ የአይሁድ ሽምቅ ተዋጊ ዘመቻ እና እንዲሁም ከአረብ ማህበረሰብ ጋር በወሰን ደረጃዎች የቀጠለ ግጭት ገጥሟታል። ሃጋናህ ኢርጉን እና ሌሂን ተቀላቅለው ከእንግሊዝ አገዛዝ ጋር በትጥቅ ትግል ጀመሩ። በተመሳሳይ ጊዜ፣ በመቶ ሺዎች የሚቆጠሩ የአይሁድ እልቂት የተረፉ እና ስደተኞች በአውሮፓ ከሚገኙት ወገኖቻቸው ርቀው አዲስ ሕይወት ለማግኘት ይፈልጋሉ። ሃጋና እነዚህን ስደተኞች ወደ ፍልስጤም ለማምጣት ሞክሯል አሊያህ ቤት በተባለው ፕሮግራም በአስር ሺዎች የሚቆጠሩ አይሁዳውያን ስደተኞች በመርከብ ወደ ፍልስጤም ለመግባት ሞክረዋል። አብዛኛዎቹ መርከቦች በሮያል ባህር ኃይል ተይዘው ስደተኞቹን ሰብስበው በአትሊት እና በቆጵሮስ በእንግሊዞች ማቆያ ካምፖች ውስጥ እንዲቀመጡ ተደርገዋል። እ.ኤ.አ. ጁላይ 22 ቀን 1946 ኢርጉን በኢየሩሳሌም በሚገኘው የኪንግ ዴቪድ ሆቴል ደቡባዊ ክንፍ የሚገኘውን የፍልስጤም የብሪታንያ የአስተዳደር ዋና መሥሪያ ቤትን በቦምብ ደበደበ። በድምሩ 91 የተለያዩ ብሔር ተወላጆች ሲሞቱ 46 ቆስለዋል። ሆቴሉ የፍልስጤም መንግስት ፅህፈት ቤት እና የእንግሊዝ ጦር ሃይሎች ዋና መሥሪያ ቤት በግዴታ ፍልስጤም እና ትራንስጆርዳን የሚገኝ ቦታ ነበር። ጥቃቱ መጀመሪያ ላይ የሃጋናህ ይሁንታ ነበረው። ለኦፕሬሽን አጋታ ምላሽ ሆኖ የተፀነሰ (በአይሁዶች ኤጀንሲ ላይ የተካሄደውን ጨምሮ፣ በብሪቲሽ ባለስልጣናት የተካሄደው ተከታታይ ሰፊ ወረራ) እና በማንዳት ዘመን በብሪቲሽ ላይ እጅግ ገዳይ የሆነው ነበር። በ1946 እና 1947 የብሪታንያ ጦር እና የፍልስጤም ፖሊስ ሃይልን ለመጨፍለቅ የተቀናጀ ጥረት ቢያደርጉም የአይሁድ ዓመፅ በቀሪው 1946 እና 1947 ቀጥሏል። ብሪታኒያ ከአይሁዶች እና ከአረብ ተወካዮች ጋር በድርድር ለመፍታት ያደረገው ጥረት አይሁዶች የአይሁዶችን መንግስት ያላሳተፈ ማንኛውንም መፍትሄ ለመቀበል ፍቃደኛ ባለመሆናቸው እና ፍልስጤምን ወደ አይሁዶች እና አረብ ሀገራት እንድትከፋፈል ሀሳብ በማቅረባቸው፣ አረቦች ግን አንድ አይሁዳዊ ነው ብለው አጥብቀው በመያዛቸው ሳይሳካላቸው ቀርቷል። በየትኛውም የፍልስጤም ግዛት ውስጥ ያለው መንግስት ተቀባይነት የሌለው እና ብቸኛው መፍትሄ በአረብ አገዛዝ ስር የተዋሃደ ፍልስጤም ነበር። በየካቲት 1947 ብሪታኒያ የፍልስጤምን ጉዳይ አዲስ ለተቋቋመው የተባበሩት መንግስታት ድርጅት አቀረበ። እ.ኤ.አ. ግንቦት 15 ቀን 1947 የተባበሩት መንግስታት ጠቅላላ ጉባኤ የተባበሩት መንግስታት የፍልስጤም ልዩ ኮሚቴ እንዲፈጠር ወስኗል "በሚቀጥለው የጉባዔው መደበኛ ስብሰባ የፍልስጤም ጥያቄን በተመለከተ ሪፖርት ለማቅረብ" በሴፕቴምበር 3 ቀን 1947 ለጠቅላላ ጉባኤው በተዘጋጀው የኮሚቴው ሪፖርት ላይ በምዕራፍ አብዛኛው ኮሚቴ የብሪቲሽ ሥልጣንን በ"ነጻ የአረብ ሀገር፣ ነጻ የአይሁድ መንግስት እና የኢየሩሳሌም ከተማ" ለመተካት እቅድ አቅርቧል። ..] በአለምአቀፍ ባለአደራ ስርአት ስር የነበሩት የመጨረሻው።" ይህ በንዲህ እንዳለ፣ የአይሁድ ዓመጽ ቀጠለ እና በጁላይ 1947 ከፍተኛ ደረጃ ላይ ደረሰ፣ ተከታታይ ሰፊ የሽምቅ ውጊያዎች በሴሪያንቶች ጉዳይ ተጠናቀቀ። ሶስት የኢርጉን ተዋጊዎች በአክሬ እስር ቤት እረፍት ላይ በነበራቸው ሚና የሞት ፍርድ ከተፈረደባቸው በግንቦት 1947 ኢርጉን በአክሬ እስር ቤት 27 የኢርጉን እና የሌሂ ታጣቂዎች ከተለቀቁ በኋላ ኢርጉን ሁለት የብሪታንያ ሳጅንን ማረካቸው እና እገድላቸዋለሁ ብሎ ዛተ። ሦስቱ ሰዎች ከተገደሉ. እንግሊዞች ግድያውን ሲፈጽሙ ኢርጉን ሁለቱንም ታጋቾች በመግደል አስከሬናቸውን ከባህር ዛፍ ላይ ሰቅለው አንዷን ፈንጂ በማጥመድ አንድ የእንግሊዝ መኮንን አስከሬኑን ሲቆርጥ ቆስሏል። ስቅላቸው በብሪታንያ ውስጥ ከፍተኛ ቁጣን ያስከተለ ሲሆን በብሪታንያ ለተፈጠረው ስምምነት ፍልስጤምን ለመልቀቅ ጊዜው አሁን ነው በሚል ዋና ምክንያት ነበር።በሴፕቴምበር 1947 የብሪታንያ ካቢኔ ስልጣን ከአሁን በኋላ ሊቆይ እንደማይችል እና ፍልስጤምን ለቀው እንዲወጡ ወሰነ። እንደ የቅኝ ግዛት ፀሐፊ አርተር ክሪክ ጆንስ ገለጻ ፍልስጤምን ለቀው ለመውጣት የወሰኑት አራት ዋና ዋና ምክንያቶች የአይሁድ እና የአረብ ተደራዳሪዎች በፍልስጤም የአይሁዶች መንግስት ጥያቄ ላይ በዋና አቋሞቻቸው ላይ ለመደራደር ፈቃደኛ አለመሆን ፣የማቋቋም ኢኮኖሚያዊ ጫና ፍልስጤም ውስጥ ትልቅ የጦር ሰፈር የአይሁድን ዓመፅ ለመቋቋም እና ሰፊ የአይሁድ ዓመፅ እና የአረብ ዓመፀኛ ዕድል በሁለተኛው የዓለም ጦርነት በተጨናነቀው የብሪታንያ ኢኮኖሚ ላይ ያደረሰው "በብሪታንያ ትዕግስት እና ኩራት ላይ ገዳይ ጉዳት" በ1939 በነጭ ወረቀት ምትክ ለፍልስጤም አዲስ ፖሊሲ ባለማግኘቱ የሣጅን ስቅሎች እና መንግሥት እየደረሰበት ያለው ትችት እየጨመረ ነው። እ.ኤ.አ. ህዳር 29 ቀን 1947 አጠቃላይ ጉባኤው ውሳኔ 181 () ከኢኮኖሚ ህብረት ጋር የመከፋፈል እቅድ እንዲፀድቅ እና እንዲተገበር ሀሳብ አቀረበ። ከውሳኔው ጋር የተያያዘው እቅድ በዋናነት በሴፕቴምበር 3 ሪፖርት ላይ በአብዛኞቹ ኮሚቴዎች የቀረበው ነው። እውቅና ያለው የአይሁድ ማህበረሰብ ተወካይ የነበረው የአይሁድ ኤጀንሲ እቅዱን ተቀበለው። የፍልስጤም የአረብ ሊግ እና የአረብ ከፍተኛ ኮሚቴ ውድቅ ያደረጉ ሲሆን ማንኛውንም ሌላ የመከፋፈል እቅድ እንደማይቀበሉ ጠቁመዋል። በማግስቱ ታህሳስ 1 1947 የአረብ ከፍተኛ ኮሚቴ የሶስት ቀን የስራ ማቆም አድማ አወጀ እና በኢየሩሳሌም ረብሻ ተነስቷል። ሁኔታው ወደ የእርስ በርስ ጦርነት ተሸጋገረ; የተባበሩት መንግስታት ድምጽ ከሰጠ ከሁለት ሳምንታት በኋላ የቅኝ ግዛት ፀሃፊ አርተር ክሪክ ጆንስ የብሪቲሽ ስልጣን እ.ኤ.አ. ሜይ 15 ቀን 1948 እንደሚያበቃ አስታውቀዋል፣ በዚህ ጊዜ እንግሊዞች ለቀው እንደሚወጡ አስታውቀዋል። የአረብ ሚሊሻዎች እና ባንዳዎች በአይሁዶች አካባቢዎች ላይ ጥቃት ሲሰነዝሩ፣ በዋነኛነት ከሃጋናህ፣ እንዲሁም ከትንሿ ኢርጉን እና ከሌሂ ተፋጠጡ። በኤፕሪል 1948 ሃጋናህ ወደ ማጥቃት ተዛወረ። በዚህ ጊዜ ውስጥ 250,000 ፍልስጤማውያን አረቦች ሸሽተዋል ወይም ተባረሩ፣ በብዙ ምክንያቶች. እ.ኤ.አ. ግንቦት 14 ቀን 1948 የብሪቲሽ ትእዛዝ ከማብቃቱ አንድ ቀን ቀደም ብሎ ፣ የአይሁድ ኤጀንሲ ኃላፊ ዴቪድ ቤን-ጉርዮን “በኤሬትዝ-እስራኤል የአይሁድ መንግስት መመስረት ፣ የእስራኤል መንግስት በመባል ይታወቃል” በማለት አወጀ። በአዋጁ ጽሁፍ ውስጥ ለአዲሱ ግዛት ድንበር ብቸኛው ማጣቀሻ ኢሬትስ-እስራኤል ("የእስራኤል ምድር") የሚለውን ቃል መጠቀም ነው። በማግስቱ የአራት አረብ ሀገራት - ግብፅ ፣ ሶሪያ ፣ ትራንስጆርዳን እና ኢራቅ - የብሪታንያ የግዴታ ፍልስጤም ገባች ፣ የ 1948 የአረብ-እስራኤል ጦርነትን ከፍቷል ። ጦርነቱን ከየመን፣ ከሞሮኮ፣ ከሳውዲ አረቢያ እና ከሱዳን የተውጣጡ ወታደሮች ተቀላቅለዋል። የወረራው ግልጽ ዓላማ የአይሁድ መንግሥት ሲጀመር ለመከላከል ነበር, እና አንዳንድ የአረብ መሪዎች አይሁዶችን ወደ ባህር ውስጥ ስለመውሰድ ተናገሩ. እንደ ቤኒ ሞሪስ ገለጻ፣ አይሁዳውያን ወራሪው የአረብ ጦር እነርሱን ለመግደል በማሰብ ተጨንቀው ነበር። የአረብ ሊግ ወረራው ህግ እና ስርዓትን ለማስፈን እና ተጨማሪ ደም መፋሰስ ለመከላከል ነው ብሏል። ከአንድ አመት ጦርነት በኋላ የተኩስ አቁም ታወጀ እና አረንጓዴ መስመር በመባል የሚታወቀው ጊዜያዊ ድንበር ተቋቋመ። ዮርዳኖስ ምስራቃዊ እየሩሳሌምን ጨምሮ ዌስት ባንክ እየተባለ የሚታወቀውን ግዛት ተቀላቀለች፣ ግብፅ ደግሞ የጋዛ ሰርጥን ተቆጣጠረች። የተባበሩት መንግስታት ድርጅት በግጭቱ ወቅት ከ 700,000 በላይ ፍልስጤማውያን የተባረሩት ወይም የእስራኤል ጦር ወደ ፊት ሸሽተዋል - በአረብኛ ናክባ ("አደጋ") በመባል ይታወቃል። 156,000 ያህሉ ቀርተው የእስራኤል የአረብ ዜጎች ሆነዋል የእስራኤል መንግሥት የመጀመሪያዎቹ ዓመታት እ.ኤ.አ. ሜይ 11 ቀን 1949 እስራኤል የተባበሩት መንግስታት ድርጅት አባል ሆና በአብላጫ ድምጽ ተቀበለች። የእንግሊዝ መንግስት ለእንደዚህ አይነት ስምምነት የግብፅ ምላሽ በመስጋት የዮርዳኖስን ተቃውሞ ከገለፁ በኋላ የእስራኤል-ዮርዳኖስ የሰላም ስምምነት ለመደራደር ሙከራ ተቋረጠ። መንግስት. በግዛቱ የመጀመሪያዎቹ ዓመታት በጠቅላይ ሚኒስትር ዴቪድ ቤን ጉሪዮን የሚመራው የሌበር ጽዮናውያን ንቅናቄ የእስራኤልን ፖለቲካ ተቆጣጥሮ ነበር። ኪቡዚም ወይም የጋራ ገበሬ ማህበረሰቦች አዲሱን ግዛት ለመመስረት ትልቅ ሚና ተጫውተዋል። እ.ኤ.አ. በ1940ዎቹ መጨረሻ እና በ1950ዎቹ መጀመሪያ ላይ ወደ እስራኤል የሚደረግ ስደት በእስራኤል የስደተኞች ዲፓርትመንት እና መንግሥታዊ ያልሆነው ሞሳድ ሌአሊያህ ቤት (. "ኢሚግሬሽን ለ ኢሚግሬሽን ለ") ድጋፍ ባደረገው ሕገ-ወጥ እና ድብቅ ስደትን ያደራጀ ነበር። ሁለቱም ቡድኖች መደበኛ የኢሚግሬሽን ሎጂስቲክስ እንደ መጓጓዣን አመቻችተዋል፣ ነገር ግን የኋለኛው ደግሞ በአገሮች በተለይም በመካከለኛው ምስራቅ እና በምስራቅ አውሮፓ ውስጥ በድብቅ ስራዎች ላይ ተሰማርተዋል፣ የአይሁዶች ህይወት አደጋ ላይ ነው ተብሎ በሚታመንበት እና ከእነዚያ ቦታዎች ለመውጣት አስቸጋሪ ነበር። ሞሳድ ሌአሊያህ ቤት በ1953 ፈረሰ። ኢሚግሬሽን በአንድ ሚሊዮን ፕላን መሰረት ነበር። ስደተኞቹ በተለያዩ ምክንያቶች መጥተዋል፡ አንዳንዶቹ የጽዮናውያን እምነት ይዘው ወይም በእስራኤል የተሻለ ሕይወት እንደሚኖር ቃል ገብተው ነበር፣ ሌሎች ደግሞ ከስደት ለማምለጥ ተንቀሳቅሰዋል ወይም ተባረሩ። በመጀመሪያዎቹ ሶስት አመታት ውስጥ ከሆሎኮስት የተረፉ እና አይሁዳውያን ከአረብ እና ከሙስሊም ሀገራት ወደ እስራኤል መጉረፍ የአይሁዶችን ቁጥር ከ700,000 ወደ 1,400,000 ከፍ አድርጎታል። በ1958 የእስራኤል ሕዝብ ወደ ሁለት ሚሊዮን ከፍ ብሏል። ከ1948 እስከ 1970 ባለው ጊዜ ውስጥ ወደ 1,150,000 የሚጠጉ አይሁዳውያን ስደተኞች ወደ እስራኤል ተዛውረዋል። አንዳንድ አዲስ ስደተኞች ምንም ንብረት ሳይኖራቸው እንደ ስደተኛ ደርሰዋል እና ማባሮት በሚባሉ ጊዜያዊ ካምፖች ውስጥ ተቀምጠዋል; በ1952 ከ200,000 በላይ ሰዎች በእነዚህ የድንኳን ከተሞች ይኖሩ ነበር። ከመካከለኛው ምሥራቅና ከሰሜን አፍሪካ አገሮች ከመጡ አይሁዶች ይልቅ የአውሮፓ ዝርያ ያላቸው አይሁዶች በመልካም ሁኔታ ይስተናገዱ ነበር—ለሁለተኛው የተከለከሉ መኖሪያ ቤቶች ብዙውን ጊዜ ለቀድሞዎቹ ተዘጋጅተዋል፣ በዚህም ምክንያት ከአረብ አገሮች አዲስ የመጡ አይሁዶች በአጠቃላይ በመጓጓዣ ላይ እንዲቆዩ አድርጓል። ካምፖች ለረጅም ጊዜ. በዚህ ወቅት የቁጠባ ጊዜ ተብሎ በሚታወቀው ጊዜ ምግብ፣ ልብስ እና የቤት እቃዎች መከፋፈል ነበረባቸው። ቀውሱን የመፍታት አስፈላጊነት ቤን ጉሪዮን ከምዕራብ ጀርመን ጋር የካሳ ስምምነት እንዲፈራረሙ ያደረጋቸው በአይሁዶች ከፍተኛ ተቃውሞ ያስነሳው እስራኤል ለሆሎኮስት የገንዘብ ካሳ ልትቀበል ትችላለች በሚለው ሀሳብ ነው።እ.ኤ.አ. በ1950ዎቹ እስራኤል በፍልስጤም ፌዳየን በተደጋጋሚ ጥቃት ይሰነዘርባት ነበር፣ ሁልጊዜም በሰላማዊ ሰዎች ላይ፣ በተለይም በግብፅ ከተያዘው የጋዛ ሰርጥ፣ ይህም ወደ በርካታ የእስራኤል የበቀል ስራዎች አመራ። እ.ኤ.አ. በ 1956 ዩናይትድ ኪንግደም እና ፈረንሳይ ግብፃውያን ብሔራዊ ያደረጓቸውን የስዊዝ ካናልን እንደገና ለመቆጣጠር አስበው ነበር። የሱዌዝ ካናል እና የቲራን የባህር ዳርቻ ወደ እስራኤላውያን የመርከብ ጉዞዎች መዘጋቱ፣በእስራኤል ደቡባዊ ህዝብ ላይ እየደረሰ ያለው የፌዲየን ጥቃት እየጨመረ መሄዱ፣እና በቅርቡ የአረቦች መቃብር እና አስጊ መግለጫዎች፣እስራኤል ግብፅን እንድትወጋ አነሳስቷታል። እስራኤል ከዩናይትድ ኪንግደም እና ከፈረንሳይ ጋር ምስጢራዊ ጥምረት በመቀላቀል የሲናን ባሕረ ገብ መሬት ወረረች፣ ነገር ግን በቲራን እና በካናል ወንዝ በኩል በቀይ ባህር የእስራኤል የመርከብ መብት ዋስትና ለማግኘት በተባበሩት መንግስታት ድርጅት ግፊት እንድትወጣ ግፊት አድርጋለች። የስዊዝ ቀውስ በመባል የሚታወቀው ጦርነት የእስራኤል ድንበር ሰርጎ መግባትን በእጅጉ ቀንሷል።በ1960ዎቹ መጀመሪያ ላይ እስራኤል የናዚ የጦር ወንጀለኛ አዶልፍ ኢችማንን በአርጀንቲና በመያዝ ወደ እስራኤል ለፍርድ አቀረበው። ሆሎኮስት.ኢችማን በእስራኤል የሲቪል ፍርድ ቤት ጥፋተኛ ሆኖ የተገደለው ብቸኛው ሰው ነው። እ.ኤ.አ. በ 1963 የፀደይ እና የበጋ ወቅት እስራኤል በእስራኤል የኒውክሌር መርሃ ግብር ምክንያት ከዩናይትድ ስቴትስ ጋር ግልጽ ባልሆነ ዲፕሎማሲያዊ ግጭት ውስጥ ነበረች ።እ.ኤ.አ. ከ1964 ጀምሮ የእስራኤል የዮርዳኖስን ውሃ ወደ ባሕሩ ዳርቻ ለማስቀየር ያቀደችው የአረብ ሀገራት ያሳሰቧቸው የአረብ ሀገራት ፣የእስራኤላውያንን የውሃ ሃብት ለማሳጣት የዋናውን ውሃ አቅጣጫ ለማስቀየር ሲሞክሩ ቆይተዋል ፣በአንድ በኩል በእስራኤል እና በሶሪያ እና በሊባኖስ መካከል አለመግባባት ፈጥሯል። ሌላው. በግብፅ ፕሬዝዳንት ጋማል አብደል ናስር የሚመራው የአረብ ብሄርተኞች ለእስራኤል እውቅና አልሰጡም እና እንድትወድም ጠይቀዋል። እ.ኤ.አ. በ 1966 የእስራኤል እና የአረብ ግንኙነት እያሽቆለቆለ ሄዶ በእስራኤል እና በአረብ ኃይሎች መካከል ጦርነቶች እስከመካሄድ ደርሰዋል። እ.ኤ.አ በግንቦት 1967 ግብፅ ሠራዊቷን ከእስራኤል ጋር በድንበር አካባቢ ሰበሰበች ፣የተባበሩት መንግስታት ሰላም አስከባሪ ወታደሮችን አስወጣች ፣ከ1957 ጀምሮ በሲና ልሳነ ምድር ሰፍረው እና እስራኤል ወደ ቀይ ባህር እንዳትገባ ዘጋችው። ሌሎች የአረብ ሀገራት ጦራቸውን አሰባስበዋል። እስራኤል ደግማ ተናገረች እነዚህ ድርጊቶች የካሰስ ቤሊ ናቸው እና በጁን 5, በግብፅ ላይ የቅድመ-መከላከል አድማ ጀምራለች። ዮርዳኖስ፣ ሶሪያ እና ኢራቅ ምላሽ ሰጥተው እስራኤልን አጠቁ። በስድስት ቀን ጦርነት እስራኤል ምዕራብ ባንክን ከዮርዳኖስ፣ የጋዛ ሰርጥ እና የሲናይ ልሳነ ምድርን ከግብፅ እና የጎላን ኮረብታዎችን ከሶሪያ ያዘች። የኢየሩሳሌም ድንበሮች ተዘርግተው ምሥራቅ እየሩሳሌምን በማካተት እና በ1949 አረንጓዴው መስመር በእስራኤል እና በተያዙት ግዛቶች መካከል የአስተዳደር ወሰን ሆነ። እ.ኤ.አ. በ 1967 ጦርነት እና የአረብ ሊግ “ሶስት ኖዎች” ውሳኔ እና በ 1967-1970 ጦርነት ወቅት እስራኤል በሲናይ ባሕረ ገብ መሬት ከግብፃውያን እና ከፍልስጤም ቡድኖች በእስራኤል በተያዙ ግዛቶች ውስጥ እስራኤላውያንን ያነጣጠሩ ጥቃቶች ገጠሟት ። ፣ እና በዓለም ዙሪያ። ከተለያዩ የፍልስጤም እና የአረብ ቡድኖች በጣም አስፈላጊ የሆነው እ.ኤ.አ. በ 1964 የተቋቋመው የፍልስጤም ነፃ አውጭ ድርጅት () ሲሆን መጀመሪያ ላይ እራሱን ለ“ትጥቅ ትግል የትውልድ አገሩን ነፃ ለማውጣት ብቸኛው መንገድ” አድርጎ ነበር። እ.ኤ.አ. በ1960ዎቹ መጨረሻ እና በ1970ዎቹ መጀመሪያ ላይ የፍልስጤም ቡድኖች በ1972 በሙኒክ በተካሄደው የበጋ ኦሊምፒክ ላይ በእስራኤል አትሌቶች ላይ የደረሰውን እልቂት ጨምሮ በአለም ዙሪያ በሚገኙ የእስራኤል እና የአይሁድ ኢላማዎች ላይ የጥቃት ማዕበል ከፍተዋል። የእስራኤል መንግስት በሊባኖስ በሚገኘው የ ዋና ፅህፈት ቤት ላይ የተፈጸመውን የጅምላ ጭፍጨፋ፣ የቦምብ ፍንዳታ እና የወረራ ዘመቻ አዘጋጆች ላይ የግድያ ዘመቻ በማድረግ ምላሽ ሰጥቷል። እ.ኤ.አ ኦክቶበር 6 1973 አይሁዶች ዮም ኪፑርን ሲያከብሩ የግብፅ እና የሶሪያ ጦር በሲናይ ባሕረ ገብ መሬት እና ጎላን ኮረብታ ላይ በእስራኤል ወታደሮች ላይ ድንገተኛ ጥቃት ሰነዘረ፣ ይህም የዮም ኪፑር ጦርነት ተከፈተ። ጦርነቱ እ.ኤ.አ ኦክቶበር 25 ላይ እስራኤል የግብፅን እና የሶሪያን ጦር በተሳካ ሁኔታ በመመከት ከ2,500 በላይ ወታደሮችን በማሰቃየት በጦርነት ከ10-35,000 ህይወት በ20 ቀናት ውስጥ ጠፋ። በውስጥ የተደረገ ጥናት ከጦርነቱ በፊት እና በጦርነቱ ወቅት ለተከሰቱት ውድቀቶች መንግስትን ከተጠያቂነት ነጻ ቢያወጣም የህዝብ ቁጣ ጠቅላይ ሚኒስትር ጎልዳ ሜየርን ከስልጣን እንዲለቁ አስገድዶታል። በጁላይ 1976 አንድ አየር መንገድ ከእስራኤል ወደ ፈረንሳይ ሲበር በፍልስጤም ሽምቅ ተዋጊዎች ተጠልፎ በኢንቴቤ አለም አቀፍ አውሮፕላን ማረፊያ ዩጋንዳ አረፈ። የእስራኤል ኮማንዶዎች በታገቱት 102 እስራኤላውያን ታግተው ከነበሩት 106 መካከል በተሳካ ሁኔታ የተዳኑበትን ኦፕሬሽን አደረጉ። ተጨማሪ ግጭት እና የሰላም ሂደት እ.ኤ.አ. በ1977 የተካሄደው የኬኔሴት ምርጫ የሜናኬም ቤጊን ሊኩድ ፓርቲ ከሌበር ፓርቲ ሲቆጣጠር በእስራኤል የፖለቲካ ታሪክ ውስጥ ትልቅ ለውጥ አምጥቷል። በዚያው አመት የግብፅ ፕሬዝዳንት አንዋር ኤል ሳዳት ወደ እስራኤል ተጉዘው በኬኔሴት ፊት ተናገሩ። በቀጣዮቹ ሁለት ዓመታት ውስጥ ሳዳት እና ቤጊን የካምፕ ዴቪድ ስምምነት እና የግብፅ-እስራኤል የሰላም ስምምነት ፈርመዋል። በምላሹ እስራኤል ከሲናይ ባሕረ ገብ መሬት ለቃ በምዕራብ ባንክ እና በጋዛ ሰርጥ ለፍልስጤማውያን የራስ ገዝ አስተዳደር እንዲኖር ድርድር ለማድረግ ተስማምታለች። እ.ኤ.አ. ማርች 11 ቀን 1978 የ የሽምቅ ጦር ከሊባኖስ ወረራ ወደ የባህር ዳርቻው መንገድ እልቂት አመራ። እስራኤል በደቡባዊ ሊባኖስ ላይ ወረራ በማድረግ ከሊታኒ ወንዝ በስተደቡብ የሚገኘውን የ ሰፈሮችን ለማጥፋት ምላሽ ሰጠች። አብዛኞቹ የ ተዋጊዎች ለቀው ወጡ፣ ነገር ግን የተባበሩት መንግስታት ሃይልና የሊባኖስ ጦር ስልጣኑን እስኪረከቡ ድረስ እስራኤል ደቡብ ሊባኖስን ማስጠበቅ ችላለች። ብዙም ሳይቆይ በእስራኤል ላይ የጥቃት ፖሊሲውን ቀጠለ። በሚቀጥሉት ጥቂት ዓመታት ወደ ደቡብ ዘልቆ በመግባት አልፎ አልፎ አልፎ አልፎ ድንበሩን አቋርጧል። እስራኤል በአየር እና በመሬት ብዙ የአጸፋ ጥቃት አድርጋለች።ይህ በእንዲህ እንዳለ፣ የቤጂን መንግሥት እስራኤላውያን በተያዘው ዌስት ባንክ እንዲሰፍሩ ማበረታቻ ሰጠ፣ በዚያ አካባቢ ካሉ ፍልስጤማውያን ጋር አለመግባባት ጨመረ። በመንግስት አዋጅ እና በከተማዋ ሁኔታ ላይ አለም አቀፍ ውዝግቦችን አስነስቷል። የትኛውም የእስራኤል ህግ የእስራኤልን ግዛት አልገለፀም እና ምስራቅ እየሩሳሌምን በውስጡ ያላካተተ ድርጊት የለም በ1981 እስራኤል የጎላን ሃይትስ በተሳካ ሁኔታ ተቀላቀለች፣ ምንም እንኳን ግዛቱ በአለም አቀፍ ደረጃ እውቅና ባይሰጠውም። የተባበሩት መንግስታት የፀጥታው ምክር ቤት የእየሩሳሌም ህግ እና የጎላን ሃይትስ ህግ ውድቅ እና ውድቅ በማድረግ አለም አቀፉ ማህበረሰብ እነዚህን እርምጃዎች በአብዛኛው ውድቅ አድርጎታል። የእስራኤል የህዝብ ብዛት በ1980ዎቹ እና 1990ዎቹ ሰፋ። ከ1980ዎቹ ጀምሮ በርካታ ኢትዮጵያውያን አይሁዶች ወደ እስራኤል የፈለሱ ሲሆን እ.ኤ.አ. በ1990 እና 1994 መካከል ከድህረ-ሶቪየት መንግስታት ፍልሰት የእስራኤልን ህዝብ በአስራ ሁለት በመቶ ጨምሯል። ሰኔ 7 ቀን 1981 በኢራን-ኢራቅ ጦርነት ወቅት የእስራኤል አየር ሀይል የኢራቅን የኒውክሌር ጦር መሳሪያ መርሃ ግብር ለማደናቀፍ ከባግዳድ ወጣ ብሎ በመገንባት ላይ ያለውን የኢራቅ ብቸኛ የኒውክሌር ኃይል ማመንጫ አወደመ። እ.ኤ.አ. በ 1982 ተከታታይ የ ጥቃቶችን ተከትሎ እስራኤል በዚያው አመት ሊባኖስን ወረረች ጥቃቶችን እና ሚሳኤሎችን ወደ ሰሜናዊ እስራኤል ያደረሱበትን የጦር ሰፈር ለማጥፋት። በመጀመሪያዎቹ ስድስት ቀናት ጦርነት እስራኤላውያን በሊባኖስ የሚገኘውን የ ወታደራዊ ሃይሎችን በማጥፋት ሶርያውያንን በቆራጥነት አሸንፈዋል። የእስራኤል መንግስት ጥያቄ - የካሃን ኮሚሽን - በኋላ ላይ ቤጂንን እና በርካታ የእስራኤል ጄኔራሎችን ለሳብራ እና ሻቲላ እልቂት በተዘዋዋሪ ተጠያቂ አድርጎ ይይዛል እና የመከላከያ ሚኒስትሩ አሪኤል ሻሮን ለእልቂቱ "የግል ሀላፊነት" አለባቸው። ሳሮን ከመከላከያ ሚኒስትርነት ለመልቀቅ ተገደደች። እ.ኤ.አ. በ1985 እስራኤል በቆጵሮስ ለደረሰው የፍልስጤም የሽብር ጥቃት በቱኒዝያ የሚገኘውን የ ዋና መስሪያ ቤት በቦምብ በመወርወር ምላሽ ሰጠች። እ.ኤ.አ. የመጀመሪያው ኢንቲፋዳ፣ የፍልስጤም የእስራኤል አገዛዝን በመቃወም በ1987 የተቀሰቀሰው፣ በተያዘው ዌስት ባንክ እና ጋዛ ውስጥ ያልተቀናጁ ሰልፎች እና ሁከትዎች ነበሩ። በቀጣዮቹ ስድስት ዓመታት ውስጥ፣ ኢንቲፋዳ ይበልጥ የተደራጀ እና የእስራኤልን ወረራ ለማደናቀፍ የታለሙ ኢኮኖሚያዊ እና ባህላዊ እርምጃዎችን አካትቷል። በሁከቱ ከአንድ ሺህ በላይ ሰዎች ተገድለዋል። እ.ኤ.አ. በ1991 የባህረ ሰላጤው ጦርነት በእስራኤል ላይ የሳዳም ሁሴን እና የኢራቅ ስኩድ ሚሳኤል ጥቃቶችን ደግፏል። ምንም እንኳን ህዝባዊ ቁጣ ቢኖረውም እስራኤል አሜሪካን ከመምታት እንድትታቀብ ጥሪዋን ተቀብላ በዚያ ጦርነት ውስጥ አልተሳተፈችም። በ1994 የእስራኤል እና የዮርዳኖስን የሰላም ስምምነት ከመፈራረሙ በፊት ሺሞን ፔሬስ (በስተግራ) ከይትዛክ ራቢን (መሃል) እና ከዮርዳኖሱ ንጉስ ሁሴን (በስተቀኝ) ጋር። እ.ኤ.አ. በ 1992 ይስሃቅ ራቢን ፓርቲያቸው ከእስራኤል ጎረቤቶች ጋር ስምምነት እንዲደረግ የጠየቀውን ምርጫ ተከትሎ ጠቅላይ ሚኒስትር ሆነ። በሚቀጥለው አመት ሺሞን ፔሬስ በእስራኤል ስም እና ማህሙድ አባስ ለ የኦስሎ ስምምነትን ፈርመዋል። የዌስት ባንክ እና የጋዛ ሰርጥ ክፍሎችን የማስተዳደር ስልጣን። በተጨማሪም የእስራኤልን የመኖር መብት ተቀብሎ ሽብርተኝነትን ለማጥፋት ቃል ገብቷል። እ.ኤ.አ. በ 1994 የእስራኤል-ዮርዳኖስ የሰላም ስምምነት የተፈረመ ሲሆን ዮርዳኖስ ከእስራኤል ጋር ያለውን ግንኙነት መደበኛ ለማድረግ ሁለተኛዋ የአረብ ሀገር አድርጓታል። የአረብ ህዝባዊ ድጋፍ ለስምምነቱ የእስራኤል ሰፈራ እና የፍተሻ ኬላዎች መቀጠል እና የኢኮኖሚ ሁኔታ መበላሸቱ ተጎድቷል ። እስራኤል በፍልስጤም የአጥፍቶ ጠፊ ጥቃቶች ስትመታ ለስምምነቱ የእስራኤል ህዝባዊ ድጋፍ ቀንሷል ። እ.ኤ.አ. በህዳር 1995 ይስሃቅ ራቢን ስምምነቱን በመቃወም በቀኝ ቀኝ አይሁዳዊ በይጋል አሚር የሰላም ሰልፍ ሲወጣ ተገደለ።በ1990ዎቹ መጨረሻ ላይ በቤንጃሚን ኔታንያሁ መሪነት፣ እስራኤል ከኬብሮን ለቃ ወጣች፣ እና የዋይ ወንዝ ማስታወሻን በመፈረም የፍልስጤም ብሄራዊ ባለስልጣን የበለጠ ቁጥጥር ሰጠች። እ.ኤ.አ. በ1999 ጠቅላይ ሚኒስትር ሆኖ የተመረጠው ኢሁድ ባራክ አዲሱን ሚሊኒየም የጀመረው ከደቡብ ሊባኖስ ጦርን በማውጣት ከፍልስጤም አስተዳደር ሊቀመንበር ያሲር አራፋት እና ከዩኤስ ፕሬዝዳንት ቢል ክሊንተን ጋር በ2000 የካምፕ ዴቪድ ስብሰባ ላይ ድርድር በማድረግ ነው። በጉባዔው ወቅት ባራክ የፍልስጤም መንግስት የመመስረት እቅድ አቅርቧል። የታቀደው ግዛት አጠቃላይ የጋዛ ሰርጥ እና ከ90% በላይ የምእራብ ባንክን ከኢየሩሳሌም ጋር እንደ የጋራ ዋና ከተማ አካቷል። ለድርድሩ መክሸፍ እያንዳንዱ ወገን ሌላውን ተጠያቂ አድርጓል። አወዛጋቢ የሊኩድ መሪ ኤሪያል ሻሮን ወደ ቤተመቅደስ ተራራ ከጎበኙ በኋላ፣ ሁለተኛው ኢንቲፋዳ ተጀመረ። አንዳንድ አስተያየት ሰጪዎች ህዝባዊ አመፁ በአራፋት አስቀድሞ የታሰበው የሰላም ድርድር በመፍረሱ ነው ሲሉ ይከራከራሉ። ሳሮን በ2001 ልዩ ምርጫ ጠቅላይ ሚኒስትር ሆነች። በስልጣን ዘመናቸው ሳሮን ከጋዛ ሰርጥ በአንድ ወገን ለመውጣት እቅዳቸውን ፈፅመዋል እና የእስራኤልን የዌስት ባንክን አጥር ግንባታ በመምራት ኢንቲፋዳ እንዲቆም አድርጓል። በዚህ ጊዜ 1,100 እስራኤላውያን ተገድለዋል፣ በአብዛኛው በአጥፍቶ ጠፊ ፍንዳታ። እ.ኤ.አ. ከ 2000 እስከ 2008 የፍልስጤም ሞት ፣ በእስራኤል የፀጥታ ኃይሎች የተገደሉት 4,791 ፣ በእስራኤል ሲቪሎች 44 እና 609 በፍልስጤማውያን ተገድለዋል ። እ.ኤ.አ. በጁላይ 2006 ሂዝቦላህ በእስራኤል ሰሜናዊ ድንበር ማህበረሰቦች ላይ የተሰነዘረ ጥቃት እና ድንበር ተሻጋሪ የሁለት የእስራኤል ወታደሮች መታፈን ለአንድ ወር የዘለቀውን ሁለተኛው የሊባኖስ ጦርነት አነሳሳ። በሴፕቴምበር 6 ቀን 2007 የእስራኤል አየር ኃይል በሶሪያ የሚገኘውን የኒውክሌር ኃይል ማመንጫን አወደመ። እ.ኤ.አ. በ 2008 መጨረሻ ላይ እስራኤል በሀማስ እና በእስራኤል መካከል የተኩስ አቁም ስምምነት በመፍረሱ ሌላ ግጭት ውስጥ ገብታለች። እ.ኤ.አ. የ2008-09 የጋዛ ጦርነት ለሶስት ሳምንታት የዘለቀ እና እስራኤል የአንድ ወገን የተኩስ አቁም ስምምነትን ካወጀች በኋላ አብቅቷል ።ሀማስ የራሱን የተኩስ አቁም አስታውቋል ፣ የራሱ ቅድመ ሁኔታዎች ሙሉ በሙሉ የመውጣት እና የድንበር ማቋረጫዎችን ለመክፈት። የሮኬቱ ተኩሱም ሆነ የእስራኤል የአጸፋ ጥቃት ሙሉ በሙሉ ባይቆምም፣ ደካማው የተኩስ አቁም ስምምነት አሁንም ቀጥሏል። በደቡባዊ የእስራኤል ከተሞች ላይ ከመቶ ለሚበልጡ የፍልስጤም የሮኬት ጥቃቶች እስራኤል ምላሽ እንደሆነች በገለፀችው እስራኤል በኖቬምበር 14/2012 በጋዛ ለስምንት ቀናት የዘለቀ ኦፕሬሽን ጀምራለች። እ.ኤ.አ. በጁላይ 2014 በሃማስ የሮኬት ጥቃቶች መባባሱን ተከትሎ እስራኤል በጋዛ ሌላ ዘመቻ ጀመረች። በግንቦት 2021 በጋዛ እና በእስራኤል ሌላ ዙር ጦርነት ተካሂዶ አስራ አንድ ቀናት ዘልቋል። በሴፕቴምበር 2010 እስራኤል እንድትቀላቀል ተጋበዘች። እስራኤል ከአውሮፓ ህብረት፣ ከዩናይትድ ስቴትስ፣ ከአውሮፓ ነፃ የንግድ ማህበር፣ ከቱርክ፣ ሜክሲኮ፣ ካናዳ፣ ዮርዳኖስ እና ግብፅ ጋር የነጻ ንግድ ስምምነቶችን የተፈራረመች ሲሆን በ2007 የላቲን አሜሪካዊ ያልሆነች የመጀመሪያዋ ሀገር ሆናለች። ከሜርኩሱር የንግድ ቡድን ጋር የነጻ ንግድ ስምምነት። እ.ኤ.አ. በ 2010 ዎቹ ፣ በእስራኤል እና በአረብ ሊግ አገሮች መካከል እየጨመረ የመጣው ክልላዊ ትብብር ፣ ከእነዚህም መካከል ብዙዎቹ የሰላም ስምምነቶች (ዮርዳኖስ ፣ ግብፅ) ዲፕሎማሲያዊ ግንኙነቶች ( ፣ ፍልስጤም) እና ኦፊሴላዊ ያልሆኑ ግንኙነቶች (ባህሬን ፣ ሳዑዲ አረቢያ ፣ ሞሮኮ ፣ ቱኒዚያ) ። የእስራኤል የጸጥታ ሁኔታ ከባህላዊው የአረብ-እስራኤል ጠላትነት ወደ ኢራን እና ደጋፊዎቿ ጋር ወደ ክልላዊ ፉክክር ተለወጠ። የኢራን እና የእስራኤል የውክልና ግጭት ከ1979 አብዮት ጀምሮ በእስራኤል ላይ ከታወጀው የድህረ-አብዮታዊ እስላማዊ ሪፐብሊክ ጠላትነት ቀስ በቀስ የወጣ ሲሆን በደቡብ ሊባኖስ ግጭት ወቅት ኢራን ለሂዝቦላህ ስውር ድጋፍ እና በመሠረቱ ወደ ተኪ ክልላዊ እድገት ገባ። ከ 2005 ጀምሮ ግጭት ። ከ 2011 ጀምሮ በሶሪያ የእርስ በርስ ጦርነት ውስጥ የኢራን ተሳትፎ እየጨመረ በመምጣቱ ግጭቱ ከፕሮክሲ ጦርነት ወደ ቀጥተኛ ግጭት በ 2018 መጀመሪያ ላይ ተቀየረ ።

9788

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%8A%96%E1%88%85%20%E1%88%8D%E1%8C%86%E1%89%BD

የኖህ ልጆች

የኖህ ልጆች በመጽሐፍ ቅዱስ ብሉይ ኪዳን ኦሪት ዘፍጥረት ምዕራፍ 10 ይዘርዘራሉ። በአዚህ መጽሐፍ ዘንድ የዓለም ሕዝቦች ሁሉ ከኖህ 3 ልጆች ከሴም ካምና ያፌትና ከሚስቶቻቸው ተወልደዋል ይባላል። ይህም በአውሮፓ ውስጥ በብዙዎቹ እስከ 19ኛ ክፍለ ዘመን ድረስ እንደ ታሪካዊ ዕውነት ይቆጠር ነበር። እስከ ዛሬም ድረስ በብዙ አይሁድ፣ እስላምና ክርስቲያን አማኞች ዘንድ ዕውነተኛ ታሪክ ሆኖ ይታመናል። የሴም ልጆች የሴማውያን አባት ይባላል። ኤላም - የሴም ልጅ። የኤላም ሕዝብ አገራቸውን «ሃልታምቲ» ሲሉት ከጥንት ጀምሮ መንግሥትና ዋና ከተማ ሱሳ ነበራቸው። ኤላምኛ ግን ከሴማዊ ቋንቋዎች ጋር አይቆጠርም። አንዳንድ ሊቃውንት ኤላምኛ ከደቡብ ሕንድ ድራቪዲያን ቋንቋዎች ጋር ግንኙነት እንዳለው ይገምታሉ። አሦር (ደግሞ «አቡር» በኩፋሌ) - የሴም ልጅ። የአሦር አገር ሕዝብ ራሳቸው ከቅድማያታቸውና አምላካቸው ከአሹር እንደተወለደ አመኑ። ደግሞ በጤግሮስ ወንዝ የተመሠረተው ዋና ከተማ ስም አሹር ነበረ። ሉድ - የሴም ልጅ። አብዛኛው የጥንት ጸሐፍያን ይህ ስም ከትንሹ እስያ መንግሥት ከልድያ ጋር ይሄዳል ብለዋል። እነሱም በአሦር መዝገቦች «ሉዱ» ተብለው ታወቁ። ከዚያ ቀድሞ በዚያው ዙሪያ የኖሩት የሉዊያ ሰዎች ደግሞ ተጠቅሰዋል። አራም - የሴም ልጅ። በአካድ ንጉሥ ናራም-ሲን ጽላቶች በ2034 ዓክልበ ገደማ በ«አራም» ላይ ዘመቻ እንደ ተገረገ ሲመዝገብ ይህ የአራም ሕዝብ ጥንታዊነት ይመሰክራል። አራማውያን በቀድሞ ዘመን «አራም-ነሃራይም» ሲባሉ በስሜን-ምዕራብ ሜስጶጦምያ ተገኙ። የአራም ልጆች በካራን እንደ ተሠፈሩ ይባላል። በመጽሐፈ ዜና መዋዕል ቀዳማዊ ውስጥ፣ የአራም 4 ልጆች እንደ ሴም ልጆች ቢመስሉም፣ በጥቂት ዕብራይስጥና ግሪክ ቅጂ ግን «እነዚህም የአራም ልጆች ናቸው» የሚሉ ተጨማሪ ቃላት ይገኛሉ። ዑፅ - የአራም ልጅ። ደግሞ በመጽሐፈ ኢዮብ ይጠቀሳል። ሁል - የአራም ልጅ። ጌቴር - የአራም ልጅ። በአረባዊ ልማድ ዘንድ ይህ የጣሙድ አባት ነበረ። ሞሶሕ («ሞሳሕ» በ1 ዜና መዋ.) - የአራም ልጅ። አርፋክስድ - የሴም ልጅ። ልጆቹ በመጽሐፈ ኩፋሌ መሠረት የከላውዴዎን ዑር ሠሩ። ይህም ከተማ ምናልባት ከኤፍራጥስ ወንዝ ደቡብ ያለው የሱመር ከተማ ዑር፤ ወይም ምናልባት ዑርፋ (በዛሬው ደቡብ-ምሥራቅ ቱርክ) ይሆናል። ቃይንም በአንዳንድ ጥንታዊ ምንጭ ዘንድ የአርፋክስድ ልጅና የሳላ አባት ነው። ስሙ በእብራይስጥ ማሶሬታዊ ትርጉም ባይገኝም በግሪክ፣ በኩፋሌና በሉቃስ 3፡36 (የኢየሱስ ትውልድ መጽሐፍ) ይገኛል። ሳላ - የቃይናም (ወይም የአርፋክስድ) ልጅ። ዔቦር - የሳላ ልጅ። ፋሌቅ («ፋሌክ» በኩፋሌ) - የኤቦር ልጅ። ምድር በፋሌቅ ቀን በሴም ካምና ያፌት ልጆች መካከል እንደ ተካፈለ ይባላል። ዮቅጣን - የኤቦር ልጅ። አልሞዳድ - የዮቅጣን ልጅ። ልጆቹ ምናልባት በየመን ሠፈሩ። ሣሌፍ - የዮቅጣን ልጅ። ልጆቹ ምናልባት ሣሊፍ በየመን ነበሩ። ዋና ከተማቸውም ሱላፍ ነበር። ሐስረሞት - የዮቅጣን ልጅ። ምናልባት የሃድራማውት መንግሥት በምስራቅ የመን ያራሕ - የዮቅጣን ልጅ። ሀዶራም - የዮቅጣን ልጅ። ምናልባት ከሁራሪና ጋር ግንኙነት ሊሆን ይችላል። ይህም በአሦር ንጉሥ አስናፈር ጽላቶች ዘንድ በደቡብ አረቢያ የተገኘው ከተማ ሲሆን፣ ከዚህ በላይ በሸዋ ብቻ የሚገኝ የፍራፍሬ አይነት ስም ነው። አውዛል - የዮቅጣን ልጅ። ምናልባት የሳና (የመን) ጥንታዊ ስም «አዛል» ደቅላ - የዮቅጣን ልጅ። ዖባል - የዮቅጣን ልጅ። አቢማኤል - የዮቅጣን ልጅ። ሳባ - የዮቅጣን ልጅ። ሳባ የኩሽ ልጅ ይዩ። ይህ ሳባ ደግሞ ከሳባውያን ጋር እንደሚሄድ ይታስባል። ኦፊር - የዮቅጣን ልጅ። ምናልባት በየመን ወይም ሕንድ። ኤውላጥ - የዮቅጣን ልጅ። ኤውላጥ የኩሽ ልጅ ይዩ። ይህም ኤውላጥ ደግሞ በቀይ ባሕር አጠገብ የሆነ የአረቢያ ክፍል መሆኑ ይታሥባል። ዮባብ የዮቅጣን ልጅ። የካም ልጆች ኩሽ («ኲሽ»፣ «ኲሳ» በኩፋሌ) - የካም ልጅ። የኩሽ መንግሥት ከጥንት ጀምሮ ከግብጽ ደቡብ እንደ ኖረ ይታወቃል። አንዳንድ ጸሐፊዎች ግን ከሱመር ከተማ ኪሽ ጋራ ወይም ከዚያ ምስራቅ ባሉት በዛግሮስ ተራሮች ከኖሩት ካሣውያን ነገድ ጋራ ግኙነት ያያሉ። ሳባ - የኩሽ ልጅ። ይህ ሳባ (ወይም ሸባ) የኩሽ ልጅ እና 'ሳባ የራዕማ ልጅ' ሁለቱ ከሳባውያን ጋር እንደሚሄዱ ይታስባል። ከሁለቱ ሸባ በኤርትራ ሳባም በየመን እንደ ተገኘ ይታስባል። ኤውላጥ - የኩሽ ልጅ። አብዛኛው ጊዜ ይህ በቀይ ባሕር አጠገብ የሆነ የአረቢያ ክፍል መሆኑ ይታሥባል። ሰብታ - የኩሽ ልጅ። ምናልባት የሃድራሞት (የመን) ጥንታዊ ዋና ከተማ ሳውባጣ? አባ ጎርጎርዮስ እንደሚሉ አቢሲ ነው። ራዕማ - የኩሽ ልጅ። ምናልባት በስትራቦን የተጠቀሰው ነገድ ራማኒታይ ወይም በፋርስ ባሕር ላይ ያለው ከተማ ረግማህ? ድዳን - የራዕማ ልጅ። ሳባ (ሸባ) - የራዕማ ልጅ። ከዚህ ላይ ሳባ የሚለውን ተመልከት። ሰበቃታ («ሰብቃታ» በ1 ዜና መዋ.) - የኩሽ ልጅ። ምናልባት «ሳባይቲኩም ኦስቲዩም» ወይም በአንድ የኤርትራ ወደብ ዙሪያ የኖረ የሳባውያን ነገድ። ናምሩድ - የኩሽ ልጅ። ደግሞ «በእግዚአብሔር ፊት ኃያል አዳኝ» በመባል ይታወቃል። እሱ ጥንታዊ ባቤልን፣ አካድን፣ ሰናዖርንና ምናልባትም ከተሞች በአሦር እንደ መሠረተ ይጻፋል። በእብራይስጥ ዘፍ. 10፡11 ሁለት ትርጉሞች ይቻላል፤ ስለዚህ «አሦር» ሲል የሴም ልጅ ስም ወይም በናምሩድ የገነባው ሥፍራ መሆኑ እርግጠኛ አይደለም። የዛሬው ትርጉሞች በዚህ ጥያቄ ይለያያሉ። ምጽራይም (ደግሞ «ሜስጥሮም» በኩፋሌ) - የካም ልጅ። ምጽራይም ለጥንታዊ ግብጽ የሆነ ስም ሲሆን ቃል በቃል ከጥንታዊ ግብጽ ቋንቋ ታ-ውይ (ሁለቱ አገሮች) ያስተርጒማል። ዛሬ በአማርኛም ሆነ በአረብኛ «ምስር» የሚለው ስም ከዚህ የተነሣ ነው። ሉዲም - የምጽራይም ልጅ። ዐናሚም - የምጽራይም ልጅ። ከአሦር ንጉሥ 2ኛ ሳርጎን ዘመን የደረሰ መዝገብ በሊቢያ የተገኘ ነገድ «አናሚ»ን ይጠቅሳል። ነፍታሌም (ነፍተሂም በዜና) - የምጽራይም ልጅ። ምናልባት ከሜምፎስ ስም በጥንታዊ ግብስ ቋንቋ («ና-ፕታህ») ጋር ግንኙነት ይሆናል። ፈትሩሲም - የምጽራይም ልጅ። ምናልባት ከጥንታዊ ግብጽኛ ቃል «ፓ-ቶ-ሪስ» (ማለት ደቡባውያን) ጋር ግንኙነት አለው። ከስሉሂም («ፍልስጥኤማውያን ከነሱ የመጡባቸው») - የምጽራይም ልጅ። ቀፍቶሪም (ከፍቶሪም በዜና) - የምጽራይም ልጅ። «ቀፍቶር» ወይም ቀርጤስ (ክረይት) ወይም ቆጵሮስ ወይም ሁለቱ ይሆናል። ፉጥ (ደግሞ «ፉድ» በኩፋሌ) - የካም ልጅ። የጥንት ሊቃውንት «ፉጥ» ጥንታዊ ሊብያውያን («ለቡ» እና «ፒቱ») እንደ ነበሩ በማለት ይስማማሉ። እነዚህ የግብጽ ጎረቤቶች በስተ ምዕራብ ነበሩ። ከነዓን - የካም ልጅ። ዛሬ እስራኤል እና ሊባኖስ በሚባለው በሜዲቴራኔያን ምሥራቅ ጠረፍ ላይ ባለው አገር የተቀመጠ ብሔርና ሕዝብ ስም እንደ ነበር ይታወቃል። ሲዶን - የከነዓን በኲር ልጅ። በፊንቄ ጠረፍ ላይ ያለውም የጥንታዊ ከተማ-አገር ስም ነው። ኬጢያውያን («ኬጢ» በ1 ዜና መዋ.) - የከነዓን ልጅ። ኬጢያውያን በብሉይ ኪዳን በምድረ ከነዓን ከተገኙት ወገኖች አንዱ ሆነው ከመቆጠራቸው በላይ ወደ ስሜን በትንሹ እስያ ሃይለኛ የኬጢያውያን መንግሥት ነበረ። ይህም በ20ኛው መቶ ዘመን በሥነ ቅርስ ተረጋገጠ። ኢያቡሳውያን («ኢያቡሳዊው» በ1 ዜና መዋ.) - የከነዓን ልጅ። በኢየሩሳሌም ዙሪያ የኖረ ወገን። የኢየሩሳሌም ስም ቀድሞ በመጽሐፈ ነገሥት ዘንድ «ኢያቡስ» ነበረ። አሞራውያን («አሞራዊው» በ1 ዜና መዋ.) - የከነዓን ልጅ። በዮርዳኖስና በኤፍራጥስ ወንዞች መካከል የኖረ ሕዝብ፤ በአካዳውያንና በግብጻውያን ሰነዶች «አሙሩ» ተብለው ታወቁ። ጌርጌሳውያን («ጌርጌሳዊው» በ1 ዜና መዋ.) - የከነዓን ልጅ። ኤዊያውያን («ኤዊያዊው» በ1 ዜና መዋ.) - የከነዓን ልጅ። ዐሩኬዎን («ዐርካዊው» በ1 ዜና መዋ.) - የከነዓን ልጅ። ምናልባት የፊንቄ ከተማ-አገር አርቃ። ሲኒ («ሲኒያዊው» በ1 ዜና መዋ.) - የከነዓን ልጅ። ምናልባት ከሲን ምድረ በዳ ጋር ግንኙነት አለ። አራዴዎን - የከነዓን ልጅ። የፊንቄ ከተማ-አገር አርዋድ ሰማሪዎን - የከነዓን ልጅ። የፊንቄ ከተማ-አገር ዘማር አማቲ - የከነዓን ልጅ። የሶርያ ከተማ ሐማት አፍሪካውያን እንግዲህ በጥንት የካም ልጆች ተባሉ። እስከ ዛሬ ኩሻውያን ወይም ኩሺቲክ ሕዝቦች ሲገኙ በምዕራብ አፍሪቃ የሚገኙት ዮሩባ ሕዝብ የትውልዳቸውን ሐረግ እስከ ካም ድረስ ያደርሱታል። ከ9ኛው መቶ ዘመን ጀምሮ አንድ አይሁድ የስዋሰው መምህር ይሁዳ እብን ቁራይሽ እንደ አስረዳ የኩሺቲክና የሴሚቲክ ቋንቋ ቤተሠቦች ዝምድናን ያሳያሉ። ዛሬ የቋንቋ ጥናት ሊቃውንት እነዚህን ልሳናት ከግብጽኛ፣ በርበርኛ፣ ቻዲክ፣ እና ኦሞቲክ ቤተሠቦች ጋራ በአንድ ታላቅ አፍሮ-እስያዊ ቋንቋዎች ቤተሰብ ውስጥ ይጨምራሉ። በተጨማሪ በደቡባዊ አፍሪካ ያሉት ቤተሠቦች (እንደ ባንቱ) ከነዚህ የተለዩ ናቸው። የያፌት ልጆች ጋሜር («ጎሜር»፣ «ሴሜር» በኩፋሌ) - የያፌት ልጅ። አብዛኛው ጊዜ መታወቂያቸው ከአሦርኛ መዝገቦች የታወቁት ዘላን ሕዝብ ጊሚሩ (ኪሜራውያን) መሆኑ ይገመታል። የዌልስ አፈ ታሪክ ደግሞ ከጋሜር ዘር መሆኗን ይነግራል። አስከናዝ - የጋሜር ልጅ። ምናልባት በእብራይስጥ ፊደል «ዋው» ፈንታ «ኑን» በመሳሳት ስሙ በትክክል «አሽኩዝ» እንደ ሆነ የሚል ግመት አለ። አሽኩዝ እና ኢሽኩዝ ለእስኩቴስ ሰዎች ስሞቻቸው ነበረ። ይኸውም ሕዝብ አንዳንዴ ከአውሮጳና ከእስያ እጅግ ሰፊ ምድር በጥንት ይይዙ ነበር። በአይሁዶች ልማድ ግን አስከናዝ ጀርመንን ያመለክታል። ሪፋት - የጋሜር ልጅ። ቴርጋማ - የጋሜር ልጅ። የአርሜኒያ እንዲሁም የጆርጅያ አፈ ታሪክ ከቴርጋማ መውለዳቸውን ይናግራል። ሌላ ሰዎች ግን ልጆቹ የቱርኪክ ሕዝቦች እንደ ሆኑ ባዮች ናቸው። ማጎግ - የያፌት ልጅ። በስዊድንና በአይርላንድ እንዲሁም በሀንጋሪ አፈ ታሪክ ማጎግ የኛ ቅድማያት ነበረ የሚሉ ልማዶች ይገናሉ። ማዴ («ማዳይ» በኩፋሌ) - የያፌት ልጅ። በስሜን-ምዕራብ ፋርስ የኖሩ የሜዶን ሰዎች ፤ ኩርዶችም እስካሁን ከሱ እንደተወለዱ ይላሉ። ያዋን («ኢዮአያ»፣ «ኢዮአያን» በኩፋሌ) - የያፌት ልጅ። ይህ ስም የግሪክ ጥንታዊ ነገድ የኢዮንያውያን መነሻ እንደሆነ ይባላል። ኤሊሳ - የያዋን ልጅ። በዮሴፉስ ዘንድ ልጆቹ «አዮሌስ» የተባለው ግሪክ ነገድ ሆነ፣ በሌሎች ትውፊቶች የፖርቱጋል ወይም የጀርመን አባት ሆነ። አሁን ከአላሺያ (ቆጵሮስ) ጋር እንደ ተዛመደ ይታስባል። ተርሴስ - የያዋን ልጅ። በትንሹ እስያ ለሚገኘው ከተማ ጠርሴስ ስሙን እንደ ሰጠ ይታመናል፤ ከዚህ በላይ ስሙን በደቡብ እስፓንያ ላለው አውራጃ ለታርቴሦስ የሰጠ እሱ ነው ባዮች አሉ። ኪቲም - የያዋን ልጅ። በቆጵሮስ ላለው ከተማ ለኪቲዮን ስሙን እንደ ሰጠ ይታመናል፤ ሆኖም ይህ ስም በሌሎች ሰነዶች ልዩ ልዩ ትርጉሞች ይዟል። ሮድኢ - የያዋን ልጅ። አብዛኛው ጊዜ በትንሹ እስያ ዳርቻ አጠገብ ለሚገኘው ታላቅ ደሴት ለሮዶስ ስሙን እንደ ሰጠ ይታመናል። (ይልሳ) - (ይህ የያፌት ልጅ ስም በእብራይስጥ ባይገኝም፣ በአማርኛና በግዕዝ መ.ቅ. መገኘቱ በግሪኩ ስላለ ነው። በዜና መዋዕል ወይም በመጽሐፈ ኩፋሌ የለም። በግሪኩም «ይልሳ» እና «ኤሊሳ» አንድ አጻጻፍ ስላላቸው፣ የያዋን ልጅ ስም በስህተት እንደገና ለያፌት ልጅ እንደ ተጻፈ ይመስላል።) ቶቤል - የያፌት ልጅ። በትንሹ እስያ የተገኘው ሕዝብ ታባላውያን ከሱ እንደ ወጡ ከመባሉ በላይ በካውካሶስ ተራሮች ያሉት ኢቤራውያን እንዲሂም በእስፓንያና በፖርቱጋል ያሉት ኢቤራውያን ደግሞ የኢጣልያና የኢሊርያ ሰዎች ከሱ እንደ ተወለደ ተብሏል። በመጽሐፈ ኩፋሌ ዘንድ ርስቱ ሦስቱ የምድር ልሳናት ነበረ። ሞሳሕ («ሞስክፍ»፣ «ሞሳኮ» በኩፋሌ) - የያፌት ልጅ። - በፍርግያ የኖረው ሙሽካውያን ሕዝብ ስማቸውን ከሱ እንዳገኙ ይባላል። ሙሽካውያን እና ታባላውያን የኬጥያውያን መንግሥት ያፈረሱት ናቸው። ሙሽካውያን ከጆርጅያ ህዝብ አባቶች መካከል የቆጠራሉ፤ ደግሞ በሜዲቴራኔያን ባሕር የዞሩት የባሕር ሕዝቦች ከነሱና ከሌሎች ነበሩ። ቲራስ («ቴራስ» በዜና መዋዕል፤ ደግሞ «ቴሬስ» በኩፋሌ) - የያፌት ልጅ። አብዛኛው ጊዜ ይህ ስም ከጥራክያውያን ጋር ይጠቀሳል። ከዚህ በላይ አንዳንድ ከባሕር ሕዝቦች ነገዶች ለምሳሌ ቱርሻ እና ቲርሴኖይ፤ የድኒስተር ወንዝ ጥንታዊ ስም ቲራስ ወንዝ፤ እና በትንሹ እስያ ስሜን-ምዕራብ የተገኘው ትሮአስ ከዚህ ስም ጋር ግንኙነት እንዳለ ይገመታል። በአንዳንድ የድሮ እና ዘመናዊ አስተያየቶች ዘንድ የያፌት ስም ከሮማውያን አምላክ ዩፒተር ጋር ግንኙነት እንዳለው የሚል ክርክር አቅርበዋል። ከዚህ በላይ ከግሪኩ አፈ ታሪካዊ ቅድማያት ከያፔቶስ ጋር ወይም ከሕንድ አፈ ታሪክ ሰው ከፕራ-ጃፓቲ ጋር ግንኙነት እንደ ነበራቸው የሚሉ ጽፈዋል። በድሮ ታሪከኞች መጻሕፍት በዮሴፍ ቤን-ማቲትያሁ በ1ኛ ክፍለ ዘመን የጻፈው ሮማዊ-አይሁድ ታሪከኛ ፍላዊዩስ ዮሴፉስ (ዮሴፍ ቤን-ማቲትያሁ) የአይሁዶች ጥንቶች በሚለው መጽሐፍ ውስጥ በዘፍጥረት 10 ላሉት ስሞች በየቀገኑ ለማስታወቅ ከሞከሩት አንድ ነው። እሱ የጻፋቸው መታወቂያዎች ለተከታተሉት ደራሲዎች መሠረት ሆነው እንዲህ ነበሩ፦ ጎመር (ጋሜር): «ግሪኮች አሁን 'ገላትያውያን' የሚሏቸው፣ የዛኔ ግን 'ጎሜራውያን' የተባሉት» አስካናክስ (አስከናዝ): «አስካናክሳውያን፣ አሁን በግሪኮች 'ሬጊናውያን' የሚባሉት» ሪጳጥ (ሪፋት): «ሪጴያውያን፣ አሁን 'ፓጵላጎናውያን' ተብለው» ጥሩግራማ (ቴርጋማ): «ጥሩግራሜያውያን፣ ግሪኮች እንደሰየማቸው 'ፍርግያውያን' የተባሉት» ማጎግ: «ማጎጋውያውያን፣ በግሪኮች 'እስኩቴሳውያን' የሚባሉት» ማዳይ (ማዴ): «ማዴያውያን፣ በግሪኮች 'ሜዶናውያን' የሚባሉት» ያዋን: «ኢዮኒያ እና ግሪኮቹ ሁሉ» ኤሊሳ: «ኤሊሴያውያን... አሁንም 'አዮልያውያን' ናቸው።» ጣርሶስ (ተርሴስ): «ጣርስያውያን፣ ኪልቅያ በጥንት እንዲህ ተባለና።» ደግሞ ከተማቸው ጠርሴስ ስለ ጣርሱስ እንደ ተሰየመ ይላል። ከጢሞስ (ኪቲም): «ደሴቲቱ ከጢማ፤ አሁንም ቆጵሮስ ትባላለች።» ደግሞ የከተማቸው ግሪክ ስም ኪቲዮስ ከከጢሙስ ነው ይላል። ጦቤል (ቶቤል): «ጦቤላውያን፣ አሁን 'ኢቤራውያን' የሚባሉት» ሞሶክ (ሞሳሕ): «ሞሶኬናውያን... አሁን ቀጰዶቅያውያን ናቸው።» ደግሞ የዋና ከተማቸው ማዛካ ስም ከሞሶክ ነው ይላል። ጢራስ (ቲራስ): «ጢራሳውያን፤ ግሪኮቹ ግን ስማቸው 'ጥራክያውያን' አደረጉት።» ኩስ (ኩሽ): «እትዮጵያውያን... ዛሬም ቢሆንም በራሳቸውም ሆነ በእስያ ባሉት ሰዎች ሁሉ 'ኩሳውያን' የተባሉ» ሳባስ (ሳባ): ሳባውያን ኤዊላስ (ኤውላጥ): «ኤዊሌያውያን፣ 'ጌቱሊ' የሚባሉ» ሳባጤስ (ሰብታ): «ሳባጤናውያን፣ አሁን ቤግሪኮች 'አስታቦራውያን' ይባላሉ።» ሳባክታስ (ሰብቃታ): ሳባክቴንውያን ራግሞስ (ራዕማ): ራግሜያውያን ዩዳዳስ (ድዳን): «ዩዳድያውያን፣ የምዕራብ ኢትዮጵያውያን ብሔር» ሳባስ (ሳባ): ሳባውያን መስራይም (ምጽራይም): ግብፅ ወይም በሱ አገር «ሜስትሬ» (ምስር) የሚባል «የመስራይምም ልጆን በቁጥር ስምንት ሆነው ከጋዛ እስከ ግብጽ ያለውን አገር ቢያዙም የአንዱን ስም ብቻ ነበራቸው እሱም ፍልስጥኤም ነው፤ ግሪኮች የዛችን አገር ከፊል 'ፓሌስቲና' ይሉታልና። ሌሎቹስ ሉዶዬም፣ ኤነሚምም፣ ሊቢያ ብቻ የኖረበትም አገሩንም ስለራሱ የጠራው ላቢም፣ ነዲምም፣ ጴጥሮሲምም፣ ከስሎዊምም፣ ከፍቶሪምም፣ ስለነሱ ከስሞቻቸው በቀር ምንምን አናውቅም፣ እነዚይ ከተሞች የተገለበጡበት ምክንያት ከዚህ በኋላ የምናስረዳው ኢትዮጵያዊው ጦርነት ነበረና።» ጱት (ፉጥ): ሊቢያ። «በሞራውያን አገር» አንድ ወንዝና ዙሪያ በግሪኮች ዘንድ ገና 'ጱት' ይባል ሲሆን አዲስ ስሙን ግን «ከመስራይም ልጆች መካከል 'ሊብዮስ' ስለተባለው» እንደ ተቀበለ ይነግራል። ከነዓን: ይሁዳ፣ «ከራሱ ስም 'ከነዓን' የሰየመው» ሲዶኒዮስ (ሲዶን): የሲዶኒዮስ ከተማ፣ «በግሪኮች ሲዶን የተባለ» አማጦስ (አማቲ): «አማጢኔ፣ እስከ ዛሬም በኗሪዎቹ 'አማጤ' የሚባል፣ መቄዶናውያን ግን ከዘሮቹ ስለአንዱ 'ኤጲፋኒያ' ብለው ሰየሙት።» አሩዴዮስ (አራዴዎን): «ደሴቲቱ አራዶስ» አሩካስ (ዐሩኬዎን): «በሊባኖስ ያለው አርኬ» «ዳሩ ግን ስለ ሰባት ሌሎቹ (የከነዓን ልጆች) ኬጤዮስ፣ ዬቡሴዮስ፣ አሞሬዮስ፣ ጌርጌሶስ፣ ኤውዴዮስ፣ ሲኔዮስ፣ ሳማሬዮስ፣ በቅዱሳን መጻሕፍት ከስሞቻቸው በቀር ምንምን የለንም፤ ዕብራውያን ከተሞቻቸውን ገለበጡና።» ኤላም: «የፋርሳውያን ቅድማያቶች የሆኑት ኤላማውያን» አሹር: አሦራውያንና በአሦር የተገነባ ከተማቸው ነነዌ አርጳክሳድ (አርፋክስድ): «አርጳክሳዳውያን፣ አሁን ከለዳውያን የሚባሉ» ሄበር (ኤቦር): «በመጀመርያ አይሁዶችን 'ዕብራውያን' የጠሩአቸው ከእሱ ነው።» ጳሌግ (ፋሌቅ): «'ፋሌክ' በዕብራውያን ዘንድ 'መለያየት' ማለት ነውና አሕዛብ ወደየአገሩ በመበተናቸው ጊዜ ስለ ተወለደ» እንዲህ እንደ ተሰየመ ያመለክታል። «ኤልሞዳድ፣ ሳሌፍ፣ አሴርሞጥ፣ ዬራ፣ አዶራም፣ አይዜል፣ ዴክላ፣ ኤባል፣ አቢማኤል፣ ሳቤዮስ፣ ኦፊር፣ እዊላትና ዮባብ - እነዚህ ከሕንድ ወንዝ ከኮፈን ጀምሮና ባጠገቡ ባለው በእስያ ክፍል ውስጥ ኖሩ።» አራም: «አራማውያን፣ ግሪኮች 'ሶርያዉያን' ያሏቸው» ኡዝ: (ዑፅ) «ኡዝ ትራኮኒቲስንና ደማስቆን መሠረተ፤ ይህም አገር ከፓሌስቲናና ከኰለ-ሲርያ መካከል ይገኛል።» ኡል (ሁል): አርሜኒያ ጋጤር (ጌቴር): ባክትርያውያን ሜሳ (ሞሶሕ): «ሜሳኔያውያን፣ አሁን 'ካራክስ ስፓሲኒ' ይባላል።» ላውድ (ሉድ): «ላውዳውያን፣ አሁን 'ልድያውያን' የሚባሉ» የቅዱስ አቡሊዴስ ዜና መዋዕል (226 ዓ.ም.) በብዙ ሮማይስጥና ግሪክ ቅጂዎች ሲገኝ በኦሪት ዘፍጥረት ምዕ. 10 ላሉት ስሞች በየሕዝቡ መታወቂያ ለመስጠት እንደገና ይሞክራል። አንዳንዴ ከዮሴፉስ ውጤት ጋር ተመሳሳይ ቢሆን ልዩነቶቹ ግን ሰፊ ናቸው፣ እነሱም፦ ጋሜር - ቀጰዶቅያውያን አስከናዝ - ሳርማትያውያን ሪፋት - ሳውሮማትያውያን ቴርጋማ - አርሜንያውያን ማጎግ - ገላትያውያን፣ ኬልቶች ኤሊሳ - ሲኩሊ (የፋሲካ ዜና መዋዕል: ትሮያውያንና ፍርጋውያን) ተርሴስ - ኢበራውያን፣ ቲሬንያውያን ኪቲም - መቄዶናይውያን፣ ሮማውያን፣ ላቲናውያን ቶቤል - «ሔታሊ» ሞሳሕ - እልዋርያውያን ሉዲም - ልድያውያን ዐናሚም - ጵንፍልያውያን ፈትሩሲም - ሉቅያውያን (1 ቅጂ፦ ቀርጤሳውያን) ቀፍቶሪም - ኪልቅያውያን ፉጥ - ትሮግሎዲታውያን ከነዓን - አፍሪ እና ፊንቄያውያን ዐሩኬዎን - ትሮፖሊታንያውያን ሉድ - ሓሊዞናውያን ቃይንም - «ከሳርማትያውያን ወደ ምሥራቅ የሚኖሩ» (1 ቅጂ) አልሞዳድ - ሕንዳውያን ሣሌፍ - ባክትርያውያን ሐስረሞት፣ ሳባ - አረባውያን ሀዶራም - ካርማንያውያን አውዛል - አርያናውያን (1 ቅጂ፦ ጳርቴያውያን አቢማኤል - ሂርካናውያን ዖባል - እስኩቴሳውያን ኦፊር - አርሜናውያን ደቅላ - ጌድሮስያውያን አራም - «ኤትያውያን» ሁል - ልድያውያን (1 ቅጂ፦ ኮልቅያውያን) ጌቴር - «ጋስጴንያውያን» ሞሶሕ - ሞሢኖይክያውያን (1 ቅጂ፦ ሞሶቄንያውያን) የ346 ዓ.ም. ዜና መዋዕል፣ በክርስቲያን ጸሐፊ ኤጲፋንዮስ ዘሳላሚስ የተጻፈው መጽሐፍ ፓናርዮን (367 ዓ.ም. ገደማ)፣ የፋሲካ ዜና መዋዕል (619 ዓ.ም.)፣ የጅዮርጅያ ታሪከኛ ሙሴ ካጋንካትቫትሲ (7ኛው ክፍለ ዘመን) የጻፈው የአልባንያ ታሪክ እና ዮሐንስ ስኩሊትዜስ የጻፈው የታሪኮች መደምደምያ (1049 ዓ.ም.) ሁሉ የአቡሊዴስን መታወቂያዎች የከተላሉ። ጦቤል: ጤሳልያውያን አርሞት : አረባውያን በ382 ዓ.ም. ገዳማ የጻፉት ቅዱስ ሄሮኒሙስ (ጀሮም) በጻፉት ጽሕፈት ዕብራይስጥ ጥያቄዎች በዘፍጥረት የዮሴፉስን መታወቂያዎች በአዲስ ዝርዝር አወጣ። የሄሮኒሙስ ዝርዝር በተግባር እንደ ዮሴፉስ ዝርዝር ይመስላል፤ እነዚህ ልዩነቶች ግን አሉ፦ የያፌት ልጅ ጡባል (ቶቤል) - «ኢቤራውያን፤ እነሱም ደግሞ ቄልጢበራውያን ከነሱ የተገኙላቸው እስፓንያውያን ናቸው፤ አንዳንድ ሰዎች ግን ኢጣልያውያን መሆናቸውን ይገምታል።» የአራም ልጅ ጌጤር (ጌቴር) - «አካርናንያውያን ወይም ካርያውያን» የአራም ልጅ ማሽ (ሞሶሕ) - ማዮንያውያን በኢሲዶሬ ዘሰቪሌ ጳጳሱና መምኅሩ ኢሲዶሬ ዘሰቪሌ 600 ዓ.ም. ገደማ በጻፉት ኤቲሚሎጊያይ የሄሮኒሙስን መታወቂያዎች ሁሉ ይደግማል፣ ከነዚህ ጥቃቅን ልዩነቶች በቀር፦: የኤቦር ልጅ ዮቅጣን - ሕንዳውያን የዮቅጣን ልጅ ሳሌፍ - ባክትርያውያን የያፌት ልጅ ማጎግ - «እስኩቴሳውያንና ጎታውያን» የጋሜር ልጅ አስከናዝ - «ሳርማትያውያን፣ ግሪኮቹ 'ሬጊንያውያን' የሚሏቸው» የኢሲዶሬ መታወቅያዎች ለያፌት ልጆች እንደገና በሂስቶሪያ ብሪቶኑም ይገኛሉ። የኢሲዶሬ መታወቂያዎች ደግሞ ለብዙ ኋለኞች መካከለኛ ዘመን መምህራን መሠረት ሆኑ። ዘመናዊ ጥያቄዎች በዘፍጥረት 10 የሚገኘው ትውልድ መጽሐፍ፣ የልጆቹ ስሞች 70 ወይም 72 አገሮችና ቋንቋዎች ሆኑ። ይህ እምነት ለረጅም ዘመን ሳይጠየቅ ተቀበለ። ነገር ግን በቅርቡ ክፍለ ዘመናት የቋንቋ ጥናት ሲመሠረት አዳዲስ ጥያቄዎች በአውሮፓ ተፈጠሩ። ጥያቄዎች የተነሡባቸው ዋን ምክንያቶች፦ ኤላም የሴም ልጅ ቢሆንም ኤላምኛ የሴማዊ ቋንቋዎች ቤተሠብ ዘመድ አይደለም። ሉድ የሴም ልጅ ቢሆንም ሉድኛ ሴማዊ ቋንቋ ሳይሆን የሕንዳዊ-አውሮፓዊ ቋንቋዎች ቤተሠብ አባል ነው። ከነዓን የካም ልጅ ቢሆንም ከነዓንኛ ሴማዊ ቋንቋ ይባላል። በቅዱሳን መጻሕፍት ያልተጠቀሱ የኖህ ልጆች ከመጽሐፍ ቅዱስ ውጭ ኖኅ ከሴም ካምና ያፌት ጭምር ሌላ ልጅ እንደ ተወለደለት የሚናገሩ ልዩ ልዩ ታሪኮች ይገኛሉ። በነዚህ ምንጮች ዘንድ ተጨማሪው ልጅ የሚወለደው ወይም ከማየ አይህ በፊት፣ ወይም በኋላ (ወይም በውሃው ጊዜ እራሱ) በመሆን ይለያል። በቁራን ሱራ «ሁድ» ዘንድ በመርከቡ እንዳይሣፈር እምቢ ያለ ሌላ ወንድ ልጅ ለ ኖኅ ነበረው። በመርከቡ በመሣፈር ፈንታ እሱ በተራራ ወጣና ሰመጠ። አንዳንድ የእስልምና ጸሐፊ ስሙ ወይም ያም ወይም ከነዓን እንደ ነበር ጽፏል። በአይርላንድ አፈ ታሪክ ዘንድ፣ በመርከቡ ለመሣፈር ያልተፈቀደ ቢጥ የተባለ ሌላ ወንድ ልጅ ለኖኅ ነበረው። በዚህ ታሪክ መሠረት ቢጥ ከዚያ በኋላ ወደ አይርላንድ ከነቤተሠቡ (በጠቅላላ 54 ሰዎች) ቢፈልሱም፣ ሁላቸው በማየ አይኅ ግን ሰጠሙ። በ9ኛው መቶ ዘመን ዓ.ም. በተጻፈ የአንግሎ-ሳክሰን ዜና መዋዕል ዘንድ፣ ሼይፍ የዌሰክሽ ሥርወ መንግሥት ቅድማያት ሲባል በመርከቡ ላይ የተወለደ የኖህ አራተኛ ወንድ ልጅ መሆኑ ይነገራል። በ1112 ዓ.ም. ገደማ ዊልያም ኦፍ ማልምዝቡሪ የእንግሊዝ ነገሥታት ትውልድ ጽፎ ግን ይህ ሼይፍ በመርከቡ ላይ ከተወለደው ከኖህ አራተኛው ወንድ ልጅ ከስትሬፊዩስ ዘር እንደ ነበር ብሏል። ኪታብ አል-ማጋል የተባለው ጥንታዊ አረብኛ መጽሐፍ (ከ«ቄሌምንጦስ መጻሕፍት» መሃል) እንደሚለው የኖህ አራተኛ ወንድ ልጅ ቡኒተር ከማየ አይኅ ቀጥሎ ተወልዶ ሥነ ፈለክም ፈጥሮ የናምሩድ አስተማሪ ሆነ። ለዚህ ተመሳሳይ ታሪኮች ለኖህ አራተኛ ልጅ የተለያዩ አጠራሮች ሲሰጡት ይታያል። ከነዚህም ጥንታዊው የግዕዝ ሰነድ መጽሐፈ አዳምና ሕይዋን (ስሙ ባርዊን ሆኖ)፤ ጥንታዊው የጽርዕ ሰነድ የመዝገቦች ዋሻ (ዮንቶን)፤ ፕሲውዶ- ('ሐሰተኛ') ሜቶድዮስ በተባለው ሰነድ (ዮኒቱስ)፣ በጽርዕ በ1213 ዓ.ም. የተጻፈው መጽሐፈ ንቡ (ዮናቶን)፤ በዕብራይስጥ በ12ኛው-14ኛው መቶ ዘመን አካባቢ የተጻፈው የይረሕምኤል ዜና መዋዕል (ዮኒጠስ)፣ እና በበርካታ አርሜንኛ ራዕዮች ውስጥ ማኒቶን ይባላል። ከዚህም በላይ ስለ ኖህ 4ኛ ወንድ ልጅ ተመሳሳይ ታሪኮች በጸሐፊዎቹ ጴጥሮስ ኮሜስቶር በ1152 ዓ.ም. ገደማ (ዮኒጡስ)፣ ጎድፍሬይ ዘቪቴርቦ 1177 ዓ.ም. (ኢሆኒቱስ)፤ ሚካኤል ሶርያዊው 1188 ዓ.ም. (ማኒቶን)፤ አቡ ሳሊኅ አርመናዊው 1200 ዓ.ም. ገደማ (አቡ ናይጡር)፤ ያዕቆብ ቫን ማይርላንት 1232 ገደማ (ዮኒቱስ)፤ አብርሃም ዛኩቶ 1496 ዓ.ም. (ዮኒኮ) እና ይሒኤል ቤን ሰሎሞን ሃይልፕሪን 1689 ዓ.ም. ገደማ (ዩኒኩ)። ማርቲን ዘኦፓቫ (1240 ዓ.ም. ገደማ)፣ የሚራቢሊያ ዑርቢስ ሮማይ ኋለኛ ቅጂዎች፣ እና የጆቫኒ ዲ ማሪንዮላ ክሮኒኮን ቦሄሞሩም (1347 ዓ.ም.) ሁላቸው ሲስማሙ፣ ወደ ጣልያን አገር ፈልሶ ሥነ ፈለክን ፈጥሮ ናምሩድንም ያስተማረው የኖህ አራተኛ ወንድ ልጅ ያኑስ ነበረ (የሮማ አረመኔው አምላክ 'ያኑስ' ሆነ ለማለት ነው)። በመነኩሴው አኒዮ ዳ ቪቴርቦ ዘንድ (1490 ዓ.ም.)፣ በግሪኮች ዘመን (~300 ዓክልበ) በባቢሎን የጻፈው ታሪከኛ ቤሮሶስ ለኖኅ ከማየ አይኅ በኋላ 30 ልጆች እንደ ተወለዱለት ጽፎ ነበር። ከነዚህም መካከል ቱዊስኮን፣ ጵሮሜጤዎስ፣ ያፔቶስ፣ ማክሮስ፣ «16 ቲታኖች»፣ ክራኖስ፣ ግራናዎስ፣ ውቅያኖስ እና ቲፌዮስ የተባሉ ወንድ ልጆች በስም ይጠቀሳሉ። ደግሞ የኖኅ ሴት ልጆች አራክሳ «ታላቂቱ»፣ ሬጊና፣ ፓንዶራ፣ ክራና እና ጤቲስ ይባላሉ። ነገር ግን አኒዮ ያገኘው ሰነድ የቤሮሶስ ሳይሆን ሐሰተኛ መሆኑ ዛሬ አይጠረጠርም። የውጭ ድረገጾች

45410

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8C%88%E1%89%A5%E1%88%A8%20%E1%8A%AD%E1%88%AD%E1%88%B5%E1%89%B6%E1%88%B5%20%E1%8B%B0%E1%88%B5%E1%89%B3

ገብረ ክርስቶስ ደስታ

በኢትዮጵያ የተገኙ የጥበብ ሰዎች በሥራዎቻቸው የቱንም ያህል መለኪያ ቢቀመጥላቸው ለገ/ክርስቶስ ግን ”ይህ ቀረው” ለማለት ማጣፊያው ያጥር ይሆናል፡፡ በሀሳቡና በስሜቱ ተፈትለው በጌጡት ስራዎቹ የተደነቅነውን ያክል ከአስተዋይነቱ፤ ከሥብእናውና ከማንነቱ እንደዚሁም ከጠንካራ ሠራተኝነቱ የምንማራቸው ብዙ ቁምነገሮች አሉ፡፡ በተወለን ሥራዎቹ ቀን ቀንን እየወለደው ሲቀጥል የዚህ ሠው ሥራዎች ውርስ ሆነው ለሁል ጊዜም አብረውን ይኖራሉ፡፡ ገብረ ክርስቶስን በስዕል ሥራው ዓለም አውቆታል፡፡ ይህ ብቻ አይደለም ለስሜቱም ቢሆን፤ በማጣትና በማግኘት ፣ በሞት ጭካኔ ፣ በብቸኝነት፣ በትካዜና ፍቅር በአጠቃላይ በሠው ልጅ ጠባይ ተለይተው የሚነሱ ማንነቶችን ነቅሶ…በግጥሞ የተወልን ሥራዎቹ ዘመን ተሻጋሪ ናቸው፡፡ የገብረክርስቶስ ደስታን ነገር ባስበው ሳስበው እንዲያው ደርሶ አንዳች የማልፋተው ሀሳብ በውስጤ ይራወጣል፡፡ መሽቶ እስኪነጋ ለኔ የዚህ ሰው ሥራ አዲስ ነው፡፡ በዛ ዘመን የተነሱ አስደናቂዎቹ ብእረኞች በአለም ተወዳደሪ መሆናቸውን ስመስክር ኩራት አለኝ፡፡ ነገርግን በቅጡ ለመዘከር የበቁት እጅግ ጥቂቶቹ መሆናቸውን ስረዳ “አደራ በላ“ መሆናችን ይታየኛል፡፡ ይሄ አስደናቂ ሰው ለአገሩ የነበረውን ፍቅር “ኢትዮጵያ እናቴ“ ሲል በሰጣት ቦታ የአገሩን ናፍቆት “አገሬ“ “እንደገና“ በተሰኙ ግጥሞቹ እንደዚሁም የአገር ቁጭቱን “የጾም ቀን“ እና “በባእድ አገር“ በተሰኙት ግጥሞቹ በሚገባ ገልጾታል፡፡ በተለይ አገሬ የተሰኘው ግጥሙ አንጀት ይበላል፡፡ ምን ይደረግ ይህ ታላቅ ሰው በስደት እንደማሰነ የአገሩን አፈር ለመቅመስ አለመታደሉ ያስቆጫል፡፡ ገብረ ክርቶስ ከአባቱ ከአለቃ ደስታ ነገዎ ከእናቱ ከወ/ሮ አፀደ ማርያም ወንድማገኝ በ1924 ዓ.ም በምስራቁ የሀገራችን ክፍል ሀረር ከተማ ተወለደ፡፡ ከዘር የሚወረስ አንዳች ነገር ካለ አባቱ አለቃ ደስታ በኢትዮጵያ ቤተክርስቲያን ሀይማኖታዊ ትምህርት ሊቅና በብራና የዕጅ ጽሁፎቻቸው በባህላዊው ሥዕሎቻቸው የተደነቁ ሰው እንደ ነበሩ ይነገራል፡፡ ገብረ ክርስቶስ ወላጅ እናቱን (ወ/ሮ አፀደ ማርያም ወንድማገኝ) ገና በልጅነቱ በሞት ተነጠቀ፡፡ መቸም የእናት ሞት ከባድ ነው፡፡ ብቻ አምላክ ጨርሶ አልከፋም አያቱ እማሆይ ብርቅነሽ ሳሳሁ ልክ እንደ እናት ማስረሻ…ልክ እንደናት ሆነው አሳደጉት ፡፡ የአባቱን እውቀት ብሎም የሥዕል ሥራ እያደነቀ ላደገው ትንሹ ገ/ክርስቶስ የሕይወት ጥሪውን የለየው ገና በጠዋቱ ነበር፡፡ በተለይ የሚደንቀው እዚህጋ ነው! እኮ ምን? ካላችሁ ገና የስድስት አመት ልጅ እያለ ”እናትነት” ብሎ የሠየማትን የእርሳስ ሥዕል አየን፡፡ ገና ብዙ የብዙ ብዙ ያሳየናል፡፡ ገብረ ክርስቶስ ለአባቱ የነበረው ፍቅር መቸም የተለየ ነው፡፡ የቱንንም ያህል አድናቆት ”እረፍት አድርግ አሁን” በሚለው ግጥሙ ገልጾታል፡፡ አንጀት የሚበላ ግጥም ነው! ገብረ ክርስቶስ 1961 ከ ሄድ ሲድኒ ጋር ባደረገው አጭር ቃለ መጠይቅ ስለ አባቱ የሚከተውን ብሎ ነበር፡- አበቴ ቅዱሳን መጻህፍትን በእጁ ይጽፍ ነበር፡፡ በዘመኑ ዘመናዊ የህትመት መሳሪያ በሀገራችን የነበረ ቢሆንም በኖረው ባህል መሠረት በእጅ የተዘገጁ መጻህፍቱን ተመራጭ ነበሩ፡፡ ለመጸሀፍቱ ዝግጅት የሚያስፈልገውን መጻፊያም ሆነ ቀለሙን ያዘጋጅ የነበረውና እራሱ ሲሆን በቅዱሳን መጻህፍቱ ውሥጥ የሚካተቱ ምስሎችን ይሠራ ነበር፡፡ በልጅነት ጊዜዬ የአባቴን ሥራዎች እያየው እደነቅ ነበር፡፡ በየቀኑ ሥዕል እንደሠራም ያበረታታኝ ነበር፡፡ የመጀመሪያ ደረጃ ትምህርቱን በትውልድ ከተማው ሀረር ራስ መኮንን የመጀመሪያ ደረጃ ትምህርት ቤት ተምሮ ሲያጠናቅቅ ለሁለተኛና ለከፍተኛ ደረጃ ትምህርቱ አዲስ አበባ ተቀበለችው፡፡ ሸገር የሁሉም አድባር! እንደመጣ በቅድሚያ የተመደበው በኮተቤ ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤት ሲሆን የሁለተኛ ደረጃ ትምህርቱን ያጠናቀቀው በጄኔራል ዊንጌት ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤት ነው፡፡ በዛ ዘመን በንጉስ ኃይለ ሥላሴ መልካም ፈቃድ ለባለ ብሩሕ አእምሮ ተማሪዎች ከተዘጋጁት የትምህር ተቋማት መካከል ኮተቤና ጄኔራል ውንጌት ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤቶች ቀዳሚዎቹ መሆናቸውን ልብ ይሏዋል፡፡ በኮተቤ ሁለተኛ ደረጃ አጭር ቆይታው በኢትዬጵያ የጥበብ ዘርፍ ከፍተኛ ዝና ያላቸውን ስመጥሮቹን በተለይ መንግስቱ ለማንና አፈወርቅ ተክሌን የመተዋወቅ ዕድል አግኝቷል፡፡ የሁለተኛ ደረጃ ትምህርቱን በጥሩ ውጤት ካጠናቀቀ በዃላ ለከፍተኛ ትምህርት በቀዳማዊ ሐይለ ስላሴ ዩኒቨርሲቲ ኮሌጅ (የአሁኑ አዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ) ሳይንስ ፋካልቲ የተመደበው ገብረ ክርስቶስ ትምህርቱን የተከታተለው ለአጭር ጊዜ ነበር ፡፡ ደረቁን ሳይንስ ሳይወደው ቀርቶ ወይም በሌላ ምክንያት የሁለተኛ ዓመት ተማሪ እያለ የኑቨርሲቲ ትምህርቱን አቋርጦ ወጣ፡፡ በሳይንስ ትምህርቱ ገፍቶበት የበቃ የግብርና ባለሙያ እንዲሆንላቸው ሲመኙ ለነበሩት ቤተሠቦቹ አጋጣሚው እንደ ዱብ እዳ የከፋ ነበር፡፡ እሱ ግን ሙያ በልብ ነው ብሎ በውሳኔው ፀና፡፡ በጥበብ ስኬት ሲታሰብ መቸም ያለ ገቢ ብቻውን አይሆንም፡፡ ገንዘብ አስፈላጊ ነው፡፡ ለምግብም ቢሆን፤ ለልብስ ወይም ደግሞ ለዛች ለምናቃት ነገር ወይም አንዳንዴ ውቤ በረሃ ጎራ ለማለት ካስፈለገ፡፡ ገብረ ክርስቶስ ማንንም አላስቸገረም፡፡ ለዚሁም በቀድሞው የንጉሰ ነገስት መንግስት መስሪያ ቤቶች ተቀጥሮ መሥራት አንዱ አማራጭ ሆኖ ተገኘ እናም ጥበብን እረዳት ለሱም ደሞዝ ተቆረጠለት፡፡ ገብረ ክርስቶስ ከሠራባቸው የመንግስት መስሪያ ቤቶች መካከል የንጉሠ ነገስት መንግስት የአፈር ምርምር ላቦራቶሪ፤ አውራ ጎዳና ባላስልጣን እና የኢትዮጵያ ንግድ ባንክ የሚጠቀሱ ሲሆን አዲስ አበባ በሚገኘው ስብስቴ ነጋሲ አንደኛ ደረጃ ትምህርት ቤት መመህር ሆኖም ሰርቷል፡፡ ማምሻም ዕድሜ ነው እንደሚባለው የቀድሞዋ ምዕራብ ጀርመን እንዲማር ልትጠራው ጥቂት ጊዜ ሲቀር በሥዕል ሙያው የመጀመሪያ የሆነውን የሥራ ቅጥር አገኘ፡፡ በዘመኑ በአሜሪካ መንግስት ድጋፍ ሲደረግለት በነበረ የመማሪያ መጻህፍት ዝግጅት ፕሮጀክት የተቀጠረው ገብረ ክርስቶስ በወቅቱ የነበረው የሥራ ሀላፊነት ለሕጻናት በሚዘጋጁ መጻህፍት እንዲካተቱ የተመረጡ የሥዕል ሥራዎችን ማዘጋጀት ነበር፡፡ ገብረ ክርስቶስ በ ሃያ አንደኛው ዓመቱ አካባቢ ያልታሰበ ነገር ገጠመው፡፡ ቆዳን በሚያሳስርና የቆዳን ቀለም በሚለውጥ ለምጥ መሳይ መጥፎ በሽታ ተያዘ፡፡ ላገኘው በሽታ ፈውስ በሀገር ቤትና በውጭ ፈለገ አስፈለገ፡፡ ነገርግን መፈትሄ አልተገኘም፡፡ እያዋለ ሲያድር በሽታው በአካሉ ላይ ሠለጠነ የሰውነቱን ቆዳ በላው፤ ቅርጸ ሰውነቱ ብቻ ሲቀር የፊቱን ቀዳ ጨርሶ ለወጠው፡፡ ሳይደግስ አይጣላም! ትላለች ወ/ሮ ጠንፌ፡፡ ጠንፌን እዚህ ምን አመጣት? እሷ ምን አውቃ ነው? ለኔ ግን ቀለሞችን ለምን እንከን እንደሚከተላቸው አይገባኝም፡፡ እንደ ወ/ሮ ጠንፌ ለአፍታም ቢሆን አሠብኩኝ ግን እውነቱ እንደዚህ ነው በገብሬ ላይ የመጣው በሽታ ለቀጣዩ ሥራው የፈየደው አንዳች ነገር ከሌለ በሽታው በህይወቱና በሥራው ላይ ያሳደረው ተጽእኖ በቀላሉ ሊገመት አይችልም፡፡ ገብረ ክርስቶስ በውጭ ሀገር ሥነ ጥበብን ለመማር 1949 ወደ ቀድሞዋ ምዕራብ ጀርመን አቀና፡፡ ወቅቱ የሁለተኛው ዓለም ጦርነት ካበቃ ከ12 ዓመት በዃላ ሲሆን ጀርመን ከጦርነቱ አገግማ የጥበብ ሥራዎች በሠፊው መሠራት የጀመሩበት ነበር፡፡ እንደሚታወቀው የናዚ አጋዛዝ በጥበብ ሥራዎች ላይ በነበረው ቁጥጥር ምክንያት የስዕል ሥራ ከመዳከሙም በላይ ብዙ ባለሙያዎች ሥራቸውን ማቆም ወይም ከሀገር መሰደድ እጣቸው ነበር፡፡ የጦርነቱ ማብቃትንን እንደዚሁም የናዚ መንግስት መወገድን ተከትሎ ባሉት ጥቂት ዓመታት በጀርመን የጥበብ ሥራ በእጅጉ መነቃቃት የታየባት ሀገር ነበረች፡፡ በዚህ እረገድ በተለይ ኮለኝ የሚገኘው የጥበብ ትምህርት ቤት የጦርነቱ ማብቃትን ተከትሎ ወደ ሀገራቸው የተመለሱ የሥዕል ባለሙያዎችና ከሌሎች ሀገራት የሚመጡ ተማሪዎችና ምሁራን መሠብሰቢያ ከመሆኑም በላይ የጀርመን የረቂቅ ሥዕል ለመጀመሪያ ጊዜ የተዋወቀበት ተቋም እንደሆነ ይታመናል፡፡ ገብረ ክርስቶስ በኮለን የጥበብ ትምህርት ቤት በቆየባቸው አምስት ዓመታት ሥለ ሥዕል አሠራር፤ቅብ አጠቃቀምና ሌሎች የሥዕል መሳሪያዎችና አጠቃቀማቸውን በሚገባ ከማወቁም በላይ በረቂቅ ሥዕል ሥራ ከፍተኛ ዝና የነበራቸውን ምሁራን ለማወቅና ሥራቸውን ለመመልከት እድል ያገኘበት አጋጣሚም ነበር፡፡ ገብረ ክርስቶስ በጀርመን ሀገር እያለ በረቂቅ ስዕል አሳሳሉ ከታወቀው ሩሲያዊ ዋሲስኪ ካዲስኪና ከሌሎች የአውሮፓ ረቂቅ ሥዕል ጠቢባን ጋር መገናኘቱን ተከትሎ ለረቂቅ ስዕል ሥራ ከፍተኛ ፍቅር እንዳደረበት ይነገራል፡፡ ሠዓሊ ዮሀንስ ገዳሙ የጀርመን ኢንባሲና የአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ በጋራ ባዘጋጁት የገብረ ክርስቶስ መታሰቢያ ጥራዝ ላይ እንደገለጸው ገብረ ክርስቶስ የኮለኝ ትምህርቱን ተከትሎ ባሳየው ለውጥ ከቀደሙት የሥዕል ሥራዎቹ በተለየ ለረቂቅ ሥዕል ሥራ ትኩረት ከመስጠቱ በተጨማሪ በቅብ አመራረጡ ከደማቅ ቀለም ይልቅ ጥቁርና ግራጫ ቀለሞችን በአብዛኛው ይጠቀም እንደነበር ገልጿል፡፡ ከኮለኝ የሥነ ጥበብ ትምህርት ቤት በከፍተኛ ውጤት መመረቁን ተከትሎ በተበረከተለት የስዕል መስሪያ ስቱዲዬ የተለያዩ ሥዕሎችን በማዘጋጀት የአንድ ሰው የሥዕል አውደ ርእይ ለማቅረብ ችሏል፡፡ ይህንን የሥዕል አውደ ርዕይ ለማቅረብ ከዓንድ ዓመት በላይ ከፍተኛ ዝግጅት ማድረጉና በተለይ በመሀሉ ለትምህርታዊ ጉብኝት በተለያዩ የአውሮፓ ከተሞች ባደረገው ትምህርታዊ ጉዞ ያገኘው ልምድ ስኬታማ አውደ ርዕይ ለማዘጋጀት እንዳስቻለው ይነገራል፡፡ ገብረ ክርስቶስ በይበልጥ የሚታወቀው በሥዕል ሥራዎቹ ቢሆንም ለስሜቱም ቢሆን የጻፋቸው ጥቂት ግን ተወዳጅ የግጥም ሥራዎቹ በኢትየጵያ በዘርፉ ትልቅ ስም ካላቸው ሰዎች ተርታ አስቀምጠውታል፡፡ ገብረ ክርስቶስ በረቂቅ የሥዕል አቀራረቡ በሀገራችን መነጋገሪያ የሆነውን ያክል ግጥሞቹ የራሳቸው የቃላት አሰላለፍን የሚከተሉና የቤት አመታታቸው ቁጥር ከተለመዱት የግጥም ቤቶች የተለዩ መሆናቸው በጥበብ ቤተሠቦች መነጋገሪያ መሀናቸው አልቀረም፡፡ ገብረ ክርስቶስ የተለያዩ ጭብጦችን ነቅሶ የጻፋቸው የግጥም ሥራዎቹ የተለዩና ሥሜት የሚኮረኩሩ ከመሆናቸው በላይ የቃላት አመራረጡ እጅግ ግልጽና ቀላል በመሆናውቸው ማንኛውም አንባቢ የሚረዳቸው ናቸው፡፡ ገብረ ክርስቶስ በግጥሙ በይበልጥ የታወቀው 1959 ዓም ጀመሮ ሲሆን በተለይ በዛው ዓመት መጨረሻ በአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ አዘጋጅነት ገብሬን፤ መንግስቱ ለማና ጸጋዬ ገብረመድህን ጨምሮ ሌሎች በወቅቱ በግጥም ሥራቸው የታወቁ ጥበበኞች በታደሙበት መድረክ ባቀረበው ግጥም በልዩ አጻጻፉና በዜመኛ አነባቡ ያልተደነቀ ታዳሚ እንዳልነበረ በወቅቱ ፕሮግራሙን የቀረጸው ጋዜጠኛ ወርቁ ተገኝ ምስክርነቱን ሰጥቷል፡፡ ገብረ ክርስቶስ በወቅቱ በአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ መድረክ ካነበባቸው ግጥሞች መካከል ˝የፍቅር ቃጠሎ˝ ቀጥሎ ቀርባለች፡፡ የፍቅር ቃጠሎ ጉንጭሽ ፅጌረዳ ሞቆት የፈነዳ አይንሽ የጠዋት ጨረር የበራ ማለዳ፡፡ የማትጠገቢ የሥንዴ ራስ ዛላ አገዳ ጥንቅሽ ጠብ አትይ አንጀቴ ባኝክ ብመጥሽ፡፡ ቆንጀ ነሽ አንቺዬ እሳት ነበልባል ነሽ ንዳድ ባከላቴ ሆነሻል ሙቀቴ ሆነሻል ህይወቴ፡፡ የጋለው ትንፋሽሽ የሞቀው ምላስሽ ማርኮኝ በከንፈርሽ እጄን ሰጥቻለው እስረኛ ሆኛለው፡፡ ያቀጠቅጠኛል ወባ ቅናት ገብቶ ልቤን አስፈራርቶ ትኩሳት አምጥቶ፡፡ ፍቅርሽ አቃጠለኝ በመልክሽ ልተክዝ እቀፊኝ ልቀዝቅዝ ንከሺኝ ልደንዝዝ፡፡ (ገብረ ክርስቶስ ደስታ፤ ህዳር 11 ቀን 1951 ዓ.ም) የገብረ ክርስቶስ ግጥሞች ከምናውቃቸው ከመደበኛዎቹ የግጥም ቤት አሠላለፍ የተለዩ ናቸው፡፡ በተለይ ግጥም የግድ ቤት መምታት አለበት ወይም የለበትም በሚል በወግ አጥባቂ የኪነ ጥበብ ሰዎችና በተቃራኒው በተሠለፉ እንደ ገብረ ክርስቶስና ደረጄ ደሬሳ ያሉት የሚነሳው ሙያዊ ክርክር በልዩነት ሲቀጥል በማንኛውም ደረጃ በሚጻፉ ግጥሞች የሚነሱ ጭብጦች፤ የሥንኝ ትስስር እንደዚሁም የመነሻና መድረሻ ስንኞችን የሚደግፉ ሀሳቦች ይዘት መቸም ቢሆን ትኩረት የሚሰጣቸው ናቸው፡፡ ከላይ በቀረበው የገብረ ክርስቶስ ˝የፍቅር ቃጠሎ˝ ግጥም አይንሽ የጠዋት ጨረር እና ቆንጀ ነሽ አንቺዬ የሚሉት ስንኞች ቤት አልባ ሆነው ቢታዩም ለቀጣይ የግጥሞቹ ስንኞች ደጋፊ መነሻና ውበት ሆነዋል፡፡ በተለይ ግጥሙ በንባብ ሲሰማ የተጠቀሱትን ስንኞች ያላቸውን ሚና በግልጽ መመልከት ይቻላል፡፡ የገብረክርስቶስ ግጥም የተለየ ቃናን ለመረዳት ቀጥሎ ያለቸውን ግጥም እንመልከት ሁሉ እንደዘበት ሁሉም በዘልማድ ሁሉም እንዲያው እንዲያው የሚሆን መስሎሃል:: ጉንዳንን ተመልከት- የወፍ ቤትን አጥና- ንቦችን አስተውል- አንድ የውሻ ጩኽት ሙዚቃ እየሆነ… አለምን ያነጋል፡፡ ቀደም ሲል እንዳመለከትኩት የገብረ ክርስቶስ የጻፋቸው ግጥሞች እንደ ሥዕሎቹ በሰፊው አልታወቁም፡፡ ለዚህ ዋነኛው ምክንያት ለሥዕል ሥራው ቅድሚያ መስጠቱ ሊሆን ይችላል፡፡ ነገርግን ገብረ ክርስቶስ በሕይወት እያለ በተለያየ አጋጣሚ ያነበባቸውን፤ በዛሬይቱ ኢትዮጵያ ጋዜጣ ላይ በተለያየ ጊዜ የታተሙትንና በሀገር ቤትና በውጭ ሀገር እያለ በማስታወሻው የተዋቸውን ግጥሞቹን ከያሉበት በማሰባሰብና በመተየብ ለህዝብ እንዲደርሱ ጥረት ላደረጉት በተለይም ለላስ ቬጋሱ አሠፋ ገብረ ማርያምና ጓደኞቹ ከፍተኛ አድናቆት አለኝ፡፡ በዚህ ግለ-ታሪክ ውስጥ የተካተቱት ግጥሞች በሙሉ የተገኙት እነ አሰፋ ካዘጋጁት የግጥም መድብል ሲሆን ገብረ ክርስቶስ በተለያየ ጊዜ የጻፋቸው አርባ ያህል ግጥሞች ተካተዋል፡፡ ገብረ ክርስቶስ ደስታ

52331

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%A6%E1%88%AA%E1%88%B5%20%E1%8C%86%E1%8A%95%E1%88%B6%E1%8A%95

ቦሪስ ጆንሶን

አሌክሳንደር ቦሪስ ደ ፕፌፍል ጆንሰን (/ /; ሰኔ 19 1964 ተወለደ) የእንግሊዝ ጠቅላይ ሚኒስትር እና የወግ አጥባቂ ፓርቲ መሪ ሆኖ የሚያገለግል ብሪቲሽ ፖለቲከኛ ነው እና ከ 2019 ጀምሮ ቆይቷል ። የውጭ ጉዳይ ሚኒስትር ነበር እና ከ 2016 እስከ 2018 የኮመንዌልዝ ጉዳዮች እና የለንደን ከንቲባ ከ 2008 እስከ 2016. ጆንሰን ከ 2015 ጀምሮ የ እና የፓርላማ አባል () አባል እና ቀደም ሲል ለሄንሌ ከ 2001 እስከ 2008 ነበር. ጆንሰን በኢቶን ኮሌጅ ገብተው ክላሲክስን በባሊዮል ኮሌጅ ኦክስፎርድ አነበበ። እ.ኤ.አ. በ1986 የኦክስፎርድ ዩኒየን ፕሬዝዳንት ሆነው ተመረጡ። በ1989 የብራሰልስ ጋዜጠኛ፣ በኋላም የፖለቲካ አምደኛ ለዴይሊ ቴሌግራፍ፣ እና ከ1999 እስከ 2005 የ መጽሔት አዘጋጅ ነበር። በ2001 የፓርላማ አባል ሆነው ከተመረጡ በኋላ። ጆንሰን በኮንሰርቫቲቭ መሪዎች ሚካኤል ሃዋርድ እና ዴቪድ ካሜሮን የጥላ ሚኒስትር ነበሩ። እ.ኤ.አ. በ 2008 የለንደን ከንቲባ ሆነው ተመርጠዋል እና ከኮመንስ ምክር ቤት ተነሱ; እ.ኤ.አ. በ2012 ከንቲባ ሆኖ በድጋሚ ተመርጧል። በ2015 ምርጫ ጆንሰን ለኡክስብሪጅ እና ለሳውዝ ሩይስሊፕ የፓርላማ አባል ተመረጠ። በሚቀጥለው ዓመት, እንደገና ከንቲባ ሆኖ ለመመረጥ አልፈለገም. እ.ኤ.አ. በ2016 የአውሮፓ ህብረት አባልነት ህዝበ ውሳኔ ለ በተካሄደው የድምፅ ፈቃድ ዘመቻ ውስጥ ታዋቂ ሰው ሆነ። ቴሬዛ ሜይ ከህዝበ ውሳኔው በኋላ የውጭ ጉዳይ ሚኒስትር ሾሟት; የግንቦት ወደ ብሬክሲት እና የቼከርስ ስምምነትን በመቃወም ከሁለት አመት በኋላ ስራውን ለቋል። ሜይ እ.ኤ.አ. እሱ የብሬክዚት ድርድሮችን እንደገና ከፍቷል እና በሴፕቴምበር መጀመሪያ ላይ በአወዛጋቢ ሁኔታ ፓርላማ ውስጥ; ጠቅላይ ፍርድ ቤት ድርጊቱን በዚያ ወር በኋላ ህገወጥ መሆኑን ወስኗል። የተሻሻለው የብሬክሲት የመውጣት ስምምነት ከአውሮፓ ህብረት ጋር ከተስማማ በኋላ የአየርላንድን ጀርባ በአዲስ የሰሜን አየርላንድ ፕሮቶኮል በመተካት ፣ነገር ግን ለስምምነቱ የፓርላማ ድጋፍ ባለማግኘቱ ጆንሰን ወግ አጥባቂ ፓርቲን በመምራት ለታህሳስ 2019 ፈጣን ምርጫ ጠራ። ድል ​​በ 43.6 በመቶ ድምጽ እና ከ 1987 ጀምሮ የፓርቲው ትልቁ መቀመጫ ድርሻ። እ.ኤ.አ. ጥር 31 ቀን 2020 ዩናይትድ ኪንግደም ከአውሮፓ ህብረት አባልነት በመውጣት የሽግግር ወቅት እና የንግድ ድርድር ወደ አውሮፓ ህብረት - ዩኬ የንግድ እና የትብብር ስምምነት ገባች። የኮቪድ-19 ወረርሽኝ የፕሪሚየር ስልጣኑ ዋና ጉዳይ ሆነ። መንግሥት በተለያዩ የአደጋ ጊዜ ኃይሎች ምላሽ ሰጠ፣ ተፅዕኖውን ለመቅረፍ በመላው ኅብረተሰቡ ውስጥ እርምጃዎችን አስተዋውቋል፣ እና አገር አቀፍ የክትባት መርሃ ግብር እንዲዘረጋ አፅድቋል። ጆንሰን የመቆለፊያ እርምጃዎችን ለማስተዋወቅ ያለውን ተቃውሞ ጨምሮ ለበሽታው አዝጋሚ ምላሽ ተችቷል ። ጆንሰን በብሪቲሽ ፖለቲካ ውስጥ አከራካሪ ሰው ነው። ደጋፊዎቹ ቀልደኛ እና አዝናኝ ሲሉ አወድሰውታል፣ ይግባኝ ከባህላዊ ወግ አጥባቂ መራጮች አልፏል። በአንጻሩ፣ ተቺዎቹ ውሸታም፣ ልሂቃን፣ ውሸታምነት፣ እና ጎጠኝነት ሲሉ ከሰዋል። ተንታኞች የእሱን የፖለቲካ ዘይቤ እንደ እድል ሰጪ፣ ፖፕሊስት ወይም ተግባራዊ አድርገው ገልፀውታል። የመጀመሪያ ህይወት አሌክሳንደር ቦሪስ ዴ ፔፌል ጆንሰን በኒውዮርክ ከተማ ማንሃተን የላይኛው ምስራቅ ጎን ከ 23 አመቱ ስታንሊ ጆንሰን እና ከዚያም በኮሎምቢያ ዩኒቨርስቲ ኢኮኖሚክስ እየተማረ እና የ22 ዓመቷ ሻርሎት ፋውሴት አርቲስት በ19 ሰኔ 1964 ተወለደ። ከሊበራል ምሁራን ቤተሰብ። የጆንሰን ወላጆች ወደ አሜሪካ ከመሄዳቸው በፊት በ1963 ተጋቡ። በሴፕቴምበር 1964 ቻርሎት በኦክስፎርድ ዩኒቨርሲቲ መማር እንድትችል ወደ ትውልድ አገራቸው እንግሊዝ ተመለሱ። በዚህ ጊዜ ከልጇ ጋር በኦክስፎርድ ከተማ ዳርቻ በምትገኘው ኖረች እና በ1965 ራሄል የተባለች ሴት ልጅ ወለደች። በጁላይ 1965 ቤተሰቡ ወደ ሰሜን ለንደን ወደ ክራውክ ኤንድ ተዛወረ እና በየካቲት 1966 ወደ ዋሽንግተን ዲሲ ተዛወሩ ስታንሊ ከአለም ባንክ ጋር ተቀጥሮ ተቀጠረ። ከዚያም ስታንሊ በሕዝብ ቁጥጥር ላይ ባለው የፖሊሲ ፓነል ሥራ ወሰደ እና ቤተሰቡን በሰኔ ወር ወደ ኖርዌክ፣ ኮነቲከት አዛውሯል። ሦስተኛው ልጅ ሊዮ በሴፕቴምበር 1967 ተወለደ እ.ኤ.አ. በ 1969 ቤተሰቡ ወደ እንግሊዝ ተመለሱ እና በዌስት ኔዘርኮት እርሻ ፣ በዊንስፎርድ አቅራቢያ በሶመርሴት ፣ በምእራብ ሀገር በኤክሞር ላይ በሚገኘው የስታንሌይ የርቀት ቤተሰብ ቤት ሰፈሩ። እዚያም ጆንሰን የቀበሮ አደን የመጀመሪያ ልምዶቹን አግኝቷል። አባቱ ከኔዘርኮት አዘውትሮ ይቀር ነበር፣ ጆንሰን በአብዛኛው በእናቱ እንዲያድግ፣ በአው ጥንዶች ታግዞ ነበር። ጆንሰን በልጅነቱ ፀጥ ያለ እና ጥበበኛ እና መስማት የተሳነው ነበር፣ በዚህም ምክንያት ጆሮው ላይ ግርዶሽ ለማስገባት ብዙ ቀዶ ጥገና ተደረገ። እሱ እና ወንድሞቹ እና እህቶቹ ከልጅነታቸው ጀምሮ በከፍተኛ ደረጃ እንቅስቃሴዎች ውስጥ እንዲሳተፉ ይበረታታሉ ፣ ከፍተኛ ስኬት ከፍተኛ ግምት ተሰጥቶታል ። የጆንሰን የመጀመሪያ ምኞት "የዓለም ንጉስ" መሆን ነበር። ልጆቹ ከወንድሞቻቸው እና እህቶቻቸው ውጪ ጥቂት ጓደኞች ስላሏቸው በጣም ይቀራረባሉ። እ.ኤ.አ. በ 1969 መገባደጃ ላይ ቤተሰቡ ወደ ምዕራብ ለንደን ወደ ሚዳ ቫሌ ተዛወረ ፣ ስታንሊ በለንደን ኢኮኖሚክስ ትምህርት ቤት የድህረ-ምረቃ ጥናት ጀመረ ። እ.ኤ.አ. በ1970፣ ቻርሎት እና ልጆቹ ለአጭር ጊዜ ወደ ኔዘርኮት ተመለሱ፣ ጆንሰን በዊንስፎርድ መንደር ትምህርት ቤት ገብተው ወደ ለንደን ከመመለሳቸው በፊት በፕሪምሮዝ ሂል ሰፍረው በ የመጀመሪያ ደረጃ ትምህርት ቤት ተማሩ። አራተኛ ልጅ እና ሶስተኛ ወንድ ልጅ ጆሴፍ በ1971 መጨረሻ ተወለዱ። ስታንሊ በአውሮፓ ህብረት ኮሚሽን ተቀጥሮ ከሰራ በኋላ፣ ቤተሰቡን በሚያዝያ 1973 ወደ ዩክሌ፣ ብራስልስ አዛወረ። ቻርሎት የነርቭ ችግር ገጥሟት እና በክሊኒካዊ የመንፈስ ጭንቀት ሆስፒታል ገብተው ነበር፣ ከዚያ በኋላ ጆንሰን እና እህቶቹ በ1975 ወደ እንግሊዝ ተመልሰው በምስራቅ ሱሴክስ በሚገኘው የመሰናዶ አዳሪ ትምህርት ቤት አሽዳውን ሃውስ እንዲማሩ ተልከዋል። እዚያም የራግቢ ፍቅር በማዳበር በጥንቷ ግሪክ እና በላቲን ጎበዝ ነበር፤ ነገር ግን አስተማሪዎች አካላዊ ቅጣትን መጠቀማቸው አስደንግጦታል። ይህ በእንዲህ እንዳለ በታህሳስ 1978 የወላጆቹ ግንኙነት ተቋረጠ; በ 1980 ተፋቱ እና ሻርሎት በኖቲንግ ሂል ፣ ዌስት ለንደን ውስጥ ወደሚገኝ አፓርታማ ሄደች ፣ እና ልጆቿ ለብዙ ጊዜ አብረውባት ተቀላቅለዋል። ኢቶን እና ኦክስፎርድ፡ 1977–1987 ጆንሰን በበርክሻየር ዊንዘር አቅራቢያ በሚገኘው ኢቶን ኮሌጅ ለመማር የኪንግስ ስኮላርሺፕ አግኝቷል። እ.ኤ.አ. በ 1977 የመኸር ወቅት ላይ እንደደረሰ ፣ ከመጀመሪያ ስሙ አሌክሳንደር ይልቅ መካከለኛ ስሙን ቦሪስን መጠቀም ጀመረ እና ታዋቂ የሆነበትን “ኤክሰንትሪክ የእንግሊዝኛ ሰው” አዳብሯል። የእናቱን ካቶሊካዊነት ትቶ የእንግሊዝ ቤተ ክርስቲያንን ተቀላቀለ የአንግሊካን እምነት ተከታይ ሆነ። የትምህርት ቤት ሪፖርቶች ስለ ስራ ፈትነቱ፣ ቸልተኝነት እና ዘግይቶ በመቅረቱ ቅሬታ አቅርበዋል፣ ነገር ግን በኤቶን ታዋቂ እና ታዋቂ ነበር። ጓደኞቹ ባብዛኛው ከከፍተኛ መካከለኛ እና ከፍተኛ ባለጸጎች ነበሩ፣ ምርጥ ጓደኞቹ ከዛ ዳርየስ ጉፒ እና ቻርለስ ስፔንሰር ሲሆኑ ሁለቱም በኋላ ወደ ኦክስፎርድ ዩኒቨርሲቲ አብረውት በመሄድ እስከ ጎልማሳነት ድረስ ጓደኛሞች ሆነው ቆይተዋል። ጆንሰን በእንግሊዘኛ እና በክላሲክስ የላቀ ውጤት በማምጣት በሁለቱም ሽልማቶችን በማሸነፍ የትምህርት ቤቱ ተከራካሪ ማህበረሰብ ፀሀፊ እና የት/ቤቱ ጋዜጣ ዘ ኢቶን ኮሌጅ ዜና መዋዕል አዘጋጅ ሆነ። እ.ኤ.አ. በ 1981 መገባደጃ ላይ ፣ ትንሹ ፣ እራሱን የመረጠው ልሂቃን እና ማራኪ የፕሬፌቶች ቡድን የፖፕ አባል ተመረጠ። በኋላ በጆንሰን ሥራ ፖፕ ውስጥ መግባት ተስኖት ከነበረው ዴቪድ ካሜሮን ጋር የፉክክር ነጥብ ነበር። ኢቶንን ለቆ እንደወጣ፣ ጆንሰን በክፍተት አመት ወደ አውስትራሊያ ሄደ፣እዚያም እንግሊዘኛ እና ላቲን በቲምበርቶፕ፣ከውጭ የታሰረ-የጊሎንግ ሰዋሰው ካምፓስ አስተምሮ፣ልሂቃን ራሱን የቻለ አዳሪ ትምህርት ቤት. ጆንሰን በ , የአራት-ዓመት ኮርስ በክላሲክስ, ጥንታዊ ስነ-ጽሑፍ እና ክላሲካል ፍልስፍና ላይ የ ን ለማንበብ የነፃ ትምህርት ዕድል አግኝቷል. እ.ኤ.አ. በ 1983 መገባደጃ ላይ በዩኒቨርሲቲው በማትሪክ ፣ በ 21 ኛው ክፍለ ዘመን ሁለተኛ አስርት ዓመታት ውስጥ የብሪታንያ ፖለቲካ እና ሚዲያን ከተቆጣጠሩት የኦክስፎርድ የመጀመሪያ ዲግሪዎች አንዱ ነበር ። ከነሱ መካከል ዴቪድ ካሜሮን፣ ዊልያም ሄግ፣ ሚካኤል ጎቭ፣ ጄረሚ ሀንት እና ኒክ ቦሌስ ሁሉም የኮንሰርቫቲቭ ፓርቲ ፖለቲከኞች ሆነዋል። በኦክስፎርድ እያለ ጆንሰን በኮሌጅ ራግቢ ዩኒየን ተሳትፏል፣ ለ ኮሌጅ ቡድን ለአራት አመታት እንደ ጥብቅ ጭንቅላት በመጫወት ላይ። በኋለኛው ተጸጽቶ፣ በአስተናጋጅ ግቢ ውስጥ ለሚፈጸሙ ጥፋት ድርጊቶች የሚታወቀውን የብሉይ ኢቶኒያን የበላይነት የቡሊንግደን ክለብን ተቀላቀለ። ከብዙ አመታት በኋላ እራሱን እና ካሜሮንን ጨምሮ በቡሊንግዶን ክለብ መደበኛ አለባበስ ብዙ አሉታዊ የፕሬስ ሽፋን አስገኝቷል። ከአሌግራ ሞስቲን-ኦወን፣ የሽፋን ሴት ለ መጽሔት እና የክርስቲ ትምህርት ሊቀመንበር ዊልያም ሴት ልጅ ጋር ግንኙነት ጀመረ። እሷ ከራሱ ማህበራዊ ዳራ የተገኘች ማራኪ እና ታዋቂ ተማሪ ነበረች; በዩኒቨርሲቲ ቆይታቸው ታጭተዋል። ጆንሰን በኦክስፎርድ ታዋቂ እና ታዋቂ ነበር። ከጉፒ ጎን ለጎን የዩንቨርስቲውን ሳትሪካል መፅሄት ትሪቡተሪ በጋራ አዘጋጅቷል። እ.ኤ.አ. በ1984፣ ጆንሰን የኦክስፎርድ ዩኒየን ፀሀፊ ሆነው ተመረጡ፣ እና ለህብረት ፕሬዝደንት ስራን ለማሻሻል እና አስፈላጊ ቦታን ለማግኘት ዘመቻ አካሂደው አልተሳካም። እ.ኤ.አ. በ1986 ጆንሰን ለፕሬዝዳንትነት በተሳካ ሁኔታ ተወዳድሯል፣ ነገር ግን የስልጣን ዘመናቸው የተለየ ወይም የማይረሳ አልነበረም እናም በብቃቱ እና በቁም ነገርነቱ ላይ ጥያቄዎች ተነስተዋል። በመጨረሻም፣ ጆንሰን የከፍተኛ ሁለተኛ ደረጃ ዲግሪ ተሸልሟል፣ እና የመጀመሪያ ደረጃ ባለማግኘቱ በጣም ደስተኛ አልነበረም. የመጀመሪያ ሥራ ታይምስ እና ዴይሊ ቴሌግራፍ፡ 1987–1994 እ.ኤ.አ. በሴፕቴምበር 1987 ጆንሰን እና ሞይሲን ኦወን በዌስት ፌልተን ፣ ሽሮፕሻየር ተጋብተዋል ፣ በቫዮሊን እና በቫዮላ አሌግራ ሠ ቦሪስ በተለይ ከሃንስ ቨርነር ሄንዝ ለሠርግ ተልእኮ ተሰጥቶታል። በግብፅ ከጫጉላ ሽርሽር በኋላ፣ በዌስት ኬንሲንግተን፣ ምዕራብ ለንደን ውስጥ መኖር ጀመሩ፣ ለአስተዳደር አማካሪ ኩባንያ፣ . ማማከር; ከሳምንት በኋላ ስራውን ለቋል። እ.ኤ.አ. በ1987 መገባደጃ ላይ፣ በቤተሰብ ግንኙነት፣ በ ተመራቂ ሰልጣኝ ሆኖ መስራት ጀመረ። ጆንሰን ለጋዜጣው ስለ ኤድዋርድ 2ኛ ቤተ መንግስት የአርኪኦሎጂ ግኝቶች ላይ አንድ ጽሑፍ ሲጽፍ ቅሌት ፈነዳ ፣ ለጽሑፉ የታሪክ ምሁር ኮሊን ሉካስ በሐሰት የአባቱ አባት ብሎታል። አርታኢው ቻርለስ ዊልሰን ስለ ጉዳዩ ካወቀ በኋላ ጆንሰንን አሰናበተ። ጆንሰን በኦክስፎርድ ዩኒቨርሲቲ ዩኒየን ፕሬዝዳንትነት ጊዜ ከአርታዒውን ማክስ ሄስቲንግስ ጋር በመገናኘት በዴይሊ ቴሌግራፍ የመሪ ፅሁፍ ዴስክ ላይ ተቀጥሮ ተቀጠረ። ጽሑፎቹ የጋዜጣውን ወግ አጥባቂ፣ መካከለኛው መደብ፣ በመካከለኛ ዕድሜ ላይ የሚገኙትን "መካከለኛው እንግሊዝ" አንባቢያንን የሚማርኩ ሲሆን በልዩ የአጻጻፍ ስልታቸው፣ በአሮጌው ዘመን ቃላት እና ሀረጎች የተሞሉ እና አንባቢውን በየጊዜው "ጓደኞቼ" በማለት ይጠሩ ነበር ። . እ.ኤ.አ. በ 1989 መጀመሪያ ላይ ጆንሰን ስለ አውሮፓ ኮሚሽን ዘገባ እንዲያቀርብ በጋዜጣው ብራስልስ ቢሮ ተሾመ ፣ እስከ 1994 ድረስ በፖስታ ቤት ውስጥ ቆይቷል ። በውህደት ኮሚሽኑ ፕሬዝዳንት ዣክ ዴሎርስ ላይ ጠንካራ ተቺ ፣ እራሱን ከከተማዋ ጥቂት የኤውሮሴፕቲክ ጋዜጠኞች አንዱ አድርጎ አቋቋመ ። እንደ አውሮፓ ህብረት የፕራውን ኮክቴል ክራፕስ እና የብሪቲሽ ቋሊማዎችን ለመከልከል እና የኮንዶም መጠኖችን ደረጃውን የጠበቀ ጣሊያናውያን ትናንሽ ብልቶች ስለነበሯቸው ስለ ዩሮ ታሪክ ጽሁፎች ጽፏል። ብራሰልስ የዩሮ ፍግ አንድ አይነት ሽታ እንዲኖረው አነፍናፊዎችን እንደመለመለ እና ዩሮክራቶች ተቀባይነት ያለውን የሙዝ ኩርባ [ሐ] እና የቫኩም ማጽጃዎችን ኃይል ገደብ ሊወስኑ እና ሴቶች እንዲመልሱ ማዘዙን ጽፏል። የድሮ የወሲብ መጫወቻዎች. የዩሮ ኖቶች ሰዎችን አቅመ ደካሞች እንዳደረጋቸው፣ የኢሮ ሳንቲሞች ሰዎችን እንደሚያሳምሙ፣ እና የአስቤስቶስ ሽፋን ሕንፃው ለመኖሪያ እንዳይሆን ስለሚያደርገው በርላይሞንት የማፈንዳት ዕቅድ እንዳለ ጽፏል። በዚያ ያሉ ብዙ ጋዜጠኞች የኮሚሽኑን ስም ለማጥፋት የተነደፉ ውሸቶችን እንደያዙ በመግለጽ ጽሑፎቹን ተችተዋል። የዩሮፊል ወግ አጥባቂ ፖለቲከኛ ክሪስ ፓተን በዛን ጊዜ ጆንሰን "ከዋነኛ የሐሰት ጋዜጠኝነት አስተዋዋቂዎች አንዱ" ነበር ብሏል። ጆንሰን ከደንብላን ትምህርት ቤት እልቂት በኋላ የእጅ ሽጉጦችን መከልከልን ተቃወመ። “ መጫወቻዎቻቸውን እየወሰደች ነው። ከእነዚያ ግዙፍ የህንድ የግዳጅ ቫሴክቶሚ ፕሮግራሞች እንደ አንዱ ነው። የጆንሰን የሕይወት ታሪክ ጸሐፊ አንድሪው ጂምሰን እነዚህ መጣጥፎች “ከ [] በጣም ታዋቂ ገላጮች አንዱ አድርገውታል” ብለው ያምን ነበር። የኋለኛው የሕይወት ታሪክ ጸሐፊ ሶንያ ፑርኔል እንደገለጸው - የጆንሰን የብራሰልስ ምክትል ነበር - ኤውሮሴፕቲክዝምን “ለቀኝ የሚስብ እና ስሜታዊ አስተጋባ” ለማድረግ ረድቷል ፣ ነገር ግን ቀደም ሲል ከብሪቲሽ ግራኝ ጋር የተያያዘ ነበር። የጆንሰን መጣጥፎች የወግ አጥባቂው ጠቅላይ ሚንስትር ማርጋሬት ታቸር ተወዳጅ ጋዜጠኛ አድርገው አረጋግጠውታል፣ ነገር ግን ጆንሰን ተተኪዋን ኤውሮፊል ጆን ሜጀርን አበሳጨው፣ ጆንሰን የተናገረውን ለማስተባበል ብዙ ጊዜ አሳልፏል። የጆንሰን መጣጥፎች በኮንሰርቫቲቭ ፓርቲ የዩሮሴፕቲክ እና የዩሮፊል አንጃዎች መካከል ያለውን ውጥረት አባብሰዋል። በዚህም የብዙ የፓርቲ አባላት አመኔታን አትርፏል። በ1990ዎቹ መጀመሪያ ላይ በአውሮፓ ህብረት የሚቃወመው የዩኬ የነፃነት ፓርቲ (ዩኬአይፒ) ብቅ እንዲል የሱ ፅሁፎች ቁልፍ ተፅእኖ ነበሩ። የዚያን ጊዜ የዴይሊ ቴሌግራፍ ባለቤት የሆኑት ኮንራድ ብላክ ጆንሰን "በብራሰልስ ለኛ ውጤታማ ዘጋቢ ስለነበር የብሪታንያ አስተያየት በዚህች ሀገር ከአውሮፓ ጋር ባለው ግንኙነት ላይ ከፍተኛ ተጽዕኖ አሳድሯል" ብሏል። በየካቲት 1990 የጆንሰን ሚስት አሌግራ ተወው; ከበርካታ የማስታረቅ ሙከራዎች በኋላ ትዳራቸው በኤፕሪል 1993 ተጠናቀቀ። ከዚያም በ1990 ወደ ብራሰልስ ከተዛወረች ማሪና ዊለር ከተባለች የልጅነት ጓደኛዋ ጋር ግንኙነት ፈጠረ እና በግንቦት 1993 በሱሴክስ ውስጥ በሆርሻም ተጋቡ። ማሪና ሴት ልጅ ወለደች. ጆንሰን እና አዲሷ ሚስቱ በኢስሊንግተን፣ ሰሜን ለንደን መኖር ጀመሩ፣ የግራ-ሊበራል ኢንተለጀንስያ ቤት ተብሎ በሚጠራው አካባቢ። በዚህ ሚሊዮ እና በባለቤቱ ተጽእኖ ስር ጆንሰን እንደ የአየር ንብረት ለውጥ, የኤልጂቢቲ መብቶች እና የዘር ግንኙነቶች ባሉ ጉዳዮች ላይ የበለጠ የነጻነት አቅጣጫ ተንቀሳቅሷል.በኢስሊንግተን ውስጥ ጥንዶች ሦስት ተጨማሪ ልጆች ነበሯቸው, ሁሉም ጆንሰን-ዊለር የሚል ስም ተሰጥቷቸዋል. በአካባቢው ወደሚገኝ የካኖንበሪ አንደኛ ደረጃ ትምህርት ቤት ከዚያም ወደ የግል ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤቶች ተላኩ። ለልጆቹ ብዙ ጊዜ በማሳለፍ፣ ጆንሰን የጥቅስ መጽሃፍ ጽፏል፣ የግፋዊ ወላጆች አደጋ - ጥንቃቄ ታሪክ፣ እሱም በአብዛኛው ደካማ ግምገማዎች ላይ ታትሟል። የፖለቲካ አምደኛ፡ 1994–1999 ወደ ለንደን፣ ሄስቲንግስ ጆንሰን የጦር ዘጋቢ ለመሆን ያቀረበውን ጥያቄ ውድቅ አደረገው፣ ይልቁንም እሱን ወደ ረዳት አርታኢ እና ዋና የፖለቲካ አምደኛ ቦታ ከፍ አደረገው። የጆንሰን አምድ በርዕዮተ ዓለም ቅልጥፍና እና በልዩነት የተፃፈ በመሆኑ አድናቆትን ያገኘ ሲሆን በ ሽልማቶች የአመቱ ምርጥ አስተያየት ሰጭ ሽልማት አግኝቷል። አንዳንድ ተቺዎች የአጻጻፍ ስልቱን እንደ ጭፍን ጥላቻ አውግዘዋል; በተለያዩ ዓምዶች ላይ አፍሪካውያንን ሲጠቅስ፣ የአውሮፓ ቅኝ አገዛዝን በኡጋንዳ ሲያበረታታ እና ግብረ ሰዶማውያንን “ታንክ የተሸከሙ ዱርዬዎች” በማለት ሲጠቅስ “” እና “” የሚሉትን ቃላት ተጠቅሟል። በ1993 የፖለቲካ ስራን በማሰላሰል ጆንሰን በ1994 የአውሮፓ ፓርላማ ምርጫ የአውሮፓ ፓርላማ አባል ለመሆን እንደ ወግ አጥባቂ እጩ ለመቅረብ ያለውን ፍላጎት ገልጿል። አንድሪው ሚቸል ሜጀር የጆንሰንን እጩነት እንዳይቃወም አሳምኖ ነበር፣ ጆንሰን ግን የምርጫ ክልል ማግኘት አልቻለም። በመቀጠል ትኩረቱን በዩናይትድ ኪንግደም ምክር ቤት መቀመጫ ለማግኘት አዞረ። ለሆልቦርን እና ለሴንት ፓንክራስ የወግ አጥባቂ እጩነት ውድቅ ከተደረገ በኋላ ፓርቲያቸው በሰሜን ዌልስ ክሎይድ ሳውዝ እጩ አድርጎ መረጠው፣ ከዚያም የሌበር ፓርቲ አስተማማኝ መቀመጫ። ለስድስት ሳምንታት በዘመቻ በማሳለፍ በ1997 በተካሄደው አጠቃላይ ምርጫ 9,091 ድምጽ (23 በመቶ) አግኝቶ በሌበር እጩ ተሸንፏል። እ.ኤ.አ. ሰኔ 1995 በጆንሰን እና በጓደኛው ዳሪየስ ጉፒ መካከል የተደረገ የስልክ ውይይት የተቀዳ ድምጽ ለህዝብ ይፋ በተደረገበት ወቅት ቅሌት ተፈጠረ። በንግግሩ ውስጥ ጉፒ ከኢንሹራንስ ማጭበርበር ጋር የተያያዘ የወንጀል ተግባራቱ በኒውስ ኦፍ ዘ ዎርልድ ጋዜጠኛ ስቱዋርት ኮሊየር እየተመረመረ ነው ሲል ጆንሰን የኮሊየርን የግል አድራሻ እንዲሰጠው ጠየቀው፣ ሁለተኛውን ደግሞ “ባልና ሚስት” እስከመምታት ደርሷል። ጥቁር አይኖች እና የተሰነጠቀ የጎድን አጥንት ወይም እንደዚህ ያለ ነገር ". ጆንሰን ከጥቃቱ ጋር እንደሚያያዝ ስጋቱን ቢገልጽም መረጃውን ለማቅረብ ተስማማ። በ1995 የቴሌፎን ንግግሩ ሲታተም ጆንሰን በመጨረሻ የጉፒን ጥያቄ አላስገደደም ሲል ተናግሯል። ሄስቲንግስ ጆንሰንን ገሠጸው ነገር ግን አላሰናበተውም ። ጆንሰን "" ውስጥ መደበኛ አምድ ተሰጥቷል፣ እህት ለዘ ዴይሊ ቴሌግራፍ ህትመት፣ የተቀላቀሉ አስተያየቶችን ይስባል እና ብዙ ጊዜ እንደቸኮለ ይታሰብ ነበር። እ.ኤ.አ. በ 1999 በ መጽሔት ውስጥ አዳዲስ መኪናዎችን የሚገመግም አምድ ተሰጠው ። ባህሪው አዘውትሮ አዘጋጆቹን አስከፋ; መኪናዎችን ሲሞክር ጆንሰን ያገኘው ከፍተኛ ቁጥር ያለው የመኪና ማቆሚያ ቅጣቶች ሰራተኞችን አበሳጨ። ዘ ዴይሊ ቴሌግራፍ እና ተመልካቹ ላይ፣ ኮፒውን ሳያቋርጥ ዘግይቶ ነበር፣ ብዙ ሰራተኞች እሱን ለማስተናገድ ዘግይተው እንዲቆዩ አስገደዳቸው። አንዳንዶቹም ሥራውን ሳይጨምር ቢያሳትሙ ተናድዶ ይጮኽባቸው እንደነበር ዘግበዋል። ጆንሰን በኤፕሪል 1998 በቢቢሲ ሳትሪካል ወቅታዊ ጉዳዮች ትርኢት ላይ መታየቱ ብሄራዊ ዝናን አምጥቶለታል። እንደ እንግዳ አቅራቢን ጨምሮ ወደ በኋላ ክፍሎች ተጋብዟል; ለ 2003 እይታ ፣ ጆንሰን ለ የቴሌቪዥን ሽልማት ለምርጥ የመዝናኛ አፈፃፀም እጩነት ተቀበለ። ከነዚህ ገለጻዎች በኋላ በጎዳና ላይ በህዝብ ዘንድ እውቅና አግኝቶ በሌሎች የቴሌቭዥን ፕሮግራሞች እንደ ቶፕ ጊር፣ ፓርኪንሰን፣ ቁርስ በፍሮስት እና የፖለቲካ ትርኢት ላይ እንዲታይ ተጋብዞ ነበር። ተመልካቹ እና ለ ፡ 1999–2008 በጁላይ 1999 ኮንራድ ብላክ ለጆንሰን የፓርላማ ምኞቱን በመተው የ አርታኢነት አቀረበ ። ጆንሰን ተስማማ። የ ባሕላዊ የቀኝ ክንፍ ጎንበስ ብሎ ሲያቆይ፣ ጆንሰን የግራ ፀሐፊዎችን እና የካርቱኒስቶችን አስተዋጾ ተቀብሏል። በጆንሰን አርታኢነት የመጽሔቱ ስርጭት ከ10 በመቶ ወደ 62,000 አድጓል እና ትርፋማ መሆን ጀመረ። የእሱ አርታኢነት ደግሞ ትችት አስከተለ; አንዳንዶች በእሱ ስር ተመልካቹ ከበድ ያሉ ጉዳዮችን ያስወግዳል ፣ ባልደረቦቹ ግን በመደበኛነት በቢሮ ፣ በስብሰባ እና በክስተቶች አለመገኘቱ ተበሳጩ። በመጽሔቱ ላይ በተደረጉ የተሳሳቱ የፖለቲካ ትንበያዎች ምክንያት እንደ ደካማ የፖለቲካ ሊቅ ስም አግኝቷል። አማቹ ቻርለስ ዊለር እና ሌሎች ተመልካች አምደኛ ታኪ ቴዎዶራኮፑሎስ ዘረኝነትን እና ፀረ ሴማዊ ቋንቋን በመጽሔቱ ላይ እንዲያትም በመፍቀዱ አጥብቀው ወቅሰዋል። ጋዜጠኛ ሻርሎት ኤድዋርድስ እ.ኤ.አ. በ 2019 በታይምስ ላይ ጆንሰን በ1999 በተመልካች ቢሮ ውስጥ በተዘጋጀ የግል ምሳ ላይ ጭኗን እንደጨመቀች እና ሌላ ሴትም እንዲሁ እንዳደረጋት ነግሯታል በማለት ክስ ጽፋ ነበር። የዳውኒንግ ስትሪት ቃል አቀባይ ክሱን አስተባብሏል። እ.ኤ.አ. በ 2004 ፣ ጆንሰን ከኬን ቢግሌይ ግድያ በኋላ በ ላይ ኤዲቶሪያል አሳትሟል ። ሊቨርፑድሊያኖች በተጠቂው ሁኔታ ውስጥ እየተንከባለሉ እና እንዲሁም በ አደጋ “ሀዘን ላይ ወድቀዋል” ሲል ጆንሰን በከፊል “በሰከሩ አድናቂዎች” ላይ ወቀሰ። እ.ኤ.አ. በ 2005 ስለ ሮማን ኢምፓየር ባሳተሙት አባሪ መፅሃፍ ላይ “” እና የብሪታንያ የሙስሊም ምክር ቤት ጆንሰንን አጥብቀው ወቅሰዋል እስልምና የሙስሊሙን አለም ምዕራባውያን “በእርግጥ ከብዙ መቶ ዓመታት በኋላ” እንዲሉ አድርጓል። . የፓርላማ አባል መሆን ማይክል ሄሰልቲን ጡረታ መውጣቱን ተከትሎ፣ ጆንሰን በኦክስፎርድሻየር የወግ አጥባቂ የደህንነት መቀመጫ ለሆነው ሄንሌይ ኮንሰርቫቲቭ እጩ ለመቅረብ ወሰነ። በጆንሰን እጩነት የተከፋፈለ ቢሆንም የአካባቢው ወግ አጥባቂ ቅርንጫፍ መረጠው። አንዳንዶች እሱ አስቂኝ እና ማራኪ መስሏቸው ነበር, ሌሎች ደግሞ የእሱን ብልጭ ድርግም የሚሉ አመለካከቶችን እና በአካባቢው ያለውን እውቀት ማነስ አልወደዱትም. በቴሌቭዥን ዝናው ያደገው ጆንሰን እ.ኤ.አ. በ2001 በተካሄደው አጠቃላይ ምርጫ በ8,500 ድምጽ አብላጫ ወንበር አሸንፏል። ከኢስሊንግተን መኖሪያው ጎን ለጎን፣ ጆንሰን በአዲሱ የምርጫ ክልል ከቴም ውጪ የእርሻ ቤት ገዛ። እሱ በመደበኛነት በሄንሊ ማህበራዊ ዝግጅቶች ላይ ይሳተፍ እና አልፎ አልፎ ለሄንሊ ስታንዳርድ ይጽፋል። የሱ የምርጫ ክልል ቀዶ ጥገናዎች ታዋቂዎች ሆኑ፣ እናም የ ሆስፒታልን እና የአካባቢውን የአየር አምቡላንስ መዘጋት ለማስቆም በአካባቢው የሚደረጉ ዘመቻዎችን ተቀላቀለ። በፓርላማ ውስጥ፣ ጆንሰን የወንጀል ህግን ሂደት የሚገመግም ቋሚ ኮሚቴ ሆኖ ተሾመ፣ ነገር ግን ብዙ ስብሰባዎቹን አምልጧል። የሕዝብ ተናጋሪ ሆኖ የዕውቅና ማረጋገጫው ቢሆንም፣ በሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት ያደረጋቸው ንግግሮች በብዙዎች ዘንድ ተቀባይነት የሌላቸው እንደሆኑ ተደርገው ይታዩ ነበር። ጆንሰን በኋላ “ጭካኔ” ብሎ ጠራቸው። የፓርላማ አባል ሆኖ በመጀመሪያዎቹ አራት ዓመታት ውስጥ, እሱ ድምጾች ከግማሽ በላይ ተሳትፈዋል; በሁለተኛው የስልጣን ዘመን ይህ ወደ 45 በመቶ ቀንሷል። ብዙውን ጊዜ የወግ አጥባቂ ፓርቲን መስመር ይደግፉ ነበር ነገር ግን በዚህ ጊዜ ውስጥ አምስት ጊዜ አመፀበት። በነጻ ድምፅ ከብዙ ባልደረቦቹ የበለጠ የፆታ እውቅና ህግን 2004 እና ክፍል 28 መሻርን በመደገፍ በማህበራዊ ሊበራል አስተሳሰብ አሳይቷል። ሆኖም በ2001 ጆንሰን ክፍል 28ን የመሻር እቅድን በመቃወም “የሰራተኛ አስፈሪ አጀንዳ፣ ግብረ ሰዶምን በትምህርት ቤቶች ውስጥ ማስተማርን የሚያበረታታ ነው” በማለት ተናግሯል። መጀመሪያ ላይ እንደማይፈልግ ከገለጸ በኋላ በ2003 ኢራቅን ወረራ ላይ መንግስት አሜሪካን ለመቀላቀል ያቀደውን እቅድ በመደገፍ በሚያዝያ 2003 የተቆጣጠረችውን ባግዳድን ጎበኘ። እ.ኤ.አ. በነሀሴ 2004 በጠቅላይ ሚኒስትር ቶኒ ብሌየር ላይ “ከፍተኛ ወንጀሎች እና ጥፋቶች” ጦርነቱን በሚመለከት ያልተሳካ የክስ ሂደት ደግፏል እና በታህሳስ 2006 ወረራውን “ትልቅ ስህተት እና መጥፎ ዕድል” ሲል ገልጿል። ጆንሰን የፓርላማ አባል ላለመሆን የገባውን ቃል በማፍረስ “በማይቻል ድርብ” የሚል ስያሜ ቢሰጥም ብላክ “መጽሔቱን ለማስተዋወቅ እና የስርጭቱን ስርጭት ለማሳደግ ረድቷል” በሚል ምክንያት እሱን ላለመልቀቅ ወሰነ። ጆንሰን የ አርታኢ ሆኖ ቆይቷል፣ እንዲሁም ለዴይሊ ቴሌግራፍ እና ለጂኪው ዓምዶችን በመፃፍ እና የቴሌቪዥን እይታዎችን አሳይቷል። እ.ኤ.አ. በ2001 ያሳተመው መፅሃፍ ጓደኞች፣ መራጮች፣ ሀገር ሰዎች፡ ጆቲንግስ ኦን ዘ ስታምፕ የዛን አመት የምርጫ ዘመቻ ሲተርክ የ2003 ጆሮ አበድሩኝ ከዚህ ቀደም የታተሙ አምዶች እና መጣጥፎችን አሰባስቧል። እ.ኤ.አ. በ 2004 ፣ ሃርፐር ኮሊንስ የመጀመሪያውን ልብ ወለድ ሰባ-ሁለት ቨርጂንስ፡ የስህተት ኮሜዲ በወግ አጥባቂ የፓርላማ አባል ህይወት ዙሪያ ያጠነጠነ እና የተለያዩ ግለ-ባዮግራፊያዊ አካላትን አሳትሟል። በጣም ብዙ ስራዎችን እየመረመረ ነው ለሚሉት ተቺዎች ምላሽ ሲሰጥ፣ ዊንስተን ቸርችል እና ቤንጃሚን ዲስራኤሊ የፖለቲካ እና የስነፅሁፍ ስራዎቻቸውን ያዋሃዱ አርአያዎችን ጠቅሷል። ጭንቀቱን ለመቆጣጠር ሩጫ እና ብስክሌት መንዳት ጀመረ እና ለኋለኛው በጣም ታዋቂ ከመሆኑ የተነሳ ጂምሰን “ምናልባት በብሪታንያ ውስጥ በጣም ታዋቂው የብስክሌት ነጂ” እንደሆነ ጠቁሟል። ዊልያም ሄግ ከኮንሰርቫቲቭ መሪነት መልቀቁን ተከትሎ፣ ጆንሰን ኬኔት ክላርክን ደግፏል፣ ክላርክን በጠቅላላ ምርጫ የማሸነፍ ብቸኛ እጩ እንደሆነ፣ ፓርቲው ኢየን ዱንካን ስሚዝን መረጠ። ጆንሰን ከዱንካን ስሚዝ ጋር የሻከረ ግንኙነት ነበረው፣ እና ተመልካቹ የፓርቲውን አመራር ተቸ። ዱንካን ስሚዝ በኖቬምበር 2003 ከቦታው ተወግዶ በሚካኤል ሃዋርድ ተተካ; ሃዋርድ ጆንሰን በመራጮች ዘንድ በጣም ታዋቂው የወግ አጥባቂ ፖለቲከኛ እንደሆነ አድርጎ በመቁጠር የምርጫ ዘመቻውን የመቆጣጠር ሃላፊነት የፓርቲው ምክትል ሊቀመንበር አድርጎ ሾመው። ሃዋርድ በግንቦት 2004 የጥላ ካቢኔ ለውጥ ላይ ጆንሰንን የጥላ ጥበብ ሚኒስትር አድርጎ ሾመው። በጥቅምት ወር ሃዋርድ ጆንሰን በሊቨርፑል ውስጥ በሂልስቦሮው አደጋ የተሰበሰበው ህዝብ ለክስተቱ አስተዋፅኦ እንዳደረገ እና ሊቨርፑድሊያንስ በድህነት ግዛቱ ላይ የመተማመን ቅድመ-ዝንባሌ እንደነበራቸው የሚገልጽ የተመልካች መጣጥፍ በማተም በሊቨርፑል ውስጥ በይፋ ይቅርታ እንዲጠይቅ አዘዘው—ስም ሳይገለጽ በሲሞን ሄፈር ተፃፈ። እ.ኤ.አ. በኖቬምበር 2004 ታብሎይድስ ከ 2000 ጀምሮ ጆንሰን ከተመልካች አምደኛ ፔትሮኔላ ዋይት ጋር ግንኙነት ነበረው ፣ በዚህም ምክንያት ሁለት እርግዝናዎች ተቋርጠዋል። ጆንሰን መጀመሪያ ላይ የይገባኛል ጥያቄዎችን "የተገለበጠ የፒፍል ፒራሚድ" ሲል ጠርቷቸዋል. ክሱ ከተረጋገጠ በኋላ ሃዋርድ ጆንሰንን በአደባባይ በመዋሸት ምክትል ሊቀመንበር እና የጥላ ጥበባት ሚኒስትር ሆነው እንዲለቁ ጠየቀ። ጆንሰን እምቢ ሲል ሃዋርድ ከነዚያ ቦታዎች አሰናበተው። እ.ኤ.አ. በጁላይ 2005፣ አባ ማነው?፣ በተመልካቹ የቲያትር ተቺዎች ቶቢ ያንግ እና ሎይድ ኢቫንስ በኢስሊንግተን ኪንግ ጭንቅላት ቲያትር በመታየት ላይ ያለው ተውኔት ቅሌቱን አስገርሟል። ሁለተኛ ቃል እ.ኤ.አ. በ 2005 አጠቃላይ ምርጫ ፣ ጆንሰን ለሄንሊ የፓርላማ አባል በመሆን በድጋሚ ተመረጡ ፣ አብላጫውን ወደ 12,793 አሳድጓል። ሌበር በምርጫው አሸንፏል እና ሃዋርድ እንደ ወግ አጥባቂ መሪ ቆመ; ጆንሰን ተተኪው ዴቪድ ካሜሮንን ደግፏል። ካሜሮን ከተመረጠ በኋላ፣ በተማሪዎች ዘንድ ያለውን ተወዳጅነት በማመን ጆንሰንን የጥላ ከፍተኛ ትምህርት ሚኒስትር አድርጎ ሾመ። የዩኒቨርሲቲውን የገንዘብ ድጋፍ ለማቀላጠፍ ፍላጎት ያለው ጆንሰን የን የተጨማሪ ክፍያ ክፍያዎች ደግፏል። እ.ኤ.አ. በ 2006 የኤድንበርግ ዩኒቨርሲቲ ሬክተር ለመሆን ዘመቻ ቢያደርግም ለተጨማሪ ክፍያ መደገፉ ዘመቻውን ጎድቶታል እና ሶስተኛ ወጥቷል። እ.ኤ.አ. በኤፕሪል 2006 የዓለማችን ዜና ጆንሰን ከጋዜጠኛ አና ፋዛከርሌይ ጋር ግንኙነት ነበረው ሲል ከሰሰ። ጥንዶቹ አስተያየት አልሰጡም፣ እና ብዙም ሳይቆይ ጆንሰን ፋዛከርሌይን መቅጠር ጀመረ። በዚያ ወር፣ የቀድሞ እግር ኳስ ተጫዋች ማውሪዚዮ ጋውዲኖን በበጎ አድራጎት የእግር ኳስ ግጥሚያ ላይ በራግቢ ለመታገል ተጨማሪ የህዝብን ትኩረት ስቧል። በሴፕቴምበር 2006 የፓፑዋ ኒው ጊኒ ከፍተኛ ኮሚሽን ወግ አጥባቂዎችን በተደጋጋሚ የሚለዋወጠውን አመራር በፓፑዋ ኒው ጊኒ ከሚገኘው ሰው በላነት ጋር ካነጻጸረ በኋላ ተቃወመ። እ.ኤ.አ. በ 2005 የ አዲሱ ዋና ሥራ አስፈፃሚ አንድሪው ኒል ጆንሰንን እንደ አርታኢ አሰናብቷቸዋል። ይህንን የገቢ ኪሳራ ለማካካስ፣ ጆንሰን ከዘ ዴይሊ ቴሌግራፍ ጋር በመደራደር አመታዊ ክፍያውን ከ £200,000 ወደ £250,000 ለማሳደግ፣ በአምድ በአማካይ £5,000፣ እያንዳንዱም ጊዜውን አንድ ሰአት ተኩል አካባቢ ፈጅቷል። በጥር 2006 የተላለፈውን የሮማ ህልም የተሰኘ ታዋቂ የታሪክ የቴሌቪዥን ትርዒት ​​አቅርቧል። በየካቲት ወር የተከተለ መጽሐፍ. ቀጣይ፣ ከሮም በኋላ፣ በመጀመሪያዎቹ የእስልምና ታሪክ ላይ ያተኮረ ነበር። ባደረጋቸው የተለያዩ ተግባራቶች በ2007 540,000 ፓውንድ አግኝቶ በዚያ አመት የእንግሊዝ ሶስተኛ ከፍተኛ ገቢ ያስገኘ የፓርላማ አባል አድርጎታል። የለንደን ከንቲባ የከንቲባ ምርጫ፡ 2007–2008 በጁላይ 2007፣ ጆንሰን እ.ኤ.አ. በ2008 የከንቲባ ምርጫ የለንደን ከንቲባ ወግ አጥባቂ እጩ ለመሆን እጩነቱን አሳውቋል። በሴፕቴምበር ላይ፣ በለንደን ላይ በተካሄደው የህዝብ ምርጫ 79 በመቶ ድምጽ ካገኘ በኋላ ተመርጧል። የጆንሰን ከንቲባ ዘመቻ ያተኮረው የወጣቶች ወንጀልን በመቀነስ፣ የህዝብ ትራንስፖርትን ደህንነቱ የተጠበቀ በማድረግ እና የተስተካከሉ አውቶቡሶችን በተዘመነ የ ራውተማስተር ስሪት በመተካት ላይ ነው። በለንደን ላይ ያሉትን ወግ አጥባቂ-ዘንበል ያሉ የከተማ ዳርቻዎችን በማነጣጠር፣ የሌበር ከንቲባው እነሱን ችላ በማለት ለንደን ውስጥ ያለውን ጥቅም አስገኝቷል። ዘመቻው የእርሱን ፖሊሲዎች በሚቃወሙት መካከልም ቢሆን ተወዳጅነቱን አፅንዖት ሰጥቷል, ተቃዋሚዎች በመራጮች መካከል የተለመደ አመለካከት እያማረሩ "ለቦሪስ የምመርጠው እሱ ሳቅ ስለሆነ ነው." የሌበር ነባር ኬን ሊቪንግስተን ዘመቻ ጆንሰንን እንደ ንክኪ የማይታወቅ ቶፍ እና ጨካኝ አድርጎ አሳይቷል፣ በአምዶች ውስጥ ጥቅም ላይ የዋለውን ዘረኛ እና ግብረ ሰዶማዊ ቋንቋን በመጥቀስ; ጆንሰን እነዚህ ጥቅሶች ከዐውደ-ጽሑፍ የተወሰዱ እና እንደ ሳታይር ተብለው የተገለጹ ናቸው ሲል ምላሽ ሰጥቷል። በምርጫው ውስጥ, ጆንሰን 43% እና 37% የመጀመሪያ ምርጫ ድምጽ አግኝተዋል; ሁለተኛ ምርጫዎች ሲጨመሩ ጆንሰን በ 53% ለሊቪንግስቶን 47% በማሸነፍ አሸናፊ ሆነዋል። ከዚያም ጆንሰን ለሄንሊ የፓርላማ አባልነቱን መልቀቁን አስታውቋል

14109

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%93%E1%8D%84%20%E1%89%A0%E1%8A%AB%E1%8D%8B

ዓፄ በካፋ

ዓጼ በካፋ (የዘውድ ስም "መሲህ ሰገድ " ወይም "አድባር ሰገድ") የነገሡት ከእ.ኤ.አ ከግንቦት18፣ 1721 እስከ መስከረም 19፣1730 ነበር። በካፋ የቀዳማዊ እያሱ ልጅ ሲሆን ከሱ ቀድሞ የነገሱት ቀዳማዊ ተክለሃይማኖትና ሳልሳዊ ዳዊት ወንድም ነበር። ትውልዳቸውም ከ ጎዣም(ጎጃም) ይመዘዛል ባካፋ ህጻንነቱን ያሳለፈው ወህኒ አምባ ላይ ነበር። ሆኖም ግን በንጉስ ዮሥጦስ መጨረሻ ዘመን አካባቢ በተነሳ ግርግር ሳቢያ ከወህኒ አምልጦ ከኦሮሞ ቡድኖች ስር ተደበቀ። ሳይቆይም በመማረኩ ለወደፊት እንዳይነገስ አፍንጫው ላይ ጠባሳ ተደረገበት። . ነገር ግን በ1721 ወንድሙ ዳዊት ሳልሳዊ በመርዝ ስለተገደለ ከነበሩት ተወዳዳሪወች እሱ ተመርጦ ነገሠ። የአገሪቱን ሃይል መዳከም ተከተሎ በመጣ ድንጋጤ ምክንያት በበካፋ ዘመን የነበረችው ኢትዮጵያ በሴራና ተንኮል የተተበተበች እንደንበር ጄምስ ብሩስ ያትታል። ለዚህ ይመስላል ባካፋ "ዝምተኛ፣ ምስጢረኛ፣ ልቡ የማይገኝና በራሱ ባሪያ ወታደሮችና በራሱ ምስል በሰራቸው ሰወች የተከበበ" እንደነበር ሃኪም ይጋቤ መዝግቧል። በንጉሱ ዜና መዋል ላይ የሰፈረው ጽሁፍ የንጉሱን ቆራጥነትና መልካም አስተዳደር ቢያሳይም አላማው ግን የተሰወረ እንደነበር ብሩስ ታዝቧል። ስርዓተ መንግስቱ በንጉስ በካፋ ዘመን ብዙ ጦርነት እንዳልነበረና አብዛኛው የንጉሱ ክንድ ያረፈው የተንሰራፋውን የባላባቱን ሃይል ሰብሮ የመካከለኛው መንግስትን ሃይል በማጠናከር እንደነበር ታሪክ አጥኝው ዶናልድ ሌቪን ይናገራል። ታሪክ አጥኝው ፓል ሄንዝ በበኩሉ ለኢትዮጵያ ታሪክ በካፋ ያበርከተው ታላቁ አስተዋጾ ሁለተኛው ሚስቱ ንግስት ምንትዋብ እንደነበረች ይዘግባል።. የጎንደር ከተማን የመጨረሻ ግንቦች ያሰሩት በካፋና ሚስቱ ምንትዋብ ነበሩ። የመርዝ ሽብርና የበካፋ መጀመሪያ ሚስት ንጉሱ በካፋ የመጀመሪያ ሚስቱን ካገባ በኋላ የዙፋን ተክሊል ደፋላት። ቀጥሎም ለዚህ ስርዓት ክብር ሲባል በአዳራሽ ውስጥ ግብዣ አድርጎ ሲያበቃ ሚስቲቱ ከቀረበው ምግብ እንደበላች ታመመችና ማታውኑ አረፈች። ከበካፋ በፊት የነበረው ንጉስ በመርዝ ስለሞተና ይቺም ሚስቱ በዚያው እንደሞተች ከፍተኛ ወሬ ስለተናፈሰ ከፍተኛ ሽብር ከተማይቱን አናወጣት። ከብርሃነ ሞገሴ ጋር እንዴት እንደተገናኙ በካፋ በህዝብ ዘንድ ክብርን ካስገኘለት ስራው አንዱ ብዙ ጊዜውን በመሰዋትና እራሱን ደብቆ በግዛቱ ሁሉ እየተዘዋወረ ስህተት የተሰራውን ማቃናቱ ነበር። በዚህ ሁኔታ አንድ ቀን ተደብቆ ከጣና ሃይቅ በስተ ምዕራብ ሲጓዝ ቋራ ላይ ታመመና ከአንድ ገበሬ ቤት አረፈ። የዚያ ቤት ባለቤት የብርሃነ ሞገሴ አባት ሲሆኑ እሷም ታማሚውን በካፋ ተንክባክባ ለጤንነት ስላበቃችው ወዲያው አገባት። ምንትዋብን አገባ ከላይ እንደተጠቀሰው ከመጀመሪያይቱ ሚስት ሞት በኋላ ከፍተኛ ፍርሃትና ሽብር ይታይ ነበር። ይህ በዚህ እንዳለ ነበር ብርሃነ ሞገሴ ስሟን ቀይራ በንግስና ስሟ ምንትዋብ ተብላ ፋሲል ግምብ የገባችው። በፍርሃትና ጥርጣሬ በተሞላ ከተማ ውስጥ የነበረውን አደገኛ ሴራ ሁሉ ተቋቁማ ነበር ሃይሏን አጠናክራ በኋላም ለከተማይቱ ከፍተኛ አስተዋጾን ያደረገች። የበካፋ ጥርጣሬ ልክ ማጣት እየተዘዋወረ መቆጣጠሩ አልበቃው ሲል እ.ኤ.አ 1727 ላይ የህዝቡን ስነ ልቡና ለመፈተን ፈለገ። ለዚህ እንዲረዳው ካሰራው ግምብ ውስጥ በመሸሸግ ለብዙ ቀናት ሳይታይ ጠፋ። በጊዜው የነበሩ መኳንንት በዚ ጉዳይ በመደናገጣቸው ግርግር ተነሳ። ስለዚህም የከተማው ከንቲባ በቤተመንግስቱ ዙሪያ ዘብ አቆመ። ይህ በዚህ እንዳለ ንጉሱ ከተደበቀበት ወጥቶ ወደ ደብረ ብርሃን ስላሴ ቤተክርስቲን ፈረሱን ጋለበ። በሚቀጥለው ቀን ከንቲባው እና ከሱ ጋር አብረውት የሰሩት ሰወች የሞት ፍርድ ተፈረደባቸው። የበካፋን መጥፋት ተከተሎ ከንቲባውና ግብረ አበሮቹ ብቻ ሳይሆኑ የከተማው ህዝቡ ሁሉ በጣም ተደስቶ እንደነበርና በኋላም በህይወት መኖሩን ሲያውቁ በከተማይቱ ሽብር ተነስቶ ብዙው ሕዝብ ከከተያምቱ እንደሸሸ ሃኪም ይጋቤ ይናገራል። ይሁንና ንጉሱ ይቅርታና ምህርተን ስለፈቀደ ሽብሩ በቶሎ ሊያቆም ችሏል። ይህን አስመልክቶ ንጉሱ ሲናገር የጎንደርን ህዝብ እንደሚወድ ግን ህዝቡ በአጸፋው እንደሚጠሉት በምሬት ተናግሯል። . አዲሱ የታንኳ አይነት በበካፋ ዜና መዋዕል ላይ እንደተመዘገበ በ1726 ላይ በመጡ ሁለት ግብጻውያን፣ ድሚጥሮስና ጊዮርጊስ፣ የተሰሩ አዲስ አይነት ታንኳወች በጣና ሃይቅ ላይ እየተንሳፈፉ የብዙን ህዝብ ልብ ሰርቀዋል። በነበረው የሴራና እርስ በርስ ጥርጣሬ ምክንያት በካፋ ዘመን ብዙ ጦርነት አልታየም። ይሁንና በዳሞት፣ በጌምድር እና ላስታ ዘመቻወችን አካሂዷል። የኦሮሞ ቡድኖችንም ሃልይ መግታት ስላልቻለ ምስራቅ ሸዋ በነኝሁ ቡድኖች ቁጥጥር ስር ዋለ፣ ሲዳሞም በዚሁ ከተቀረው ክፍል የተነጠለው በዚህ ጊዜ ነው፣ እንራያ የተባለውም የክርስቲያን አገርም የኦሮሞ ቡድኖች ስለተቆጣጠሩት ከዚህ በኋላ አበቃለት። በዚህ ሁኔታ ሸዋ እራሱን ችሎ በንጉስ አብይ መተዳደር ጀመረ። ባካፋ የመጨረሻውን የጎንደር ቤተመንግስት አስገንብቶ እ.ኤ.አ. መስከረም 19፣ 1730 ላይ በህመም ምክንያት በሞት አረፈ። የተቀበረውም በደጋ እስጢፋኖስ፣ ደጋ ደሴት፣ ጣና ሃይቅ ነው። የልጇ ዳግማዊ እያሱ ስልጣን እስኪረጋጋ ድረስ፣ ንግስት ምንትዋብ የባሏን ሞት ለብዙ ጊዜ ደብቃ እንደነበር ታሪክ ይዘግባል።ምክንያቱም ደግሞ ሀገሪቱን የመምራት ፍላጎት ስለነበራት ነው። ዓፄ በካፋ

1499

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%9A%E1%88%B5%E1%89%B6%E1%89%BD%20%E1%89%A0%E1%8A%96%E1%88%85%20%E1%88%98%E1%88%AD%E1%8A%A8%E1%89%A5%20%E1%88%8B%E1%8B%AD

ሚስቶች በኖህ መርከብ ላይ

ከማየ አይህ በፊት በነበሩ ዕለታት ስለ ኖሩ በኖህ መርከብ ላይ ስለ ተገኙ ስለ አራቱ ሴቶች ኦሪት ዘፍጥረት ምንም እንኳን ዝም ቢል፣ ከሌላ ምንጭ ስለነዚሁ ሴቶችና በተለይ ስለ ስሞቻቸው የተገኘው አፈ ታሪክ በርካታ ነው። በጥንታውያን እምነት ዘንድ፣ የሴም፣ የካምና የያፌት ሚስቶች ዕጅግ የረዘማቸው ዕድሜ ሲኖራቸው ከመጠን ይልቅ ለብዙ መቶ ዓመታት ኑረው ለያንዳንዱ ትውልድ ትንቢት እየተናገሩ ኖሩ። እነኚህ ሲቢሎች ተብለው ለግሪኮች ለሮማውያንም እንደ ቅዱሳን መጻሕፍት የተቆጠሩት የሲቢሊን መጻሕፍት ደራሲዎች እንደ ነበሩ ታመነ። የሮማውያን ቅጂ በ397 ዓ.ም. አካባቢ በእሳት ተቃጥ ዛሬ የሚታወቁ የሲቢሊን ራዕዮች የተባሉት ሰነዶች ኦሪጂናል መሆናቸው ለምሁሮች አይመስላቸውም። ከመጀመርያ ሲቡሎች በኋላ ሌሎች ሲቢሎች እንደ ተከተሉ ለንግሮቹም እንደ ጨመሩ ይታስባል። በመጽሐፈ ኩፋሌ የሴም፣ የካምና የያፌት ሚስቶች እንዲሁ ተብለው ይሰየማሉ፤ የሴም ሚስት፣ ሰደቀተልባብ የካም ሚስት፣ አኤልታማኡክ (ወይም በሌላ ትርጉም ናኤልታማኡክ) የያፌት ሚስት፣ አዶታነሌስ (ወይም በሌላ ትርጉም አዳታነሥስ) ናቸው። ከዚህ በላይ ሦስቱ የኖህ ልጆች ከጥቂት ዓመት በኋላ ከአራራት ሠፈር በየአቅጣጫው ሂደው ለሰው ልጆች ሁሉ እናቶቻቸው ለሆኑት ለሚስቶቻቸው ስሞች የተባሉ 3 መንደሮች እንደ መሠረቱ ይታረካል። በኋላ ዘመን የክርስቲያን ጸሓፊ ቅዱስ አቡሊድስ (227 ዓ.ም. የሞቱ) በጽርዕ ታርጉም ዘንድ ለዚህ ተመሳሳይ የሆነ ታሪክ መዘገቡ። ነገር ግን እዚህ የሴምና የካም ሚስቶች ስሞች እንዳለዋወጡ ይመስላል። እሱ እንዲሁ፦ «የኖህ ልጆች ሚስቶች ስሞች አንዲሁ ናቸው፤ የሴም ሚስት፣ ናሐላጥ ማሕኑቅ፤ የካምም ሚስት፣ ዘድቃጥ ናቡ፣ የያፈትም ሚስት አራጥቃ ይባላሉ» ብሎ ጻፈ። ጆን ጊል (1697-1771 እ.ኤ.አ.) በመጽሓፍ ቅዱስ ነክ አስተያይቶቹ ስለ አንድ የዓረብ አፈ ታሪክ የጻፈው እንዲሁ ነው፤ «የሴም ሚስት ስም ዛልበጥ ወይም ዛሊጥ ወይም ሳሊት ሲሆን፣ የካምም ደግሞ ናሓላጥ ተባለች፣ የያፌትም ደግሞ አረሢሢያ ተባለች። ኪታብ አል-ማጋል የተባለው ጥንታዊ አረብኛ መጽሐፍ (ከ'ቄሌምንጦስ መጻሕፍት' መሃል)፣ በጽርዕ የተጻፈው መጽሐፍ የመዝገቦች ዋሻ (350 ዓ.ም. ገዳማ) እና የእስክንድርያ ግሪክ ኦርቶዶክስ አቡነ ዩቲኪዮስ (920 ዓ.ም. ገደማ) ሁሉ ሲስማሙ የኖህን ሚስት ሃይኬል ይሏታል፤ እርስዋም የናሙስ ልጅ፣ ናሙስም የሄኖክ ሴት ልጅ፣ ይህም ሄኖክ የማቱሳላ ወንድም እንደ ነበሩ ይላሉ። ኪታብ አል-ማጋል ደግሞ የሴም ሚስት የናሲህ ልጅ ልያ ብሎ ይሰይማታል። የሳላሚስ አጲፋንዮስ የጻፈው ፓናሪዮን ደግሞ የኖህ ሚስት ባርጤኖስ ይላታል። በ5ኛ ክፍለ ዘመን አካባቢ በግዕዝ የተሠራው መጽሐፈ አዳምና ሕይዋን ግን የኖህ ሚስት ሃይካል ሲጠራት ይቺ የአባራዝ ልጅ፣ አባራዝም የሄኖስ ልጆች ሴት ልጅ ናት ይላል። አንዳንድ ጸሐፊ ስለዚህ የአጲፋንዮስ 'ባርጤኖስ' ማለት ከእብራይስጥ 'ባጥ-ኤኖስ' መሆኑን አጠቁሟል።. በ'ሲቢሊን ራዕዮች' ዘንድ፣ ከሲቢሎቹ የአንዲቱ ስም ለዛልበጥ ተመሳሳይ ነበረ፤ እሷም የ«ባቢሎን ሲቢል» ሳምበጥ ነበረች። ከጥፋት ውሃ 900 አመት በኋላ ወደ ግሪክ አገር ሄዳ የንግሮች ጽሑፍ እንደ ጀመረች ብላ ጻፈች። ከዚያ በላይ የጻፈችው ጽሁፍ ከማየ አይህ አስቀድሞ የነበሩ የቤተሠቧ ስሞች ይታርካል። እነሱም አባቷ ግኖስቲስ፣ እናቷ ኪርኬ፤ እህቷም ዒሲስ ናቸው። በሌሎች ጥንታዊ ምንጮች ደግሞ ሳባ የምትባል ሲቡል ኖረች። በ15ኛ ክፍለ ዘመን አውሮፓዊ መነኩሴ አኒዮ ዳ ቪተርቦ ዘንድ፣ ከለዳዊው ቤሮሶስ (280 ዓክልበ ያህል የጻፈ) የልጆቹ ሚስቶች ፓንዶራ፣ ኖኤላ፣ ኖኤግላ የኖህም ሚስት ቲቴያ ተብለው እንደ ተሰየሙ ብለው ነበር። ነገር ግን ይህ አኒዮ ዛሬ አታላይ ጸሐፊ እንደ ነበር ይታመናል ። በአይርላንድ አፈ ታሪክ ስለ ሦስቱ ልጆችና ስለ ሚስቶቻቸው የሚተረተው ብዙ አለ። በዚሁ ምንጭ ሚስቶቹ ኦላ፣ ኦሊቫ፣ ኦሊቫኒ ይባላሉ። እነኚህም ስሞች የተወሰዱ ኮዴክስ ጁኒየስ ከተባለው ጥንታዊ (700 ዓ.ም.) እንግሊዝ ብራና ጥቅል ይመስላል። ይኸው ጽሕፈት እንደ ረጅም ግጥም ሆኖ በገጣሚው በካድሞን እንደተጻፈ ይታሥባል። እዚህ ደግሞ የኖህ ሚስት ፔርኮባ ትባላለች። የሀንጋሪ አፈ ታሪክ ደግሞ ስለ ያፌትና ኤነሕ ስለ ተባለችው ስለ ሚስቱ አንዳንድ ተረት አለበት። ይህ መረጃ የሚገኘው የአንጾኪያ ጳጳስ ሲጊልበርት ከተጻፉት ዜና መዋዕል እንደ ሆነ ይባላል። በደቡብ ኢራቅ በሚኖሩት በጥንታዊ ማንዳያውያን ሐይማኖት ተከታዮች መጻሕፍት ዘንድ፤ የኖህ ሚስት ኑራይታ ወይም አኑራይጣ ተባለች። በግብጽ 1-3 ክፍለ ዘመናት ዓ.ም. የተገኘው ግኖስቲክ ሃይማኖት መጻሕፍት ዘንድ የኖህ ሚስት ኖሬያ ስትሆን መጽሐፈ ኖሬያ የሚባል ጽሕፈት ነበራቸው። አይሁዳዊ ሚድራሽ 'ራባ' እና በ11ኛ ክፍለ-ዘመን የኖረው አይሁድ ጸሐፊ ራሺ እንዳለው የኖህ ሚስት የላሜህ ሴት ልጅና የቱባልቃይን እኅት ናዕማህ ነበረች። እንዲሁም ከ1618 ዓ.ም. ብቻ በሚታወቀው ሚድራሽ «ያሻር መጽሐፍ»፣ የኖህ ሚስት ስም የሄኖክ ልጅ ናዕማህ ተባለች። ነገር ግን፤ ጥንታዊ መጽሀፈ ኩፋሌ ስምዋ አምዛራ ተብሎ ይሰጣል። «ናዕማህ» የሚለው የካም ሚስት ስም ለኖህ ሚስት ስም በአይሁድ ልማድ እንደ ተሳተ ጆን ጊል ሐሳቡን አቅርቧል። በሮዚክሩስ («የጽጌ ረዳ መስቀል ወንድማማችነት»፤ ምስጢራዊ ማኅበር) ጽሕፈት ኮምት ደ ጋባሊስ (1672 ዓ.ም.) ዘንድ፣ የኖህ ሚስት ስም ቨስታ ትባላለች። በመጨረሻም፣ በዩናይትድ ስቴትስ በሚገኘው በሞርሞን ሃይማኖት ('የየሱስ ክርስቶች መጨረሻ ዘመን ቅዱሳን') መጻሕፍት ዘንድ፣ የካም ሚስት ስም ኢጅፕተስ ነበረ። መጽሐፍ ቅዱስ አፈ ታሪክ

3826

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%88%E1%8A%95%E1%8B%B0%E1%8A%95

ለንደን

ለንደን የዩናይትድ ኪንግደም ዋና ከተማ ነው። ለንደን የእንግሊዝ እና የእንግሊዝ ዋና ከተማ እና ትልቁ ከተማ ነች። በደቡብ-ምስራቅ እንግሊዝ የሚገኘው በቴምዝ ወንዝ ላይ እስከ 50 ማይል (80 ኪሜ) ርቀት ላይ እስከ ሰሜን ባህር ድረስ ይቆማል እና ለሁለት ሺህ ዓመታት ትልቅ ሰፈራ ነበር። የለንደን ከተማ፣ ጥንታዊው ዋና እና የፋይናንሺያል ማእከል፣ በሮማውያን ሎንዲኒየም የተመሰረተች እና ከመካከለኛው ዘመን ድንበሮች ጋር ይዛለች። ከ 19 ኛው ክፍለ ዘመን ጀምሮ ፣ “ለንደን” እንዲሁ በዚህ ዋና ዙሪያ ያለውን ሜትሮፖሊስ ጠቅሷል ፣ በታሪክ በሚድልሴክስ ፣ ኤሴክስ ፣ ሰርሪ ፣ ኬንት እና ኸርትፎርድሻየር አውራጃዎች መካከል የተከፋፈለ ሲሆን ይህም ታላቁን ለንደን ያቀፈ ፣ በታላቋ ለንደን ባለስልጣን የሚተዳደር። ከለንደን ከተማ በስተ ምዕራብ የምትገኘው የዌስትሚኒስተር ከተማ ለዘመናት ብሄራዊ መንግስት እና ፓርላማን ይዟል። ለንደን ከአለም አቀፋዊ ከተሞች አንዷ በመሆኗ በኪነጥበብ ፣በንግድ ፣በትምህርት ፣በመዝናኛ ፣በፋሽን ፣በፋይናንሺያል ፣በጤና አጠባበቅ ፣በመገናኛ ብዙሀን ፣በቱሪዝም እና በኮሚዩኒኬሽን ጉዳዮች ላይ ጠንካራ ተጽእኖ ታደርጋለች ስለዚህም አንዳንዴ የአለም ዋና ከተማ ተብላ ትጠራለች። አጠቃላይ የሀገር ውስጥ ምርት (€801.66 ቢሊዮን በ2017) በአውሮፓ ውስጥ ትልቁ የከተማ ኢኮኖሚ ያደርገዋል። እ.ኤ.አ. በ 2019 ከፓሪስ በኋላ በአውሮፓ ውስጥ ከፍተኛው እጅግ ከፍተኛ ባለሀብቶች ቁጥር እና ከሞስኮ በኋላ በአውሮፓ ውስጥ ካሉት የየትኛውም ከተማ የቢሊየነሮች ሁለተኛ ደረጃ ላይ ይገኛል ። በአውሮፓ ትልቁ የከፍተኛ ትምህርት ተቋማት፣ ኢምፔሪያል ኮሌጅ ለንደን በተፈጥሮ እና በተግባራዊ ሳይንስ፣ የለንደን ኢኮኖሚክስ በማህበራዊ ሳይንስ ትምህርት ቤት እና አጠቃላይ ዩኒቨርሲቲ ኮሌጅ ለንደንን ያጠቃልላል።ከተማዋ የየትኛውም ከተማ ባለ 5-ኮከብ ሆቴሎች መኖሪያ ነች። በዚህ አለም. እ.ኤ.አ. በ 2012 ለንደን ሶስት የበጋ ኦሎምፒክ ጨዋታዎችን በማስተናገድ የመጀመሪያዋ ከተማ ሆነች። የለንደን ልዩ ልዩ ባህሎች ከ300 በላይ ቋንቋዎችን ያጠቃልላል። በ2018 አጋማሽ ላይ ወደ 9 ሚሊዮን የሚጠጋው የታላቋ ለንደን ህዝብ በአውሮፓ ሶስተኛዋ በህዝብ ብዛት የምትገኝ ከተማ አድርጓታል፣ ይህም ከዩናይትድ ኪንግደም ህዝብ 13.4% ይሸፍናል። የታላቋ ለንደን ግንባታ አካባቢ በ2011 ቆጠራ 9,787,426 ነዋሪዎች ሲኖሩት ከኢስታንቡል፣ሞስኮ እና ፓሪስ በመቀጠል በአራተኛ ደረጃ ላይ ይገኛል። የለንደን ሜትሮፖሊታን አካባቢ ከኢስታንቡል እና ከሞስኮ ቀጥሎ በሦስተኛ ደረጃ ያለው በሕዝብ ብዛት አውሮፓ ውስጥ የሚገኝ ሲሆን በ2016 14,040,163 ነዋሪዎች አሉት። ለንደን አራት የዓለም ቅርስ ቦታዎች አሏት: የለንደን ግንብ; ገነቶች; የዌስትሚኒስተር ቤተ መንግሥት፣ የዌስትሚኒስተር አቤይ እና የቅዱስ ማርጋሬት ቤተ ክርስቲያን ጥምር; እንዲሁም የሮያል ኦብዘርቫቶሪ፣ ግሪንዊች የፕራይም ሜሪድያን (0° ኬንትሮስ) እና የግሪንዊች አማካኝ ጊዜን የሚገልጽበት በግሪንዊች ውስጥ ያለው ታሪካዊ ሰፈራ። ሌሎች ምልክቶች ሰርከስ,የቅዱስ ጳውሎስ ካቴድራል, ታወር ድልድይ እና ትራፋልጋር አደባባይ ያካትታሉ። የብሪቲሽ ሙዚየም፣ ናሽናል ጋለሪ፣ የተፈጥሮ ታሪክ ሙዚየም፣ ታት ዘመናዊ፣ የብሪቲሽ ቤተ መፃህፍት እና የዌስት መጨረሻ ቲያትሮችን ጨምሮ በርካታ ሙዚየሞች፣ ጋለሪዎች፣ ቤተ-መጻህፍት እና የስፖርት ቦታዎች አሉት። የለንደን ስር መሬት በዓለም ላይ እጅግ ጥንታዊው ፈጣን የመጓጓዣ ዘዴ ነው። ለንደን ጥንታዊ ስም ነው, አስቀድሞ በመጀመሪያው መቶ ዘመን ዓ.ም, ብዙውን ጊዜ በላቲኒዝድ ቅርጽ ውስጥ የተረጋገጠ; ለምሳሌ ከ 65/70-80 የተገኙት በከተማው ውስጥ በእጅ የተጻፉ የሮማውያን ጽላቶች ሎንዲኒዮ ('ሎንዶን ውስጥ') የሚለውን ቃል ያካትታሉ። ባለፉት አመታት, ስሙ ብዙ አፈታሪካዊ ማብራሪያዎችን ስቧል. የመጀመሪያው የተመሰከረው በ1136 አካባቢ በተጻፈ የሞንማውዝ ታሪክ ሬጉም ብሪታኒያ በጆፍሪ ላይ ይገኛል። የስሙ ዘመናዊ ሳይንሳዊ ትንታኔዎች ቀደምት ምንጮች ውስጥ የሚገኙትን የተለያዩ ቅርጾች አመጣጥ ግምት ውስጥ ማስገባት አለባቸው-ላቲን (በተለምዶ ሎንዲኒየም), ብሉይ እንግሊዘኛ (በተለምዶ ሉንደን) እና ዌልሽ (በተለምዶ ሉንዲን), በድምፅ ጊዜ ውስጥ የሚታወቁትን እድገቶች በማጣቀስ በእነዚያ የተለያዩ ቋንቋዎች. ይህ ስም ወደ እነዚህ ቋንቋዎች ከጋራ እንደመጣ ተስማምቷል; የቅርብ ጊዜ ሥራ የጠፋውን የሴልቲክ ቅጽ * ሎንዶንጆን ወይም ተመሳሳይ ነገር እንደገና የመገንባት አዝማሚያ አለው። ይህ በላቲን ሎንዲኒየም ተብሎ ተስተካክሎ ወደ ኦልድ እንግሊዝኛ ተበድሯል። የጋራ ቅጽ ክርክር ነው. ታዋቂው የሪቻርድ ኮትስ እ.ኤ.አ. በ1998 ያቀረበው ክርክር ከሴልቲክ ብሉይ አውሮፓውያን *( የተገኘ ሲሆን ትርጉሙም “ወንዝ ለመሻገር በጣም ሰፊ ነው። ኮትስ ይህ በለንደን በኩል ለሚፈሰው የቴምዝ ወንዝ ክፍል የተሰጠ ስም እንደሆነ ጠቁመዋል። ሆኖም፣ አብዛኛው ስራ ግልጽ የሆነ የሴልቲክ ምንጭን ተቀብሏል። የቅርብ ጊዜ ጥናቶች የሴልቲክ ተዋጽኦ የፕሮቶ-ኢንዶ-አውሮፓ ሥር * ሌንድ- ('ሲንክ፣ እንዲሰምጥ ምክንያት')፣ ከሴልቲክ ቅጥያ *-ኢንጆ- ወይም *-ኦንጆ- (ቦታ ለመመስረት ይጠቅማል) ማብራሪያን ይደግፋል። ስሞች)። ፒተር ሽሪጅቨር ስሙ በመጀመሪያ “የሚያጥለቀልቅ ቦታ (በየጊዜው፣ በየጊዜው)” ማለት እንደሆነ ጠቁሟል። እ.ኤ.አ. እስከ 1889 ድረስ "ለንደን" የሚለው ስም ለለንደን ከተማ ብቻ ይሠራ ነበር ፣ ግን ከዚያን ጊዜ ጀምሮ የለንደንን ካውንቲ እና ለታላቋ ለንደንንም ጠቅሷል ። በጽሑፍ "ለንደን" አልፎ አልፎ "" ጋር ኮንትራት ነው. እንዲህ ዓይነቱ አጠቃቀም የመጣው በኤስኤምኤስ ቋንቋ ነው እና ብዙ ጊዜ በማህበራዊ ሚዲያ ተጠቃሚ መገለጫ ላይ ተለዋጭ ስም ወይም እጀታ የሚል ቅጥያ ይታያል። ቅድመ ታሪክ እ.ኤ.አ. በ1993 የነሐስ ዘመን ድልድይ ቅሪቶች ከቫውሃል ድልድይ ወደ ላይ በደቡብ ዳርቻ ላይ ተገኝተዋል። ይህ ቴምስን አቋርጦ ወይም አሁን የጠፋች ደሴት ላይ ደረሰ። ከ1750-1285 ዓክልበ. ከነበሩት እንጨቶች ውስጥ ሁለቱ ራዲዮካርቦን ናቸው። እ.ኤ.አ. በ 2010 በ 4800-4500 ዓክልበ. በቴምዝ ደቡብ ውቅያኖስ ዳርቻ ላይ ከቫውሃል ድልድይ በታች ያለው ትልቅ የእንጨት መዋቅር መሠረት ተገኝቷል። የሜሶሊቲክ መዋቅር ተግባር ግልጽ አይደለም. ሁለቱም ግንባታዎች በቴምዝ ደቡብ ባንክ ላይ ናቸው፣ አሁን ከመሬት በታች ያለው የኤፍራ ወንዝ ወደ ቴምዝ በሚፈስበት። የሮማን ለንደን በአካባቢው የተበታተኑ የብራይቶኒክ ሰፈራዎች ማስረጃዎች ቢኖሩም፣ የመጀመሪያው ትልቅ ሰፈራ የተመሰረተው በ43 ዓ.ም ወረራ ከአራት ዓመታት በኋላ በሮማውያን ነበር። ይህ እስከ 61 ዓ.ም. ድረስ ብቻ የዘለቀው፣ በንግስት ቡዲካ የሚመራው የኢሲኒ ጎሳ ወረራውን እስከ ምድር ድረስ ሲያቃጥለው ነው። ቀጣዩ የታቀደው የሎንዲኒየም ትስጉት የበለፀገ ሲሆን ኮልቼስተርን በመተካት በ 100 የሮማ ግዛት ብሪታኒያ ዋና ከተማ ነበር ። በ 2 ኛው ክፍለዘመን ከፍታ ላይ ፣ ሮማን ለንደን 60,000 ያህል ህዝብ ነበራት ። አንግሎ-ሳክሰን እና ቫይኪንግ ጊዜ ለንደን በ 5 ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ የሮማውያን አገዛዝ ውድቀት ፣ ለንደን ዋና ከተማ መሆኗን አቆመ እና ቅጥርዋ የሎንዲኒየም ከተማ በተሳካ ሁኔታ ተወገደች ፣ ምንም እንኳን የሮማውያን ሥልጣኔ በሴንት ማርቲን ኢን-ዘ-ፊልድስ አካባቢ እስከ 450 ድረስ ቀጥሏል ። ከ 500 ገደማ ጀምሮ ፣ አንግሎ - ሉንደንዊክ በመባል የሚታወቀው የሳክሰን ሰፈር ከድሮው የሮማውያን ከተማ በስተ ምዕራብ ትንሽ ወጣ። በ 680 ገደማ ከተማዋ እንደገና ዋና ወደብ ሆና ነበር, ነገር ግን መጠነ-ሰፊ ምርት ስለመኖሩ ጥቂት ማስረጃዎች አሉ. ከ 820 ዎቹ ተደጋጋሚ የቫይኪንግ ጥቃቶች ቀንሷል። ሶስት ተመዝግበዋል; በ 851 እና 886 ውስጥ ያሉት ተሳክተዋል ፣ የመጨረሻው ፣ በ 994 ፣ ውድቅ ተደርጓልቫይኪንጎች በዴንማርክ የጦር አበጋዝ ጉተረም እና በዌስት ሳክሰን ንጉስ አልፍሬድ ታላቁ ተስማምተው በቪኪንግ ወረራ የተደነገገው የፖለቲካ እና የጂኦግራፊያዊ ቁጥጥር ክልል ሆኖ ከለንደን እስከ ቼስተር ድረስ ያለውን ድንበሯ ዳኔላውን በአብዛኛዎቹ የምስራቅ እና ሰሜናዊ እንግሊዝ አመልክቷል። 886. የአንግሎ-ሳክሰን ዜና መዋዕል እንደዘገበው አልፍሬድ በ886 ለንደንን “እንደገና መሠረተ።” የአርኪኦሎጂ ጥናት እንደሚያሳየው ይህ ሉንደንዊክን መተው እና በአሮጌው የሮማውያን ግንቦች ውስጥ የህይወት መነቃቃት እና ንግድ መፈጠሩን ያሳያል። ከዚያም ለንደን በ 950 ገደማ በሚያስደንቅ ሁኔታ እስኪጨምር ድረስ ቀስ በቀስ አደገች። በ 11 ኛው ክፍለ ዘመን ለንደን በእንግሊዝ ውስጥ ትልቁ ከተማ እንደነበረች ግልጽ ነው. በንጉሥ ኤድዋርድ ኮንፌስሰር በሮማንስክ ስታይል በድጋሚ የተሰራው የዌስትሚኒስተር አቢ በአውሮፓ ውስጥ ካሉ ታላላቅ አብያተ ክርስቲያናት አንዱ ነበር። ዊንቸስተር የአንግሎ-ሳክሰን እንግሊዝ ዋና ከተማ ነበረች ፣ ግን ከዚህ ጊዜ ጀምሮ ለንደን የውጪ ነጋዴዎች ዋና መድረክ እና በጦርነት ጊዜ የመከላከያ መሠረት ሆነች። በፍራንክ ስተንተን እይታ: "ሀብቱ ነበረው, እናም ለብሄራዊ ካፒታል ተስማሚ የሆነውን ክብር እና የፖለቲካ ራስን ንቃተ ህሊና በፍጥነት እያዳበረ ነበር." መካከለኛ እድሜ ዊልያም የኖርማንዲው መስፍን በሄስቲንግስ ጦርነት ካሸነፈ በኋላ በ1066 ገና በተጠናቀቀው የዌስትሚኒስተር አቤይ የእንግሊዝ ንጉስ ዘውድ ተሰጠው። ዊልያም የለንደን ግንብ ገነባ። የከተማዋ ነዋሪዎችን ለማስፈራራት በ1097 ዊልያም ዳግማዊ ዌስትሚኒስተር አዳራሽ መገንባት ጀመረ፣ ተመሳሳይ ስም ባለው አቢይ አቅራቢያ። ለአዲሱ የዌስትሚኒስተር ቤተ መንግሥት መሠረት ሆነ። በ 12 ኛው ክፍለ ዘመን በሀገሪቱ ዙሪያ የንጉሳዊ እንግሊዛዊ ፍርድ ቤትን ተከትለው የቆዩት የማዕከላዊ መንግስት ተቋማት በመጠን እና በዘመናዊነት እያደጉ እና ከጊዜ ወደ ጊዜ እየተስተካከሉ መጡ, ለአብዛኛው ዓላማ በዌስትሚኒስተር, ​​ምንም እንኳን የንጉሣዊው ግምጃ ቤት ከዊንቸስተር ተወስዷል. ግንብ ውስጥ አረፈ። የዌስትሚኒስተር ከተማ እውነተኛ መንግሥታዊ ዋና ከተማ ሆና ሲያድግ፣ የተለየ ጎረቤቷ፣ የሎንዶን ከተማ፣ የእንግሊዝ ትልቅ ከተማ እና ዋና የንግድ ማእከል ሆና በራሷ ልዩ አስተዳደር፣ በለንደን ኮርፖሬሽን ስር ሆናለች። በ1100 ነዋሪዎቿ 18,000 ገደማ ነበሩ። በ 1300 ወደ 100,000 የሚጠጉ ነበር. በ14ኛው መቶ ክፍለ ዘመን አጋማሽ ላይ ለንደን አንድ ሶስተኛ የሚጠጋውን ህዝቧን ባጣችበት ወቅት በጥቁር ሞት መልክ አደጋ ደረሰ። ለንደን በ1381 የገበሬዎች አመፅ ትኩረት ነበረች። በ1290 በኤድዋርድ አንደኛ ከመባረራቸው በፊት ለንደን የእንግሊዝ የአይሁድ ሕዝብ ማዕከል ነበረች። በ1190 በአይሁዶች ላይ የሚፈጸመው ግፍ ተፈጸመ፤ በ1190 አዲሱ ንጉሥ በንግሥናው ዕለት ራሳቸውን ካቀረቡ በኋላ ጭፍጨፋቸውን አዝዟል ተብሎ ሲወራ ነበር። እ.ኤ.አ. በ 1264 በሁለተኛው ባሮን ጦርነት ወቅት የሲሞን ደ ሞንትፎርት አማፂዎች የዕዳ መዝገቦችን ለመያዝ ሲሞክሩ 500 አይሁዶችን ገደሉ ። ቀደምት ዘመናዊ በቱዶር ዘመን ተሃድሶው ቀስ በቀስ ወደ ፕሮቴስታንት እምነት ተለወጠ። አብዛኛው የለንደን ንብረት ከቤተክርስትያን ወደ የግል ባለቤትነት ተላልፏል፣ይህም በከተማው ያለውን የንግድ እና የንግድ እንቅስቃሴ አፋጥኗል። እ.ኤ.አ. በ 1475 ሃንሴቲክ ሊግ ስታልሆፍ ወይም ስቲልያርድ ተብሎ የሚጠራውን የእንግሊዝ ዋና የንግድ ማእከል (ኮንቶር) በለንደን ለንደን አቋቋመ ። የሉቤክ፣ ብሬመን እና ሃምቡርግ የሃንሴቲክ ከተሞች ንብረቱን ለደቡብ ምስራቅ ባቡር ሲሸጡ እስከ 1853 ድረስ ቆየ። ከ14ኛው/15ኛው ክፍለ ዘመን ለንደን ጀምሮ የሱፍ ልብስ ሳይለብስ እና ሳይለብስ ተጭኖ ወደ ዝቅተኛው ሀገራት የባህር ዳርቻዎች ተጓጓዘ፣ ይህም አስፈላጊ ነው ተብሎ ይታሰባል። ሆኖም የእንግሊዝ የባህር ላይ ኢንተርፕራይዝ ከሰሜን ምዕራብ አውሮፓ ባህር ማዶ አልደረሰም። ወደ ጣሊያን እና ሜዲትራኒያን የሚወስደው የንግድ መስመር በአንትወርፕ እና በአልፕስ ተራሮች ላይ ነበር; በጊብራልታር ባህር ወደ እንግሊዝ የሚሄዱ ማናቸውም መርከቦች ጣሊያን ወይም ራጉሳን ሊሆኑ ይችላሉ። በጥር 1565 ኔዘርላንድስ ወደ እንግሊዘኛ መላኪያ መከፈቷ የንግድ እንቅስቃሴን አነሳሳ። የሮያል ልውውጥ ተመሠረተ። ሜርካንቲሊዝም አድጓል እና እንደ ኢስት ህንድ ኩባንያ ያሉ ሞኖፖሊ ነጋዴዎች የተመሰረቱት ንግድ ወደ አዲሱ አለም ሲሰፋ ነው። ለንደን ዋናዋ የሰሜን ባህር ወደብ ሆናለች፣ ከእንግሊዝ እና ከውጭ የሚመጡ ስደተኞች ይመጡ ነበር። በ1530 ከ50,000 አካባቢ የነበረው የህዝብ ብዛት በ1605 ወደ 225,000 ገደማ ከፍ ብሏል። በ 16 ኛው ክፍለ ዘመን ዊልያም ሼክስፒር እና ጓደኞቹ ለንደን ውስጥ ለቲያትሩ እድገት በጠላትነት ይኖሩ ነበር. እ.ኤ.አ. በ 1603 የቱዶር ዘመን ማብቂያ ላይ ለንደን አሁንም የታመቀች ነበረች። እ.ኤ.አ. በኖቬምበር 5 1605 ባሩድ ሴራ ውስጥ በዌስትሚኒስተር ውስጥ በጄምስ 1 ላይ የግድያ ሙከራ ተደረገ።በ1637 የቻርለስ አንደኛ መንግስት በለንደን አካባቢ አስተዳደርን ለማሻሻል ሞከረ። ይህም የከተማው ኮርፖሬሽን በከተማዋ ዙሪያ መስፋፋት ላይ የስልጣን እና የአስተዳደር ስልጣኑን እንዲያራዝም ጠይቋል። የለንደንን ነፃነት ለማዳከም ዘውዱ የሚያደርገውን ሙከራ በመፍራት፣ እነዚህን ተጨማሪ ቦታዎች ለማስተዳደር ፍላጎት ካለመኖር ወይም ከከተማው ማኅበራት ሥልጣን ለመጋራት ያለው ስጋት፣ የኮርፖሬሽኑን “ታላቅ እምቢተኝነት”፣ ውሳኔውን ባብዛኛው የቀጠለ ነው። ለከተማው ልዩ የመንግስት ሁኔታ መለያ። በእንግሊዝ የእርስ በርስ ጦርነት አብዛኛው የለንደን ነዋሪዎች የፓርላማውን ጉዳይ ደግፈዋል። እ.ኤ.አ. በ 1642 በሮያሊስቶች የመጀመሪያ ግስጋሴ ፣ በብሬንትፎርድ እና በተርንሃም ግሪን ጦርነት ከተጠናቀቀ ፣ ለንደን የግንኙነት መስመር ተብሎ በሚጠራው የመከላከያ ዙሪያ ግድግዳ ተከበች። መስመሮቹ እስከ 20,000 ሰዎች ተገንብተው የተጠናቀቁት ከሁለት ወር በታች ነው። በ1647 የኒው ሞዴል ጦር ለንደን ሲገባ ምሽጎቹ ብቸኛው ፈተና ሳይሳካላቸው ቀርቷል፣ እናም በዚያው አመት በፓርላማ ደረጃ ድልድይ ተደረገላቸው።ለንደን በ17ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ በበሽታ ትታመስ የነበረች ሲሆን መጨረሻውም በ1665-1666 በታላቁ ቸነፈር እስከ 100,000 ሰዎችን የገደለው ወይም ከህዝቡ አንድ አምስተኛውየለንደን ታላቁ እሳት በ 1666 በከተማው ውስጥ በፑዲንግ ሌን ተነስቶ በፍጥነት በእንጨት የተሠሩ ሕንፃዎችን አቋርጧል. መልሶ መገንባት ከአሥር ዓመታት በላይ ፈጅቷል እና በሮበርት ሁክ የለንደን ቀያሽ ሆኖ ተቆጣጠረ። እ.ኤ.አ. በ 1708 የክርስቶፈር ሬን ዋና ሥራ ፣ የቅዱስ ጳውሎስ ካቴድራል ፣ ተጠናቀቀ። በጆርጂያ ዘመን እንደ ያሉ አዳዲስ ወረዳዎች በምዕራብ ተፈጠሩ; በቴምዝ ላይ አዳዲስ ድልድዮች በደቡብ ለንደን ልማትን አበረታተዋል። በምስራቅ የለንደን ወደብ ወደ ታች ተዘረጋ። የለንደን እድገት እንደ አለምአቀፍ የፋይናንስ ማዕከል ለ18ኛው ክፍለ ዘመን አብዝቶ አብቅቷል።እ.ኤ.አ. በ 1762 ጆርጅ በሚቀጥሉት 75 ዓመታት ውስጥ የተስፋፋውን ቡኪንግሃም ቤትን ገዛ። በ18ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ለንደን በወንጀል የተመሰቃቀለች ነበረች ይባል የነበረ ሲሆን የቦው ስትሪት ሯጮች በ1750 እንደ ፕሮፌሽናል የፖሊስ ሃይል ተቋቋሙ። ጥቃቅን ስርቆትን ጨምሮ በአጠቃላይ ከ200 በላይ ወንጀሎች በሞት ይቀጣሉ። በከተማው ውስጥ የተወለዱ አብዛኞቹ ህጻናት ሶስተኛ ልደታቸውን ሳይደርሱ ህይወታቸው አልፏልየማተሚያ ማተሚያው ማንበብና መጻፍ እና ማደግ ዜናዎችን በስፋት እንዲሰራጭ በማድረጋቸው፣ ፍሊት ስትሪት የብሪቲሽ ፕሬስ ማዕከል እየሆነች በመምጣቱ የቡና ቤቶች በሃሳቦች ላይ የሚከራከሩበት ታዋቂ ቦታ ሆነዋል። የአምስተርዳም ወረራ በናፖሊዮን ጦር ብዙ ባለገንዘቦች ወደ ለንደን እንዲዛወሩ አድርጓቸዋል እና የመጀመሪያው የለንደን ዓለም አቀፍ ጉዳይ በ1817 ተፈጠረ። በተመሳሳይ ጊዜ የሮያል የባህር ኃይል የባህር ኃይል የዓለምን ኢኮኖሚያዊ ተቃዋሚዎች እንደ ዋና እንቅፋት በመሆን የጦር መርከቦች መሪ ሆነ። እ.ኤ.አ. በ 1846 የበቆሎ ህጎች መሻር በተለይ የደች ኢኮኖሚ ኃይልን ለማዳከም ያለመ ነበር። ከዚያም ለንደን አምስተርዳምን እንደ መሪ ዓለም አቀፍ የፋይናንስ ማዕከል ሆናለች። ሳሙኤል ጆንሰን እንዳለው፡- ለንደንን ለቆ ለመውጣት ፈቃደኛ የሆነ፣ ምሁር የሆነ ሰው አያገኙም። አይ, ጌታ, አንድ ሰው ለንደን ሲደክም, እሱ ሕይወት ሰልችቶናል; ምክንያቱም ለንደን ውስጥ ሕይወት አቅም ያለው ሁሉ አለ። - ሳሙኤል ጆንሰን ፣ 1777 ዘግይቶ ዘመናዊ እና ዘመናዊ ለንደን ከ1831 እስከ 1925 አካባቢ በአለም ትልቁ ከተማ ነበረች፣ የህዝብ ብዛት በሄክታር 325 ነበር። የለንደን መጨናነቅ የኮሌራ ወረርሽኞችን አስከተለ፣ በ1848 14,000 ሰዎችን ህይወት ቀጥፏል፣ እና በ1866 6,000 ሰዎችን ቀጥፏል። የትራፊክ መጨናነቅ እየጨመረ መምጣቱ በአለም የመጀመሪያው የአካባቢ የከተማ ባቡር ኔትወርክ እንዲፈጠር ምክንያት ሆኗል። የሜትሮፖሊታን የሥራ ቦርድ በዋና ከተማው እና በአንዳንድ አካባቢው አውራጃዎች የመሠረተ ልማት ዝርጋታዎችን በበላይነት ይቆጣጠራል; በ1889 የለንደን ካውንስል በዋና ከተማይቱ ዙሪያ ካሉ የካውንቲ አካባቢዎች ሲፈጠር ተሰርዟል።ከተማዋ ከ1912 እስከ 1914 በተደረገው ቀደምት የአሸባሪዎች ዘመቻ፣ የቦምብ ፍንዳታ እና የእሳት ቃጠሎ ዘመቻ፣ እንደ ዌስትሚኒስተር አቢ እና የቅዱስ ጳውሎስ ካቴድራል ያሉ ታሪካዊ ምልክቶች ባዩበት ወቅት የብዙ ጥቃቶች ኢላማ ሆናለች።ለንደን በአንደኛው የዓለም ጦርነት በጀርመኖች የቦምብ ጥቃት ተፈጽሞባት የነበረች ሲሆን በሁለተኛው የዓለም ጦርነት ወቅት ብሊትዝ እና ሌሎች የጀርመኑ ሉፍትዋፍ የቦምብ ጥቃቶች ከ30,000 በላይ የለንደኑ ነዋሪዎችን ገድለዋል፣ በከተማው ዙሪያ ሰፋፊ ቤቶችን እና ሌሎች ሕንፃዎችን ወድሟል። እ.ኤ.አ. የ1948ቱ የበጋ ኦሊምፒክ የተካሄደው በዋናው ዌምብሌይ ስታዲየም ሲሆን ለንደን ከጦርነቱ በማገገም ላይ እያለች ነው። ከ1940ዎቹ ጀምሮ ለንደን የበርካታ ስደተኞች መኖሪያ ሆናለች፣ በዋናነት ከኮመንዌልዝ አገሮች እንደ ጃማይካ፣ ህንድ፣ ባንግላዲሽ እና ፓኪስታን፣ ይህም ለንደን በዓለም ላይ ካሉ የተለያዩ ከተሞች አንዷ አድርጓታል። እ.ኤ.አ. በ 1951 የብሪታንያ ፌስቲቫል በደቡብ ባንክ ተካሄደ ። እ.ኤ.አ. በዋነኛነት ከ1960ዎቹ አጋማሽ ጀምሮ፣ ለንደን ከኪንግ ሮድ፣ ቼልሲ እና ካርናቢ ስትሪት ጋር በተገናኘው በስዊንግንግ ለንደን ንዑስ ባህል ምሳሌነት ለአለም አቀፍ የወጣቶች ባህል ማዕከል ሆነች። በፐንክ ዘመን ውስጥ የ ሚና ታደሰ። እ.ኤ.አ. በ 1965 የለንደን የፖለቲካ ድንበሮች ለከተማው አካባቢ እድገት ምላሽ በመስጠት አዲስ የታላቋ ለንደን ምክር ቤት ተፈጠረ ። በሰሜን አየርላንድ በነበረው ችግር ወቅት፣ ለንደን በ1973 በጊዜያዊ የአየርላንድ ሪፐብሊካን ጦር ሰራዊት በቦምብ ጥቃት ተመታ፣ ከብሉይ ቤይሊ የቦምብ ጥቃት ጀምሮ። በ1981 በብሪክስተን ብጥብጥ የዘር ልዩነት ጎልቶ ታይቷል። ከሁለተኛው የዓለም ጦርነት በኋላ ባሉት አሥርተ ዓመታት የታላቋ ለንደን ሕዝብ ቀንሷል፣ በ1939 ከነበረው 8.6 ሚሊዮን ከፍተኛ ግምት ወደ 6.8 ሚሊዮን አካባቢ በ1980ዎቹ። የለንደን ዋና ወደቦች ወደ ፊሊክስስቶዌ እና ቲልበሪ ተንቀሳቅሰዋል፣የለንደን ዶክላንድስ አካባቢ የካናሪ ዋርፍ ልማትን ጨምሮ የመልሶ ማልማት ትኩረት ሆነ። ይህ በ1980ዎቹ የለንደንን እንደ አለምአቀፍ የፋይናንሺያል ማእከልነት እያደገ በመጣው ሚና ነው። የቴምዝ ባሪየር በ1980ዎቹ ለንደንን ከሰሜን ባህር ከሚመጣው ማዕበል ለመከላከል ተጠናቀቀ።የታላቋ ለንደን ምክር ቤት እ.ኤ.አ. በ1986 ተሰርዟል፣ ለንደን እስከ 2000 ድረስ ምንም አይነት ማዕከላዊ አስተዳደር ሳይኖራት እና የታላቋ ለንደን ባለስልጣን ተፈጠረ። 21ኛውን ክፍለ ዘመን ለማክበር የሚሊኒየም ዶም፣ የለንደን አይን እና የሚሊኒየም ድልድይ ተገንብተዋል። እ.ኤ.አ. ሐምሌ 6 ቀን 2005 ለንደን የ2012 የበጋ ኦሊምፒክ ተሸለመች፣ የኦሎምፒክ ጨዋታዎችን ሶስት ጊዜ ያዘጋጀች የመጀመሪያዋ ከተማ። እ.ኤ.አ. ጁላይ 7 2005 ሶስት የለንደን የምድር ውስጥ ባቡሮች እና ባለ ሁለት ፎቅ አውቶቡስ በተከታታይ የሽብር ጥቃቶች ቦምብ ተደበደቡ። እ.ኤ.አ. በ2008 ታይም ለንደንን ከኒውዮርክ ሲቲ እና ከሆንግ ኮንግ ጋር በመሆን ኒሎንኮንግ ሲል ሰይሟቸዋል፣ በአለም አቀፍ ደረጃ ሶስት ተፅእኖ ፈጣሪ ከተሞች በማለት አሞካሽቷቸዋል። እ.ኤ.አ. በጥር 2015 የታላቋ ለንደን ህዝብ 8.63 ሚሊዮን እንደሚሆን ይገመታል፣ይህም ከ1939 ወዲህ ከፍተኛው ነው።በ2016 በብሬክሲት ህዝበ ውሳኔ ወቅት እንግሊዝ በአጠቃላይ ከአውሮፓ ህብረት ለመውጣት ወሰነች፣ነገር ግን አብዛኛው የለንደን ምርጫ ክልሎች እንዲቀሩ ድምጽ ሰጥተዋል። የመሬት አቀማመጥ ለንደን፣ በተጨማሪም ታላቋ ለንደን በመባል የሚታወቀው፣ ከዘጠኙ የእንግሊዝ ክልሎች አንዱ እና አብዛኛው የከተማውን ዋና ከተማ የሚሸፍነው ከፍተኛ ንዑስ ክፍል ነው። የለንደን ኮርፖሬሽን ከተማዋን ከከተማ ዳርቻዋ ጋር ለማዋሃድ የተደረጉ ሙከራዎችን በመቃወም "ለንደን" በተለያዩ መንገዶች እንድትገለጽ አድርጓል። አርባ በመቶው የታላቋ ለንደን የተሸፈነው በለንደን ፖስታ ከተማ ነው፣ በዚህ ውስጥ '' የፖስታ አድራሻዎችን ይመሰርታል። የለንደን የስልክ አካባቢ ኮድ ከታላቋ ለንደን ጋር ተመሳሳይ የሆነ ትልቅ ቦታን ይሸፍናል፣ ምንም እንኳን አንዳንድ የውጪ አውራጃዎች የተገለሉ እና አንዳንዶቹ ከውጪ የተካተቱ ቢሆኑም። የታላቋ ለንደን ድንበር በቦታዎች ከ 25 አውራ ጎዳና ጋር ተስተካክሏል። ተጨማሪ የከተማ መስፋፋት አሁን በሜትሮፖሊታን ግሪን ቤልት ተከልክሏል፣ ምንም እንኳን የተገነባው አካባቢ ከድንበር በላይ በቦታዎች ላይ ቢዘረጋም ተለይቶ የሚታወቅ ታላቁ የለንደን የከተማ አካባቢን ይፈጥራል። ከዚህ ባሻገር ሰፊው የለንደን ተጓዥ ቀበቶ አለ። ታላቋ ለንደን ለአንዳንድ ዓላማዎች ወደ ውስጠኛው ለንደን እና ውጫዊ ለንደን ፣ እና በቴምዝ ወንዝ ወደ ሰሜን እና ደቡብ ፣ መደበኛ ያልሆነ መካከለኛ የለንደን አከባቢ ተከፍሏል። የለንደን የስም ማእከል መጋጠሚያዎች፣በተለምዶ በትራፋልጋር አደባባይ እና በኋይትሆል መጋጠሚያ አጠገብ በሚገኘው ቻሪንግ ክሮስ የሚገኘው ኦሪጅናል ኤሊኖር መስቀል፣51°30′26″ 00°07′39″ደብሊው ነው። ይሁን እንጂ የለንደን ጂኦግራፊያዊ ማእከል በአንድ ፍቺ በለንደን በላምቤዝ አውራጃ ውስጥ ነው, ከላምቤዝ ሰሜን ቲዩብ ጣቢያ በሰሜን-ምስራቅ 0.1 ማይል በለንደን ውስጥ ሁለቱም የለንደን ከተማ እና የዌስትሚኒስተር ከተማ የከተማ ደረጃ አላቸው እና ሁለቱም የለንደን ከተማ እና የታላቋ ለንደን ለቅማንት ዓላማዎች ወረዳዎች ናቸው ። የታላቋ ለንደን አካባቢ የታሪካዊ አውራጃዎች አካል የሆኑትን ያጠቃልላል ። የሚድልሴክስ፣ ኬንት፣ ሰርሪ፣ ኤሴክስ እና ሄርትፎርድሻየር። የለንደን የእንግሊዝ ዋና ከተማ እና በኋላም ዩናይትድ ኪንግደም፣ በህግ ወይም በጽሁፍ ተቀባይነት አግኝቶ ወይም ተረጋግጦ አያውቅም። አቋሟ የተቋቋመው በሕገ መንግሥታዊ ኮንቬንሽን ነው፣ ይህም የዋና ከተማነት ደረጃዋን የዩናይትድ ኪንግደም ያልተረጋገጠ ሕገ መንግሥት አካል አድርጎታል። በ12ኛው እና በ13ኛው መቶ ክፍለ ዘመን የዌስትሚኒስተር ቤተ መንግስት በማደግ የንጉሣዊው ቤተ መንግስት ቋሚ ቦታ ሆኖ የሀገሪቱ የፖለቲካ ዋና ከተማ በመሆን የእንግሊዝ ዋና ከተማ ከዊንቸስተር ወደ ለንደን ተዛወረች። ከቅርብ ጊዜ ወዲህ፣ ታላቋ ለንደን የእንግሊዝ ክልል ተብሎ የተተረጎመ ሲሆን በዚህ አውድ ለንደን በመባል ይታወቃል የመሬት አቀማመጥ የታላቋ ለንደን በድምሩ 1,583 ስኩዌር ኪሎ ሜትር (611 ካሬ ማይል)፣ በ2001 7,172,036 ህዝብ የነበረው እና 4,542 ነዋሪዎችን በካሬ ኪሎ ሜትር (11,760/ስኩዌር ማይል) ይይዛል። የለንደን ሜትሮፖሊታን ክልል ወይም የለንደን ሜትሮፖሊታን አግግሎሜሬሽን በመባል የሚታወቀው የተራዘመ አካባቢ በድምሩ 8,382 ስኩዌር ኪሎ ሜትር (3,236 ካሬ ማይል) 13,709,000 ሕዝብ እና 1,510 ነዋሪዎችን በአንድ ካሬ ኪሎ ሜትር (3,900/ስኩዌር ማይል) ይይዛል። ዘመናዊው ለንደን ከተማዋን ከደቡብ-ምዕራብ ወደ ምሥራቅ የሚያቋርጥ ተቀዳሚ ጂኦግራፊያዊ ባህሪው በሆነው በቴምዝ ላይ ይቆማል። የቴምዝ ሸለቆ ፓርላማ ሂል፣ አዲንግተን ሂልስ እና ፕሪምሮዝ ሂልን ጨምሮ በቀስታ በሚሽከረከሩ ኮረብቶች የተከበበ የጎርፍ ሜዳ ነው። በታሪክ ለንደን ያደገችው በቴምዝ ዝቅተኛው ድልድይ ነጥብ ላይ ነው። የቴምዝ ወንዝ በአንድ ወቅት በጣም ሰፊ፣ ጥልቀት የሌለው ወንዝ ሰፊ ረግረጋማ ቦታዎች ያለው ነበር። በከፍተኛ ማዕበል ላይ ፣ የባህር ዳርቻዎቹ አሁን ካሉት ስፋታቸው አምስት እጥፍ ደርሷል ። ከቪክቶሪያ ዘመን ጀምሮ ቴምዝ በሰፊው ታጥቧል፣ እና ብዙዎቹ የለንደን ገባር ወንዞች አሁን ከመሬት በታች ይጎርፋሉ። ቴምዝ ሞገድ ወንዝ ነው፣ እና ለንደን ለጎርፍ የተጋለጠች ናት። በድህረ- የብሪቲሽ ደሴቶች ቀስ በቀስ 'ማዘንበል' (በስኮትላንድ እና በሰሜን አየርላንድ እና በደቡባዊ የእንግሊዝ ፣ ዌልስ እና አየርላንድ) በድህረ - በከፍተኛ የውሃ መጠን መጨመር ምክንያት ስጋቱ ከጊዜ ወደ ጊዜ ጨምሯል። የበረዶ መመለሻ. እ.ኤ.አ. በ 1974 ይህንን ስጋት ለመቋቋም በ ዎልዊች በቴምዝ ወንዝ ማዶ የቴምዝ ባሪየር ግንባታ ላይ የአስር አመታት ስራ ተጀመረ። እንቅፋቱ እስከ 2070 ድረስ እንደተነደፈ ይሠራል ተብሎ የሚጠበቅ ቢሆንም፣ ለወደፊቱ የማስፋት ወይም የመልሶ ንድፉ ጽንሰ-ሀሳቦች ቀድሞውኑ እየተብራሩ ነው። የአየር ንብረት ለንደን ሞቃታማ ውቅያኖስ የአየር ንብረት አላት ()። ቢያንስ 1697 በኬው መዝገቦች ከጀመሩበት ጊዜ ጀምሮ የዝናብ መዝገቦች በከተማው ውስጥ ተቀምጠዋል። በኬው፣ በአንድ ወር ውስጥ ከፍተኛው የዝናብ መጠን በህዳር 1755 7.4 ኢንች (189 ሚሜ) እና በሁለቱም በታህሳስ 1788 እና በጁላይ 1800 በትንሹ 0 ኢንች (0 ሚሜ) ነው። ማይል ኤንድ በሚያዝያ 1893 0 ኢንች (0 ሚሜ) ነበረው። በሪከርድ የተመዘገበው በጣም እርጥበታማው አመት 1903 ሲሆን በድምሩ 38.1 ኢንች (969 ሚሜ) መውደቅ እና ደረቁ 1921 ነው በድምሩ 12.1 ኢንች (308 ሚሜ) ወድቋል።በአማካኝ አመታዊ የዝናብ መጠን 600 ሚ.ሜ ይደርሳል።ይህም ነው። የኒውዮርክ ከተማ አመታዊ የዝናብ መጠን ግማሽ፣ ነገር ግን ከሮም፣ ሊዝበን እና ሲድኒ ያነሰ ነው። ቢሆንም፣ በአንጻራዊ ሁኔታ ዝቅተኛ ዓመታዊ የዝናብ መጠን ቢኖራትም፣ ለንደን አሁንም በየዓመቱ በ1.0 ሚሜ ገደብ 109.6 ዝናባማ ቀናት ታገኛለች። በለንደን ያለው የሙቀት ጽንፍ ከ38.1°) በኪው በነሐሴ 10 ቀን 2003 እስከ -16.1°) በኖርዝቮልት ጃንዋሪ 1 ቀን 1962 ነው። የከባቢ አየር ግፊት ሪከርዶች ከ1692 ጀምሮ በለንደን ተቀምጠዋል። እስካሁን የተዘገበው ከፍተኛው ግፊት በጥር 20 ቀን 2020 1,049.8 ሚሊባር ነው። ክረምቶች በአጠቃላይ ሞቃት, አንዳንዴ ሞቃት ናቸው. የለንደን አማካይ የጁላይ ከፍተኛ 23.5°) ነው። በአማካይ በየዓመቱ፣ ለንደን ከ25 ዲግሪ ሴንቲግሬድ በላይ እና 4.2 ቀናት ከ30.0°ሴ በላይ 31 ቀናት ታደርጋለች። እ.ኤ.አ. በ 2003 በአውሮፓ የሙቀት ማዕበል ረዥም ሙቀት በመቶዎች የሚቆጠሩ የሙቀት-ነክ ሞት አስከትሏል። በ1976 በእንግሊዝ ለ15 ተከታታይ ቀናት ከ32.2 ዲግሪ ሴንቲግሬድ (90.0 ዲግሪ ፋራናይት) በላይ የሆነ የቀድሞ ድግምት ነበር ይህም በሙቀት ምክንያት ብዙ ሞትን አስከትሏል። በነሀሴ 1911 በግሪንዊች ጣቢያ የቀድሞ የሙቀት መጠን 37.8°) ነበር፣ ምንም እንኳን ይህ ከጊዜ በኋላ መደበኛ ያልሆነ ተብሎ ተወግዷል። በተለይ በበጋ ወቅት ድርቅ አልፎ አልፎ ችግር ሊሆን ይችላል። በጣም በቅርብ ጊዜ በ2018 በጋ እና ከግንቦት እስከ ታህሣሥ ባሉት ወራት ከአማካይ ሁኔታዎች በበለጠ ደረቅ። ሆኖም ግን፣ ዝናብ ሳይዘንብባቸው የቆዩት ተከታታይ ቀናት በ1893 የጸደይ ወራት 73 ቀናት ነበሩ። ክረምቱ በአጠቃላይ በትንሽ የሙቀት ልዩነት ቀዝቃዛ ነው. ከባድ በረዶ አልፎ አልፎ ነው, ነገር ግን በረዶ ብዙውን ጊዜ በእያንዳንዱ ክረምት ቢያንስ አንድ ጊዜ ይወርዳል. ፀደይ እና መኸር አስደሳች ሊሆኑ ይችላሉ. እንደ ትልቅ ከተማ፣ ለንደን ከፍተኛ የከተማ ሙቀት ደሴት ተጽእኖ አላት፣ ይህም የለንደን መሀል አንዳንድ ጊዜ 5°) ከከተማ ዳርቻዎች እና ዳርቻዎች የበለጠ ይሞቃል። ይህ ከለንደን በስተምዕራብ 15 ማይል (24 ኪሜ) ርቀት ላይ የምትገኘውን ለንደን ሄትሮውን ከለንደን የአየር ሁኔታ ማእከል ጋር ሲያወዳድር ከዚህ በታች ይታያል። በለንደን ሰፊ የከተማ አካባቢ ያሉ ቦታዎች የሚታወቁት እንደ ሜይፋየር፣ ሳውዝዋርክ፣ ዌምብሌይ እና ኋይትቻፔል ባሉ የአውራጃ ስሞች ነው። እነዚህም መደበኛ ያልሆኑ ስያሜዎች፣ በመስፋፋት የተጠመዱ መንደሮችን ስም የሚያንፀባርቁ ወይም የተተኩ የአስተዳደር ክፍሎች እንደ ደብሮች ወይም የቀድሞ ወረዳዎች ናቸው። እንደነዚህ ያሉት ስሞች በባህላዊ መንገድ ጥቅም ላይ ውለዋል ፣ እያንዳንዱም የራሱ የሆነ ልዩ ባህሪ ያለው የአካባቢ አካባቢን ይጠቅሳል ፣ ግን ያለ ኦፊሴላዊ ወሰን። ከ 1965 ጀምሮ ታላቋ ለንደን ከጥንታዊቷ የለንደን ከተማ በተጨማሪ በ 32 የለንደን ወረዳዎች ተከፍላለች ። የለንደን ከተማ ዋና የፋይናንስ አውራጃ ናት፣ እና ካናሪ ዋርፍ በቅርቡ በምስራቅ በዶክላንድ አዲስ የፋይናንስ እና የንግድ ማዕከል ሆናለች። ዌስት ኤንድ የለንደን ዋና መዝናኛ እና የገበያ አውራጃ ነው፣ ቱሪስቶችን ይስባል። ምዕራብ ለንደን ንብረቶቹ በአስር ሚሊዮን ፓውንድ የሚሸጡባቸው ውድ የመኖሪያ አካባቢዎችን ያጠቃልላል። በኬንሲንግተን እና ቼልሲ ያሉ ንብረቶች አማካኝ ዋጋ ከ2 ሚሊዮን ፓውንድ በላይ ሲሆን በተመሳሳይ ከፍተኛ ወጪ በለንደን አብዛኛው። የምስራቅ መጨረሻ ለዋናው የለንደን ወደብ በጣም ቅርብ የሆነ አካባቢ ነው፣ በከፍተኛ ስደተኞች ብዛት የሚታወቅ፣ እንዲሁም በለንደን ውስጥ በጣም ድሃ አካባቢዎች አንዱ ነው። በዙሪያው ያለው የለንደን አካባቢ አብዛኛው የለንደን ቀደምት የኢንዱስትሪ እድገትን አይቷል; አሁን፣ ለ2012 ኦሎምፒክ እና ፓራሊምፒክ ወደ ኦሊምፒክ ፓርክ የተገነባውን የለንደን ሪቨርሳይድ እና የታችኛው ሊያ ሸለቆን ጨምሮ የቴምዝ ጌትዌይ አካል በመሆን የብራውንፊልድ ቦታዎች በአከባቢው በሙሉ በመገንባት ላይ ናቸው። የለንደን ህንጻዎች በማንኛውም ልዩ የስነ-ህንፃ ዘይቤ ለመገለጥ በጣም የተለያዩ ናቸው፣ በከፊል በእድሜያቸው ልዩነት ምክንያት። እንደ ናሽናል ጋለሪ ያሉ ብዙ ታላላቅ ቤቶች እና የህዝብ ህንፃዎች ከፖርትላንድ ድንጋይ ነው የተገነቡት። አንዳንድ የከተማው አካባቢዎች፣ በተለይም ከመሃል በስተ ምዕራብ ያሉት፣ በነጭ ስቱኮ ወይም በኖራ የታሸጉ ሕንፃዎች ተለይተው ይታወቃሉ። በማዕከላዊ ለንደን ውስጥ ጥቂት መዋቅሮች ከ1666 ታላቁን እሳት ቀደም ብለው ያደረጉ ሲሆን እነዚህም ጥቂቶቹ የሮማውያን ቅሪቶች፣ የለንደን ግንብ እና ጥቂት የተበታተኑ ቱዶር በከተማው ውስጥ የተረፉ ናቸው። ከዚህ በተጨማሪ ለምሳሌ በ1515 ገደማ በካርዲናል ቶማስ ዎሴይ የተገነባው የቱዶር-ፔሪድ ሃምፕተን ፍርድ ቤት የእንግሊዝ ጥንታዊው የቱዶር ቤተ መንግስት ነው። ከተለያዩ የሕንፃ ቅርስ ቅርሶች ውስጥ የ17ኛው ክፍለ ዘመን አብያተ ክርስቲያናት በ ፣ ኒዮክላሲካል የፋይናንስ ተቋማት እንደ ሮያል ልውውጥ እና የእንግሊዝ ባንክ፣ እስከ 20ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ድረስ ኦልድ ቤይሊ እና የ1960ዎቹ የባርቢካን እስቴት ናቸው። ጥቅም ላይ ያልዋለው - ግን በቅርቡ ይታደሳል - 1939 በደቡብ-ምዕራብ በወንዙ አጠገብ ያለው የባተርሴያ የኃይል ጣቢያ የአካባቢያዊ ምልክት ነው ፣ አንዳንድ የባቡር ተርሚኖች ግን የቪክቶሪያ አርኪቴክቸር በጣም ጥሩ ምሳሌዎች ናቸው ፣ በተለይም ሴንት ፓንክራስ እና ፓዲንግተን። የለንደን ጥግግት ይለያያል፣ በማእከላዊ አካባቢ እና በካናሪ ወሃርፍ ከፍተኛ የስራ እፍጋት፣ በለንደን ውስጥ ከፍተኛ የመኖሪያ እፍጋቶች እና በለንደን ውጫዊ ክፍል ውስጥ ዝቅተኛ እፍጋቶች።በለንደን ከተማ የሚገኘው የመታሰቢያ ሐውልት በአቅራቢያው የመጣውን የለንደንን ታላቁን እሳት በሚያከብርበት ጊዜ ስለ አካባቢው እይታ ይሰጣል። እብነበረድ አርክ እና ዌሊንግተን አርክ፣ በፓርክ ሌን ሰሜን እና ደቡብ ጫፎች፣ በቅደም ተከተል፣ እንደ አልበርት መታሰቢያ እና በኬንሲንግተን የሚገኘው ሮያል አልበርት አዳራሽ የንጉሣዊ ግንኙነቶች አሏቸው። የኔልሰን አምድ በማዕከላዊ ለንደን ከሚገኙት የትኩረት ነጥቦች አንዱ በሆነው በትራፋልጋር አደባባይ ውስጥ በሀገር አቀፍ ደረጃ የሚታወቅ ሀውልት ነው። ያረጁ ሕንፃዎች በዋናነት በጡብ የተገነቡ ናቸው፣ አብዛኛውን ጊዜ ቢጫው የለንደን ክምችት ጡብ ወይም ሞቃታማ ብርቱካንማ ቀይ ዓይነት፣ ብዙውን ጊዜ በቅርጻ ቅርጾች እና በነጭ ፕላስተር ቅርጻ ቅርጾች ያጌጡ ናቸው። ጥቅጥቅ ባለባቸው አካባቢዎች ፣ አብዛኛው ትኩረት በመካከለኛ እና ከፍተኛ ከፍታ ባላቸው ሕንፃዎች በኩል ነው። የለንደን ሰማይ ጠቀስ ፎቆች፣ እንደ 30 ቅድስት ማርያም አክስ፣ ታወር 42፣ ብሮድጌት ታወር እና አንድ ካናዳ አደባባይ፣ በብዛት የሚገኙት በሁለቱ የፋይናንስ አውራጃዎች፣ የለንደን ከተማ እና የካናሪ ዋርፍ ነው። የቅዱስ ጳውሎስ ካቴድራል እና ሌሎች ታሪካዊ ሕንፃዎች ጥበቃ የሚደረግላቸው እይታዎችን የሚያደናቅፍ ከሆነ ከፍተኛ ከፍታ ያለው ልማት በተወሰኑ ቦታዎች ላይ የተከለከለ ነው። ቢሆንም፣ በማዕከላዊ ለንደን ውስጥ በርካታ ረጃጅም ሰማይ ጠቀስ ፎቆች አሉ (በለንደን ውስጥ ያሉ ረዣዥም ሕንፃዎችን ይመልከቱ)፣ ባለ 95 ፎቅ ሻርድ ለንደን ብሪጅ፣ በዩናይትድ ኪንግደም ውስጥ ረጅሙ ህንፃን ጨምሮ። ሌሎች ታዋቂ ዘመናዊ ህንጻዎች በሳውዝዋርክ የሚገኘው የከተማ አዳራሽ ልዩ ሞላላ ቅርጽ ያለው፣ የአርት ዲኮ ቢቢሲ ብሮድካስቲንግ ሀውስ እና የድህረ ዘመናዊ የብሪቲሽ ቤተመጻሕፍት በሶመርስ ታውን/ኪንግስ ክሮስ እና በጄምስ ስተርሊንግ 1 የዶሮ እርባታ ያካትታሉ። ቀድሞ የሚሊኒየም ዶም የነበረው፣ በቴምዝ በስተምስራቅ ከካናሪ ወሃርፍ፣ አሁን የሚባል የመዝናኛ ቦታ ነው። የከተማ ገጽታ የተፈጥሮ ታሪክ የለንደን የተፈጥሮ ታሪክ ማህበር ለንደን "ከዓለም አረንጓዴ ከሆኑት ከተሞች አንዷ" እንደሆነች ይጠቁማል ከ 40 በመቶ በላይ አረንጓዴ ቦታ ወይም ክፍት ውሃ. 2000 የአበባ ተክል ዝርያዎች መገኘቱንና ቴምዝ 120 የዓሣ ዝርያዎችን እንደሚደግፍ ጠቁመዋል በተጨማሪም በማዕከላዊ ለንደን ከ60 በላይ የወፍ ዝርያዎች እንደሚኖሩና አባሎቻቸው 47 የቢራቢሮ ዝርያዎች፣ 1173 የእሳት እራቶችና 120 የዓሣ ዝርያዎች መመዝገባቸውን ይጠቅሳሉ። በለንደን ዙሪያ ከ 270 በላይ የሸረሪት ዓይነቶች። የለንደን ረግረጋማ አካባቢዎች ብዙ የውሃ ወፎችን በአገር አቀፍ ደረጃ ይደግፋሉ። ለንደን 38 የልዩ ሳይንሳዊ ፍላጎት ጣቢያዎች ()፣ ሁለት ብሄራዊ የተፈጥሮ ክምችቶች እና 76 የአካባቢ ተፈጥሮ ጥበቃዎች አሏት። በዋና ከተማው ውስጥ የተለመዱ ናቸው፣ በቴት ሞደርን የሚኖሩ ለስላሳ ኒውትስ፣ እና የተለመዱ እንቁራሪቶች፣ የጋራ እንቁራሪቶች፣ ፓልሜት ኒውትስ እና ታላቅ ክሬስትድ ኒውትስ። በሌላ በኩል፣ እንደ ቀርፋፋ ትሎች፣ የተለመዱ እንሽላሊቶች፣ የተከለከሉ የሳር እባቦች እና አዳዲዎች ያሉ የአገሬው ተሳቢ እንስሳት በአብዛኛው በሎንዶን ውስጥ ብቻ ናቸው የሚታዩት።ከሌሎች የለንደን ነዋሪዎች መካከል 10,000 ቀይ ቀበሮዎች አሉ, ስለዚህም አሁን በለንደን ለእያንዳንዱ ካሬ ማይል (6 በካሬ ኪሎ ሜትር) 16 ቀበሮዎች አሉ. እነዚህ የከተማ ቀበሮዎች ከሀገራቸው ዘመዶች የበለጠ ደፋር ናቸው ፣ አስፋልቱን ከእግረኛ ጋር በመጋራት እና ግልገሎችን በሰዎች ጓሮ ውስጥ ያሳድጋሉ። ቀበሮዎች ወደ ፓርላማው ቤት ሾልከው ገብተዋል፣ አንዱ በመዝገብ ካቢኔ ውስጥ ተኝቶ ተገኝቷል። ሌላው በቡኪንግሃም ቤተመንግስት ቅጥር ግቢ ውስጥ ዘልቆ በመግባት አንዳንድ የንግስት ኤልሳቤጥ ውድ ሮዝ ፍላሚንጎዎችን ገድሏል ተብሏል። በአጠቃላይ ግን ቀበሮዎች እና የከተማው ህዝቦች እርስ በርስ የሚግባቡ ይመስላሉ. እ.ኤ.አ. በ2001 በለንደን የሚገኘው አጥቢ እንስሳ ማህበር የተደረገ ጥናት እንደሚያሳየው የአትክልትን የአጥቢ እንስሳት ጉብኝት ማስታወሻ ደብተር ለመያዝ ፈቃደኛ ከሆኑ 3,779 ምላሽ ሰጪዎች ውስጥ 80 በመቶው እነርሱን ማግኘት ይወዳሉ። ይህ ናሙና የለንደን ነዋሪዎችን በአጠቃላይ ለመወከል ሊወሰድ አይችልም. በታላቁ ለንደን ውስጥ የሚገኙ ሌሎች አጥቢ እንስሳት ጃርት፣ ቡናማ አይጥ፣ አይጥ፣ ጥንቸል፣ ሽሪብ፣ ቮል እና ግራጫ ስኩዊር ናቸው። በለንደን ውጨኛ አካባቢዎች፣ እንደ ኢፒንግ ደን፣ የተለያዩ አጥቢ እንስሳት ይገኛሉ፣ ከእነዚህም በተጨማሪ የአውሮፓ ጥንቸል፣ ባጃር፣ ሜዳ፣ ባንክ እና የውሃ እሳተ ገሞራ፣ የእንጨት አይጥ፣ ቢጫ አንገት ያለው አይጥ፣ ሞል፣ እና ዊዝል፣ በተጨማሪም ወደ ቀይ ቀበሮ, ግራጫ ስኩዊር እና ጃርት. ከታወር ድልድይ አንድ ማይል ርቀት ላይ በሚገኘው በዋፒንግ ዘ ሀይዌይ ውስጥ የሞተ ኦተር ተገኝቷል፣ ይህም ከከተማው ከመቶ አመት ርቀው ከቆዩ በኋላ ወደ ኋላ መንቀሳቀስ እንደጀመሩ ይጠቁማል። አስሩ የእንግሊዝ አስራ ስምንት የሌሊት ወፍ ዝርያዎች በኤፒንግ ደን ውስጥ ተመዝግበዋል-ሶፕራኖ ፣ ናቱስየስ እና የተለመዱ ፒፒስትሬልስ ፣ የጋራ ኖትቱል ፣ ሴሮቲን ፣ ባርባስቴል ፣ ዳውበንተን ፣ ቡናማ ረጅም ጆሮ ፣ ናቴሬር እና ሌይስለር። በለንደን ውስጥ ካሉት እንግዳ ዕይታዎች መካከል በቴምዝ ውስጥ የሚገኝ ዓሣ ነባሪ ሲሆን የቢቢሲ ሁለት ፕሮግራም "ተፈጥሮአዊ ዓለም፡ የለንደን ኢ-ተፈጥሮአዊ ታሪክ" የተሰኘው ፕሮግራም የሚያሳየው ከቢልንግጌት ውጭ ከዓሣ አዘዋዋሪዎች የሚወስድ ማኅተም የለንደንን ውሥጥ መሬት ውስጥ ለመዘዋወር የሚጠቀሙበት ርግብ ነው። የአሳ ገበያ፣ እና ቋሊማ ከተሰጣቸው "የሚቀመጡ" ቀበሮዎች። የቀይ እና የአጋዘን መንጋ በብዙ የሪችመንድ እና ቡሺ ፓርክ ውስጥ በነፃነት ይንከራተታል። ቁጥሮች ቀጣይነት እንዲኖራቸው ለማድረግ በየኖቬምበር እና ፌብሩዋሪ ውስጥ ቅልጥፍና ይካሄዳል። ኢፒንግ ፎረስት ከጫካ በስተሰሜን በሚገኙ መንጋዎች ውስጥ በተደጋጋሚ በሚታዩ አጋዘኖችም ይታወቃል። ብርቅዬ የሜላኒዝም፣ የጥቁር ፎሎው አጋዘን በቴዶን ቦይስ አቅራቢያ በሚገኘው የአጋዘን መቅደስ ውስጥም ይጠበቃል። በ20ኛው ክፍለ ዘመን መባቻ ላይ ከአጋዘን ፓርኮች ያመለጠው ሙንትጃክ አጋዘን በጫካ ውስጥም ይገኛል። የሎንዶን ነዋሪዎች ከተማዋን የሚጋሩት እንደ ወፎች እና ቀበሮዎች ያሉ የዱር አራዊትን የለመዱ ቢሆንም፣ ከቅርብ ጊዜ ወዲህ ደግሞ የከተማ አጋዘኖች መደበኛ ባህሪ መሆን የጀመሩ ሲሆን የለንደንን አረንጓዴ ቦታዎች ለመጠቀም ሙሉ የአጋዘን መንጋዎች በሌሊት ወደ መኖሪያ አካባቢዎች ይመጣሉ። የስነ ሕዝብ አወቃቀር እ.ኤ.አ. በ 2011 በተካሄደው የህዝብ ቆጠራ 2,998,264 ሰዎች ወይም 36.7% የለንደን ህዝብ የውጭ ተወላጆች መሆናቸውን አስመዝግቧል ፣ ይህም ከኒውዮርክ ቀጥላ ሁለተኛዋ ትልቅ የስደተኛ ህዝብ ያላት ከተማ ነች። እ.ኤ.አ. በ2015 በለንደን ውስጥ ከተወለዱት 69% ያህሉ ልጆች ቢያንስ አንድ ወላጅ ውጭ ሀገር የተወለደ ነው። በቀኝ በኩል ያለው ሠንጠረዥ የለንደን ነዋሪዎች በጣም የተለመዱ የትውልድ አገሮችን ያሳያል። በ18ኛ ደረጃ ላይ ከሚገኙት የጀርመን ተወላጆች መካከል ጥቂቶቹ የእንግሊዝ ዜግነት ያላቸው ወላጆቻቸው ከተወለዱበት ጊዜ ጀምሮ በጀርመን በሚገኘው የብሪቲሽ ጦር ሃይል ውስጥ የሚያገለግሉ ናቸው። በ19ኛው እና በ20ኛው መቶ ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ የለንደንን ህዝብ ጨምሯል፣ እና ለተወሰነ ጊዜ በ19ኛው እና በ20ኛው ክፍለ ዘመን መባቻ ላይ ከአለም በህዝብ ብዛት የምትገኝ ከተማ ነበረች። የሁለተኛው የዓለም ጦርነት ከመፈንዳቱ በፊት በ1939 በ8,615,245 ከፍ ብሏል፣ ነገር ግን በ2001 የሕዝብ ቆጠራ ወደ 7,192,091 አሽቆልቁሏል። ሆኖም በ2001 እና 2011 የሕዝብ ቆጠራ መካከል የህዝቡ ብዛት ከአንድ ሚሊዮን በላይ ብቻ በማደግ በኋለኛው 8,173,941 ደርሷል። ሆኖም የለንደን ቀጣይነት ያለው የከተማ አካባቢ ከታላቋ ለንደን በላይ የሚዘልቅ ሲሆን በ2011 9,787,426 ሰዎችን ይይዛል፣ ሰፊው የሜትሮፖሊታን አካባቢ ግን 12-14 ሚሊዮን ህዝብ ነበራት፣ እንደ አጠቃቀሙ ትርጉም። እንደ ዩሮስታት ገለፃ ለንደን በአውሮፓ ሁለተኛዋ በሕዝብ ብዛት የምትገኝ ከተማ ነች። ከ1991-2001 ባለው ጊዜ ውስጥ 726,000 ስደተኞች እዚያ ደረሱ። ክልሉ 1,579 ስኩዌር ኪሎ ሜትር (610 ስኩዌር ማይል) የሚሸፍን ሲሆን ይህም የህዝብ ጥግግት 5,177 ነዋሪዎች በካሬ ኪሎ ሜትር (13,410/ስኩዌር ማይል) ሲሆን ይህም ከሌላው የብሪቲሽ ክልል ከአስር እጥፍ ይበልጣል። በሕዝብ ብዛት ለንደን 19ኛዋ ትልቅ ከተማ እና 18ኛዋ ትልቁ የሜትሮፖሊታን ክልል ናት። የዕድሜ መዋቅር እና መካከለኛ ዕድሜ ዕድሜያቸው ከ14 ዓመት በታች የሆኑ ልጆች በ2018 በውጪ ለንደን ውስጥ 20.6%፣ እና በውስጠ ለንደን ውስጥ 18% ያህሉ ናቸው። የ15-24 የእድሜ ቡድን በውጪ 11.1% እና በውስጥ ለንደን 10.2%፣ ከ25–44 አመት እድሜ ያላቸው 30.6% በውጪ ለንደን እና 39.7% በውስጥ ለንደን፣ ከ45–64 አመት እድሜ ያላቸው 24% እና 20.7% በውጪ እና የውስጥ ለንደን. ዕድሜያቸው 65 እና ከዚያ በላይ የሆኑ 13.6% በሎንዶን ውስጥ ናቸው ፣ ግን በለንደን ውስጥ 9.3% ብቻ። እ.ኤ.አ. በ2018 የለንደን አማካይ ዕድሜ 36.5 ነበር፣ ይህም ከእንግሊዝ መካከለኛው 40.3 ያነሰ ነበር የጎሳ ቡድኖች እንደ ብሄራዊ ስታቲስቲክስ ቢሮ በ2011 የህዝብ ቆጠራ ግምት መሰረት 59.8 በመቶው የለንደን 8,173,941 ነዋሪዎች ነጭ ሲሆኑ 44.9% ነጭ ብሪቲሽ፣ 2.2% ነጭ አይሪሽ፣ 0.1% ጂፕሲ/አይሪሽ ተጓዥ እና 12.1% እንደ ሌሎች ነጭ ተመድበዋል። ይህ በእንዲህ እንዳለ 20.9% የሎንዶን ነዋሪዎች የእስያ እና የድብልቅ እስያ ተወላጆች ሲሆኑ 19.7% ሙሉ የእስያ ዝርያ ያላቸው እና የተቀላቀሉ የእስያ ቅርሶች ከህዝቡ 1.2% ናቸው። ህንዶች 6.6%፣ ፓኪስታናውያን እና ባንግላዲሽ እያንዳንዳቸው 2.7% ይከተላሉ። የቻይና ህዝቦች 1.5% እና አረቦች 1.3% ናቸው. ተጨማሪ 4.9% እንደ “ሌሎች እስያውያን” ተመድበዋል። 15.6 በመቶው የለንደን ህዝብ ጥቁር እና ድብልቅ-ጥቁር ዝርያ ያላቸው ናቸው። 13.3% የሙሉ ጥቁር ዝርያ፣ የተቀላቀለ-ጥቁር ቅርስ ያለው 2.3% ጥቁሮች አፍሪካውያን የለንደንን ህዝብ 7.0% ሲይዙ 4.2% እንደ ጥቁር ካሪቢያን እና 2.1% "ሌላ ጥቁሮች" ናቸው። 5.0% የተቀላቀሉ ዘር ነበሩ። በለንደን የአፍሪካ የመገኘት ታሪክ እስከ ሮማውያን ዘመን ድረስ ይዘልቃል። እ.ኤ.አ. ከ2007 ጀምሮ በለንደን ውስጥ ባሉ የመንግስት ትምህርት ቤቶች ውስጥ ጥቁር እና እስያ ልጆች ከብሪቲሽ ነጭ ልጆች ከሶስት እስከ ሁለት ያህል በቁጥር ይበልጣሉ። በአጠቃላይ በ2011 በተደረገው የህዝብ ቆጠራ የለንደን 1,624,768 ህዝብ ከ0 እስከ 15፣ 46.4% ነጭ፣ 19.8% እስያ፣ 19% ጥቁር፣ 10.8% ቅይጥ እና 4% ሌላ ብሄረሰብ ነበሩ። በጥር 2005 የለንደንን የዘር እና የሃይማኖት ብዝሃነት ላይ የተደረገ ጥናት በለንደን ከ300 በላይ ቋንቋዎች ይነገር እንደነበር እና ከ50 የሚበልጡ ተወላጆች ያልሆኑ ማህበረሰቦች ከ10,000 በላይ ነዋሪዎች ነበሯቸው። የብሔራዊ ስታትስቲክስ ቢሮ አሃዞች እንደሚያሳዩት እ.ኤ.አ. በ 2010 የለንደን የውጭ ተወላጆች 2,650,000 ህዝብ በ 1997 ከነበረው 1,630,000 ነበር ። የ2011 ቆጠራ እንደሚያሳየው 36.7% የሚሆነው የታላቋ ለንደን ህዝብ የተወለዱት ከእንግሊዝ ውጭ ነው። አንዳንድ የጀርመን ተወላጆች በጀርመን ውስጥ በብሪቲሽ ጦር ኃይሎች ውስጥ በሚያገለግሉ ወላጆች የተወለዱ የብሪታንያ ዜጎች ሊሆኑ ይችላሉ። ከሀምሌ 2009 እስከ ሰኔ 2010 ባለው ጊዜ ውስጥ በለንደን የሚኖሩት አምስት ትላልቅ የውጭ ሀገር ተወላጆች በህንድ፣ ፖላንድ፣ አየርላንድ ሪፐብሊክ፣ ባንግላዲሽ እና ናይጄሪያ የተወለዱ መሆናቸውን የብሄራዊ ስታቲስቲክስ ቢሮ ያወጣው ግምት ያሳያል። እ.ኤ.አ. በ 2011 የሕዝብ ቆጠራ መሠረት ትልቁ የሃይማኖት ቡድኖች ክርስቲያኖች ነበሩ ፣ ምንም ሃይማኖት የሌላቸው ፣ ሙስሊሞች ፣ ምላሽ ፣ ሂንዱዎች ፣ አይሁዶች ነበሩ ። %)፣ ሲክ ፣ ቡዲስቶች እና ሌሎች ። ለንደን በተለምዶ ክርስቲያን ነበረች፣ እና ብዙ ቁጥር ያላቸው አብያተ ክርስቲያናት አሏት፣ በተለይም በለንደን ከተማ። በከተማው የሚገኘው ታዋቂው የቅዱስ ጳውሎስ ካቴድራል እና ከወንዙ በስተደቡብ የሚገኘው የሳውዝዋርክ ካቴድራል የአንግሊካን አስተዳደር ማዕከላት ሲሆኑ የካንተርበሪ ሊቀ ጳጳስ የእንግሊዝ ቤተክርስቲያን እና የአለም አንግሊካን ቁርባን ዋና ጳጳስ ዋና መኖሪያቸው በለንደን ላምቤዝ ቤተ መንግስት አለው። የላምቤዝ ወረዳበሴንት ፖል እና በዌስትሚኒስተር አቢ መካከል ጠቃሚ ሀገራዊ እና ንጉሣዊ ሥነ ሥርዓቶች ተጋርተዋል። አቢይ በአቅራቢያው ካለው የዌስትሚኒስተር ካቴድራል ጋር መምታታት የለበትም፣ እሱም በእንግሊዝ እና በዌልስ ውስጥ ትልቁ የሮማ ካቶሊክ ካቴድራል ነው። የአንግሊካን አብያተ ክርስቲያናት ተስፋፍተው ቢኖሩም፣ በቤተ እምነቱ ውስጥ ያለው አከባበር ዝቅተኛ ነው። የእንግሊዝ ቤተክርስትያን አሀዛዊ መረጃ እንደሚያሳየው የቤተክርስቲያን መገኘት ረዘም ያለ እና የማያቋርጥ ማሽቆልቆሉን ቀጥሏል። ለንደን ደግሞ መጠነ ሰፊ የሙስሊም፣ የሂንዱ፣ የሲክ እና የአይሁድ ማህበረሰቦች አሏት። ከሚታወቁት መስጊዶች መካከል ታወር ሃምሌቶች የሚገኘው የምስራቅ ለንደን መስጊድ፣ እስላማዊውን የጸሎት ጥሪ በድምጽ ማጉያዎች እንዲሰጥ የተፈቀደለት፣ የለንደን ማእከላዊ መስጊድ በሬጀንት ፓርክ ጠርዝ ላይ እና የአህመዲ ሙስሊም ማህበረሰብ ባይቱል ፉቱህ ይገኙበታል። ከዘይት መጨመር በኋላ የመካከለኛው- ምስራቅ አረብ ሙስሊሞች ቁጥር እየጨመረ የሚሄደው ባለጸጎች በሜይፌር፣ ኬንሲንግተን እና ናይትስብሪጅ በምዕራብ ለንደን። በታወር ሃምሌቶች እና በኒውሃም ምስራቃዊ አውራጃዎች ውስጥ ትልቅ የቤንጋሊ ሙስሊም ማህበረሰቦች አሉ። ትላልቅ የሂንዱ ማህበረሰቦች በሰሜን-ምእራብ ሃሮ እና ብሬንት አውራጃዎች ይገኛሉ፣ የመጨረሻው እስከ 2006 ድረስ የነበረውን ያስተናግዳል፣ የአውሮፓ ትልቁ የሂንዱ ቤተመቅደስ፣ የኒያስደን ቤተመቅደስ። ለንደን የ ማንዲር ለንደንን ጨምሮ 44 የሂንዱ ቤተመቅደሶች መኖሪያ ነች። በምስራቅ እና ምዕራብ ለንደን ውስጥ የሲክ ማህበረሰቦች አሉ ፣ በተለይም በሳውዝል ፣ ትልቁ የሲክ ህዝብ ብዛት እና ከህንድ ውጭ ትልቁ የሲክ ቤተመቅደስ የሚገኝበት። አብዛኛዎቹ የብሪቲሽ አይሁዶች በለንደን ይኖራሉ፣ በሰሜን ለንደን ውስጥ በስታምፎርድ ሂል፣ ስታንሞር፣ ጎልደርስ ግሪን፣ ፊንችሌይ፣ ሃምፕስቴድ፣ ሄንደን እና ኤድግዌር ውስጥ ከሚታወቁ የአይሁድ ማህበረሰቦች ጋር። በለንደን ከተማ የሚገኘው ቤቪስ ማርክ ምኩራብ ከለንደን ታሪካዊ የሴፋርዲክ አይሁዶች ማህበረሰብ ጋር የተያያዘ ነው። በአውሮፓ ውስጥ ከ300 ለሚበልጡ ዓመታት ያለማቋረጥ መደበኛ አገልግሎት ሲሰጥ የቆየ ብቸኛው ምኩራብ ነው። ስታንሞር እና ካኖንስ ፓርክ ምኩራብ በ1998 ከኢልፎርድ ምኩራብ (በተጨማሪም በለንደን) በመብለጥ በአውሮፓ ውስጥ ካሉት የኦርቶዶክስ ምኩራቦች ትልቁ አባል አለው ። የለንደን የአይሁድ ፎረም በ 2006 የተቋቋመው በ 2006 የሎንዶን መንግስት የሚሰጠውን አስፈላጊነት በመመልከት ነው። ኮክኒ በመላው ለንደን የሚሰማ ዘዬ ነው፣ በዋነኝነት የሚነገረው በሠራተኛ ደረጃ እና ዝቅተኛ መካከለኛ ደረጃ ለንደን ነዋሪዎች ነው። በዋነኛነት በ 18 ኛው ክፍለ ዘመን የመነጨው በምስራቅ መጨረሻ እና በሰፊው ምስራቅ ለንደን ነው ፣ ምንም እንኳን የኮክኒ የአነጋገር ዘይቤ በጣም የቆየ ነው ተብሎ ቢነገርም ። ጆን ካምደን ሆተን፣ እ.ኤ.አ. በ 1859 በስላንግ መዝገበ-ቃላት ውስጥ ፣ የምስራቅ መጨረሻን ገንዘብ አስከባሪዎች ሲገልጹ “ልዩ የቃላት ቋንቋ መጠቀማቸውን” ዋቢ አድርጓል። ከክፍለ ዘመኑ መባቻ ጀምሮ የኮክኒ ቀበሌኛ በራሱ በምስራቅ መጨረሻ ክፍሎች ብዙም የተለመደ አይደለም፣ በዘመናዊ ጠንካራ ምሽጎች ሌሎች የለንደን እና የከተማ ዳርቻዎችን ጨምሮ የቤት አውራጃዎች። ኢስትዩሪ እንግሊዘኛ በኮክኒ እና በተቀባዩ አጠራር መካከል ያለ መካከለኛ አነጋገር ነው። በለንደን እና በደቡብ-ምስራቅ እንግሊዝ ከቴምዝ ወንዝ እና ከሥሩ ዳርቻ ጋር በተገናኘ በሁሉም ክፍሎች ባሉ ሰዎች በሰፊው ይነገራል። መልቲባህላዊ የሎንዶን እንግሊዘኛ (ኤምኤልኤል) በመድብለ ባህላዊ አካባቢዎች ከተለያዩ አስተዳደግ በመጡ ወጣት እና የስራ መደብ ሰዎች መካከል እየተለመደ የመጣ የባለብዙ- ነው። የጎሳ ዘዬዎች፣በተለይም አፍሮ-ካሪቢያን እና ደቡብ እስያ፣ከፍተኛ የኮክኒ ተጽእኖ ያለው ውህደት ነው። የተቀበለ አጠራር () በተለምዶ የብሪቲሽ እንግሊዝኛ መመዘኛ ተደርጎ የሚወሰደው አነጋገር ነው። ምንም እንኳን በለንደን እና በደቡብ-ምስራቅ እንግሊዝ ጥቅም ላይ የሚውለው መደበኛ ንግግር ተብሎ በተለምዶ ቢገለጽም የተለየ መልክዓ ምድራዊ ትስስር የለውም። በዋነኛነት የሚነገረው በከፍተኛ ደረጃ እና በላይኛው መካከለኛ ክፍል በለንደን ነዋሪዎች ነው። የለንደን አጠቃላይ ክልላዊ ምርት እ.ኤ.አ. ለንደን አምስት ዋና ዋና የንግድ አውራጃዎች አሏት፡ ከተማዋ፣ ዌስትሚኒስተር፣ ካናሪ ዋርፍ፣ ካምደን እና ኢስሊንግተን እና ላምቤት እና ደቡብዋርክ። አንጻራዊ ጠቀሜታቸውን ለማወቅ አንዱ መንገድ የቢሮ ቦታን አንጻራዊ መጠን መመልከት ነው፡ ታላቋ ለንደን በ2001 27 ሚሊየን ሜ 2 የቢሮ ቦታ ነበራት እና ከተማዋ ከፍተኛውን ቦታ የያዘች ሲሆን 8 ሚሊየን ሜ 2 የቢሮ ቦታ አለው። ለንደን በዓለም ላይ ከፍተኛ የሪል እስቴት ዋጋ አላት። የዓለም ንብረት ጆርናል ዘገባ እንደገለጸው ለንደን በዓለም እጅግ ውድ የሆነ የቢሮ ገበያ ነች። እ.ኤ.አ. ከ2015 ጀምሮ በለንደን ያለው የመኖሪያ ቤት 2.2 ትሪሊዮን ዶላር ዋጋ አለው - ከብራዚል አመታዊ የሀገር ውስጥ ምርት ጋር ተመሳሳይ ነው። በብሔራዊ ስታትስቲክስ ቢሮ እና በአውሮፓ ስታስቲክስ ቢሮ መሰረት ከተማዋ ከማንኛውም የአውሮፓ ከተማ ከፍተኛ የንብረት ዋጋ አላት። በአማካይ በለንደን ውስጥ በእያንዳንዱ ካሬ ሜትር ዋጋ 24,252 ዩሮ (ኤፕሪል 2014) ነው። ይህ በሌሎች የ 8 የአውሮፓ ዋና ከተሞች ከንብረት ዋጋ ከፍ ያለ ነው; በርሊን €3,306፣ ሮም €6,188 እና ፓሪስ 11,229 ዩሮ የለንደን ከተማ የለንደን የፋይናንስ ኢንዱስትሪ በለንደን ከተማ እና በካናሪ ዋርፍ በለንደን ውስጥ በሁለቱ ዋና ዋና የንግድ አውራጃዎች ላይ የተመሰረተ ነው። ለንደን ለአለም አቀፍ ፋይናንስ በጣም አስፈላጊ ቦታ እንደ ቅድመ-ታዋቂ የዓለም የፋይናንስ ማዕከሎች አንዱ ነው። በ1795 የኔዘርላንድ ሪፐብሊክ ከናፖሊዮን ጦር በፊት ስትወድቅ ለንደን እንደ ዋና የፋይናንስ ማዕከልነት ቦታ ወሰደች። በአምስተርዳም ውስጥ ለተቋቋሙት ብዙ የባንክ ባለሙያዎች (ለምሳሌ ተስፋ፣ ባሪንግ) ይህ ጊዜ ወደ ለንደን ለመዛወር ብቻ ነበር። የለንደን የፋይናንስ ልሂቃን በወቅቱ በጣም የተራቀቁ የፋይናንስ መሳሪያዎችን መቆጣጠር በሚችል ከመላው አውሮፓ በመጡ ጠንካራ የአይሁድ ማህበረሰብ ተጠናከረ። ይህ ልዩ የችሎታ ክምችት ከንግድ አብዮት ወደ ኢንዱስትሪያል አብዮት የሚደረገውን ሽግግር አፋጥኗል። በ19ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ ብሪታንያ ከሀገሮች ሁሉ እጅግ የበለፀገች ነበረች እና ለንደን ደግሞ ግንባር ቀደም የፋይናንስ ማዕከል ነበረች። አሁንም እንደ 2016 ለንደን በአለምአቀፍ የፋይናንሺያል ማእከላት መረጃ ጠቋሚ () የአለምን ደረጃ ትመራለች እና በኤ.ቲ. የኬርኒ የ2018 ዓለም አቀፍ ከተሞች መረጃ ጠቋሚ የለንደን ትልቁ ኢንዱስትሪ ፋይናንስ ነው፣ እና የፋይናንሺያል ኤክስፖርት ለዩናይትድ ኪንግደም የክፍያ ሚዛን ትልቅ አስተዋፅዖ ያደርገዋል። በለንደን እስከ 2007 አጋማሽ ድረስ ወደ 325,000 የሚጠጉ ሰዎች በፋይናንስ አገልግሎት ተቀጥረው ነበር። ለንደን ከ 480 በላይ የባህር ማዶ ባንኮች አሏት ፣ በዓለም ላይ ካሉ ከማንኛውም ከተሞች የበለጠ። ቢአይኤስ እንደዘገበው ከ5.1 ትሪሊዮን ዶላር አማካኝ የቀን መጠን 37 በመቶውን ይሸፍናል እንዲሁም በዓለም ትልቁ የምንዛሪ ግብይት ማዕከል ነው። ከ85 በመቶ በላይ (3.2ሚሊዮን) ከታላቋ ለንደን ተቀጥሮ ህዝብ በአገልግሎት ኢንዱስትሪዎች ውስጥ ይሰራል። በዓለም አቀፋዊ ታዋቂነት ሚናዋ ምክንያት፣ የለንደን ኢኮኖሚ በ2007–2008 የፋይናንስ ቀውስ ተጎድቷል። ነገር ግን፣ በ2010 ከተማዋ አገግማ፣ አዲስ የቁጥጥር ስልጣንን አስቀምጣ፣ የጠፋውን መሬት መልሳ ማግኘት እና የለንደንን ኢኮኖሚያዊ የበላይነት እንደገና ማቋቋም ችላለች። ከፕሮፌሽናል አገልግሎቶች ዋና መሥሪያ ቤት ጋር፣ የለንደን ከተማ የእንግሊዝ ባንክ፣ የለንደን ስቶክ ልውውጥ እና የሎይድ የለንደን ኢንሹራንስ ገበያ መኖሪያ ነው። በዩኬ ውስጥ ከግማሽ በላይ የሚሆኑት 100 ምርጥ የተዘረዘሩ ኩባንያዎች እና ከ100 በላይ የአውሮፓ 500 ትልልቅ ኩባንያዎች ዋና መሥሪያ ቤታቸው በማዕከላዊ ለንደን አላቸው። ከ70 በመቶ በላይ የሚሆነው የ 100 በለንደን ሜትሮፖሊታን ክልል ውስጥ ነው ያለው፣ እና 75 በመቶው ፎርቹን 500 ኩባንያዎች ለንደን ውስጥ ቢሮ አላቸው። ሚዲያ እና ቴክኖሎጂ የመገናኛ ብዙሃን ኩባንያዎች በለንደን ውስጥ ያተኮሩ ናቸው, እና የሚዲያ ስርጭት ኢንዱስትሪ የለንደን ሁለተኛ በጣም ተወዳዳሪ ዘርፍ ነው. ቢቢሲ ወሳኝ አሰሪ ሲሆን ሌሎች ብሮድካስተሮችም ዋና መሥሪያ ቤት በከተማዋ ዙሪያ አላቸው። በለንደን ብዙ የሀገር ውስጥ ጋዜጦች ተስተካክለዋል። ለንደን ዋና የችርቻሮ ማእከል ነች እና በ 2010 በዓለም ላይ ካሉ ከማንኛውም ከተማዎች ከፍተኛው ምግብ ነክ ያልሆኑ ችርቻሮ ሽያጭዎች ነበሩት ፣ አጠቃላይ ወጪው ወደ £ 64.2 ቢሊዮን። የለንደን ወደብ በዩናይትድ ኪንግደም ውስጥ ሁለተኛው ትልቁ ሲሆን 45 ሚሊዮን ይይዛል። በየዓመቱ ጭነት ቶን. ቁጥራቸው እየጨመረ የመጣ የቴክኖሎጂ ኩባንያዎች በለንደን ነው በተለይም በምስራቅ ለንደን ቴክ ሲቲ፣ እንዲሁም ሲሊኮን ሮንዳቦውት በመባልም ይታወቃል። በኤፕሪል 2014 ከተማዋ ጂኦቲኤልዲ ከተቀበሉት የመጀመሪያዎቹ መካከል ነበረች። እ.ኤ.አ. በከተማው ውስጥ ለተጠቃሚዎች ኃይል የሚያደርሱትን ማማዎች፣ ኬብሎች እና የግፊት ስርዓቶችን የሚያስተዳድሩ እና የሚያንቀሳቅሱ የጋዝ እና ኤሌክትሪክ ማከፋፈያ መረቦች የሚተዳደሩት በናሽናል ግሪድ ኃ.የተ.የግ.ማ.፣ እና ነው። ለንደን በዓለም ላይ ካሉ የቱሪስት መዳረሻዎች ቀዳሚ ስትሆን እ.ኤ.አ. በ2015 20.23 ቢሊዮን ዶላር ይገመታል ተብሎ የሚገመተው ድንበር ተሻጋሪ ወጪ በዓለም ላይ ቀዳሚ ከተማ ነች። ቱሪዝም ከለንደን ዋና ኢንዱስትሪዎች አንዱ ሲሆን በ2016 700,000 የሙሉ ጊዜ ሰራተኞችን እየቀጠፈ እና በዓመት 36 ቢሊዮን ፓውንድ አስተዋፅዖ ያደርጋል። ኢኮኖሚ. ከተማዋ በ ንግሊዝ ገር ውስጥ ከሚገቡት የጎብኚዎች ወጪዎች 54% ይሸፍናል። እ.ኤ.አ. ከ2016 ጀምሮ ለንደን በ ተጠቃሚዎች ደረጃ እንደ የዓለም ከፍተኛ የከተማ መድረሻ ነበረች። እ.ኤ.አ. በ 2015 በዩናይትድ ኪንግደም ውስጥ ከፍተኛ የተጎበኙ መስህቦች ሁሉም በለንደን ነበሩ። በጣም የተጎበኙ 10 ዋና ዋና መስህቦች የሚከተሉት ነበሩ፡ (በየቦታ ጉብኝቶች) የብሪቲሽ ሙዚየም: 6,820,686 ብሔራዊ ጋለሪ: 5,908,254 የተፈጥሮ ታሪክ ሙዚየም (ደቡብ ማዕከል: 5,102,883 ታቴ ዘመናዊ፡ 4,712,581 ቪክቶሪያ እና አልበርት ሙዚየም (ደቡብ ): 3,432,325 የሳይንስ ሙዚየም: 3,356,212 ሱመርሴት ቤት 3,235,104 የለንደን ግንብ: 2,785,249 ብሔራዊ የቁም ጋለሪ: 2,145,486 እ.ኤ.አ. በ 2015 በለንደን ያሉ የሆቴል ክፍሎች ብዛት 138,769 ነበር ፣ እና በዓመታት ውስጥ ያድጋል ተብሎ ይጠበቃል። ዩናይትድ ኪንግደም ዋና ከተሞች መደብ :ለንደን

14607

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%98%20%E1%88%90%E1%89%A0%E1%88%BB%20%E1%8C%8B%E1%8B%9C%E1%8C%A3

ዘ ሐበሻ ጋዜጣ

ዘ ሐበሻ ድረ ገጽ - ዘ ሐበሻ ሰፊ የኢትዮጵያ የቅርብ ዜና ምንጭ ነው። ሚዛናዊ ዜናዎችን፣ አመለካከቶችን እና ጉዳዮችን በፖለቲካዊ ምህዳር ዙሪያ ለኢትዮጵያ ማህበረሰብ እናቀርባለን እና ሰፊ የጤና፣ የትምህርት፣ የፖለቲካ፣ የመዝናኛ እና የስፖርት ዘርፎችን ስንዘግብ ዜናዎችን እና አመለካከቶችን ለመለያየት ቆርጠን ተነስተናል። እና ሰብአዊ መብቶች እኛ እዚህ የመጣነው ለአንድ ምክንያት ፍትሃዊ እና የማያዳላ መረጃ ለማህበረሰቡ ለማቅረብ ነው እና ሰፊ የጤና፣ የትምህርት፣ የፖለቲካ እና የስፖርት ዘርፎችን በሚሸፍንበት ወቅት ዜናዎችን እና አመለካከቶችን ለመለያየት ቆርጠን ተነስተናል። የዘ-ሐበሻ የዜና ገፆች ለአንባቢያን ለማሳወቅ የተነደፉ ሲሆን የአርትኦት ክፍላቸው ማህበረሰቡን በሚመለከት የተለያዩ ፍልስፍናዎችን እና አቋሞችን ለማበረታታት ቁርጠኛ ነው። ዘ-ሐበሻ በዚህ ድረ-ገጽ ላይ ያለውን መረጃ በማዘጋጀት እና በመጠበቅ ረገድ ምክንያታዊ ጥንቃቄ ለማድረግ ጥረት ብታደርግም የድረ-ገጹን ይዘት ትክክለኛነት፣አስተማማኝነት፣ብቃት ወይም ሙሉነት ዋስትና አንሰጥም።ስለ እኛ የድረ-ገጹ ይዘት በማንኛውም ጊዜ ያለማሳወቂያ ሊቀየር ይችላል። በሚያዩበት ጊዜ የግድ ወቅታዊ ወይም ትክክለኛ ላይሆን ይችላል። ይህ ድረ-ገጽ በቅጂ መብት ባለቤት ሁልጊዜ ያልተፈቀደለት የቅጂ መብት ያለው ይዘት ይዟል። የዲሞክራሲ ግንባታ በኢትዮጵያ ብዙ ጊዜ ዲሞክራሲ የሚለውን ቃል እንሰማ ነበር፣ እና በቀላል አነጋገር፣ አንድ ተራ ሰው የመንግስት አካልን ለመሰረታዊ ፍላጎቱ የመጠየቅ መብት ያለውበት የፖለቲካ ሁኔታ ነው፣ ​​ወይም ደግሞ ዴሞክራሲ ሌላው ስርዓት ሊረዳው የሚችለውን የመናገር ነፃነት ይሰጣል። ለአንድ ሰው መስጠት. በአለም ላይ ስላለው ሴኩላር ስርዓት ብንነጋገር፣ አንዳንድ አገሮች ዲሞክራሲ አላቸው፣ እናም ዜጎቻቸው አምባገነንነት ከተከሰቱባቸው አገሮች ጋር ሲወዳደር የተሻለ ኑሮ ይኖራሉ። በዕድገት ደረጃ ላይ ያሉ ወይም በማደግ ላይ ያሉ አብዛኞቹ የአፍሪካ አገሮች በአምባገነናዊ ሥርዓት እየተሰቃዩ ናቸው፣ነገር ግን ደግነቱ አንዳንዶቹ ቀርፋፋ ግን በልማት ላይ ናቸው። እ.ኤ.አ. በ2015 አብዮቱ በአፍሪካ መጥቷል ፣ እና የአፍሪካ የሰብአዊ መብቶች ዓመት ተብሎ የሚታወስ ነው። መንግስታት በተለይ ለሴቶች መሰረታዊ መብቶችን መስጠት በማይችሉበት ቦታ ይሰጣሉ. በሚቀጥሉት ሃምሳ ዓመታት ውስጥ የክልሉ ጉዳይ ሆኖ ይቀጥላል። በአጀንዳ 2063 መሰረት ጥሩ አስተዳደር የሰፈነባት፣ አብላጫ መንግስት የምትገዛ፣ እና ለመሰረታዊ ነፃነቶች፣ ፍትሃዊነት እና የህግ ደረጃዎች ያላት አፍሪካ ማየት ነው። አፍሪካ ሁሉንም ያቀፈ የመልካም አስተዳደር ባህል፣ ታዋቂነት ላይ የተመሰረተ ባህሪያት፣ የፆታ ግንኙነት ደብዳቤዎች፣ ለጋራ ነፃነቶች፣ ፍትሃዊነት እና የህግ መመዘኛዎች ይኖራታል። እዚህ ላይ ኢትዮጵያ በሰብአዊ መብት አያያዝ ረገድ ፈጣን ተቋማት ሆና መታየት አለብን። በዞኑ ያለው አሁን ያለው የሰብአዊ መብቶች ስርዓት በሚቀጥሉት አመታት የኢትዮጵያን የዳሰሳ ጥናት እና የግልግል ዳኝነት እርዳታ ይወስዳል። በኢትዮጵያ ታዋቂ የሆኑ የመንግስት አስተሳሰቦች፣ የጋራ ነፃነቶች እና ፍትሃዊ ተቋማት መነጋገሪያ ከሆኑ ጉዳዮች አጭር ጊዜ ነው። ባለፉት ስርዓቶች ኢ-ዲሞክራሲያዊ አስተሳሰብ ምክንያት፣ የኢትዮጵያ ግለሰቦች በሕዝብ ዘንድ ተቀባይነትን መሰረት ያደረጉ ባህሪያትን እንዳይቀጥሉ እና አስፈላጊ መብቶቻቸውን እንዲጠቀሙ ተነፍገዋል። እሱን ለመረዳት, የበለጠ እንወያይበት. የዲሞክራሲ ግንባታ በኢትዮጵያ፡ ታላቅ እና አስፈሪ ታሪክ ያለው የላቁ አለም መሰረታዊ ገጽታ እንደመሆኖ፣ ኢትዮጵያ እና ኢትዮጵያውያን ስለ ሀገሪቱ የዲሞክራሲ ግንባታ ለመጨነቅ አስደናቂ ተነሳሽነት አላቸው። ምንም እንኳን ኢትዮጵያ የፖለቲካ ጎራዋን ከውጭ ጣልቃ ገብነት የመጠበቅ አስደናቂ ታሪክ ቢኖራትም የሀገሪቱ ግንባታ እና የዴሞክራሲ እርምጃ ግን ለረጅም ጊዜ ተቋርጧል። የኢትዮጵያ ዜግነታዊ ባህሪ በጣም ልምድ ካላቸው ሰዎች አንዱ ነው; ቢሆንም, በትንሹ የተፈጠሩ ስብዕና. ከጂኦግራፊያዊ ምክንያት፣ ከቆዳ ጥላ እና ከአካላዊ ገጽታ አንፃር “ኢትዮጵያዊ” የመሆን አስፈላጊነት ሰንሰለት አለ። የኢትዮጵያን ህዝብ ጨዋነት እና ልቀት የሚናገሩ ተቋማት የሉም። ባጠቃላይ፣ ኢትዮጵያውያን የአቅጣጫ አእምሮ፣ የጋራ ቅድመ-ውሳኔ እና ቦታ የማግኘት አጠቃላይ የፈጠራ አእምሮ ያስፈልጋቸዋል። ተግዳሮቶቹ፡- ኢትዮጵያ አወዛጋቢ እና ለየት ያለ እርግጠኛ ያልሆኑ ተጨባጭ ቅርሶች አሏት። አሁን ባለው ቅርፅ፣ ብሄረሰቡ የአስራ ዘጠነኛው ክፍለ ዘመን መስፋፋት ጦርነት ውጤት ነው። የመስፋፋት ጦርነት በደቡብ የሚገኙ በርካታ ሀገራትን እና ማንነቶችን ያልተፈወሱ ጉዳቶችን አስከትሏል። ዛሬ እነዚያ ጉዳቶች እየተጠናከሩ ብሔርን ለመነጠል እየተጠቀሙበት ነው። ክፍፍሉ የሀገር ውስጥ ግፊት ምንጭ ሆኖ ቆይቷል፣ ይህም መደበኛ ብሔርተኝነትን ለመፍጠር የሚደረገውን ጥረት የሚሽር ነው። ኢትዮጵያ በእነዚህ ጉዳዮች ላይ ረጅም ርቀት የምትገኝ በመሆኗ ህግን መሰረት ያደረገ እና ተግባራዊ ሀገር ለመገንባት የሚያግዙ ድርጅቶችን መፍጠር አለባት። ምንም እንኳን ጥረቶች በቅርብ ሁለት ወራት ውስጥ ቢዘጋጁም, ከሚፈለገው ነገር ጀርባ በጣም ረጅም ርቀት ነው. በድምፅ ላይ የተመሰረተ ስርዓትን መገንባት እና ያሉትን የመንግስት ተቋማት ዴሞክራሲያዊ ማድረግ ሁሉም ነገር እኩል መሆን ተግባር እና የትምህርት ስራ ሊሆን ይገባል። የአመራር ፈተናዎች ከሁሉም በላይ ኢትዮጵያ ገና ከጅምሩ የገጠማትን የአስተዳደር ተስፋ አስቆራጭ ሁኔታ ገጥሟታል። ባለስልጣን የአማርኛ ሥነ ጽሑፍ

53354

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%88%AD%E1%8A%96%20%E1%88%9A%E1%88%BC%E1%88%8D%20%E1%8B%B3%E1%89%A3%E1%8B%B2

አርኖ ሚሼል ዳባዲ

አርኖ ሚሼል ዳባዲ ዳራስ ፈረንሳዊ ሲሆን የኖረው በ19 ነኛው ክፍለ ዘመን ነበር፡፡ የ"በኢትዮጵያ ከፍተኛ ተራሮች ቆይታዬ" የተሰኘው መጽሐፍ ደራሲ ነው። በተመራማሪነትና በጀብደኝነት ስሜት ተነሳስቶ ገና ጎረምሳ ሳለ ከታላቅ ወንድሙ ከአንቷን ቶምሰን ዳባዲ ዳራስ ጋር ሆኖ እ ኤ አ በ1837 ዓም ለመጀመሪያ ጊዜ ወደ ኢትዮጵያ መጣ። እሱና ወንድሙ ወደ ኢትዮጵያ በተጓዙበት ወቅት ሀገሪቱ እውነተኛ ንጉሠ ነገሥት አጥታ የጉልበተኛ መሳፍንት መጫወቻ ሆና ነበር። በጎንደርና በዙሪያዋ ላይ ትንሹ ራስ ዐሊ የተባሉ የኦሮሞ መስፍን እናታቸውን ወይዘሮ መነንን ለአሻንጉሊት ወይም ለስም ንጉሠ ነገሥት ድረው እቴጌ አሰኝተው እሳቸው የበላይ ሆነው ይፈልጡ ይቆርጡ ነበር፡፡ በጎጃምና በትግራይ ደግሞ ደጃዝማች ጎሹና ውቤ ለይስሙላ ያህል ከራስ ወሊ የበታች ሆነው ያሻቸውን ያደርጉ ነበር። አርኖ ዳባዲ በትግራይ በኩል ወደ ኢትዮጵያ ገብቶ ከዚያም ወደ ጎጃምና ጎንደር ዘልቆ መንገድ ላይ የገጠመውን ዘርዝሮና በነዚህ መሬቶች ላይ የታዘበውን አብራርቶ በዚህ መጽሐፍ ውስጥ አኖረልን። ይህ ደራሲ ዓይኑና እእምሮው መራዥና ስል በመሆናቸው በዛን ዘመን ይታዩ የነበሩትን የኢትዮጵያውያንን ቁመና እለባበስ እኗኗርና ባህል ፍንትው እድርጎ - ስሏቸዋል። የጦርነታቸውን ስልትና ዘዴ እየተከታተለ ከትቦታል። ከላይ ከተጠቀሰው ሁሉ በላይ ግን እነዚህ ሥልጣን የጠማቸው መሳፍንት ሃይ የሚላቸው ንጉሠ ነገሥት ባለመኖሩ እርስ በርሳቸው እየተዋጉ ሕዝባቸውን ያወርሱ ነበር፡፡ የሁሉም ምኞትና ዓላማ ወኅኒ አምባ ከተባለው የልዑላን እራሳቸው በባለሙሉ ሥልጣን እንደራሴነት ኢትዮጵያን መግባት ነበር፡፡ አርኖ ዳባዲ ከነዚህ መሳፍንት መካከል ስመጥርና ገናና ከነበሩት ከደጃች ጎሹ ጋር ጥብቅ የሆነ ወዳጅነት መሥርቶ ነበር። አልፎ ተርፎም በተሳተፉባቸው አንዳንድ ጦርነቶች አብሮ ተዋግቷል። በዚያ ወቅት ያየውንና የሰማውን በዝርዝር ዘግቦታል፡፡ የኢትዮጵያ ዘመነ መሳፍንት መንፈስ በይበልጥ ለመረዳት የሚሻ ሰው ሁሉ ይህን መጽሐፍ ሲያነበው ይገባል። በአሥራ ዘጠነኛው ክፍለ ዘመን ወደ ኢትዮጵያ ከመጡ በርካታ የእውሮፓ ተጓዦችና ሀገር ጎብኝዎች መካክል አርኖ ዳባዲ አንዱ ነው፡፡ አርኖ ዳባዲወደ ሀገራችን የመጣው በታሪካችን ዘመነ መሳፍንት ተብሎ በሚጠራው ዘመን ነው፤ ይህ ፈረንሳዊ በሰሜን በሰሜን ምዕራብና በምዕራብ ኢትዮጵያ በቆየባቸው ዓመታት ውስጥ በዓይኑ ያየውን በዕለት ማስታወሻው እያስፈረ ከቆየ በኋላ በመጨረሻ በመጽሐፍ መልክ ለማሳተም በቅቷል፡፡ መጽሐፉ በአሥራ ዘጠነኛው ክፍለ ዘመን በሀገራችን የነበረውን ፖለቲካዊ፣ ማኅበራዊና ኢኮኖሚያዊ ሁኔታ ቁልጭ አድርጎ ያሳየናል፡፡ አርኖ ዳባዲ በተለይም በደጃች ውቤ ኃይለማርያም በራስ ወሊ አሉላ በደጃች ጎሹ ዘውዴ እና በልጃቸው በደጃች ብሩ ጎሹ እንዲሁም በጎንደር ቤተ መንግሥት በዓይኑ ያየውን በሥዕላዊ መንገድ ገልጦ ያስረናል፤፤ ወታደራዊ ዘመቻ የበዛበት የዘመነ መሳፍንት ውስብስብ ፖለቲካ ምን ይመስል እንደነበር በዓይነ ሕሊናችን እንድናየው ያደርገናል፡፡ ደጃች ብሩ ጎሹ ባደረጉት ዘመቻ እንደ አንድ ወታደር ሁ በመዝመት በዓይኑ ያየውን ይተርክልናል፡፡ ይህን መጽሐፍ የታሪክ ባለሙያዎች ብቻ ሳይሆኑ የሀገራቸውን ታሪክ ባሕልና አኗኗር ማወቅ የሚፈልጉ ዜጎች ሁሉ ሊያነቡት ይገባል። በዘመነ መሳፍንት የተፃፈ ግጥም ዳባዲን ያመለክታል። ከአሰፋ ብሪቱ ተገጠመ አገሯ የውሽ ደረቤ (ጐጃም)። (በኢትዮጵያ የዳባዲ የመጀመሪያ ስም ሚካኤል ነበር።) እህል እንኳን የለኝ እንዳላቃምሰው እኔን እኔን ይብላኝ የራስ ሚካኤል ሰው። ተደጓሹን ይሆን ዓረቡ ቢያንሰው ሚካኤል ጐራዴ/ው/ አሽሟጣጭ የለው። እኔስ ብዬ ነበርሁ የውድማ መጣሻ ብር አፈሰሱበት በሚካኤል ጋሻ ። ወደ ኢትዮጵያ ካደረገው ጉዞ በኋላ ወደ ፈረንሳይ ተመልሶ በ1864 አግብቶ 9 ልጆችን ወልዷል። ቤተ መንግስት ገንብቶ ከቤተሰቦቹ ጋር ኖረ። ይሁን እንጂ ቤተ መንግሥቱ ለሪል እስቴት ፕሮጀክት መንገድ ለማድረግ በ1985 ወድሟል። ዋቢ መጻሕፍት

3500

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%B5%E1%8B%8A%E1%8B%98%E1%88%AD%E1%88%8B%E1%8A%95%E1%8B%B5

ስዊዘርላንድ

ስዊዘርላንድ፣ በይፋ የስዊስ ኮንፌዴሬሽን፣ በምዕራብ፣ መካከለኛው እና ደቡብ አውሮፓ መገናኛ ላይ ያለ ወደብ የለሽ ሀገር ነች። አገሪቱ በ26 ካንቶን የተዋቀረች የፌደራል ሪፐብሊክ ነች፣ በበርን ላይ የተመሰረተ የፌዴራል ባለስልጣናት ያሏት። ስዊዘርላንድ በደቡብ ከጣሊያን፣ በምዕራብ ከፈረንሳይ፣ በሰሜን ከጀርመን እና በምስራቅ በሊችተንስታይን ትዋሰናለች። በጂኦግራፊያዊ ሁኔታ በስዊስ ፕላቶ፣ በአልፕስ ተራሮች እና በጁራ መካከል የተከፋፈለ ሲሆን በአጠቃላይ 41,285 ኪ.ሜ. (15,940 ካሬ ማይል) እና የመሬቱ ስፋት 39,997 ኪ.ሜ. (15,443 ካሬ ማይል) ይሸፍናል። ምንም እንኳን የአልፕስ ተራሮች የግዛቱን ትልቁን ቦታ ቢይዙም በግምት 8.5 ሚሊዮን የሚሆነው የስዊዘርላንድ ህዝብ በአብዛኛው በደጋው ላይ ያተኮረ ነው ፣ ትላልቅ ከተሞች እና ኢኮኖሚያዊ ማዕከሎች ባሉበት ፣ ከእነዚህም መካከል ዙሪክ ፣ጄኔቫ ፣ ባዝል እና ላውዛን ናቸው። እነዚህ ከተሞች እንደ ፣ ፣ ፣ የዓለም አቀፍ ኦሊምፒክ ኮሚቴ መቀመጫ፣ የፊፋ ዋና መሥሪያ ቤት፣ የተባበሩት መንግሥታት ድርጅት ሁለተኛ ትልቁ ጽሕፈት ቤት እንዲሁም የባንኩ ዋና መሥሪያ ቤቶች ያሉባቸው በርካታ የዓለም አቀፍ ድርጅቶች ቢሮዎች ናቸው። ለአለም አቀፍ ሰፈራዎች. የስዊዘርላንድ ዋና ዓለም አቀፍ አውሮፕላን ማረፊያዎችም በእነዚህ ከተሞች ውስጥ ይገኛሉ። በመካከለኛው ዘመን መገባደጃ ላይ የድሮው የስዊስ ኮንፌዴሬሽን መመስረት የተገኘው በኦስትሪያ እና በቡርገንዲ ላይ በተደረጉ ተከታታይ ወታደራዊ ስኬቶች ነው። የስዊዘርላንድ ከቅድስት ሮማን ግዛት ነፃ ወጥታ በ1648 በዌስትፋሊያ ሰላም ውስጥ በይፋ እውቅና አገኘ። እ.ኤ.አ. የ 1291 የፌዴራል ቻርተር በስዊዘርላንድ ብሔራዊ ቀን የሚከበረው የስዊዘርላንድ መስራች ሰነድ ነው። ከ 16 ኛው ክፍለ ዘመን ተሐድሶ ጀምሮ ስዊዘርላንድ የታጠቁ የገለልተኝነት ፖሊሲን ጠብቃለች; ከ 1815 ጀምሮ ዓለም አቀፍ ጦርነት አላደረገም እና እስከ 2002 ድረስ የተባበሩት መንግስታትን አልተቀላቀለችም. ቢሆንም, ንቁ የውጭ ፖሊሲን ይከተላል. በአለም አቀፍ የሰላም ግንባታ ሂደቶች ውስጥ በተደጋጋሚ ይሳተፋል። ስዊዘርላንድ የቀይ መስቀል መፍለቂያ ናት፣ በዓለም ካሉት አንጋፋ እና ታዋቂ የሰብአዊ ድርጅቶች አንዱ ነው። እሱ የአውሮፓ ነፃ ንግድ ማህበር መስራች አባል ነው ፣ ግን በተለይም የአውሮፓ ህብረት ፣ የአውሮፓ ኢኮኖሚ ወይም የዩሮ ዞን አካል አይደለም ። ሆኖም በ አካባቢ እና በአውሮፓ ነጠላ ገበያ በሁለትዮሽ ስምምነቶች ይሳተፋል። ስዊዘርላንድ በአራቱ ዋና ዋና የቋንቋ እና የባህል ክልሎች፡ ጀርመንኛ፣ ፈረንሣይኛ፣ ጣልያንኛ እና ሮማንሽ እንደተገለፀው የጀርመን እና የፍቅር አውሮጳ መስቀለኛ መንገድን ትይዛለች። ምንም እንኳን አብዛኛው ህዝብ ጀርመንኛ ተናጋሪ ቢሆንም የስዊዘርላንድ ብሄራዊ ማንነት ግንኙነቱ የጋራ ታሪካዊ ዳራ፣ የጋራ እሴቶች እንደ ፌዴራሊዝም እና ቀጥተኛ ዲሞክራሲ እንዲሁም የአልፓይን ተምሳሌትነት ነው። በቋንቋ ልዩነት ምክንያት ስዊዘርላንድ በተለያዩ የአፍ መፍቻ ስሞች ትታወቃለች፡ ] (ጀርመንኛ);[ማስታወሻ 5] ስዊስ (ፈረንሳይኛ); ] (ጣሊያን); እና ፣ ] (ሮማንሽ)። በሳንቲሞች እና ማህተሞች ላይ፣ የላቲን ስም፣ - በተደጋጋሚ ወደ "ሄልቬቲያ" የሚታጠረው - ከአራቱ ብሄራዊ ቋንቋዎች ይልቅ ጥቅም ላይ ይውላል። የበለጸገች አገር፣ በአዋቂ ሰው ከፍተኛው ስምንተኛ-ከፍተኛ የነፍስ ወከፍ ጠቅላላ የአገር ውስጥ ምርት አላት፤ እንደ የግብር ቦታ ተቆጥሯል ። እሱ በአንዳንድ ዓለም አቀፍ መለኪያዎች ፣ ኢኮኖሚያዊ ተወዳዳሪነት እና የሰው ልማትን ጨምሮ ከፍተኛ ደረጃ ላይ ይገኛል። እንደ ዙሪክ ፣ጄኔቫ እና ባዝል ያሉ ከተሞቿ ምንም እንኳን በአለም ላይ ከፍተኛ የኑሮ ውድነት ቢኖራቸውም በኑሮ ጥራት ከአለም ከፍተኛ ደረጃ ላይ ይገኛሉ። እ.ኤ.አ. በ2020፣ አይኤምዲ የሰለጠነ ሰራተኞችን በመሳብ ስዊዘርላንድን ቀዳሚ አድርጓል። በዓለም አቀፍ ደረጃ አምስተኛውን ተወዳዳሪ አገር አስቀምጧል ሥርወ ቃል የእንግሊዝኛው ስም ስዊዘርላንድ በ 16 ኛው እስከ 19 ኛው ክፍለ ዘመን ጥቅም ላይ የዋለ ለስዊስ ሰው ጊዜ ያለፈበት ቃል ስዊዘርላንድን የያዘ ውህድ ነው። የእንግሊዘኛ ቅፅል ስዊስ ከፈረንሣይ ስዊስ የተገኘ ብድር ነው፣ እሱም ከ16ኛው ክፍለ ዘመን ጀምሮ ጥቅም ላይ ይውላል። ስዊዘርላንድ የሚለው ስም ከአለማኒክ ሽዊዘር የመጣ ነው፣ በመነሻውም የሽዊዝ ነዋሪ እና ተዛማጅ ግዛቱ፣ ከዋልድስተቴ ካንቶኖች አንዱ የሆነው የብሉይ ስዊስ ኮንፌዴሬሽን አስኳል ነው። ስዊዘርላንድ ከ 14 ኛው ክፍለ ዘመን ጀምሮ ጥቅም ላይ የዋለው "ኮንፌዴሬቶች" ከሚለው ቃል ጎን ለጎን ከ 1499 የስዋቢያን ጦርነት በኋላ ስዊዘርላንድ ለራሳቸው ስም መቀበል ጀመሩ ። የስዊዘርላንድ የመረጃ ኮድ፣ ፣ ከላቲን (እንግሊዝኛ፡ ) የተገኘ ነው። ሽዊዝ የሚለው ስም እራሱ ለመጀመሪያ ጊዜ የተመሰከረው በ972 ነው፣ እንደ ኦልድ ሃይ ጀርመናዊ ስዊትስ፣ በመጨረሻም ምናልባት ከስዊድን 'ለመቃጠል' የተቃጠለውን እና የተጸዳውን የደን ቦታ በመጥቀስ ከስዊድን ጋር ይዛመዳል። ለመገንባት. ይህ ስም በካንቶን የበላይነት ወደሚገኝበት አካባቢ ተስፋፋ እና ከ 1499 የስዋቢያን ጦርነት በኋላ ቀስ በቀስ ለመላው ኮንፌዴሬሽን ጥቅም ላይ መዋል ጀመረ። የስዊዝ ጀርመናዊው የአገሪቷ ስም ሽዊዝ ከካንቶን እና ሰፈራው ጋር ተመሳሳይ ነው ፣ ግን የተወሰነውን አንቀፅ በመጠቀም ( ፣ ግን በቀላሉ ለካንቶን እና ከተማ) ይለያል። ረጅም [] የስዊዘርላንድ ጀርመን በታሪካዊ እና ዛሬም ብዙ ጊዜ ⟨⟩ ከ ⟨⟩ ይልቅ ⟨⟩ ይጽፋል፣ የሁለቱን ስሞች የመጀመሪያ ማንነት በጽሁፍም ይጠብቃል። የላቲን ስም ነበር እና በ 1848 የፌዴራል ግዛት ምስረታ በኋላ ቀስ በቀስ አስተዋወቀ, ወደ ናፖሊዮን ሄልቬቲክ ሪፐብሊክ ወደ ኋላ , 1879 ጀምሮ ሳንቲሞች ላይ ታየ, 1902 ውስጥ የፌዴራል ቤተ መንግሥት ላይ የተጻፈው እና 1948 በኋላ ኦፊሴላዊ ማኅተም ጥቅም ላይ ለምሳሌ የ የባንክ ኮድ "" ለስዊስ ፍራንክ እና የሀገሪቱ ከፍተኛ ደረጃ ጎራ "." ሁለቱም ከስቴቱ የላቲን ስም የተወሰዱ ናቸው)። ሄልቬቲካ ከሮማውያን ዘመን በፊት በስዊዘርላንድ አምባ ላይ ከሚኖረው ከሄልቬቲ የተገኘ የጋሊሽ ጎሳ ነው። ሄልቬቲያ በ 17 ኛው ክፍለ ዘመን የስዊስ ኮንፌዴሬሽን ብሔራዊ ሰው ሆኖ በ 1672 በጆሃን ካስፓር ዌይሰንባክ ተውኔት ታየ በአካባቢው በጣም የታወቁት የባህል ጎሳዎች ከኒውቸቴል ሀይቅ በስተሰሜን በሚገኘው በላ ቴኔ አርኪኦሎጂካል ቦታ የተሰየሙት የሃልስታት እና የላ ቴኔ ባህሎች አባላት ነበሩ። የላ ቴኔ ባህል ያደገው እና ​​ያደገው በኋለኛው የብረት ዘመን ከ450 ዓክልበ. አካባቢ ነው፣ ምናልባትም በግሪክ እና ኢትሩስካን ስልጣኔዎች በተወሰነ ተጽእኖ ስር ሊሆን ይችላል። በስዊስ ክልል ውስጥ ካሉት በጣም አስፈላጊ የጎሳ ቡድኖች አንዱ ሄልቬቲ ነው። በጀርመናዊ ጎሳዎች በየጊዜው ትንኮሳ በደረሰበት በ58 ዓክልበ ሄልቬቲ የስዊዝ አምባን ትቶ ወደ ምዕራብ ጋሊያ ለመሰደድ ወስኗል፣ነገር ግን የጁሊየስ ቄሳር ጦር ዛሬ በምስራቅ ፈረንሳይ በሚገኘው የቢብራክቴ ጦርነት በማሳደድ አሸነፋቸው። ወደ መጀመሪያው የትውልድ አገሩ ። በ15 ከክርስቶስ ልደት በፊት፣ አንድ ቀን ሁለተኛው የሮማ ንጉሠ ነገሥት የሆነው ጢባርዮስ እና ወንድሙ ድሩሰስ የአልፕስ ተራሮችን ድል አድርገው ከሮም ግዛት ጋር አዋህደው ያዙ። በሄልቬቲ የተያዘው አካባቢ - የኋለኛው ስሞች - በመጀመሪያ የሮማ ጋሊያ ቤልጂካ ግዛት እና ከዚያም የጀርመኒያ የላቀ አውራጃ አካል ሆነ ፣ የዘመናዊው ስዊዘርላንድ ምስራቃዊ ክፍል ደግሞ ወደ ሮማ ግዛት ሬቲያ ተቀላቀለ። በጥንት ዘመን መጀመሪያ አካባቢ ሮማውያን ቪንዶኒሳ የሚባል ትልቅ የጦር ካምፕ ጠብቀው ቆይተዋል፣ አሁን በአሬ እና ሬውስ ወንዞች መጋጠሚያ ላይ፣ የብሩግ ወጣ ገባ በሆነችው በዊንዲሽ ከተማ አቅራቢያ ውድመት ደረሰ። የመጀመሪያው እና ሁለተኛው ክፍለ ዘመን ዓ.ም በስዊዘርላንድ አምባ ላይ ለሚኖሩ ህዝቦች የብልጽግና ዘመን ነበር። እንደ ፣ እና ያሉ በርካታ ከተሞች እጅግ አስደናቂ መጠን ላይ ደርሰዋል፣ በመቶዎች የሚቆጠሩ የግብርና ግዛቶች () በገጠር ተመስርተዋል። በ260 ዓ.ም አካባቢ፣ ከራይን በስተሰሜን ያለው የአግሪ ዲኩሜትስ ግዛት መውደቅ የዛሬዋን ስዊዘርላንድ ወደ ኢምፓየር ድንበር ምድር ቀይሯታል። በአላማኒ ጎሳዎች ተደጋጋሚ ወረራ የሮማውያንን ከተሞች እና ኢኮኖሚ ውድመት አስከትሏል፣ ይህም ህዝቡ በሮማውያን ምሽጎች አቅራቢያ መጠለያ እንዲያገኝ አስገድዶ ነበር፣ ለምሳሌ በኦገስታ ራውሪካ አቅራቢያ እንደ ካስትራም ራውራሰንስ። ኢምፓየር በሰሜን ድንበር (ዶና-ኢለር-ራይን-ሊምስ ተብሎ የሚጠራው) ሌላ የመከላከያ መስመር ገነባ። አሁንም በአራተኛው መቶ ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ፣ የጨመረው የጀርመን ግፊት ሮማውያን የመስመር መከላከያ ጽንሰ-ሐሳብን እንዲተዉ አስገደዳቸው። የስዊዘርላንድ አምባ በመጨረሻ ለጀርመን ጎሳዎች መኖሪያ ክፍት ሆነ። በመካከለኛው ዘመን መጀመሪያ ከ 4 ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ጀምሮ የዘመናዊቷ ስዊዘርላንድ ምዕራባዊ ስፋት የቡርጋንዲን ነገሥታት ግዛት አካል ነበር። አለማኒ በ 5 ኛው ክፍለ ዘመን የስዊዝ አምባን እና በ 8 ኛው ክፍለ ዘመን የአልፕስ ተራሮች ሸለቆዎችን ሰፈረ ፣ አልማንኒያ ፈጠረ። የአሁኗ ስዊዘርላንድ ስለዚህ በአሌማንኒያ እና በቡርገንዲ ግዛቶች መካከል ተከፈለች። በ 504 ዓ.ም ክሎቪስ 1 በአለማኒ ላይ በቶልቢያክ ድል እና በኋላም የቡርጋንዳውያን የፍራንካውያን የበላይነትን ተከትሎ በ6ኛው መቶ ክፍለ ዘመን አካባቢው ሁሉ የተስፋፉ የፍራንካውያን ግዛት አካል ሆነ። በቀሪው 6ኛው፣ 7ኛው እና 8ኛው ክፍለ ዘመን፣ የስዊስ ክልሎች በፍራንካውያን የበላይነት (በሜሮቪንግያን እና ካሮሊንግያን ስርወ መንግስት) ቀጥለዋል። ነገር ግን በሻርለማኝ ስር ከተስፋፋ በኋላ የፍራንካውያን ኢምፓየር በ 843 በቬርዱን ስምምነት ተከፋፈለ። የአሁኗ ስዊዘርላንድ ግዛቶች በመካከለኛው ፍራንሢያ እና በምስራቅ ፍራንሢያ ተከፋፈሉ በ1000 ዓ.ም አካባቢ በቅድስት ሮማ ግዛት ሥር እስኪቀላቀሉ ድረስ። እ.ኤ.አ. በ1200፣ የስዊዘርላንድ አምባ የሳቮይ፣ የዛህሪንገር፣ የሀብስበርግ እና የኪበርግ ቤቶችን ግዛቶች ያካትታል። አንዳንድ ክልሎች (፣ ፣ ፣ በኋላ ዋልድስተተን በመባል የሚታወቁት) ኢምፓየር በተራራ መተላለፊያዎች ላይ ቀጥተኛ ቁጥጥር እንዲደረግ የኢምፔሪያል አፋጣኝ ፍቃድ ተሰጥቷቸዋል። በ1263 የኪበርግ ሥርወ መንግሥት ወድቋል። በ1264 ዓ.ም. የሀብስበርግ መንግሥት በንጉሥ ሩዶልፍ (በ1273 የቅዱስ ሮማ ንጉሠ ነገሥት) የኪይበርግ መሬቶችን በመያዝ ግዛታቸውን እስከ ምሥራቃዊው የስዊስ አምባ ድረስ ያዙ።የድሮው የስዊስ ኮንፌዴሬሽን በመካከለኛው የአልፕስ ተራሮች ሸለቆ ማህበረሰቦች መካከል ጥምረት ነበር። በተለያዩ ካንቶኖች በሚገኙ መኳንንት እና ፓትሪሻኖች የሚመራው ኮንፌዴሬሽን የጋራ ፍላጎቶችን ማስተዳደር እና ጠቃሚ በሆኑ የተራራ ንግድ መስመሮች ላይ ሰላምን አረጋግጧል። በ1291 የወጣው የፌደራል ቻርተር በኡሪ፣ ሽዊዝ እና ዩንተርዋልደን የገጠር ማህበረሰቦች መካከል የተስማማው የኮንፌዴሬሽኑ መስራች ሰነድ ነው፣ ምንም እንኳን ተመሳሳይ ጥምረት ከብዙ አሥርተ ዓመታት በፊት የነበረ ቢሆንም። እ.ኤ.አ. በ 1353 ሦስቱ ኦሪጅናል ካንቶኖች ከግላሩስ እና ዙግ እና ከሉሰርን ፣ ዙሪክ እና የበርን ከተማ ግዛቶች ጋር ተቀላቅለው እስከ 15ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ድረስ የነበረውን የስምንት ግዛቶችን “አሮጌ ኮንፌዴሬሽን” ፈጠሩ። መስፋፋቱ ለኮንፌዴሬሽኑ ሥልጣንና ሀብት እንዲጨምር አድርጓል። እ.ኤ.አ. በ 1460 ፣ ኮንፌዴሬቶች አብዛኛው ግዛት ከራይን በስተደቡብ እና በምዕራብ እስከ አልፕስ እና የጁራ ተራሮች ፣ በተለይም በ 1470 ዎቹ ውስጥ በቻርልስ ዘ ቦልድ ኦፍ ቡርጋንዲ ላይ ከሀብስበርግ (የሴምፓች ጦርነት ፣ የናፍልስ ጦርነት) ድል በኋላ ። እና የስዊዘርላንድ ቅጥረኞች ስኬት. እ.ኤ.አ. በ1499 ከስዋቢያን ንጉሠ ነገሥት ማክስሚሊያን 1ኛ የስዋቢያን ሊግ ጋር በስዊዘርላንድ በተደረገው ጦርነት በስዊዘርላንድ የተቀዳጀው ድል በቅድስት ሮማ ኢምፓየር ውስጥ ነፃነትን አስገኝቷል። በ 1501 ባዝል እና ሻፍሃውሰን የድሮውን የስዊስ ኮንፌዴሬሽን ተቀላቀለ።የድሮው የስዊስ ኮንፌዴሬሽን በነዚህ ቀደምት ጦርነቶች የማይሸነፍ ዝና አግኝቷል፣ነገር ግን የኮንፌዴሬሽኑ መስፋፋት እ.ኤ.አ. በ1515 በስዊዘርላንድ በማሪኛኖ ጦርነት ሽንፈት ገጥሞታል። ይህ የስዊዘርላንድ ታሪክ “ጀግና” እየተባለ የሚጠራውን ዘመን አበቃ። በአንዳንድ ካንቶኖች የዝዊንጊ ተሐድሶ ስኬት በ1529 እና ​​1531 (የካፔል ጦርነቶች) በካንቶናዊ መካከል የሃይማኖት ግጭቶች እንዲፈጠሩ አድርጓል። በ1648 በዌስትፋሊያ ሰላም፣ የአውሮፓ አገሮች ስዊዘርላንድ ከቅድስት ሮማ ግዛት ነፃ መውጣቷንና ገለልተኝነቷን የተገነዘቡት ከእነዚህ የውስጥ ጦርነቶች ከአንድ መቶ ከሚበልጡ ዓመታት በኋላ ነበር። በስዊዘርላንድ የጥንት ዘመናዊ ጊዜ ውስጥ የፓትሪያል ቤተሰቦች እያደገ የመጣው አምባገነንነት ከሠላሳ ዓመታት ጦርነት በኋላ ከደረሰው የገንዘብ ችግር ጋር ተዳምሮ በ 1653 የስዊዝ የገበሬዎች ጦርነት ምክንያት ሆኗል ። ከዚህ ትግል በስተጀርባ በካቶሊክ መካከል የተፈጠረው ግጭት ። እና የፕሮቴስታንት ካንቶኖች በ 1656 በቪልመርገን የመጀመሪያ ጦርነት እና በቶገንበርግ ጦርነት (ወይም የቪልመርገን ሁለተኛ ጦርነት) በ 1712 ተጨማሪ ብጥብጥ ፈነዳ። ናፖሊዮን ዘመን በ1798 አብዮታዊው የፈረንሳይ መንግስት ስዊዘርላንድን ወረረ እና አዲስ የተዋሃደ ህገ መንግስት ደነገገ። ይህም የአገሪቱን መንግሥት ያማከለ፣ ካንቶኖቹን በሚገባ በማጥፋት፣ በተጨማሪም ሙልሃውሰን ፈረንሳይን ተቀላቀለ እና የቫልቴሊና ሸለቆ ከስዊዘርላንድ በመለየት የሲሳልፓይን ሪፐብሊክ አካል ሆነ። ሄልቬቲክ ሪፐብሊክ በመባል የሚታወቀው አዲሱ አገዛዝ በጣም ተወዳጅ አልነበረም. ወራሪ የውጭ ጦር የዘመናት ወግ ገድቦና አጠፋው፤ ስዊዘርላንድ ከፈረንሳይ ሳተላይት ግዛት ያለፈ ነገር አልነበረም። እ.ኤ.አ. በሴፕቴምበር 1798 የኒድዋልደን አመፅ የፈረንሣይ ኃይለኛ አፈና የፈረንሳይ ጦር ጨቋኝ መገኘት እና የአካባቢው ህዝብ ወረራውን የመቋቋም ምሳሌ ነበር። በፈረንሳይና በተቀናቃኞቿ መካከል ጦርነት በፈነዳበት ጊዜ የሩሲያና የኦስትሪያ ኃይሎች ስዊዘርላንድን ወረሩ። ስዊዘርላንድ በሄልቬቲክ ሪፐብሊክ ስም ከፈረንሳይ ጋር ለመፋለም ፈቃደኛ አልሆነም። እ.ኤ.አ. በ 1803 ናፖሊዮን በፓሪስ ከሁለቱም ወገኖች መሪ የስዊስ ፖለቲከኞች ስብሰባ አዘጋጀ ። የሽምግልና ህግ ውጤቱ ነው፣ እሱም የስዊስ ራስን በራስ የማስተዳደርን ባብዛኛው ወደነበረበት ይመልሳል እና የ19 ካንቶን ኮንፌዴሬሽን አስተዋወቀ። ከአሁን በኋላ፣ አብዛኛው የስዊስ ፖለቲካ የካንቶኖችን ራስን በራስ የማስተዳደር ባህል ከማዕከላዊ መንግስት ፍላጎት ጋር ማመጣጠን ያሳስበዋል። እ.ኤ.አ. በ 1815 የቪየና ኮንግረስ የስዊስ ነፃነትን ሙሉ በሙሉ እንደገና አቋቋመ ፣ እናም የአውሮፓ ኃያላን የስዊስ ገለልተኝነቶችን በቋሚነት እውቅና ለመስጠት ተስማምተዋል። የስዊዘርላንድ ወታደሮች በጌታ ከበባ ሲዋጉ እስከ 1860 ድረስ የውጭ መንግስታትን አገልግለዋል። ስምምነቱ ስዊዘርላንድ የቫሌይስ፣ የኒውቸቴል እና የጄኔቫ ካንቶኖችን በመቀበል ግዛቷን እንድትጨምር አስችሎታል። ከአንዳንድ ጥቃቅን ማስተካከያዎች በስተቀር የስዊዘርላንድ ድንበሮች አልተቀየሩም። ዘመናዊ ታሪክ ስዊዘርላንድ በሁለቱም የዓለም ጦርነቶች አልተወረረችም። በአንደኛው የዓለም ጦርነት ወቅት ስዊዘርላንድ የሶቪየት ዩኒየን አብዮታዊ እና መስራች ቭላድሚር ኢሊች ኡሊያኖቭ (ቭላዲሚር ሌኒን) መኖሪያ ነበረች። እ.ኤ.አ. እስከ 1917 ድረስ እዚያው ቆየ። በ1917 በግሪም-ሆፍማን ጉዳይ የስዊዘርላንድ ገለልተኝነት በቁም ነገር ተጠራጥሮ ነበር፣ ነገር ግን ያ ብዙም አልቆየም። እ.ኤ.አ. በ1920 ስዊዘርላንድ ከማንኛውም ወታደራዊ መስፈርቶች ነፃ እንድትሆን በጄኔቫ የሚገኘውን የመንግስታቱን ሊግ ተቀላቀለች። በሁለተኛው የዓለም ጦርነት ወቅት፣ ዝርዝር የወረራ እቅዶች በጀርመኖች ተዘጋጅተው ነበር፣ ስዊዘርላንድ ግን ጥቃት አልደረሰባትም። በጦርነቱ ወቅት ትላልቅ ክስተቶች ወረራ ስላዘገዩ ስዊዘርላንድ በወታደራዊ መከላከያ፣ ለጀርመን በሰጠችው ስምምነት እና መልካም ዕድል በመጣመር ነፃ ሆና መቀጠል ችላለች። በጄኔራል ሄንሪ ጉይሳን ለጦርነቱ ጊዜ ዋና አዛዡን የተሾመው የጦር ኃይሎች አጠቃላይ ቅስቀሳ ታዝዟል። የስዊዘርላንድ ወታደራዊ ስትራቴጂ የኢኮኖሚውን እምብርት ለመጠበቅ በድንበር ላይ ከሚገኝ የማይንቀሳቀስ የመከላከያ ዘዴ ወደ የተደራጀ የረጅም ጊዜ መጥፋት እና መውጣት ወደ ጠንካራ እና በጥሩ ሁኔታ ወደተከማቸ የአልፕስ ተራሮች ከፍታ ወደ ሬዱይት ተለወጠ። ስዊዘርላንድ በግጭቱ ውስጥ ለሁለቱም ወገኖች የስለላ አስፈላጊ መሰረት ነበረች እና ብዙ ጊዜ በአክሲስና በተባባሪ ኃይሎች መካከል የሚደረጉ ግንኙነቶችን አስታራቂ ነበር። የስዊዘርላንድ ንግድ በሁለቱም አጋሮች እና በአክሲዎች ታግዷል። ለናዚ ጀርመን የኢኮኖሚ ትብብር እና ብድር ማራዘም እንደ ወረራ ግምት እና እንደ ሌሎች የንግድ አጋሮች አቅርቦት ይለያያል። እ.ኤ.አ. በ 1942 በቪቺ ፈረንሳይ በኩል ያለው ወሳኝ የባቡር ሐዲድ ከተቋረጠ በኋላ ስዊዘርላንድ (ከሊችተንስታይን ጋር) በአክሲስ ቁጥጥር ስር ከሰፊው ዓለም ሙሉ በሙሉ ተለይታ ከነበረች በኋላ ቅናሾች ከፍተኛ ደረጃ ላይ ደረሱ። በጦርነቱ ወቅት ስዊዘርላንድ ከ300,000 በላይ ስደተኞችን አስገብታለች እና በጄኔቫ የሚገኘው አለም አቀፍ ቀይ መስቀል በግጭቱ ወቅት ትልቅ ሚና ተጫውቷል። ጥብቅ የኢሚግሬሽን እና የጥገኝነት ፖሊሲዎች እና ከናዚ ጀርመን ጋር ያለው የገንዘብ ግንኙነት ውዝግብ አስነስቷል፣ ግን እስከ 20ኛው ክፍለ ዘመን መጨረሻ ድረስ አልነበረም። በጦርነቱ ወቅት የስዊዘርላንድ አየር ሃይል የሁለቱም ወገኖች አውሮፕላኖችን በማሳተፍ በግንቦት እና ሰኔ 1940 11 የሉፍትዋፍ አውሮፕላኖችን በመተኮስ ከጀርመን ዛቻን ተከትሎ የፖሊሲ ለውጥ ካደረገ በኋላ ሌሎች ሰርጎ ገቦችን አስገድዶ ነበር። በጦርነቱ ወቅት ከ100 በላይ የህብረት ቦንብ አውጭዎች እና ሰራተኞቻቸው ከ1940 እስከ 1945 ባለው ጊዜ ውስጥ ስዊዘርላንድ በተባበሩት መንግስታት በቦምብ ተመታ የሰው ህይወት እና ንብረት ወድሟል። በቦምብ ከተጠቁት ከተሞችና ከተሞች መካከል ባዝል፣ ብሩስዮ፣ ቺያሶ፣ ኮርኖል፣ ጄኔቫ፣ ኮብሌዝ፣ ኒደርዌንገን፣ ራፍዝ፣ ሬኔንስ፣ ሳሜዳን፣ ሻፍሃውሰን፣ ስታይን አም ራይን፣ ተገርዊለን፣ ታይንገን፣ ቫልስ እና ዙሪክ ይገኙበታል። 96ኛውን የጦርነት አንቀፅ የጣሰውን የቦምብ ፍንዳታ በአሰሳ ስህተት፣ በመሳሪያዎች ብልሽት፣ በአየር ሁኔታ እና በቦምብ አውሮፕላኖች የተደረጉ ስህተቶች መሆናቸውን የህብረት ሃይሎች አብራርተዋል። ስዊዘርላንዳውያን የቦምብ ፍንዳታዎቹ ከናዚ ጀርመን ጋር ኢኮኖሚያዊ ትብብር እና ገለልተኝነታቸውን እንዲያቆሙ በስዊዘርላንድ ላይ ጫና ለመፍጠር ታስቦ ነው ሲሉ ስጋት እና ስጋት ገለጹ። የወታደራዊ ፍርድ ቤት ክስ በእንግሊዝ የተካሄደ ሲሆን የዩኤስ መንግስት ለቦምብ ጥቃቱ ማካካሻ 62,176,433.06 በስዊስ ፍራንክ ከፍሏል። ስዊዘርላንድ ለስደተኞች ያላት አመለካከት የተወሳሰበ እና አወዛጋቢ ነበር። በጦርነቱ ወቅት በናዚዎች ከፍተኛ ስደት የደረሰባቸውን አይሁዶች ጨምሮ በአስር ሺዎች የሚቆጠሩትን ጨምሮ 300,000 የሚደርሱ ስደተኞችን ተቀብሏል። ከጦርነቱ በኋላ የስዊዘርላንድ መንግስት ክሬዲቶችን ወደ ውጭ በመላክ ሽዌይዘርስፔንዴ በሚባለው የበጎ አድራጎት ፈንድ በኩል ለማርሻል ፕላን በመለገስ የአውሮፓን ማገገም ይረዳዋል፣ ይህ ጥረት በመጨረሻ የስዊስ ኢኮኖሚን ​​ተጠቃሚ አድርጓል። በቀዝቃዛው ጦርነት ወቅት የስዊዘርላንድ ባለስልጣናት የስዊዝ የኒውክሌር ቦምብ ግንባታን ግምት ውስጥ አስገብተው ነበር። በፌዴራል የቴክኖሎጂ ኢንስቲትዩት ዙሪክ እንደ ፖል ሸርረር ያሉ ግንባር ቀደም የኑክሌር ፊዚክስ ሊቃውንት ይህንን ተጨባጭ ሁኔታ አቅርበውታል። እ.ኤ.አ. በ 1988 የፖል ሸርረር ኢንስቲትዩት የኒውትሮን መበታተን ቴክኖሎጂዎችን ቴራፒዩቲካል አጠቃቀምን ለመመርመር በስሙ ተመሠረተ ። በመከላከያ በጀት እና በሥነ ምግባራዊ ጉዳዮች ላይ ያሉ የፋይናንስ ችግሮች ከፍተኛ መጠን ያለው ገንዘብ እንዳይመደብ አግደዋል እና የ 1968 የኑክሌር መስፋፋት ስምምነት እንደ ትክክለኛ አማራጭ ታይቷል ። በ1988 የኑክሌር ጦር መሣሪያዎችን ለመገንባት የቀሩት እቅዶች በሙሉ ወድቀዋል ስዊዘርላንድ ለሴቶች የመምረጥ መብት የሰጠች የመጨረሻዋ ምዕራባዊ ሪፐብሊክ ነበረች። አንዳንድ የስዊስ ካንቶኖች በ 1959 ይህንን አጽድቀዋል ፣ በፌዴራል ደረጃ ፣ በ 1971 እና ከተቃውሞ በኋላ ፣ በመጨረሻው ካንቶን አፕንዘል ኢንነርሮድ (ከሁለት የቀሩት ላንድስጌምአይንድ ፣ ከግላሩስ ጋር) በ 1990 ውስጥ ተገኝቷል ። በፌዴራል ደረጃ፣ ሴቶች በፍጥነት በፖለቲካዊ ጠቀሜታ ጨምረዋል፣ የመጀመሪያዋ ሴት ሰባት አባላት ባሉት የፌደራል ምክር ቤት ስራ አስፈፃሚ ከ1984 እስከ 1989 ያገለገሉት ኤልሳቤት ኮፕ፣ እና የመጀመሪያዋ ሴት ፕሬዝዳንት ሩት ድሪፈስ በ1999 ዓ.ም. ስዊዘርላንድ በ1963 የአውሮፓ ምክር ቤትን ተቀላቀለች። በ1979 ከበርን ካንቶን የወጡ አካባቢዎች ከበርኔዝ ነፃነታቸውን አግኝተው አዲሱን የጁራ ካንቶን ፈጠሩ። እ.ኤ.አ. ሚያዝያ 18 ቀን 1999 የስዊዘርላንድ ህዝብ እና ካንቶኖች ሙሉ በሙሉ የተሻሻለውን የፌዴራል ሕገ መንግሥት ደግፈዋል። እ.ኤ.አ. በ 2002 ስዊዘርላንድ የተባበሩት መንግስታት ሙሉ አባል ሆና ቫቲካን ከተማ ሙሉ በሙሉ የተባበሩት መንግስታት አባልነት የሌላት የመጨረሻዋ ሰፊ እውቅና ያለው ሀገር ሆና ቀረች። ስዊዘርላንድ የኢኤፍቲኤ መስራች አባል ናት ግን የአውሮፓ ኢኮኖሚክ አካባቢ አባል አይደለችም። የአውሮፓ ህብረት አባልነት ማመልከቻ በግንቦት 1992 ተልኳል፣ ነገር ግን ኢኢአ በታህሳስ 1992 ውድቅ ከተደረገበት ጊዜ ጀምሮ ስዊዘርላንድ በኢ.ኢ.ኤ ላይ ህዝበ ውሳኔ የጀመረች ብቸኛ ሀገር ነች። ከዚያን ጊዜ ጀምሮ በአውሮፓ ህብረት ጉዳይ ላይ በርካታ ህዝበ ውሳኔዎች ተካሂደዋል; በዜጎች ተቃውሞ ምክንያት የአባልነት ማመልከቻው ተሰርዟል. ቢሆንም፣ የስዊስ ህግ ከአውሮፓ ህብረት ህግ ጋር ለመጣጣም ቀስ በቀስ እየተስተካከለ ነው፣ እና መንግስት ከአውሮፓ ህብረት ጋር በርካታ የሁለትዮሽ ስምምነቶችን ተፈራርሟል። ስዊዘርላንድ፣ ከሊችተንስታይን ጋር፣ ኦስትሪያ ከገባችበት እ.ኤ.አ. . ይህች ሀገር በባህላዊ መልኩ እንደ ገለልተኛ እና ወደ የበላይ አካላት ለመግባት ፈቃደኛ እንደሌላት ይቆጠራል። እ.ኤ.አ. በሴፕቴምበር 2020 ከአውሮፓ ህብረት ነፃ የሰዎች ዝውውር የሚፈቅደውን ስምምነት ለማቆም ድምጽ እንዲሰጥ የሚጠይቅ ህዝበ ውሳኔ በስዊዘርላንድ ህዝቦች ፓርቲ (ኤስ.ፒ.ፒ.) አስተዋወቀ። ነገር ግን፣ መራጮች የኢሚግሬሽንን መልሶ ለመቆጣጠር የተደረጉ ሙከራዎችን ውድቅ በማድረግ የቀረበውን ጥያቄ ከ63-37 በመቶ በሆነ ልዩነት በማሸነፍ። የመሬት አቀማመጥ በሰሜን እና በደቡብ የአልፕስ ተራሮች በምዕራብ-መካከለኛው አውሮፓ፣ ስዊዘርላንድ በ41,285 ስኩዌር ኪሎ ሜትር (15,940 ስኩዌር ማይል) ስፋት ላይ እጅግ በጣም ብዙ የመሬት አቀማመጥ እና የአየር ንብረትን ያጠቃልላል። የህዝብ ብዛት ወደ 8.7 ሚሊዮን (2020 እ.ኤ.አ.) ነው። እ.ኤ.አ. በ2019 አማካይ የህዝብ ብዛት 215.2 ነዋሪዎች በካሬ ኪሎ ሜትር (557/ስኩዌር ማይል) ነበር።: 79 በትልቁ ካንቶን በአከባቢው ግራውዩንደን፣ ሙሉ በሙሉ በአልፕስ ተራሮች ላይ ተኝቶ፣ የህዝብ ጥግግት በአንድ ካሬ ኪሎ ሜትር ወደ 28.0 ነዋሪዎች ይወርዳል (73 /ስኩዌር ማይል):: 30 ትልቅ የከተማ ዋና ከተማ ባለችው ዙሪክ ካንቶን ውስጥ መጠኑ 926.8 በካሬ ኪሎ ሜትር (2,400/ስኩዌር ማይል) ነው።፡ 76 ስዊዘርላንድ በኬክሮስ 45° እና 48° እና በኬንትሮስ 5° እና 11° ሠ መካከል ትገኛለች። በውስጡም ሶስት መሰረታዊ የመሬት አቀማመጥ ቦታዎችን ይዟል፡ የስዊስ ተራሮች ወደ ደቡብ፣ የስዊስ ፕላቶ ወይም መካከለኛው አምባ እና በምዕራብ የጁራ ተራሮች። የአልፕስ ተራሮች የሀገሪቱን አጠቃላይ ስፋት 60% የሚሆነውን በመሃልኛው እና በደቡባዊው የሀገሪቱ ክፍል የሚያቋርጡ ከፍተኛ የተራራ ሰንሰለቶች ናቸው። አብዛኛው የስዊስ ህዝብ በስዊስ ፕላቶ ውስጥ ይኖራል። በስዊዘርላንድ ተራሮች ላይ ከሚገኙት ከፍተኛ ሸለቆዎች መካከል፣ ብዙ የበረዶ ግግር በረዶዎች ይገኛሉ፣ በድምሩ 1,063 ስኩዌር ኪሎ ሜትር (410 ካሬ ማይል)። ከእነዚህም በአራቱ ካርዲናል አቅጣጫዎች ወደ መላው አውሮፓ የሚፈሱ እንደ ራይን፣ ኢንን፣ ቲሲኖ እና ሮን ያሉ የበርካታ ዋና ዋና ወንዞች ዋና ውሃ ይመነጫል። የሃይድሮግራፊክ አውታረመረብ በመካከለኛው እና በምዕራብ አውሮፓ ውስጥ በርካታ ትላልቅ የንፁህ ውሃ አካላትን ያጠቃልላል ፣ ከእነዚህም መካከል የጄኔቫ ሀይቅ (በፈረንሳይኛ ሌ ላክ ሌማን ተብሎም ይጠራል) ፣ ኮንስታንስ ሀይቅ (በጀርመን ቦደንሴ በመባል ይታወቃል) እና ማጊዮር ሀይቅ ይገኙበታል። ስዊዘርላንድ ከ 1500 በላይ ሀይቆች ያላት ሲሆን 6% የአውሮፓ ንጹህ ውሃ ክምችት ይዟል. ሐይቆች እና የበረዶ ግግር ከብሔራዊ ክልል 6 በመቶውን ይሸፍናሉ። ትልቁ ሀይቅ በምዕራብ ስዊዘርላንድ ከፈረንሳይ ጋር የሚጋራው የጄኔቫ ሀይቅ ነው። ሮን የጄኔቫ ሀይቅ ዋና ምንጭ እና መውጫ ሁለቱም ነው። ሐይቅ ኮንስታንስ ሁለተኛው ትልቁ የስዊስ ሀይቅ ነው እና ልክ እንደ ጄኔቫ ሀይቅ፣ በኦስትሪያ እና በጀርመን ድንበር ላይ ባለው የራይን መካከለኛ ደረጃ ነው። ሮን በፈረንሣይ ካማርጌ ክልል ወደ ሜድትራንያን ባህር ሲፈስ እና ራይን ወደ ሰሜን ባህር በኔዘርላንድ ሮተርዳም 1,000 ኪሎ ሜትር (620 ማይል) ይርቃል ፣ ሁለቱም ምንጮች ከእያንዳንዳቸው 22 ኪሎ ሜትር (14 ማይል) ብቻ ይለያሉ። በስዊስ ተራሮች ውስጥ ሌላ ከስዊዘርላንድ አርባ ስምንቱ ተራሮች በከፍታ ወይም ከዚያ በላይ በ4,000 ሜትሮች (13,000 ጫማ) ከባህር ላይ ይገኛሉ።በ4,634 (15,203 ጫማ) በሞንቴ ሮዛ ከፍተኛው ነው፣ ምንም እንኳን ማተርሆርን (4,478 ሜትር ወይም 14,692 ጫማ) ብዙውን ጊዜ እንደ ትልቁ ይቆጠራል። ታዋቂ. ሁለቱም የሚገኙት ከጣሊያን ጋር ድንበር ላይ በሚገኘው የቫሌይስ ካንቶን ውስጥ በፔኒን አልፕስ ውስጥ ነው። 72 ፏፏቴዎችን የያዘው ከጥልቅ የበረዶ ግግር ላውተርብሩነን ሸለቆ በላይ ያለው የበርኔስ ተራሮች ክፍል ለጁንግፍራው (4,158 ሜትር ወይም 13,642 ጫማ) ኢገር እና ሞንች እና በክልሉ ውስጥ ላሉት በርካታ ውብ ሸለቆዎች የታወቀ ነው። በደቡብ ምስራቅ በረዥሙ ኤንጋዲን ሸለቆ፣ በ ካንቶን የሚገኘውን የቅዱስ ሞሪትዝ አካባቢን የሚያጠቃልለውም ይታወቃል። በአጎራባች በርኒና አልፕስ ከፍተኛው ጫፍ ፒዝ በርኒና (4,049 ሜትር ወይም 13,284 ጫማ) ነው። በሕዝብ ብዛት የሰሜኑ የአገሪቱ ክፍል፣ ከጠቅላላው የአገሪቱ ክፍል 30% የሚሆነው፣ የስዊስ ፕላቱ ተብሎ ይጠራል። ብዙ ክፍት እና ኮረብታ መልክአ ምድሮች፣ ከፊል በደን የተሸፈኑ፣ ከፊል ክፍት የግጦሽ መሬቶች፣ አብዛኛውን ጊዜ የግጦሽ መንጋ ወይም አትክልት እና የፍራፍሬ ማሳዎች አሉት፣ ግን አሁንም ኮረብታ ነው። ትላልቅ ሀይቆች እዚህ ይገኛሉ, እና ትልቁ የስዊስ ከተማዎች በዚህ የአገሪቱ አካባቢ ይገኛሉ. በስዊዘርላንድ ውስጥ ሁለት ትናንሽ አከባቢዎች አሉ፡ የጀርመን ነው፣ ካምፒዮን ዲ ኢታሊያ የጣሊያን ነው። ስዊዘርላንድ በሌሎች አገሮች ኤክስክላቭ የላትም። የአየር ንብረት የስዊስ የአየር ንብረት በአጠቃላይ መጠነኛ ነው፣ ነገር ግን በአከባቢዎቹ መካከል በጣም ሊለያይ ይችላል፣ በተራራ አናት ላይ ካለው የበረዶ ሁኔታ አንስቶ እስከ በስዊዘርላንድ ደቡባዊ ጫፍ ላይ ባለው በሜዲትራኒያን አቅራቢያ እስከ ጥሩ የአየር ሁኔታ ድረስ። በስዊዘርላንድ ደቡባዊ ክፍል አንዳንድ ቀዝቃዛ-ጠንካራ የዘንባባ ዛፎች የሚገኙባቸው አንዳንድ ሸለቆዎች አሉ። የበጋ ወቅት ወቅታዊ ዝናብ ሲኖር ሞቃታማ እና እርጥብ ይሆናል, ስለዚህ ለግጦሽ እና ለግጦሽ ተስማሚ ናቸው. በተራሮች ላይ ያለው አነስተኛ እርጥበት ያለው ክረምት ለሳምንታት የተረጋጋ ሁኔታዎችን ረጅም ክፍተቶች ማየት ይችላል። በተመሳሳይ ጊዜ, የታችኛው መሬቶች በተገላቢጦሽ ይሰቃያሉ, በእነዚህ ወቅቶች, ስለዚህ ለሳምንታት ምንም ፀሐይ አይታዩም. ፎህን ተብሎ የሚጠራው የአየር ሁኔታ ክስተት (ከቺኑክ ንፋስ ጋር ተመሳሳይ ውጤት ያለው) በዓመቱ ውስጥ በማንኛውም ጊዜ ሊከሰት የሚችል እና ባልተጠበቀ ሞቃት ነፋስ ተለይቶ የሚታወቅ ሲሆን ይህም በዝናብ ጊዜ በጣም ዝቅተኛ አንጻራዊ እርጥበት ያለው አየር ወደ አልፕስ ተራሮች ሰሜን ያመጣል. በአልፕስ ተራሮች ደቡባዊ ፊት ላይ ጊዜያት። ይህ በአልፕስ ተራሮች ላይ በሁለቱም መንገድ ይሰራል ነገር ግን ከደቡብ ቢነፍስ ለሚመጣው ንፋስ ገደላማ እርምጃ የበለጠ ውጤታማ ነው። ከደቡብ ወደ ሰሜን የሚሄዱ ሸለቆዎች ምርጡን ውጤት ያስከትላሉ። ዝቅተኛ ዝናብ በሚያገኙ የውስጠኛው የአልፕስ ሸለቆዎች ሁሉ በጣም ደረቅ ሁኔታዎች ይቀጥላሉ ምክንያቱም የሚመጡ ደመናዎች ወደ እነዚህ ቦታዎች ከመድረሳቸው በፊት ተራሮችን ሲያቋርጡ ብዙ ይዘታቸውን ያጣሉ ። እንደ ያሉ ትላልቅ የአልፕስ አካባቢዎች ከቅድመ-አልፓይን አካባቢዎች የበለጠ ደረቅ ሆነው ይቆያሉ, እና በቫሌይስ ዋና ሸለቆ ውስጥ, ወይን ወይን እዚያ ይበቅላል. በጣም ሞቃታማው የአየር ሁኔታ በከፍታ ተራራማ አካባቢዎች እና በቲሲኖ ካንቶን ብዙ ፀሀይ ባለበት እና ከጊዜ ወደ ጊዜ ከባድ ዝናብ በሚዘንብበት አካባቢ ይቀጥላል። የዝናብ መጠን በዓመቱ ውስጥ በመጠኑ ይሰራጫል፣ በበጋ ከፍተኛ ነው። መኸር በጣም ደረቅ ወቅት ነው ፣ ክረምቱ ከበጋ ያነሰ ዝናብ ይቀበላል ፣ ነገር ግን በስዊዘርላንድ ውስጥ ያለው የአየር ሁኔታ በተረጋጋ የአየር ንብረት ስርዓት ውስጥ አይደለም። ምንም ጥብቅ እና ሊገመቱ የሚችሉ ወቅቶች ሳይኖሩባቸው ከአመት ወደ አመት ሊለያዩ ይችላሉ. ስዊዘርላንድ ሁለት የመሬት አከባቢዎችን ይይዛል-የምእራብ አውሮፓ ሰፊ ደኖች እና የአልፕስ ኮንፈር እና ድብልቅ ደኖች። የስዊዘርላንድ ስነ-ምህዳሮች በተለይ በቀላሉ ሊበላሹ ይችላሉ፣ ምክንያቱም በረጃጅም ተራሮች የሚለያዩት ብዙ ስስ ሸለቆዎች ብዙውን ጊዜ ልዩ የሆነ ስነ-ምህዳር ይፈጥራሉ። ተራራማ አካባቢዎች እራሳቸውም ለጥቃት የተጋለጡ ናቸው፣ ብዙ የእጽዋት ዝርያዎች በሌላ ከፍታ ላይ የማይገኙ እና ከጎብኚዎች እና ከግጦሽ ግጦሽ ይደርስባቸዋል። የአልፕስ አካባቢ የአየር ንብረት፣ ጂኦሎጂካል እና መልክአ ምድራዊ ሁኔታዎች በተለይ ለአየር ንብረት ለውጥ ተጋላጭ የሆነውን በጣም ደካማ ሥነ-ምህዳር እንዲኖር ያደርጋሉ። ቢሆንም፣ በ2014 የአካባቢ አፈጻጸም ኢንዴክስ መሰረት፣ ስዊዘርላንድ አካባቢን በመጠበቅ ከ132 ሀገራት አንደኛ ሆና ትገኛለች፣ ይህም በአካባቢ ማህበረሰብ ጤና ላይ ባላት ከፍተኛ ውጤት፣ በታዳሽ የሃይል ምንጮች (ሃይድሮ ፓወር እና የጂኦተርማል ኢነርጂ) ላይ ከፍተኛ ጥገኛ በመሆኗ እና የአካባቢ ጥበቃን በመቆጣጠር ረገድ ስዊዘርላንድ ቀዳሚ ሆናለች። በ2020 ከ180 ሀገራት ሶስተኛ ደረጃ ላይ ተቀምጧል። ሀገሪቱ እ.ኤ.አ. ከ1990 ጋር ሲነፃፀር በ 2030 የ ልቀትን በ 50% ለመቀነስ ቃል ገብታለች እና በ 2050 ዜሮ ልቀት ላይ ለመድረስ እቅድ አውጥታ እየሰራች ነው። ነገር ግን፣ በስዊዘርላንድ የባዮአፓሲቲ ተደራሽነት ከአለም አማካይ እጅግ ያነሰ ነው። እ.ኤ.አ. በ2016 ስዊዘርላንድ በግዛቷ ውስጥ ለአንድ ሰው 1.0 ግሎባል ሄክታር ባዮአፓሲቲ ነበራት፣ ይህም ከአለም አማካይ በ1.6 ሄክታር በአንድ ሰው 40 በመቶ ያነሰ ነው። በተቃራኒው, በ 2016, 4.6 ግሎባል ሄክታር ባዮኬጅ - የፍጆታ ሥነ-ምህዳራዊ አሻራቸውን ተጠቅመዋል. ይህ ማለት ስዊዘርላንድ ከያዘችው 4.6 እጥፍ ያህል ባዮአፓሲቲ ተጠቅመዋል ማለት ነው። ቀሪው ከውጭ ወደ ሀገር ውስጥ በማስገባት እና አለም አቀፍ የጋራ ንብረቶችን (እንደ በከባቢ አየር በካይ ጋዝ ልቀቶች) ከመጠን በላይ ከመጠቀም የመጣ ነው. በውጤቱም, ስዊዘርላንድ የባዮካፓሲቲ እጥረት እያካሄደች ነው. ስዊዘርላንድ የ2019 የደን መልክዓ ምድራዊ አቀማመጥ ኢንቴግሪቲ ኢንዴክስ አማካይ 3.53/10 ነጥብ ነበራት፣ ይህም በአለም ከ172 ሀገራት 150ኛ ደረጃ ላይ ተቀምጣለች።

46119

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%A6%E1%89%A5%20%E1%8B%B2%E1%88%88%E1%8A%95

ቦብ ዲለን

ቦብ ዲለን () እውቅ አሜሪካዊ ዘፋኝ፣ ደራሲ እና አርቲስት ነው። የአሜሪካ ዘፋኞች ሮበርት ቦብ ዳይለን የዓመቱ የኖቤል ሽልማት ተሸላሚ አቀንቃኝ ምንጭ፡- ;ታምራት ሀይሉ/ ;ቁም ነገር መፅሔት 2009 ዓ.ም የዓለማችን ከፍተኛው ክብርና ዝና የሚያጎናፅፈው የኖቤል ሽልማትን ለመሸመልም የታጨውና ሽልማቱም ይገባዋል የተባለው የዛሬ 20 ዓመት ነበር፡፡ በዘንድሮው የ2016 የኖቤል ሽልማት ላይ አሜሪካዊው አቀንቃበኝና የዘፈን ግጥም ደራሲ ቦብ ዳይልንን ይሸለማል ብሎ የጠበቀ አልነበረም- ራሱም ጭምር፡፡ ግን ሆነ፡፡ የመጀመሪያው የዘፈን ግጥም ፀሐፊና አቀንቃኝ ሆኖ የኖቤል ሽልማት አሸናፊ ሆኖ ተመረጠ፡፡ የስዊዲን የስነ ፅሑፍ አካዳሚ ባለፈው ሳምንት መጀመሪያ ላይ የ2016 የኖቤል ሽልማት አሸናፊ የሆነውን ቦብ ዳይለንን ስም ሲጠራ ከጋዜጠኞች ግምት ውጪ ሆኖ ነበር፡፡ የአካማዳሚው ቋሚ ዋና ፀሐፊ የሆኑት ሚስስ ሳራ ዴኑስ እንዳሉት ‹ በአሜሪካ የዘፈን ድርሰት ውስጥ አዲስ የመግለፅ ብቃት ያለው ደራሲ› ሲሉ ነበር ያስተዋወቁት፡፡ የ75 ዓመቱ አንጋፋ አርቲስት ቦብ ዳይለን ከግማሽ ምዕተ ዓመት በላይ በፖፕ ሙዚቃ ውስጥ ከፍተኛ ተፅዕኖ ፈጣሪ የሆነ ባለሙያ ነው፡፡ የስዊዲን አካዳሚ ባወጣው መግለጫ ላይ እንዳመለከተው ‹‹ቦብ ዳይለን በስራው ተምሳሌት የሆነ ስራ የሰራ ሰው ነው፡፡ በግጥሙ ስዕል መሳል የሚችል ነው፡፡›› የአካዳሚው አባል የሆኑት ፒተር ዋትስበርግ ‹‹ቦብ ዳይለን ማለት በአሁኑ ወቅት በህይወት ያለ ባለቅኔ ነው› ታዋቂው የኒውስ ዊክ መፅሔት የቦብ ዳይለንን በየኖቤል ሽልማት ማሸነፍ ተከትሎ "." ነው ያለው፡፡ በአሜሪካ የፖፕ ሙዚቃ ውስጥ አይረሴ የሆኑ ዜማዎችን በማቀንቀን የሚታወቀው ቦብ ዳይለን በአሜሪካውያን ዘንድ እንደ ብሔራዊ መዝሙር የሚዘፈኑ የተለያዩ ተወዳጅ ድርሰቶችን ሰርቶ በማንጎራጎር ይታወቃል፡፡ በዘፈኖቹ የተመሰጡ ሌሎች አዘቀንቃኞችም የዳይለንን ዘፈኖች በተለያዩ መድረኮች ላይ በማንጎራጎር ለዘፈኖቹ ያላቸውን አድናቆት ሲያሳዩ ተስተውሏል፡፡ ዳይለን ካቀነቀናቸውና በበርካታ አሜሪካውያን ዘንድ ከሚታወቁት ዘፈኖቹ መሀከል ‹"." ተጠቃሾች ናቸው፡፡ ቦብ ዳይለን የዘንድሮውን በሥነ ፅሑፍ ዘርፍ የኖቤል ሽልማት ከማግኘቱ በፊት በርካታ ሽልማቶችንና እውቅናዎችን ተጎናፅፏል፡፡ ሁለት የክብር ዶክተሬትት ድግሪ ከሁለት የአሜሪካ ዩኒቨርሲቲዎች ያገኘው ዳይለን እ.ኤ.አ በ2008 በሙዚቃ ስራዎቹ በብዙዎች ዘንድ ለፈጠረው ተፅእኖ የፑልቲዘር ሽልማትን ተቀብሏል፡፡ እ.ኤ.አ ደግሞ የአሜሪካ ከፍተኛውን ለሲቪሎች የሚሰጠውን የነፃነት መዳሊያ ከሀገሪቱ ፕሬዚዳንት ባራክ ኦባማ ተቀብሏል፡፡ የዋንጫ ሽልማቶቹና የክብር ሰርተፍኬቶቹን ሳንቆጥር በሙዚቃውና በፊልሙ ዘርፍ የተለያዩ ሽልማቶችን አግኝቷል፡፡ የ11 የግራሚ አሸናፊ፤የጎልደን ግሎብ ተሸላሚና የአካዳሚ አዋርድ አሸናፊ የሆነው ቦብ ዳይለን ለተለያዩ ፊልሞች ማጀቢያ በሰራው የሙዚቃ ስራውም ተሸላሚ ሆኗል፡፡ ሜይ 24 ቀን 1941 እ.ኤ.አ የአይሁድ ዝርያ ካላቸው ቤተሰቦቹ በአሜሪካ ሜኖሶታ የተወለደው ሮበርት ቦብ ዳይለን እስከ 1950 ዎቹ አጋማሽ ድረስ በትምህርት ቤት ቆይታው የሮክ ኤንድ ሮል ሙዚቃዎችን ይጫወት ነበር፡፡ እ.ኤ.አ ከግሪን ዊች ወደ ኒዩዎርክ የመኖሪያ አድራሻውን የቀየረው ዳይለን በኒዩዎርክ የምሽት ክበቦች ውስጥ በጊታሩ እየታጀበ ልዩ ልዩ ሙዚቃዎችን ያቀርብ ነበር፡፡ ዳይለን ለመጀመሪያ ጊዜ ጆአና ከምትባል ወጣት ጋር በፍቅር የወደቀው በምሽተ ክበብ ውስጥ ይሰራ በነበረበት ጊዜ ሲሆን ጆአን የፍቅር ዜማዎች በዳይለን አጃቢነት ታቀነቅን ነበር፡፡ እርሱ ግን በሚፅፋቸው ግጥሞችና በሚያቀነቅናቸው ዜማዎቹ እራሱን እንደ ፓለቲካ አቀንቃኝ ይገልፅ እንደነበር የህይወት ታሪኩ ያስረዳል፡፡ በዘፈኖቹ ይዘት ያልተደሰቱ ሰዎች ባቀነባበሩበት ክስም ወደ ማረሚያ ቤት ተወስዶ ነበር፡፡ ዳይለን ከጆአና ጋር ሆኖ ታላቁ የነፃነት ሰልፍ በተባለውና እ.ኤ.አ በ1963 በዋሽንግተን ዲሲ በተካሄደበት ወቅት በጋራ ባቀነቀኑበት ወቅት ታላቅ አድናቂዎት አግኝተው ነበር፡፡ የቦብ ዳይለን አልበሞች በከፍተኛ ደረጃ የሚሸጡና እስከ ቅርብ ዓመታት ድረስ የሙዚቃ ሽያጭ ሰንጠረዡ ላይ ይገኙ ነበር፡፡ ባለፉት 50 ዓመታት ተደማጭ ከነበሩት አልበሞቹ መሀከል "" በከፍተኛ ደረጃ ተወዳጆች ናቸው፡፡ ከ100 ሚሊዮን በላይ የአልበም ሽያጭ በማስመዝገብም ሪከርድ አስመዝግቧል፡፡ የሙዚቃ ብቻ ሳይሆን የስዕል ችሎታ ባለቤት የሆነው ዳይለን የሳላቸው ስዕሎች በታላላቅ የስዕል ማሳያ ሙዚየሞች ውስጥ ቦታ አግኝተዋል፡፡ ዳይለን እ.ኤ.አ በ1966 ከሞተር ሳይክ ላይ ወድቆ አደጋ ከደረሰበት በኋላ ለተወሰኑ ዓመታት ከሙዚቃ ስራው ራሱን አግልሎ ነበር፡፡ከመጀመሪያ ሚስቱ ሳራ ላውረንስ ጋር በመሆንም ልጆቹን በማሳደግ ነበር ጊዜውን ያሳልፍ የነበረው፡፡ ያም ሆኖ ግን ይህ ጊዜ ተወዳጅና አይረሴ ስራዎችንና ድርሰተችን እንዲፅፍ የተመስጦ ጊዜው እንደነበር የሙያ ባልደረቦቹ ይናገራሉ፡፡ የቦብ ዳይለን አስቸጋሪ ጊዜያዓት የጀመሩት በ1970ዎቹ ከባለቤቱ ጋር ተከለያየ በኋላ ነው፡፡ ሃይማኖቱን የቀየረው ዳይለን ሁለት መንፈሳዊ አልበሞችን አሳትሟል፡፡ ሀይማኖታዊ የመዝሙር ስልቱንም በአር ኤንድቢ በመጫወት ለመንፈሳዊ ሙዚቃ የራሱን አስተዋፅኦ ማበርከቱን ብዙዎች ያምናሉ፡፡ ያም ሆኖ ግን ከትዳር ፍችው ጋር በተያያ ዘ የአልኮል ሱሰኛ ሆኖ ነበር፡፡ በሙዚቃ ስራው አድናቂዎችን ለጥቂት ዓመታት ለማስደሰት ባይችልም ራሱን ከሙዚቃ ስራ ለማግለል ግን ሳይችል ቀርቷል፡፡ ጊታር፤ሐርሞኒካና ኪ ቦርድ የሚጫወተው ቦብ ዳይለን ለዜማ ፈጠራውም እነዚህኑ መሳሪያዎች እንደሚጠቀም ይታወቃል፡፡ የአምስት ልጆች አባት የሆነው ዳይለን ማሪያ የተባለች ልጅንም በጉዲፈቻ ያሳድጋል፡፡ በ1980ዎቹ መጀመሪያ ላይም ሁለተኛ ሚስት አግብቶ ሙሉ ጊዜውን ለሙዚቃ ስራ የሰጠው ቦብ ዳይለን በተከታታይ የሙዚቃ ኮንሰርቶችን በተለያዩ ከተሞች በማካሄድ የቀድሞ ዝናውን ለመመለስ ችሏል፡፡ "," የሚል ስያሜ ያለው 100 ኮንሰርቶችን በማካሄድም አድናቆትን አግኝቷል፡፡ ምንጭ፡- ቁም ነገር መፅሔት 2009 ዓ.ም ሮበርት ቦብ ዳይለን የዓመቱ የኖቤል ሽልማት ተሸላሚ አቀንቃኝ ሮበርት ቦብ ዳይለን የዓመቱ የኖቤል ሽልማት ተሸላሚ አቀንቃኝ የዓለማችን ከፍተኛው ክብርና ዝና የሚያጎናፅፈው የኖቤል ሽልማትን ለመሸመልም የታጨውና ሽልማቱም ይገባዋል የተባለው የዛሬ 20 ዓመት ነበር፡፡ በዘንድሮው የ2016 የኖቤል ሽልማት ላይ አሜሪካዊው አቀንቃበኝና የዘፈን ግጥም ደራሲ ቦብ ዳይልንን ይሸለማል ብሎ የጠበቀ አልነበረም- ራሱም ጭምር፡፡ ግን ሆነ፡፡ የመጀመሪያው የዘፈን ግጥም ፀሐፊና አቀንቃኝ ሆኖ የኖቤል ሽልማት አሸናፊ ሆኖ ተመረጠ፡፡ የስዊዲን የስነ ፅሑፍ አካዳሚ ባለፈው ሳምንት መጀመሪያ ላይ የ2016 የኖቤል ሽልማት አሸናፊ የሆነውን ቦብ ዳይለንን ስም ሲጠራ ከጋዜጠኞች ግምት ውጪ ሆኖ ነበር፡፡ የአካማዳሚው ቋሚ ዋና ፀሐፊ የሆኑት ሚስስ ሳራ ዴኑስ እንዳሉት ‹ በአሜሪካ የዘፈን ድርሰት ውስጥ አዲስ የመግለፅ ብቃት ያለው ደራሲ› ሲሉ ነበር ያስተዋወቁት፡፡ የ75 ዓመቱ አንጋፋ አርቲስት ቦብ ዳይለን ከግማሽ ምዕተ ዓመት በላይ በፖፕ ሙዚቃ ውስጥ ከፍተኛ ተፅዕኖ ፈጣሪ የሆነ ባለሙያ ነው፡፡ የስዊዲን አካዳሚ ባወጣው መግለጫ ላይ እንዳመለከተው ‹‹ቦብ ዳይለን በስራው ተምሳሌት የሆነ ስራ የሰራ ሰው ነው፡፡ በግጥሙ ስዕል መሳል የሚችል ነው፡፡›› የአካዳሚው አባል የሆኑት ፒተር ዋትስበርግ ‹‹ቦብ ዳይለን ማለት በአሁኑ ወቅት በህይወት ያለ ባለቅኔ ነው› ታዋቂው የኒውስ ዊክ መፅሔት የቦብ ዳይለንን በየኖቤል ሽልማት ማሸነፍ ተከትሎ "." ነው ያለው፡፡ በአሜሪካ የፖፕ ሙዚቃ ውስጥ አይረሴ የሆኑ ዜማዎችን በማቀንቀን የሚታወቀው ቦብ ዳይለን በአሜሪካውያን ዘንድ እንደ ብሔራዊ መዝሙር የሚዘፈኑ የተለያዩ ተወዳጅ ድርሰቶችን ሰርቶ በማንጎራጎር ይታወቃል፡፡ በዘፈኖቹ የተመሰጡ ሌሎች አዘቀንቃኞችም የዳይለንን ዘፈኖች በተለያዩ መድረኮች ላይ በማንጎራጎር ለዘፈኖቹ ያላቸውን አድናቆት ሲያሳዩ ተስተውሏል፡፡ ዳይለን ካቀነቀናቸውና በበርካታ አሜሪካውያን ዘንድ ከሚታወቁት ዘፈኖቹ መሀከል ‹"." ተጠቃሾች ናቸው፡፡ ቦብ ዳይለን የዘንድሮውን በሥነ ፅሑፍ ዘርፍ የኖቤል ሽልማት ከማግኘቱ በፊት በርካታ ሽልማቶችንና እውቅናዎችን ተጎናፅፏል፡፡ ሁለት የክብር ዶክተሬትት ድግሪ ከሁለት የአሜሪካ ዩኒቨርሲቲዎች ያገኘው ዳይለን እ.ኤ.አ በ2008 በሙዚቃ ስራዎቹ በብዙዎች ዘንድ ለፈጠረው ተፅእኖ የፑልቲዘር ሽልማትን ተቀብሏል፡፡ እ.ኤ.አ ደግሞ የአሜሪካ ከፍተኛውን ለሲቪሎች የሚሰጠውን የነፃነት መዳሊያ ከሀገሪቱ ፕሬዚዳንት ባራክ ኦባማ ተቀብሏል፡፡ የዋንጫ ሽልማቶቹና የክብር ሰርተፍኬቶቹን ሳንቆጥር በሙዚቃውና በፊልሙ ዘርፍ የተለያዩ ሽልማቶችን አግኝቷል፡፡ የ11 የግራሚ አሸናፊ፤የጎልደን ግሎብ ተሸላሚና የአካዳሚ አዋርድ አሸናፊ የሆነው ቦብ ዳይለን ለተለያዩ ፊልሞች ማጀቢያ በሰራው የሙዚቃ ስራውም ተሸላሚ ሆኗል፡፡ ሜይ 24 ቀን 1941 እ.ኤ.አ የአይሁድ ዝርያ ካላቸው ቤተሰቦቹ በአሜሪካ ሜኖሶታ የተወለደው ሮበርት ቦብ ዳይለን እስከ 1950 ዎቹ አጋማሽ ድረስ በትምህርት ቤት ቆይታው የሮክ ኤንድ ሮል ሙዚቃዎችን ይጫወት ነበር፡፡ እ.ኤ.አ ከግሪን ዊች ወደ ኒዩዎርክ የመኖሪያ አድራሻውን የቀየረው ዳይለን በኒዩዎርክ የምሽት ክበቦች ውስጥ በጊታሩ እየታጀበ ልዩ ልዩ ሙዚቃዎችን ያቀርብ ነበር፡፡ ዳይለን ለመጀመሪያ ጊዜ ጆአና ከምትባል ወጣት ጋር በፍቅር የወደቀው በምሽተ ክበብ ውስጥ ይሰራ በነበረበት ጊዜ ሲሆን ጆአን የፍቅር ዜማዎች በዳይለን አጃቢነት ታቀነቅን ነበር፡፡ እርሱ ግን በሚፅፋቸው ግጥሞችና በሚያቀነቅናቸው ዜማዎቹ እራሱን እንደ ፓለቲካ አቀንቃኝ ይገልፅ እንደነበር የህይወት ታሪኩ ያስረዳል፡፡ በዘፈኖቹ ይዘት ያልተደሰቱ ሰዎች ባቀነባበሩበት ክስም ወደ ማረሚያ ቤት ተወስዶ ነበር፡፡ ዳይለን ከጆአና ጋር ሆኖ ታላቁ የነፃነት ሰልፍ በተባለውና እ.ኤ.አ በ1963 በዋሽንግተን ዲሲ በተካሄደበት ወቅት በጋራ ባቀነቀኑበት ወቅት ታላቅ አድናቂዎት አግኝተው ነበር፡፡ የቦብ ዳይለን አልበሞች በከፍተኛ ደረጃ የሚሸጡና እስከ ቅርብ ዓመታት ድረስ የሙዚቃ ሽያጭ ሰንጠረዡ ላይ ይገኙ ነበር፡፡ ባለፉት 50 ዓመታት ተደማጭ ከነበሩት አልበሞቹ መሀከል "" በከፍተኛ ደረጃ ተወዳጆች ናቸው፡፡ ከ100 ሚሊዮን በላይ የአልበም ሽያጭ በማስመዝገብም ሪከርድ አስመዝግቧል፡፡ የሙዚቃ ብቻ ሳይሆን የስዕል ችሎታ ባለቤት የሆነው ዳይለን የሳላቸው ስዕሎች በታላላቅ የስዕል ማሳያ ሙዚየሞች ውስጥ ቦታ አግኝተዋል፡፡ ዳይለን እ.ኤ.አ በ1966 ከሞተር ሳይክ ላይ ወድቆ አደጋ ከደረሰበት በኋላ ለተወሰኑ ዓመታት ከሙዚቃ ስራው ራሱን አግልሎ ነበር፡፡ከመጀመሪያ ሚስቱ ሳራ ላውረንስ ጋር በመሆንም ልጆቹን በማሳደግ ነበር ጊዜውን ያሳልፍ የነበረው፡፡ ያም ሆኖ ግን ይህ ጊዜ ተወዳጅና አይረሴ ስራዎችንና ድርሰተችን እንዲፅፍ የተመስጦ ጊዜው እንደነበር የሙያ ባልደረቦቹ ይናገራሉ፡፡ የቦብ ዳይለን አስቸጋሪ ጊዜያዓት የጀመሩት በ1970ዎቹ ከባለቤቱ ጋር ተከለያየ በኋላ ነው፡፡ ሃይማኖቱን የቀየረው ዳይለን ሁለት መንፈሳዊ አልበሞችን አሳትሟል፡፡ ሀይማኖታዊ የመዝሙር ስልቱንም በአር ኤንድቢ በመጫወት ለመንፈሳዊ ሙዚቃ የራሱን አስተዋፅኦ ማበርከቱን ብዙዎች ያምናሉ፡፡ ያም ሆኖ ግን ከትዳር ፍችው ጋር በተያያ ዘ የአልኮል ሱሰኛ ሆኖ ነበር፡፡ በሙዚቃ ስራው አድናቂዎችን ለጥቂት ዓመታት ለማስደሰት ባይችልም ራሱን ከሙዚቃ ስራ ለማግለል ግን ሳይችል ቀርቷል፡፡ ጊታር፤ሐርሞኒካና ኪ ቦርድ የሚጫወተው ቦብ ዳይለን ለዜማ ፈጠራውም እነዚህኑ መሳሪያዎች እንደሚጠቀም ይታወቃል፡፡ የአምስት ልጆች አባት የሆነው ዳይለን ማሪያ የተባለች ልጅንም በጉዲፈቻ ያሳድጋል፡፡ በ1980ዎቹ መጀመሪያ ላይም ሁለተኛ ሚስት አግብቶ ሙሉ ጊዜውን ለሙዚቃ ስራ የሰጠው ቦብ ዳይለን በተከታታይ የሙዚቃ ኮንሰርቶችን በተለያዩ ከተሞች በማካሄድ የቀድሞ ዝናውን ለመመለስ ችሏል፡፡ "," የሚል ስያሜ ያለው 100 ኮንሰርቶችን በማካሄድም አድናቆትን አግኝቷል፡፡ ምንጭ፡- ;ታምራት ሀይሉ/ ;ቁም ነገር መፅሔት 2009 ዓ.ም

45790

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A2%E1%8B%AB%E1%88%B1%20%E1%8D%AD%E1%8A%9B

ኢያሱ ፭ኛ

'''ልጅ እያሱ እና ደጃች ተፈሪ መኮንን ልጅ ኢያሱ ሚካኤል ከበርካታ ሙስሊም ባላባቶች ጋር የተነሳቸው ፎቶግራፎች አሉ፡፡ ለምሳሌ ሀረር ውስጥ ገራድ አብዱላሂ አሊ ሳዲቅ ከሚባል የሀረር ገዥ ቤተሰብ ጋር የተነሳው ፎቶግራፍ በብዙ ስፍራዎች ተለጥፎ አይቼዋለሁ፡፡ አንዳንድ ምንጮች ያ ፎቶግራፍ ልጅ እያሱን ለመወንጀል “” በሚባለው የፈጠራ ጥበብ የተሰራ ነው የሚል ታሪክ ያስነብባሉ። ለምሳሌ “የሃያኛው ክፍለ ዘመን ኢትዮጵያ” የተሰኘው መጽሐፍ ደራሲ “ፎቶውን የሰራው ዝነኛው እንግሊዛዊ ወታደር ቶማስ ለውሬንስ (በዓለም ታሪክ መጻሕፍት በሚል ቅጽል ስም የሚታወቅ) ነው” በማለት ጽፈዋል። ሆኖም የልጅ እያሱ የልጅ ልጅ የሆኑት ፕሮፌሰር ግርማ ዮሐንስ እያሱ እንደዚህ ዓይነት ፎቶዎች እርግጠኛ ሊሆኑ እንደሚችሉ ከአስር ዓመታት በፊት “ጎህ” ለተሰኘ መጽሔት በሰጡት ቃለ-ምልልስ ገልጸዋል። ፕሮፌሰር ግርማ ስለዚህ ጉዳይ ሲናገሩ እንዲህ ነበር ያሉት። “ከሼኮችና ከሌሎችም ጋር የተነሱአቸው ፎቶግራፎች ብዙዎች አሉ። ስለዚህ ከቄስ ጋር መነሳትም የተለመደ ነበርና ልጅ እያሱ ሁለቱንም እኩል አድርጎ ለማየት የነበራቸው ፖሊሲ አካል ነው”። (ጎህ መጽሔት፣ ቅጽ 1፣ ቁጥር 5፣ ጥቅምት 1993፣ ገጽ 13) በቅርብ ጊዜ ስለልጅ እያሱና የአፋሮች ግንኙነት የጻፉት አራሚስ ሁመድ ሱሌ ( የተባሉ ምሁር ልጅ እያሱ ከአፋር ባላባቶችም ጋር እኝህን መሰል ፎቶግራፎች መነሳቱን አረጋግጠዋል። ስለዚህ ፎቶው “ፎርጅድ” አልነበረም ማለት ነው። ሁለቱ ምሁራን (ፕሮፌሰር ግርማ እና አራሚስ ሁመድ ሱሌ) በትክክል እንደገለጹት ልጅ እያሱ ፎቶግራፉን የተነሳበት ዓላማ ሙስሊም ኢትዮጵያዊያን ከክርስቲያን ወገኖቻቸው ጋር እኩል መሆናቸውን ለማሳየት በሚል ነው። ታዲያ ልጅ እያሱ በመናፍቅነት በተከሰሰበት ወቅት እንዲህ ዓይነት ፎቶዎች እየተለቀሙ እንደማስረጃ ቀርበውበት ነበር። ይህ የልጅ እያሱ መስለም በዘመኑ ብዙ የተባለለት ቢሆንም እስከ አሁን ድረስ ከአፍ ታሪክ የበለጠ ማስረጃ ሊቀርብለት አልቻለም። የእርሱ የስልጣን ባለጋራ የሆኑት ራስ ተፈሪ መኮንን (አጼ ኃይለ ሥላሴ) በጻፉት “ህይወቴና የኢትዮጵያ እርምጃ” የተሰኘው ግለ-ታሪካቸው ውስጥ የእያሱ ወንጀሎች በማለት ከዘረዘሯቸው አስራ አንድ ነጥቦች መካከል አስሩ አቀራረባቸው ቢለያይም ይዘታቸው አንድ ነው። ይኸውም የልጅ እያሱ መስለም ነው። እነዚህ ነጥቦች የልጅ እያሱን አራት ሴቶች ማግባት፣ መስጊድ ገብቶ መስገድና ቁርአን ማንበብ፣ መስጊድ ማሰራት፣ በኢትዮጵያ ባንዲራ ላይ “ላኢላሃ ኢለላህ” የሚል ጽሁፍ ማስጠለፍ ወዘተ… የመሳሰሉት ናቸው። ይሁንና የልጅ እያሱ የልጅ ልጅ የሆኑት ፕሮፌሰር ግርማ ዮሐንስ “እነዚህ ሁሉ የፈጠራ ክሶች ናቸው” ነው የሚሉት። በተለይ ከተፈሪ መኮንን ጋር ከተዋጉ በኋላ ተሸንፈው በሸሹበት የአፋር በረሃ ያስጠለሏቸው የዘመኑ የአፋር ሱልጣን አቡበከር የወንድም ልጅ የሆኑት ሀንፍሬ አሊሚራህ ስለልጅ እያሱ ፍጹም ክርስቲያን መሆን ምስክርነታቸውን እንደሰጡአቸው ይገልጻሉ። አራሚስ ሁመድ ሱሌ የተባሉት ምሁርም የፕሮፌሰር ግርማን አባባል የሚያጠናክር ምስክርነት ሰጥተዋል። እኝህ ምሁር እንደጻፉት ክርስቲያኑ ልጅ እያሱ በአፋር ምድር ሳለ በክርስትና እምነቱ ከመጽናቱም በላይ አገልጋዮቹ የሰሩለትን የማሽላ ጠላ ይጠጣ ነበር። ስለዚህ ልጅ እያሱ ሙስሊሙን ከክርስቲያኑ ጋር እኩል ለማድረግ ጥረት ከማድረጉ ውጪ ለራሱ ክርስቲያን ሆኖ ነው የኖረው ማለት ነው። ሆነም ቀረ ግን የእያሱ መስለም እርሱን ከስልጣን ለማውረድ የተደረገው ትግል ማጠንጠኛ ሆኖ ነው ያረፈው። ፕሮፌሰር ባህሩ ዘውዴ ክሱ በዚህ ስልት የተቀናበረው እያሱን በህዝቡና በጦር ሀይሉ ዘንድ ለማስጠላት አመቺ መሳሪያ ሆኖ በመገኘቱ ነው ይላሉ። እንደ ፕሮፌሰሩ ገለጻ ልጅ እያሱ ቀጨኔ መድኃኒዓለምን የመሳሰሉ ደብሮችን እንዳልተከለ ሁሉ ከፍ ብሎ የሚወራው መስጊዶችን ማሰራቱ ነው። ለክሱ ማስረጃ አምጡ በሚባልበት ጊዜ “ድሮውንስ ከሙሐመድ ዓሊ ልጅ ምን ይጠበቅ ኖሯል?!” የሚል ቃለ አጋኖ ይደሰኮር ነበር። “ይሁንና” ይላሉ ፕሮፌሰር ባህሩ “ለሸዋ መኳንንት የእያሱ አደገኛነት የፖለቲካ የበላይነታቸውን ከመፈታተኑ ላይ ነበር። ስለዚህ የመናፍቅነቱ ክስ የመነጨው ለሃይማኖት ከመጨነቅ ሳይሆን ለተፈጠረው የፖለቲካ ስጋት ርዕዮተ ዓለማዊ ሽፋን ሆኖ ለማገልገል ካለው አመቺነት ነው።” (ባህሩ ዘውዴ፣ የኢትዮጵያ ታሪክ ከ1847-1983፡ ገጽ 134-135) በልጅ እያሱ ላይ የሚደረገው ዱለታ ከፍተኛ ደረጃ ላይ የደረሰው ልጅ እያሱ አባቱን “ንጉሥ ሚካኤል” በማለት በወሎና በትግሬ ላይ ባነገሠበት ጊዜ ነው። የሸዋ መኳንንት ራስ ሚካኤል ሰሜን ኢትዮጵያን በቀጥታ ሌላኛውን የኢትዮጵያ ክልል በልጁ በኩል መቆጣጠሩን አሰመሩበት። በመሆኑም የሸዋ መኳንንት “ይህ ወጣት ከቤተ መንግሥቱ ጠራርጎ ሳያስወጣን እንቅደመው” በማለት መሯሯጥ ጀመሩ። የዚህ አድማ ዋነኛ መሪና አቀናባሪ የጦር ሚኒስትሩ ፊታውራሪ ሀብተ ጊዮርጊስ ዲነግዴ ስለመሆኑ ምሁራን የሚስማሙበት ሐቅ ነው። ከዚህ በፊት እንዳጫወትኳችሁ ልጅ እያሱ የዕድሜ ልክ ባላንጣው ሊሆን የበቃውን ደጃች ተፈሪ መኮንንን በጋብቻ ጠልፎ ዝም ሊያሰኘው ሞክሮ ነበር። ይሁንና ተፈሪ የእያሱ እህት ልጅ የሆነችውን ወ/ሮ መነን አስፋውን ቢያገባም ሁለቱ ወጣቶች ፍጹም ሊጣጣሙ አልቻሉም። ተፈሪ የዘመኑ ሀብታም ክፍለ ሀገር የነበረው ሀረርጌ የዕድሜ ልክ ግዛቴ ነው ብሎ ያስብ ነበር። እያሱ ደግሞ ተፈሪ በሀረር ሀብት መበልጸጉን አልወደደውም። በተለይም ደጃች ተፈሪ ከባቡር መስመር መዘርጋት ጋር በአጭር ጊዜ ውስጥ የሀገሪቱ መንግሥት ግምጃ ቤት አለኝታ ሊሆን የበቃውን የድሬዳዋ ጉምሩክ ገቢ በቀጥታ ሊቆጣጠረው መቻሉ ለልጅ እያሱ አልተዋጠለትም። ነገር ግን ከዚህ ክስተት በላይ እያሱን በተፈሪ ላይ ያነሳሳው የልጅ እያሱን ስም የሚያጠፋ ሚስጢራዊ ደብዳቤ ለእንግሊዝ መንግሥት ተጽፎ መገኘቱ ነው። ይህንን ደብዳቤ የጻፉት የደጃች ተፈሪ መኮንን ጸሓፊና አንድ ማንነቱ በውል ያልተገለጸ ሌላ ሰው ናቸው። ደብዳቤው በማን ትዕዛዝ እንደተጻፈ ግን የታሪክ ሰነዶች በይፋ የሚገልጹት ነገር የለም። ልጅ እያሱ “ትዕዛዙን ያስተላለፈው ተፈሪ መኮንን ነው” ባይ ነው። በዚህም ወደ አዲስ አበባ አስጠርቶት ስለጉዳዩ ቢጠይቀው ደጃች ተፈሪ ከነገሩ ንጹህ መሆኑን በመሀላ ገለጸለት። ቢሆንም እያሱ አላመነውም። በመሆኑም በሁለቱ መካከል የነበረው ቅራኔ በጣም ተባባሰ። ነገሮች በዚህ ላይ እንዳሉ ልጅ እያሱ ተፈሪ መኮንንን ወደ አዲስ አበባ አስጠርቶት እርሱን ሳያነጋግር ወደ ሀረር ወረደ። ከሀገሬው ህዝብ ጋር ከተማከረ በኋላም ደጃች ተፈሪ መኮንንን ከሀረር ገዥነቱ ሻረው። በምትኩም የከፋ ገዥ አድርጎ ሾመውና በአስቸኳይ ወደ ተሾመበት ክልል እንዲሄድ ጥብቅ ትዕዛዝ ሰጠው። የድሬ ዳዋ ጉምሩክንም ወዳጁ በነበረው ሶሪያዊው ሀሲብ ይዲልቢ ስር እንዲሆን አደረገው። የልጅ እያሱ እርምጃ ተፈሪን በጣም አስደነገጠው። “ይህ መስፍን ሊውጠኝ እያመቻቸኝ ነው” በማለት እንዲያስብም አደረገው። ስለዚህ ደጃች ተፈሪ ወደ ከፋ መሄዱን ተወና አዲስ አበባ ሆኖ የሚበጀውን መንገድ ማፈላለግ ጀመረ። ልጅ እያሱ በትዕዛዝ ላይ ትዕዛዝ ቢያዥጎደጉድለትም ደጃች ተፈሪ ልዩ ልዩ ሰበቦችን እያመካኘ በዋና ከተማይቱ ሰነበተ። የእያሱንም ልብ ለማቀዝቀዝ የስጋ ዘመዱ የሆነውን ቀኛዝማች እምሩ ኃይለ ሥላሴን (የኋለኛው ራስ እምሩ) የቃልና የጽሑፍ መልዕክት አስጨብጦ ልጅ እያሱ ወደሚገኝበት ድሬዳዋ ላከው። እያሱም የተፈሪን መልዕክት ከሰማ በኋላ እንዲህ አለ። “ደጃች ተፈሪ አሳቡ ሁሉ ሌላ ነው። ያንዳንድ ወስላቶች ነገር እየሰማ ወዲያ ወዲህ ቢል ብርቱ ነገር ያገኘዋል። የአዲስ አበባ ወስላታ ሁሉ ፍሬ ያለው መስሎታል።” (ፕሮፌሰር ጌታቸው ኃይሌ፣ “ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ”፣ በኢትኦጵ መጽሔት የቀረበ ጽሁፍ፣ ጥቅምት 1993፣ ገጽ 37) ይህ የልጅ እያሱ አነጋገር በሁለቱ ልዑላን መካከል የነበረው ውጥረት ከፍተኛ ደረጃ ላይ መድረሱን ያመላክታል። የእያሱ ንግግር ለደጃች ተፈሪ ጆሮ ከደረሰው በኋላ ተፈሪ በስውር ማድባቱን ትቶ እያሱን ከስልጣን ለመፈንገል የሚዶልቱትን መኳንንት በይፋ ተቀላቀለ። በአስገራሚ ፍጥነትም የዱለታውን መሪነት ከፊታውራሪ ሀብተ ጊዮርጊስ እጅ የሁለቱ ወጣቶች መገፋፋት ይፋ ሆኗል። ቀጣዩ ነገር “ማን ቀድሞ አጥቅቶ የአሸናፊነቱን ዘውድ ይቀዳጃል” የሚለው ብቻ ነበር። የሸዋና የምዕራብ ኢትዮጵያ ባላባቶች በተፈሪ ዙሪያ ተሰልፈዋል። የወሎ፣ የአፋር፣ የኦጋዴንና የሀረርጌ ባላባቶች የእያሱን ጎራ ተቀላቅለዋል። ቢሆንም ሁለቱ ጎራዎች በራሳቸው ወኔ ፍልሚያውን መጀመር አልቻሉም። የመጨረሻውን ፍልሚያ ለማስጀመር ሌላ ስውር እጅ አስፈልጓል። የዘመኑ ታላላቅ ቅኝ ገዥዎች እጅ! እንግሊዝ፣ ኢጣሊያና ፈረንሳይ ሁለቱ ልዑላን ሲጣሉ መጀመሪያ ላይ አይተው እንዳላዩ ሆነው ስራቸውን ማከናወኑን ነበር የመረጡት። ከቆይታ በኋላ ግን የልጅ እያሱ የእኩልነት ፖሊሲ (በሁሉም ኢትዮጵያዊያን መካከል እኩልነትን ለማስፈን በሚል የሚወስዳቸው እርምጃዎች) የነርሱን ጥቅም የሚጎዳ መሆኑን ተገነዘቡ። የጠረፍ አካባቢ ገዥዎች ከቅኝ ገዥዎች ጋር ለሚያደርጉት ውጊያ የሞራል ድጋፍ የሚሰጥ መሆኑ አስቀየማቸው። በተለይ እንግሊዝ ሶማሌላንድን ከብሪታኒያ አገዛዝ ነጻ ለማውጣት ለ30 ዓመታት ሲዋጋ ለኖረው ሰይድ አብዱሌ ሐሰን የተሰኘ የኦጋዴን ሶማሊዎች ብሔራዊ ጀግና የመሳሪያ ድጋፍ በገፍ ማቅረቡ ቅኝ ገዥዎቹን በጣም አስበረገጋቸው። “ይህ ወጣት ዝም ተብሎ ከተተወ ከዚህ አካባቢ ሊያስነቅለን ነው” እንዲሉም አደረጋቸው። አልፎ ተርፎም ልጅ እያሱ በዘመኑ ከነዚህ ቅኝ ገዥዎች ጋር በአንደኛው የዓለም ጦርነት የሚዋጉትን ጀርመንና ቱርክን የመደገፍ አዝማሚያ ማሳየቱ ሶስቱ ሀያላን እርሱን ከስልጣን ለመንቀል በሚደረገው ትግል በቀጥታ እንዲሳተፉ አነቃነቃቸው። በመሆኑም ሀያላኑ ጳጉሜ 1908 የእያሱን የጠላትነት እርምጃ በማስመልከት በጻፉት የማስጠንቀቂያ ደብዳቤ አድማውን መቀላቀላቸው ይፋ ሆነ። ከመጋረጃ ጀርባ ኩዴታ ጠንስሰው ወደ ተግባር መለወጥ ላቃታቸው የሸዋ መኳንንት ኩዴታው ወደ ተግባር የሚለወጥበትንም ስልት አስጨበጧቸው። በተለይ በእያሱ ላይ የቀረበው የመናፍቅነት ክስ ትክክል መሆኑን ለማስረገጥ የእያሱን መስለም የሚያሳዩ ፎቶግራፎችን እያባዙ በአዲስ አበባና በሌሎችም ከተሞች አሰራጩ። ይህ ውጥረት በተፈጠረበት ወቅት ልጅ እያሱ ኦጋዴን ነበር። ከበረሃ ወደ አዲስ አበባ ተመልሶ በቤቱ ላይ የተለኮሰውን እሳት እንዲያጠፋ ወዳጆቹ መልዕክት ቢሰዱለት “የሸዋን መኳንንት በአፉ ላይ ብሸናበት የሚናገረኝ የለም” የሚል የንቀት መልስ መለሰላቸው። በዚህም የስልጣን ፍጻሜውን አቃረበው። ታዲያ እያሱ የጠላቶቹን አሰላለፍ በደንብ የተገነዘበው አይመስልም። በርሱ ሐሳብ ሁሉንም ኢትዮጵያዊ ለማመጣጠን የሚወስዳቸውን እርምጃዎች የሚቃወሙት የሸዋ መኳንንት ብቻ ነበሩ። ነገሩ ግን እንዲያ አልነበረም። ፕሮፌሰር ባህሩ ዘውዴ እንደሚሉት ልጅ እያሱ ፖሊሲውን በግልጽ ባለማብራራቱ ተራው ህዝብ እንኳ ሀገሩን ለማስለም ሌት ተቀን የሚደክም አድርጎ ነው የወሰደው። በዚህ ላይ እነ ደጃች ተፈሪ በቆንስሎቹ ድጋፍ እያሱ የሚገለበጥበትን የሀሰት ክስ ቀምመው ሲያቀርቡለት ህዝቡም እንደ መኳንንቱ “ድሮስ ከሙሐመድ ዓሊ ልጅ” አለና አረፈው። በመሆኑም ሰፊው ህዝበ ክርስቲያን ለዱለታው ድጋፉን ሰጥቷል። የእያሱ እጣ አሳዛኝ የሚሆነው ድሮ የሚገብሩለት ሁሉ በዚህ ቀውጢ ጊዜ ሲከዱት ነው። በተለይ በስልጣን ዘመኑ መጀመሪያ ላይ በወሰዳቸው ተራማጅ እርምጃዎች ተደስተው በርሱ ዙሪያ የተሰለፉት ለውጥ ናፋቂ ምሁራን በዚህ የፈተና ወቅት የገቡበት ሳይታወቅ ከጎኑ ጠፍተዋል። አንዳንዶቹ ጭራሽ ከርሱ ጎራ ተነጥለው እርሱን ወደ መንቀፍ ገብተዋል። ለዚህም ምሳሌ የሚሆነው የነጋድራስ አፈወርቅ ገብረኢየሱስ ነገር ነው። ነጋድራስ አፈወርቅ ልጅ እያሱን በስልጣን ዘመኑ መጀመሪያ ላይ የኢትዮጵያ ተስፋና የለውጥ ሀዋሪያ አድርገው እንዳላንቆለጳጰሱት ሁሉ በዚህ የመከራ ወቅት እንዲህ የሚል ስንኝ መቋጠራቸውን ታሪክ አዋቂዎች በትውስታቸው መዝግበዋል። ሙሐመድ እያሱ ለገመ በራሱ እያሱ ሙሐመድ አልጋ ሲሉት አመድ። (ብርሃኑ ድንቄ፣ ቄሳርና አብዮት፣ 1986፣ ገጽ 30) እንግዲህ የልጅ እያሱ ውድቀት እውን ሆነ። ለሶስት ዓመታት የነገሠበትን አልጋ ከውጪና ከውስጥ በተሸረበበት ሴራ አጣ። መስከረም 17/1909 ዓ.ል. ዘውዲቱ ምኒልክ ንግሥተ ነገሥታት ተብላ ዙፋኑ ላይ ስትቀመጥ ደጃች ተፈሪ መኮንን “ራስ” ተብሎ የኢትዮጵያ መንግሥት አልጋ ወራሽና ባለሙሉ ስልጣን እንደራሴ ሆነ። ይህ ሁሉ ሲከናወን ኢላማ የሌለው ተኩስ አልፎ አልፎ ከመሰማቱ በስተቀር አዲስ አበባ ሰላም ነበረች (አንዳንዶች 17 ሰዎች ሞተዋል በማለት ጽፈዋል)። የልጅ እያሱ ከስልጣን መውረድ ዜና የተሰማው እያሱ ጅጅጋ እያለ ነው። የዜናውን መሰማት ተከትሎ የእያሱ ደጋፊዎች በሚበዙባቸው ሀረርና ድሬ ዳዋ ታላቅ ረብሻ ተነሳ። የደጃች ተፈሪ መኮንን ደጋፊዎች የተባሉት እየተሳደዱ ተፈጁ። እያሱ በከተሞቹ ደርሶ ሁኔታውን ካረጋጋ በኋላ በአሻጥር የተወሰደበትን ዙፋን ለማስመለስ ከከተሞቹ ነዋሪዎች ጋር ተማከረ። በዚህም የህዝቡን ድጋፍ ካገኝ በኋላ በሸዋ ላይ ለመዝመት መዘጋጀት ጀመረ። ይሁንና ዝግጅቱን ሳያጠናቅቅ እነ ራስ ተፈሪ የላኩት 15,000 ጦር ወደ ሀረርጌ እየመጣ መሆኑ ታወቀ። ልጅ እያሱም የሸዋውን ጦር ለመግጠም ወደ ምዕራብ አቅጣጫ ገሠገሠ። ሁለቱ ሀይሎች ሚኤሶ አጠገብ ተገናኙ። ትልቅ ውጊያም አደረጉ። በጦርነቱ የሸዋው ሀይል ድል ስለቀናው ልጅ እያሱ ወደ አፋር በረሃ ሸሸ። የልጅ እያሱ አባት (ራስ ሚካኤል) የልጁን ስልጣን ለማስመለስ 100,00 ጦር አስከትቶ ወደ ሸዋ ዘመተ። ነገር ግን እርሱም እንደ ልጁ ሰገሌ ላይ ተሸነፈ። ልጅ እያሱ የሰገሌውን መርዶ ከሰማ በኋላ በሽሽት ነው የኖረው ለማለት ይቻላል። በመቅደላና በደሴ አነስተኛ ውጊያዎችን ቢያደርግም በለስ ሊቀናው አልቻለም። ከዚያም ወደ አውሳ በረሃ ሄዶ ከወዳጁ ከሱልጣን አቡበከር ጋር ለጥቂት ዓመታት ኖረ። ነገር ግን ጠላቶቹ እዚያም እንዲቆይ አልፈቀዱለትም። ከሀረርጌና ከወሎ ትልቅ ጦር ቢያዘምቱበት ወደ ትግራይ ሸሸ። በትግራይ ውስጥ ለጥቂት ወራት ከቆየ በኋላ በ1915 ተያዘና ፍቼ ታሰረ። እዚያ እያለ የጎጃሙ ራስ ሀይሉ ተክለሀይማኖት እስር ቤቱን ሰብሮ ሊያስወስደው መሆኑ ስለተወራ ሌላ ቦታ እንዲዛወር ተወሰነ። በመሆኑም ወደ ሀረርጌ ተወስዶ ጋራ ሙለታ አምባ ላይ በተሰራለት እስር ቤት እንዲታሰር ተደረገ። በዚህ አምባ ላይም ለአስር ዓመታት ያህል በእስር ከቆየ በኋላ ጥቅምት 1928 መሞቱ ይፋ ሆነ። ልጅ እያሱ ሚካኤል የስልጣን ዘመኑ በእንቆቅልሽ የተመላ ነው። መንግሥቱን ያስተዳደረበት ዘይቤ፣ ከስልጣን የወረደበት ሁኔታ፣ በእስር ላይ ያሳለፈው ህይወትና የሞተበትም ሁኔታ እንቆቅልሽ ነው። ሌላው ይቅርና የተቀበረት ቦታ እንኳ እስከ አሁን ድረስ በትክክል አይታወቅም። እንቆቅልሽ በእንቆቅልሽ! ተሸዋረጋ የሚወለድ ልጅ እምብዛም አይከፋ እምብዛም አይበጅ ትንሽ ወደኋላ ይቀረዋል እንጅ። ባሽከሮቹ ክፋት ደግሞም ባጋፋሪ ዘውዱ ሲዞር አየን ወደ ልጅ ተፈሪ። እያሱ የሚባል አንድ ልጅ ተወልዶ የአባቶቹን መሬት አደረገው ባዶ። መች ባንተ ይሆናል ምኒልክ ንጉሡ አንተ አስበህ ነበር ልትሰጠው ለእያሱ እንኳን ሊነግሥና ይያዛል ለነፍሱ በራስ መኮንን ልጅ ትጠፋለች ነፍሱ ተጌታ ተፈርዷል ዘውዲቱ ሊነግሱ። የልጅ እያሱ ሰው የአባሻንቆ ሎሌ ተለቀለቀለት መወቂያው ሰገሌ። ሰገሌ ሜዳ ላይ የመጣብን መርዶ በቀኝ እጁ ካራ በግራው ብርንዶ። (የወሎው ሼኽ ሑሴን ጂብሪል ስለልጅ እያሱ ተናግረውታል ከተባለው ትንቢት: ምንጭ፣ ቦጋለ ተፈሪ በዙ፡ “ትንቢተ ሼኽ ሑሴን ጅብሪል”፣ አዲስ አበባ፣ 1985) ከወሒድ ዑመር

52654

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%B5%E1%8A%95%E1%89%A2%E1%89%B0%20%E1%8B%98%E1%8A%AB%E1%88%AA%E1%8B%AB%E1%88%B5

ትንቢተ ዘካሪያስ

ትንቢተ ዘካሪያስ በብሉይ ኪዳን ከአስራ ሁለቱ ታናናሽ ነቢያት መካከል የሚካተት ሲሆን ጸሃፊውም ነብዩ ዘካሪያስ ነው። የተጻፈውም ከባቢሎን ምርኮ ለተመለሱ አይሁድና ለወደፊት አንባቢያን ሁሉ ነው። አይሁድ 587/586 ዐ.ዐ በናቡከደናጾር ወደ ባቢሎን ከተማረኩ በኋላ በኤርምያስ አስቀድሞ እንደተነገረው ትንቢት በቂሮስ ዘመን ወደ እየሩሳሌም ይመለሳሉ። ከቂሮስ በኋላ የመጣው ዳሪዮስም ዘሩባቤልን በይሁዳ ሾመው። ዘካሪያስ ከነቢዩ ሃጌ ጋር በተመሳሳይ ጊዜ ያገለገለ ነብይ ሲሆን ወቅቱም በዚህ በዳርዮስ ዘመነ መንግስት ነበር። ነብዩ ዘካሪያስ አገልግሎቱን የጀመረው ሃጌ ትንቢት መናገር ከጀመረ ከሁለት ወር በኋላ ሲሆን የመጨረሻው ትንቢትም ከሃጌ ትንቢት ሁለት አመት በኋላ ነበር። ዘካሪያስ ያገለገለበት ዘመን በትንቢተ ዘካሪያስ ምዕራፍ 1 ፡ 1 ላይ “በዳርዮስ በሁለተኛው ዓመት በስምንተኛው ወር የእግዚአብሔር ቃል ወደ አዶ ልጅ ወደ በራክዩ ልጅ ወደ ነቢዩ ወደ ዘካርያስ እንዲህ ሲል መጣ” በማለት በግልጽ ተቀምጧል። ዘመኑም 520 እስከ 518 ዐ.ዐ ነበር። ዘካሪያስ አይሁድ የጀመሩትን የቤተመቅደሱን ግንባታ እንዲያጠናቅቁ ያበረታታቸው ነበር። ዋና መልዕክቱ እግዚአብሄር በስራ ላይ እንደሆነና ህዝቡን ከጠላቶቻቸው ለማዳንና ከሃጥያታቸው ለማንጻት ያለውን እቅድ ያሳያል። መጽሀፉ በምዕራፍ 1-6 ለህዝቡ ንስሀ እንዲገቡ ከእስራኤል ታሪክ በማስታወስ ሲጀምር እስከ ምዕራፍ 6 ዘካሪያስ ያያቸውን 8 ራዕዮች ያስከትላል። 8ቱ ራዕዮች በባርሰነት ዛፎች መካከል የቆመ ሰው ራዕይ እግዚአብሄር ለእስራኤል ምድር የሚያደርገውን ጥበቃና እንከበካቤ ያሳያስል እስራኤልና ይሁዳን የበታተኑ ሁለት ቀንዶችና አራቱ ሙያተኞች የመለኪያ ገመድና ታላቂቱን እየሩሳሌም ፤ እየሩሳሌም ከሰፋቷ የተነሳ ቅጥር እንደሌላት ከተማ ትሆናለች ስለ ሃጥያት ይቅርታና ስለ ካህናት አገልግሎት ተሃድሶ የካህኑ እያሱ ያደፈ ልብስ መቀየር የወርቁ መቅረዝና ሁለቱ የወይራ ዛፎች እስራኤል በመንፈስ መሞላት ሁለቱ የወይራ ዛፎች ዘሩባቤልና እያሱ የበራሪው ጥቅል ራዕይ ፤ በፍጥነት እየመጣ ያለውን ፍርድ ያመለክታል በተለይም ለሌቦችና ለሃሰተኞች የቅርጫቱ ራዕይ ፤ ሃጥያትና እርኩሰትን ያመለክታል ፤ ወደ ባቢሎን መወሰዱም ባቢሎን በሃጥያት እንደምትቀጥል ያሳያል። የአራቱ ሰረገሎችህ ራዕይ ፤ የክርስቶስ መንግስት መምጣት ጥሪ ም.6፡9-15 የብርና ወርቅ አክሊል በዘካሪያስ በኢያሱ ላይ መሆን የመሲሁን ንጉስና ካህን መሆን ያመለክታል ጾም ም.7-8 ከምርኮ ለተመለሰው ህዝብ ጾሙን እግዚአብሄር ይቀበለው እንደሆነ ለማወቅ ዘካሪያስን ይጠይቃሉ። ጾማቸው ተቀባይነት ሚኖረው ከተግባራቸው ጋር ልባቸው ሲመለስ መሆኑን ይነግራቸዋል። የመጨረሻዎቹ ሁለት ትንቢቶች እስራኤል ሰለሚታየው ተሃድሶና ብልጽግና የሚናገሩ ናቸው። ስለ አለም ገዥ ም.9-14 ሁለት ሸክሞችን በመግለጽ ይጀምራል ስለ ጨቋኝ ግሪኮችና ሮማዊያን በመሲሁ ላይ አይሁድ በሚያደርሱት ተቃውሞ ይጠናቀቃል ጭቆናን የሚያመለክቱ የወደፊት ሁኔታዎችን ያመለክታል የመጨረሻው ምዕራፍ በክርስቶስ የሚመራውን ድል አድራጊ ሰራዊትና የክርስቶስን ንጉስ መሆን ያመለክታል መሲሃዊ ትንቢቶች በዘካሪያስ ስለ ክርስቶስ በርካታ ትንቢቶች ተጽፈው ይገኛሉ። ክነዚህም መካከል በክርስቶስ አህዛብ ስለሚደርሳቸው መዳንና የእግዚአብሄር ህዝብ መሆን 1፡11በዚያም ቀን ብዙ አሕዛብ ወደ እግዚአብሔር ይጠጋሉ፥ ሕዝብም ይሆኑኛል ስለ ክርስቶስ የዳዊት ስር መውጣት 3፡8 እኔ ባሪያዬን ቍጥቋጥ አወጣለሁ ስለ ክርስቶስ ንግስናና የአህዛብ ወደ እግዚአብሄር ቤተክርስቲያን መምጣት 6፡12 እንዲህም በለው፦ የሠራዊት ጌታ እግዚአብሔር እንዲህ ይላል፦ እነሆ፥ ስሙ ቍጥቋጥ የሚባል ሰው በስፍራው ይበቅላል፥ የእግዚአብሔርንም መቅደስ ይሠራል። 13 እርሱ የእግዚአብሔርን መቅደስ ይሠራል፥ ክብርንም ይሸከማል፥ በዙፋኑም ላይ ተቀምጦ ይነግሣል፤ በዙፋኑም ላይ ካህን ይሆናል፥ የሰላምም ምክር በሁለቱ መካከል ይሆናል። 15 በሩቅም ያሉት መጥተው የእግዚአብሔርን መቅደስ ይሠራሉ። 8፡20 በብዙ ከተሞች የሚቀመጡ አሕዛብ ገና ይመጣሉ፤ ክርስቶስ ኢየሱስ በአህያ ውርጫ ተቀምጦ ወደ ኢየሩሳሌም መግባት 9፡9 አንቺ የጽዮን ልጅ ሆይ፥ እጅግ ደስ ይበልሽ፤ አንቺ የኢየሩሳሌም ልጅ ሆይ፥ እልል በዪ፤ እነሆ፥ ንጉሥሽ ጻድቅና አዳኝ ነው፤ ትሑትም ሆኖ በአህያም፥ በአህያይቱ ግልገል በውርጫይቱ ላይ ተቀምጦ ወደ አንቺ ይመጣል። ክርስቶስ በሰላሳ ብር መሸጡ 11፡12 በዚያም ቀን ተሰበረች፤ እንዲሁም እኔን የተመለከቱ የመንጋው ችግረኞች የእግዚአብሔር ቃል እንደ ነበረ አወቁ። በግምጃ ቤት የተቀመጠው ሰላሳ ብር 11፡13 እነርሱም ለዋጋዬ ሠላሳ ብር መዘኑ በባልንጀሮቹ መገፋቱ 13፡6 ሰውም፦ ይህ በእጅህ መካከል ያለ ቍስል ምንድር ነው? ይለዋል። እርሱም፦ በወዳጆቼ ቤት የቈሰልሁት ቍስል ነው ይላል። የደቀመዛሙርቱ መበተን 13፡7 እረኛውን ምታ፥ በጎቹም ይበተናሉ መጽሐፍ ቅዱስ

54017

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%A3%E1%88%88%E1%8A%A0%E1%8A%95%E1%8C%93%20%E1%89%B5%E1%88%8E%E1%89%BD

ባለአንጓ ትሎች

ባለአንጓ ትሎች / / ( አኔሊዳ / / ፣ በላቲን አኔሉስ _ _ _ _ _ ፣ “ትንሽ ቀለበት” ማለት ነው። ) ፣እንዲሁም ባል ክፍልፍል ትሎች በመባል የሚታወቁ ሲሆን ""፣ የመሬት ትሎችን እና አልቅቶችን ጨምሮ ከ22,000 በላይ አሁንም ያሉ ዝርያዎች በስሩ ያሉት ግዙፍ ክፍልስፍን ነው። ዝርያዎቹ በተለያዩ ስርአተ ምህዳሮች ውስጥ ተላምደው ይገኛሉ። አንዳንዶቹ ማእበል እና ፍልውሃ ባለባቸው በባህር አካባቢዎች፣ ሌሎች በንጹህ ውሃ ውስጥ ፣ እና ሌሎች ደግሞ እርጥበት ባለው የየብስ አካባቢዎች ውስጥ ይገኛሉ። ባለአንጓ ትሎች በሁለትዮሽ የተመጣጠነ ፣ ስሉስድርባዊ ፣ ወናአካላዊ ፣ ኢደንደሴ ዘአካላት ናቸው። ለእንቀስቃሴ ደግሞ ፓራፖዲያም አላቸው። አብዛኛዎቹ የመማሪያ መፃህፍት አሁንም ባህላዊውን ክፍፍል ወደ ፖሊቼቶች (ሁሉም የባህር ውስጥ ማለት ይቻላል)፣ ኦሊጎቼትስ (የምድር ትሎችን የሚያጠቃልሉ) እና ሊች -መሰል ዝርያዎችን ይጠቀማሉ። እ.ኤ.አ. ከ1997 ጀምሮ ክላዲስቲካዊ ምርምር ይህንን እቅድ በከፍተኛ ደረጃ ቀይሮታል፣ ሊችን እንደ ኦሊጎቼቶች ንዑስ ቡድን እና ኦሊጎቼቶችን ደግሞ እንደ ፖሊቼቶች ንዑስ ቡድን በመመልከት። በተጨማሪም ፖጎኖፎራ, ኢቺዩራ እና ሲፑንኩላ, ቀደም ሲል እንደ የተለዩ ክፍለስፍን ተደርገው ይታዩ የነበሩት፣ አሁን እንደ የፖሊቼቶች ንዑስ ቡድኖች ተደርገው ይቆጠራሉ። ባለአንጓ ትሎች የፕሮቶስቶምስ ዛጎል ለበሶችን ፣ ብራቺዮፖዶችን እና ኔመርቴያዎች የሚያጠቃልለውየሎፎትሮኮዞኣ አባላት ተደርገው ይወሰዳሉ። የመሠረታዊ የባለአንጓ ትሎች ቅርጽ ብዙ አንጓዎችን ያካትታል። እያንዳንዱ አንጓ አንድ አይነት የአካል ክፍሎች ይሉት እና በአብዛኛዎቹ ፖሊቼቶች ውስጥ ብዙ ዝርያዎች ለመንቀሳቀስ የሚጠቀሙባቸው ጥንድ ፓራፖዲያ አላቸው። ምክፈሎች የበርካታ ዝርያዎችን አንጓዎች ይለያሉ፣ ነገር ግን በሌሎች ውስጥ በደንብ አልተገለጹም ወይም የሉም፤ በኢኩሪያ እና በኦቾሎኒ ትሎች ምንም ግልጽ የመለያየት ምልክቶች አያሳዩም። በደንብ የዳበረ ምክፈል ባላቸው ዝርያዎች ውስጥ, ደሙ ሙሉ በሙሉ በደም ሥሮች ውስጥ ይሰራጫል፣ እና በእነዚህ ዝርያዎች ከፊት ለፊት ባሉት አንጓዎች ውስጥ ያሉት የደምስሮች ብዙውን ጊዜ እንደ ልብ በሚሠሩ ጡንቻዎች የተገነቡ ናቸው። የእንደዚህ ዓይነቶቹ ዝርያዎች ምክፈሎች የእያንዳንዱን አንጓ ቅርጽ በመቀያየር በሞገደ ትፊት(በሰውነት ውስጥ በሚያልፉ “ሞገዶች”) አማካኝነት እንቅስቃሴን ለማሳለጥ ወይም ከፍና ዝቅ እያሉ የፓራፖዲያን ውጤታማነት ያሻሽላሉ። ምክፈሎች ባልተሟሉላቸው ወይም በሌሉአቸው ዝርያዎች ደሙ ምንም አይነት ፓምፕ ሳይኖር በዋናው የሰውነት ክፍተት ውስጥ ይሰራጫል። እና ብዙ አይነት የእንቅስቃሴ ስልቶች አሉ - አንዳንድ እራሳቸውን የሚቀብሩ ዝርያዎች ጉሮሯቸውን በመገልበጥ እራሳቸውን በደለል ውስጥ ይጎትታሉ። የምድር ትሎች እንደ ታዳኝ በመሆንም ሆነ በአንዳንድ ክልሎች አፈርን በማበልጸግ እና አየር በመስጠት በምድር ላይ ያሉ የምግብ ሰንሰለቶችን የሚደግፉ ኦሊጎቼቶች ናቸው። በባህር ዳርቻ አካባቢ ከሚገኙት የሁሉም ዝርያዎች አንድ ሶስተኛውን ሊይዝ የሚችሉት እራሳቸውን የሚቀብሩ የባህር ፖሊቼቶች ውሃ እና ኦክሲጅን ወደ ባህር ወለል ውስጥ ዘልቀው እንዲገቡ በማድረግ የስነ-ምህዳር እድገትን ይደግፋሉ። ባለአንጓ ትሎች የአፈርን ለምነት ከማሻሻል በተጨማሪ ሰዎችን እንደ ምግብነትና ማጥመጃነት ያገለግላሉ። የሳይንስ ሊቃውንት የባህር እና የለጋ ውሃ ጥራትን ለመከታተል ባለአንጓ ትሎችን ይመለከታሉ። ምንም እንኳን የተበከል ደምን ማስወገድ በዶክተሮች ከቀድሞው በቀነሰ መልኩ ጥቅም ላይ የሚውል ቢሆንም፣ ባለፉት ጥቂት ምዕተ ዓመታት ውስጥ ለዚህ ዓላማ ከመጠን በላይ በመሰብሰብ ምክኒያት አንዳንድ የሊች ዝርያዎች ለመጥፋት የተቃረቡ ዝርያዎች ተደርገው ይወሰዳሉ። የራግዎርሞች መንጋጋዎች ለየት ባለመልኩ የጥንካሬ እና ቀላልነት ጥምረት ስለሚሰጡ አሁን በመሐንዲሶች እየተጠና ነው። ባለአንጓ ትሎች ለስላሳ አካል ያላቸው በመሆኑ ቅሪተ አካላቸው እምብዛም አይገኙም በአብዛኛው መንጋጋ እና አንዳንድ ዝርያዎች ያወጡት በማዕድን የተሰሩ ቱቦዎች። ምንም እንኳን አንዳንድ ዘግይተው የነበሩት የኤዲካራን ቅሪተ አካላት ባለአንጓ ትሎችን ሊወክሉ ቢችሉም፣ በአስተማማኝ መልኩ የታወቀው እጅግ ጥንታዊው ቅሪተ አካል የመጣው ከ 518 ከሚሊዮን አመታት በፊት ቀደም ባለው የካምብሪያን ዘመን አካባቢ ነው። የአብዛኞቹ ዘመናዊ ተንቀሳቃሽ ፖሊቼቶች ቡድኖች ቅሪተ አካላት የታዩት በካርቦኒፌረስ ዘመን መገባደጃ ላይ ከ299 ሚሊዮን ዓመታት በፊት ነበር። የቅሪተ አካል ጥናት ባለሙያዎች ከኦርዶቪሻን ዘመን አጋማሽ ከ472 እስከ 461 ሚሊዮን ዓመታት በፊት የሆኑ አንዳንድ የአካላት ቅሪቶች የኦሊጎቼቶች ቅሪት አካላት መሆናቸው እና አለመሆናቸው ላይ አይስማሙም። የመጀመሪያዎቹ የማያከራክሩ የቡድኑ ቅሪተ አካላት ከ66 ሚሊዮን ዓመታት በፊት በጀመረው በፓሌኦጂን ዘመን ውስጥ ይታያሉ። ስርአተ ምደባ እና ተለያይነት ከ22,000 በላይ በአሁኑ ጊዜ የሚገኙ የባለአንጓ ትሎች ዝርያዎች አሉ መጠናቸው ከማይክሮስኮፓዊ እስከ አውስትራሊያ ግዙፍ ጂፕስላንድ የምድር ትል እና አሚንታስ መኮንጊያንስ ሁለቱም እስከ 3 ሜትር (9.8ጫማ) ማደግ የሚችሉ፣ ወደ 6.7 ሜትር (22 ጫማ) ማደግ እስከሚችለው ትልቁ ባለአንጓ ትል፣ ማይክሮኬተስ ራፒ ድረስ ። ምንም እንኳን ከ 1997 ጀምሮ የተደረጉ ጥናቶች የሳይንስ ሊቃውንት ስለ የዝግመተ ለውጥ የቤተሰብ ዛፍ ያላቸውን አመለካከት በእጅጉ ቢለውጡም አብዛኞቹ የመማሪያ መጽሃፎች በሚከተሉት ንዑስ ቡድኖች የሚከፍለውን ባህላዊውን ስርአተ ምደባ ይጠቀማሉ፡- ፖሊቼቶች (12,000 ገደማ ዝርያዎች ). ስማቸው እንደሚያመለክተው በአንድ አንጓ ብዙ ቼቴዎች ("ፀጉሮች") አሏቸው። ፖሊቼቶች እንደ እጅና እግር የሚሠሩ ፓራፖዲያ ፣ ደግሞም ኬሞሴንሰር ናቸው ተብለው የሚታሰቡ ኒውካል አካላት አሏቸው። ምንም እንኳን ጥቂት በለጋ ውሃ ውስጥ የሚኖሩ፣ ደግሞ በጣም ጥቂት በመሬት ላይ የሚኖሩ ዝርያዎች ቢኖሩም፤አብዛኛዎቹ የባህር ውስጥ እንስሳት ናቸው። ክላይተሌቶች(ወደ 10,000 ገደማ ዝርያዎች ))እነዚህ በእያንዳንዱ አንጓ ጥቂት ቼቴ ሊኖራቸው ይችላል ወይም ወይም ደግሞ ምንም አይኖራቸውም። እና ደግሞ ምንም አይነት ፖሊቼቶችኒውካል አካላት ወይም ፓራፖዲያ የላቸውም። ሆኖም ግን፣ ልዩ የሆነ የዳበሩ እንቁላሎች እስኪፈለፈሉ ድረስ የሚያከማች እና የሚመግብ ኮኮን የሚያመርት በአካላቸው ዙሪያ የቀለበት ቅርጽ ያለው ክላይቴለም (" ፓኬት ኮርቻ ") የተሰኘ የመራቢያ አካል አላቸው። ወይም በሞኒሊጋስትሮድስ ውስጥ ለፅንሶች ምግብን የሚያቀርቡ ባለአስኳል እንቁላሎች አሉ። . ክላይተሌቶች በንዑስ የተከፋፈሉ ናቸው ኦሊጎቼቶች (" ጥቂት ፀጉሮች ያሉሏቸው")፣የምድር ትሎችየሚያጠቃልል ነወ። ኦሊጎቼቶች በአፋቸው ጣራ ላይ የሚለጠፍ ንጣፍ አላቸው። አብዛኛዎቹ አካላቸውን የሚቀብሩ ሲሆን ሙሉ በሙሉ ወይም በከፊል የበሰበሱ ኦርጋኒክ ቁሶችን የሚመገቡ ናቸው። ሂሩዲኔያ ፣ የስሙ ትርጉሙ " የአልቅት ቅርጽ ያለው" ማለት ሲሆን በጣም የታወቁት አባላቶቹ አልቅቶች ናቸው። የባህር ውስጥ ዝርያዎቻቸው በአብዛኛው ደም የሚመጥጡ (በተለይም በአሳ ላይ)ጥገኛ ተውሳኮች ሲሆኑ አብዛኛዎቹ የለጋ ውሃ ዝርያዎች አዳኞች ናቸው። በሁለቱም የሰውነታቸው ጫፍ ላይ የመምጠጫ አካል ያላቸው ሲሆን፣ እነዚህን አካላት እንደ ኢንች ትሎች ለመንቀሳቀስ ይጠቀሙባቸው። አርኪአኔሊዳዎች በባህር ደለል ቅንጣጢቶች መካከል ባለው ክፍተት ውስጥ የሚኖሩ ጥቃቅን ባለኣንጓ ትሎች ሲሆኑ ቀለል ባለ የሰውነት አወቃቀራቸው ምክንያት እንደ የተለየ መደብ ተደርገው ይቆጠሩ ነበር፣ አሁን ግን እንደ ፖሊቼቶች ተደርገው ተወስደዋል። ሌሎች አንዳንድ የእንስሳት ቡድኖች በተለያዩ መንገዶች ተከፋፍለው ነበር፣ አሁን ግን በሰፊው እንደ ባለአንጓ ትሎች ተቆጥረዋል። ፖጎኖፎራ / ሲቦግሊኒዴ ለመጀመሪያ ጊዜ የተገኙት በ 1914 ነበር። እናም ለይቶ ለማወቅ የሚቻል አንጀት የሌላቸው መሆኑ ለምደባ አስቸጋሪ ሆኗል። ፖጎኖፎራ ተብለው እንደ የተለየ ክፍለስፍን ወይም ደግሞ ፖጎኖፎራ እና ቬስቲሜንቲፌራ ወደሚባሉ ሁለት ክፍለስፍኖች ተመድበው ነበር። በቅርብ ጊዜ በፖሊቼቶች ውስጥ ሲቦግሊኒዴ አስተኔ ተብለው በድጋሚ ተመድበዋል። ዋቢ ምንጮች

22318

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%B5%E1%88%8D%E1%8C%A4

ስልጤ

ስልጤ የኢትዮጵያ ብሔር ነው።የስልጤ ብሔረሰብ በሀገራችን ከሚገኙ በርካታ ብሔሮች: ብሔረሰቦችና ህዝቦች አንዱ ነው: ብሔረሰቡ በአዲስ አበባ-ሆሳዕና መንገድ በ172 ኪ.ሜ ርቀት ከመንገዱ ግራና ቀኝ 60 ኪ.ሜ ያህል ገባ ብሎ በሚገኘው በደቡብ ክልል ስልጤ ዞን በስፋት ይኖራል የዞኑ ጠቅላላ ስፋት 3ሺ² ነው:: እኤአ 2004 በተደረገ ቆጠራ በዞኑ የሚኖረው 850ሺ በዞኑ መስደደር ቢቻ የነበረ ሲሆን የዞኑ ተወላጆች ያዞኑ ህዝብ በሁኑ ሰዓት ከ900ሺ በለይ ይሆናል ተቢሎ ይታሰበል ።ከዞኑ በተጨማሪ ከ1 ምሊዬን በለይ ከዞኑ ጎራቤት ካጉራጌ፣ካሀድያ ፣ካኣለበ ና ካኦሮሞ ቤሔራሰቦች ታቀለቅሎ ሳፍሮወል እነም በተለያዩ የሀገሪቱ ክፍሎችና የውጪ ሀገራትም በስፋት ተሰራጭተው ይኖራሉ:: ከብሔረሰቡ 100% የሚሆነው የእስልምና ዕምነት ተከታይ ነው::0.9 % የኣመራና የሌላ ብሔርሰብ ኦርቶዶክስ ክርታን ይኖርበታል ።ከዞኑ ውጭ የሉ ስልጤዎች 100% የስልምና ተካታይ ሲሆኑ በታጫር ከ99 % በለይ በከፍል ስልጤ ሙስልሞች ነቸው። መለትም በኣበት ዎይም በእነት የስልጤ ዝርየነት የለቸው ነቸው።ግብርና ዋነኛ የኢኮኖሚ መሠረት ሲሆን ከብት አርባታና ንግድም እንዲሁ የብሔረሰቡ የሀብት ምንጭ .. ዞኑ አሁን በስምንት ማለትም:- ምዕራብ አዘርነት:ምስራቅ አዘርነት:አልቾውሪሮ:ዳሎቻ:ላንፎሮ:ሳንኩራ :ሁልባረግና ስልጢ ወረዳዎች የተዋቀረ ነው::የብሔረሰቡ ቋንቋ ስልጢኛ ሲሆን ከሴማዊያን ቤተሰቦች ይመደባል .. የቋንቋው ስፋት ከሀረሪኛና የዛይ ቋንቋ ጋር በጣም ሲመሳሰል በበርካታ የቃላት ትርጉዋሜ ደረጃ ከአረብኛ: አማርኛ ትግርኛ አርጎቢኛና ኦሮምኛ ጋርም ይገናኛል:: "ስልጤ" የሚለው ስም በዞኑ በሚገኙ በዋነኛነት አምስት ማኅበረሰቦች ማለትም ስልጢ:መልጋ:ሁልባረግ:አዘርነት በርበሬና አልቾውሪሮ የጋራ መጠሪያ ሲሆን ማኅበረሰቦቹ በታሪክ: በማኅበራዊ ኑሮ :በባህል: በቋንቋና በሀይማኖት እንዲሁ ተመሳሳይ ናቸው የስያሜውን መነሻ በተመለከተ የተለያዩ መረጃዎች ያሉ ሲሆን ስያሜውን ያገኘው ከሀጂ አሊዬ 5ተኛ ልጅ ከሆኑት ገን-ስልጤ አልያም ሱልጣኔት ከሚለው አረብ ኢስላማዊ መንግስት ጥንታዊነት እንዲሁም ነባር ኢስላማዊ መንግስታትና ማኅበረሰቦች የታሪክ ወራሽነትን በማሰብ ነው የሚለው በስፋት ይገለፃል:: ስልጤ የምጣረበቸው ታጨመር ስሞች `` እስላም``ታብሎ ስጣራ ፡ ቋንቋቸው` እስለምኛ `በመበል በደቡብ ክፍል እስከ ዘሬ ይታዎቀል .ክሰሜን' ጉራጌ` ታብሎ የምታዎቅ ብሆንም ስልጤ የረሱን ዞን ከመሰራተ ጀምሮ ስሙ ለይመለስ የስልጤ ብሔረሰብ ብሔረሰቡ በዋናነት በክልሉ በስልጤ ዞን ውስጥ በሚገኙ ስምንት ወረዳዎች በሀገር ውስጥ ፣ በዎላይታ፣ በሲዳማ እና ጌዲኦ ዞኖች፣ በሀዋሣ ከተማ እና በሀላባ ልዩ ወረዳ እንዲሁም ከክልሉ ውጪ በጂማ፣ በወለጋ፣ በናዝሬት /አዳማ/ ፣ በሐረር፣ በድሬዳዋ፣ በአደስ አበባ ከተሞች ከሌሎች ብሔረሰቦች እና ሕዝቦች ጋር በስብጥር ይኖራሉ፡፡ ብሔረሰቡ በዋናነት የሚኖርበት ሥፍራ በሰሜን እና በሰሜን ምዕራብ የጉራጌ ዞን፣ በደቡብ የሀዲያ ዞን እና የሀላባ ልዩ ወረዳ፣ በምዕራብ የሀዲያ ዞን ፣ በምስራቅ የኦሮሚያ ክልል ያዋሰኑታ፡፡ የብሔረሰቡ ዋነኛ መገኛ ሥፍራ መልክዐ ምድራዊ አቀማመጥ በአብዛኛው ሜዳማ ሲሆን የተወሰነው በተለይም ምዕራባዊው ክፍል ተራራማነት ያለው ነው፡፡ የአየር ንብረቱ በተለያዩ ደረጃ ደጋማ፣ ወይናደጋማ እና ቆላማ ሲሆን አብዛኛው ክፍል ወይናደጋማ ነው፡፡ የሕዝቡ ኢኮኖሚ የተመሰረተው በዋናነት በእርሻ ሲሆን ከዚሁ ጐን ለጐን የተወሰነው ክፍል የከብት እርባታን፣ ንግድን፣ እና አንዳንድ የእደ ጥበብ ውጤታችን በማምረት ኑሮአቸውን ይመራሉ፡፡ በዋናነት ከሚመረቱ የእርሻ ምርቶች መካከል በርበሬ ፣እንሰት፣ ጤፍ፣ ስንዴ፣ በቆሎ ፣ ገብስ፣ አተር፣ ባቄላ፣ ቦሎቄ፣ አደንጓሬ፣ ቡና፣ ጫት፣ ለአብነት የሚጠቀሱ ናቸው፡፡ የስልጤ ብሔረሰብ አፍ መፍቻ ቋንቋ ስልጢኛ ሲሆን ከሴማዊ የቋንቋ ቤተሰብ ይመደባል፡፡ ቋንቋው ከአረብኛ፣ ከጉራጊኛ ፣ ከሐረሪ፣ ቋንቋዎች ጋር ይመሳሰላል፡፡ የብሔረሰቡ አባላት ከአፍ መፍቻ ቋንቋቸው በተጨማሪ በከተሞች አካባቢ ያሉ አማርኛን እንዲሁም እንደ አጐራባችነታቸውና ቅርበታቸው የሀድይኛ፣ የማረቆኛ፣ የጉራግኛ፣ የኦሮምኛ እና የሀላብኛን ቋንቋዎች በሁለተኛ ደረጃ ይናገራሉ፡፡ ሌሎችም አጐራባች ብሔረሰቦች እንዲሁ የስልጢኛን ቋንቋ እንደየቅርበታቸው ለመግባቢያነት ይጠቀማሉ፡፡ ስልጢኛ ከ6ዐ ዓመት በፊት የአረብኛ ፊደልን በመጠቀም ለጽሑፍ የዋለ ቋንቋ ቢሆንም ከ1967 ዓ/ም ጀምሮ ልዩ ልዩ አዋጆች እና የመሰረተ ትምህርት ማስተማሪያ መጽሐፍት የሳባ ፊደልን በመጠቀም በቋንቋው ተተርጉመዋል፡፡ ከ1987 ዓ/ም ጀምሮ የ1ኛ ደረጃ የመጀመሪያ ሣይክል የመማሪያ መጽሐፍት በቋንቋው ተዘጋጅተዋል፡፡ በአሁኑ ሰዓት የትምህርት ቋንቋ ሆኖ በማገልገል ላይ ይገኛል፡፡ እንደዚሁም የሣባ ፊደልን በመጠቀም የመማሪያ መጽሐፍት፣ የስልጢኛ መዝገበ ቃላት፣ የስልጤ ሕዝብ ታሪክ እና ሌሎች መጽሀፍቶች በቋንቋው ተጽፈው አገልግሎት እየሠጡ መሆናቸው ቋንቋው በማደግ ላይ ያለ ስለሚሆኑ የሚገልፁ እውነታዎች ናቸው፡፡ ታሪካዊ አመጣጥ የስልጤን ብሔረሰብ ታሪካዊ አመጣጥ በተመለከተ በብሔረሰቡ የዕድሜ ባለፀጋዎች የሚነገሩ የትውፊት እና አንዳንድ የተገኙ የጽሑፍ መረጃዎችን በሁለት መልኩ ከፍለን እንመለከታለን፡፡ የመጀመሪያው የትውፊት መረጃ እንደሚያመለክተው በጥንት ጊዜ ዛሬ የብሔረሰቡ አባላት በሚኖሩበት ሥፍራ "ዡራ" ወይንም "ሀርላ" በመባል የሚታወቁ ሕዝቦች ይኖሩ እንደነበር ይገልፃል፡፡ ሌላው መረጃ ደግሞ በ8ኛው ክፍለ ዘመን አካባቢ የተወሰኑ ቀደምት የብሔረሰቡ አባላት ከምድረ ሣውዲ አረቢያ ተነስተው የኤደን ባህረ ሰላጤን አቋርጠው በስተምስራቅ አቅጣጫ በዘይላ ደሴት በኩል ወደ ኢትዮጵያ እንደገቡ ያመለክታል፡፡ እነዚህ ሕዝቦች በፀሐይ መውጫ አቅጣጫ ወደ አገሪቱ ክፍል ከገቡ በኋላ በሐረር ጀበርቲ ዛሬ “አደሬ” ወይንም "ሐረሪ" በሚባለው አካባቢ ቆይታ አድርገው ወደ ዛሬው መገኛ ሥፍራ በመምጣት ከነባሩ ሕዝብ ጋር ተቀላቅለው መኖር እንደጀመሩ ይነገራል፡፡ የነዚህ ክፍሎች አመጣጥ በአብዛኛው እስልምናን ከማስተማር ጋር የተያያዘ እንደነበር የተገኙ የትውፊት መረጃዎች ይጠቁማሉ፡፡ የተወሰኑ የብሔረሰቡ አባላት ደግሞ የግራኝ መሀመድ ወረራ ካበቃ በ1ዐኛው ዓመት ገደማ ከ1553/63 በሀጂ አልዬ መሪነት የተለያዩ ቦታ እየሠፈሩ አሁን በዋናነት ወደ ሚኖሩበት አካባቢ እንደደረሱ ይነገራል፡፡ ሀጂ አልዬ በአባታቸው ኢትዮጵያዊ በእናታቸው የአረብ ዝርያ እንዳላቸው የሚነገር ሲሆን በስፍራው ሲደርሱ በመጀመሪያ መቀመጫቸውን ያደረጉት አልቾ ወሬሮ ላይ እንደነበር በታሪክ ይነገራል፡፡ በዚያን ወቅት የነበረው የስልጤ ሕዝብ ወደአሁኑ ስፍራ ከመድረሱ በፊት ገደብ ዝዋይ / ላቂ ደንበል/፣ ሲዳማ፣ አሊቶ ዳገት /ቡልቡላ አጠገብ/ በሚባሉ አካባቢዎች ቆይታ እንዳደረገ የተገኙ መረጃዎች ይጠቁማሉ፡፡ በወቅቱ ለሕዝቡ እንቅስቃሴ እንደምክንያት የሚገለፀው በግራኝ መሀመድ የተነሣ ጥሩ የመኖሪያ አካባቢ ለመፈለግ እንደሆነ ይነገራል፡፡ በታሪክ አጥኚዎች ደሞ እንደሚነገረው ስልጤ ጙራጌ እና ሌሎች በአካባቢው የሚገኙ ብሄረሰቦች፥ በቋንቋቸው፡ በደማቸው ጥናት (ጀነቲክስ)፡ በስነ ልቦናቸው፥ በባህላቸው ወዘተ፥ ከሰሜን ኢትዮጵያ በተለይ ከዐማራ ብሄር በ8ኛው-10ኛው ክፍለ ዘመን ፈልሰው በአካባቢው የሰፈሩ ሰፋሪዎች እንደሆኑ ያመላክታል። ይህም ጊዜ ከኦሮሞ ፍልሰት 5መቶ-7መቶ አመታት በፊት ነው። የኢትዮጵያ ብሔሮች

49119

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%90%E1%89%A2%E1%8B%AD%20%E1%8A%A0%E1%88%85%E1%88%98%E1%8B%B5

ዐቢይ አህመድ

አብይ አህመድ አሊ (በኦሮምኛ፡ ፣ በእንግሊዝኛ የተወለዱት : ነሐሴ 9 ቀን 1968 ) ኢትዮጵያዊ ፖለቲከኛ ሲሆኑ ከመጋቢት 24 2010 ዓ.ም ጀምሮ የኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ 4ኛ ጠቅላይ ሚኒስትር በመሆን እያገለገሉ ይገኛሉ። ። ኢትዮጵያን ለ28 ዓመታት የገዛው የኢትዮጵያ ህዝቦች አብዮታዊ ዴሞክራሲያዊ ግንባር (ኢህአዴግ) 3ተኛ ሊቀመንበር የነበሩ ሲሆኑ በዚያ ቦታ ላይ የመጀመሪያው የኦሮሞ ብሔረሰብ ተወላጅ ናቸው። አብይ የሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት አባል ሲሆኑ በ2011 ዓ.ም ኢህአዴግ ፈርሶ የብልጽግና ፓርቲ እስኪመሰርት ድረስ ከኢህአዴግ አራት ጥምር ፓርቲዎች አንዱ የሆነው የኦሮሞ ዴሞክራሲያዊ ፓርቲ (ኦዴፓ) አባል ነበሩ። ለ20 አመታት በኢትዮጵያ እና በኤርትራ መካከል የነበረውን ግጭትና አለመግባባት ለማስቆም በሰሩት ስራ የኤ.አ 2019 የኖቤል የሰላም ሽልማት አሸንፈዋል። አቶ አብይ በ2012 ዓ.ም ሰኔ ወር በኮቪድ-19 ወረርሽኝ ምክንያት ከኢትዮጵያ ብሄራዊ ምርጫ ቦርድ ጋር በመተባበር ሊካሄድ የታቀደውን የፓርላማ ምርጫ ለማራዘም ወስነዋል። ይህ እርምጃ በተለይ ከተቃዋሚዎች በኩል ትችት የፈጠረ ሲሆን ህገ መንግስታዊ ሕጋዊነት ጥያቄ አስነስቷል። በጥቅምት 2013 በኢትዮጵያ ብሔራዊ መከላከያ ሰራዊት የሰሜን ዕዝ ላይ የተሰነዘረው ጥቃት የመከላከያ ሰራዊት እና የኤርትራ ጦር ከህወሓት ሃይሎች ጋር ላደረጉት የትግራይ ጦርነት መነሻ ነበር የግል ሕይወት አብይ አህመድ የተወለዱት በትንሿ በሻሻ ከተማ ነው። ሟች አባታቸው አቶ አህመድ አሊ ሙስሊም ኦሮሞ ፣ ሟች እናታቸው ወይዘሮ ትዘታ ወልዴ ክርስቲያን ኦሮሞ ሲሆኑ አንዳንድ ምንጮች እናታቸው የአማራ ተወላጅ ናቸው ቢሉም ጠ/ሚ አብይ በኦሮሚያ ብሮድካስቲንግ ኔትዎርክ ቃለ ምልልስ ላይ ሁለቱም ወላጆቻቸው ኦሮሞ እንደሆኑ "ማንም ኦሮሙማዬን አይሰጠኘም አይወስደብኝም" በማለት ምላሽ ሰጥተዋል። የአብይ አባት ኦሮምኛ ብቻ የሚናገር መደበኛ የኦሮሞ ገበሬ ነበር፣ ትዘታ ግን አማርኛም ሆነ ኦሮምኛን አቀላጥፋ ትናገር ነበር። አብይ ለአባታቸው አስራ ሶስተኛ ልጅ እና ለእናታቸው ስድስተኛ እና የመጨረሻ ልጅ ሲሆኑ ከአባታቸው አራቱ ሚስቶች የአራተኛዋ ልጅ ናቸው። የልጅነት ስማቸው አብዮት ይባል ነበር። ይህ ስም በ1970ዎቹ መጀመሪያ አካባቢ በነበረው የኢትዮጵያ አብዮት ምክንያት አንዳንድ ጊዜ ለህፃናት ይሰጥ ነበር። የወቅቱ አብዮት በአካባቢው ወደሚገኝ አንደኛ ደረጃ ትምህርት ቤት ከተማረ በኋላ በአጋሮ ከተማ ሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤት ትምህርቱን ቀጠለ። ብዙ የግል ዘገባዎች እንደሚያሳዩት አቢይ ሁልጊዜም በትምህርቱ ያለው ፍላጎት ከፍተኛ ሲሆን በኋላም ሌሎች እንዲማሩ እና እንዲሻሻሉ ያበረታታ ነበር። አቶ አብይ የጎንደር አማራ ተወላጅ የሆኑትን ወ/ሮ ዝናሽ ታያቸውን ሁለቱም የኢትዮጵያ መከላከያ ሰራዊት ውስጥ በማገልገል ላይ እያሉ አግበተዋል። የሶስት ሴት ልጆች እና የአንድ ማደጎ ወንድ ልጅ አባት ናቸው። አብይ ኦሮምኛ፣አማርኛ፣ትግርኛ እና እንግሊዘኛ ይናገራሉ። የአካል ብቃት አዘውታሪ ሲሆኑ የአካል ጤና ከአእምሮ ጤና ጋር አብሮ እንደሚሄድ ተናግረዋል ፣በዚህም በአዲስ አበባ የአካል ብቃት እንቅስቃሴዎችን ያዘወትራሉ። አቶ አብይ የፕሮቴስታንት ክርስትና እምነት ተከታይ ናቸው። ከሙስሊም አባት እና ከኦርቶዶክስ ክርስቲያን እናት የተወለዱ ሲሆን ያደጉት በሃይማኖተ ብዙ ቤተሰብ ውስጥ ነው። አብይ እና ቤተሰቡ የዘወትር ምእመናን ሲሆኑ በኢትዮጵያ ሙሉ ወንጌል አማኞች ቤተክርስቲያን አልፎ አልፎ ወንጌልን በመስበክ እና በማስተማር አገልግለዋል። ባለቤታቸው ዝናሽ ታያቸው በቤተክርስቲያኗ የወንጌል ዘማሪ ሆነው ያገለግላሉ። በ2001 ዓ.ም ዶ/ር አቢይ በኢትዮጵያ ብሔራዊ መከላከያ ሰራዊት ውስጥ በማገልገል ላይ በነበሩበት ወቅት በአዲስ አበባ ከማይክሮሊንክ ኢንፎርሜሽን ቴክኖሎጂ ኮሌጅ የመጀመሪያ ዲግሪያቸውን በኮምፒውተር ኢንጅነሪንግ አግኝተዋል። የትምህርት ዝግጅታቸውን በተለይም የመጀመርያ ዲግሪ ትምህርታቸውን በተመለከተ ብዙ ጥያቄ የሚያጭሩ ሁኔታዎች አሉ። በ2003 ዶ/ር አቢይ ሁለተኛ ዲግሪያቸውን በትራንስፎርሜሽናል አመራር በለንደን ከሚገኝው ግሪንዊች ዩኒቨርሲቲ የቢዝነስ ትምህርት ቤት ከአለም አቀፍ ሊደርሺፕ ኢንስቲትዩት አዲስ አበባ ጋር በመተባበር አግኝተዋል በተጨማሪም 2005 ዓ.ም በአዲስ አበባ ከአሽላንድ ዩኒቨርሲቲ ጋር በመተባበር ሊድስታር ማኔጅመንት እና አመራር ኮሌጅ ባዘጋጀው መርሃግብር የቢዝነስ አስተዳደር ማስተርስ ዲግሪ አግኝተዋል። በ2009 የዶክትሬት ዲግሪያቸውን መመረቂያ ጽሁፍ "" "ማህበራዊ ካፒታል እና ሚናው በባህላዊ ግጭት አፈታት ኢትዮጵያ፡ የሃይማኖት ግጭት ጉዳይ በጅማ ዞን ክልል" በሚል ርዕስ በአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ የሰላምና ደህንነት ጥናት ተቋም አጠናቀዋል። ሆኖም የአለም የሰላም ፋውንዴሽን የተባለ ተቋም ግን በዶክትሬት ዲግሪያቸው ላይ የተገቢነት ትችት ሰንዝሯል። ታዳጊው አብይ በ1983 መጀመሪያ ላይ በ14 አመቱ ታላቅ ወንድሙ ከሞተ በኋላ የመንግስቱ ሀይለማርያምን የማርክሲስት ሌኒኒስት መንግስት በመቃወም የትጥቅ ትግሉን ተቀላቀለ። በዚያን ጊዜ 200 የሚጠጉ ታጋዮችን ብቻ ያቀፈ አነስተኛ ድርጅት የነበረው ኦሮሞ ዴሞክራቲክ ፓርቲ (ኦዴፓ)ን በመቀላቀል የህጻን ወታደር ሆነ። ወደ 90,000 የሚጠጉ የትግራይ ተወላጅ ታጋዮች ባሉበት ጦር ውስጥ የኦህዴድ ታጋዮች ጥቂት ስለነበሩ አብይ በፍጥነት የትግርኛ ቋንቋ መማር ቻለ። በትግራይ ተወላጆች በሚተዳደረው ንቅናቄ ውስጥ ትግርኛ ተናጋሪ በመሆኑ በወታደራዊ ስራው ወደፊት ለመሄድ አስችሎታል። ከደርግ ውድቀት በኋላ በምዕራብ ወለጋ ከሚገኘው አሰፋ ብርጌድ መደበኛ ወታደራዊ ሥልጠና ከወሰደ በኋላ በ1985 ዓ.ም ወታደር በመሆን በአሁኑ የኢትዮጵያ መከላከያ ሰራዊት ውስጥ በመረጃና ኮሙኒኬሽን ክፍል ውስጥ ሰርቷል። እ.ኤ.አ. በ 1987 ከሩዋንዳ የዘር ጭፍጨፋ በኋላ የተባበሩት መንግስታት የሩዋንዳ እርዳታ ተልዕኮ () አባል በመሆን በሀገሪቱ ዋና ከተማ ኪጋሊ ውስጥ ተሰማርቷል ። እ.ኤ.አ. ከ1990 እስከ 1992 በነበረው የኢትዮ-ኤርትራ ጦርነት የስለላ ቡድን መርቷል። ከዚህ በኋላም አብይ ወደ ትውልድ ከተማው በሻሻ ተመልሶ፣ የመከላከያ ሰራዊት መኮንን በመሆን በሙስሊም እና በክርስቲያኑ ማህበረሰብ መካከል የተፈጠረውን ግጭትና በርካታ ሰዎች ሲሞቱበት የነበረውን አሳሳቢ ሁኔታ መፍታት በመፍታት መረጋጋትን እና ሰላምን አምጥቷል። በኋለኞቹ ዓመታት፣ የፓርላማ አባል ሆነው መመረጣቸውን ተከትሎ፣ የሃይማኖት መድረክ በመፍጠር በሃይማኖቶች መካከል እርቅ ለማውረድ እነዚህን ጥረቶች ቀጥሏል። እ.ኤ.አ. በ2006 ዓ.ም አብይ የኢንፎርሜሽን መረብ ደህንነት ኤጀንሲን (ኢንሳ) ከመሰረቱት መስራች አባላት አንዱ ሲሆን በተለያዩ የኃላፊነት ቦታዎች ላይ አገልግሏል። ለሁለት ዓመታት ያህል በዳይሬክተሩ የሥራ ፈቃድ ምክንያት የኢንሳ ተጠባባቂ ዳይሬክተር ነበር። በዚህ ተያይዞም እንደ ኢትዮ ቴሌኮም እና የኢትዮጵያ ቴሌቭዥን ባሉ በመረጃና ኮሙዩኒኬሽን ላይ የሚሰሩ የበርካታ የመንግስት ኤጀንሲዎች የቦርድ አባል ነበሩ። እ.ኤ.አ. በ2010 ከወታደርነት እና የኢንሳ (የመረጃ መረብ ደህንነት ኤጀንሲ) ምክትል ዋና ዳይሬክተርነትን ከመተውና ፖለቲከኛ ለመሆን ከመወሰኑ በፊት የሌተናል ኮሎኔልነት ማዕረግን አግኝቷል። የፓርላማ አባልነት አብይ የፖለቲካ ስራውን የጀመረው የኦሮሞ ዴሞክራሲያዊ ፓርቲ (ኦዴፓ) አባል በመሆን ነው። ኦህዴድ ከ1983 ጀምሮ በኦሮሚያ ክልል ገዥ ፓርቲ የነበረ ሲሆን በኢትዮጵያ ገዥው ፓርቲ ኢህአዴግ ውስጥ ከነበሩት አራት ጥምር ፓርቲዎች አንዱ ነበር።አብይ የኦህዴድ ማዕከላዊ ኮሚቴ አባል እና የኢህአዴግ ስራ አስፈፃሚ ኮሚቴ አባል በመሆን በቅልጥፍና የፖለቲካ መሰላሉን ወጥተዋል። በ2010 ዓ.ም በተካሄደው አገራዊ ምርጫ አብይ የአጋሮ ወረዳን በመወከል የኢትዮጵያ ፌዴሬሽን ምክር ቤት አባል በመሆን ተመርጠዋል። በጅማ ዞን ከፓርላማ አባልነታቸው በፊትም ሆነ በነበሩበት ወቅት በእስልምና እምነት ተከታዮችና ክርስቲያኖች መካከል በርካታ ሃይማኖታዊ ግጭቶች ነበሩ። ከእነዚህ ግጭቶች መካከል ጥቂቶቹ ወደ ሁከት ተቀይረው ለሰው ህይወት እና ንብረት መውደም ምክንያት ሆነዋል። በዞኑ ዕርቀ ሰላም እንዲወርድ ከበርካታ የሀይማኖት ተቋማትና የሀገር ሽማግሌዎች ጋር በመተባበር አብይ የፓርላማ አባል እንደመሆናቸው ንቁ ሚና ነበራቸው። በክልሉ የሙስሊሙና የክርስቲያኑ ማህበረሰብ ሰላማዊ መስተጋብር ወደነበረበት እንዲመለስ ዘላቂ የመፍታት ዘዴ በመቅረጽ "የሀይማኖት መድረክ ለሰላም" የተሰኘ መድረክ በማዘጋጀት አግዘዋል። አቢይ በ2006፣ በፓርላማ ቆይታቸው ወቅት የሳይንስና ቴክኖሎጂ መረጃ ማዕከል () የተሰኘ የመንግስት የምርምር ተቋም ዋና ዳይሬክተር ሆነዋል። በሚቀጥለው አመት የኦህዴድ ስራ አስፈፃሚ አባል በመሆን በዚያው አመት ለትውልድ ወረዳው ለጎማ ለህዝብ ተወካዮች ምክር ቤት አባልነት ለሁለተኛ ጊዜ ተመረጡ። ወደ ስልጣን መውጣት ከ2008 ዓ.ም ጀምሮ በኦሮሚያ ክልል እና በተለይም በአዲስ አበባ ዙሪያ ህገ-ወጥ የመሬት ወረራዎችን ለመከላከል በሚደረገው ንቅናቄ አብይ ማዕከላዊ ከሆኑት መካከል አንዱ ነበር። የመሬት ቅርምቱ መነሻ የሆነው የአዲስ አበባ ማስተር ፕላን ቢቆምም፣ ግጭቱ በመቀጠሉ የአካል ጉዳትና ሞት አስከትሏል። በስተመጨረሻም የአብይ አህመድን የፖለቲካ እንቅስቃሴ ያሳደገው፣ ትኩረት እንዲሰጠው ያደረጋቸው እና የፖለቲካ መሰላል እንዲወጣ ያደረገው ይህ ከመሬት ወረራ ጋር የተያያዘ ትግል ነው። አብይ በ2008 ዓ.ም ከ12 ወራት በኋላ የተወውን ፣ የሳይንስ እና ቴክኖሎጂ ሚኒስትር ሆነ። ከዚያን ጊዜ ጀምሮ የህዝብ ተወካዮች ምክር ቤት አባል እያለ የኦሮሚያ ክልል ርዕሰ መስተዳድር የነበሩት አቶ ለማ መገርሳ ካቢኔ አባል በመሆን የኦሮሚያ ክልል ምክትል ርዕሰ መስተዳድር ሆነው አገልግለዋል። በተጨማሪም የኦሮሚያ ከተማ ልማትና ፕላን ፅህፈት ቤት ኃላፊ ሆነዋል። አብይ በዚህ ቢሮ በኦሮሚያ ኢኮኖሚ አብዮት ፣በኦሮሚያ መሬትና ኢንቨስትመንት ማሻሻያ ፣የወጣቶች የስራ እድል ፈጠራ እንዲሁም በኦሮሚያ ክልል የተንሰራፋውን የመሬት ወረራ ለመቋቋም ዋና አንቀሳቃሽ ሃይል ይሆናል ተብሎ ተጠብቋል። ከስራዎቹ የሚጠቀሰው በ2009 በተፈጠረው ግጭት ከሶማሌ ክልል የተፈናቀሉትን አንድ ሚሊዮን የኦሮሞ ተወላጆችን መንከባከብ ነበር። ከጥቅምት 2009 ዓ.ም ጀምሮ የኦዲፒ ሴክሬታሪያት ሃላፊ በመሆን የኢትዮጵያ ህዝብ ሁለት ሶስተኛውን የሚያካትቱትን የኦሮሞና የአማራ ብሔረሰቦች መካከል በተለምዶ "ኦሮማራ" የተባለውን አዲስ ጥምረት እንዲፈጠር አመቻችቷል። በ2010 መጀመሪያ አካባቢ ብዙ የፖለቲካ ታዛቢዎችና ህዝብ አብይ እና ለማ መገርሳን በኦሮሞ ብሔረሰብ ውስጥ በጣም ተወዳጅ አድርገው ቆጥረዋቸው ነበር። ነገር ግን በኦሮሚያ ክልልና በኢትዮጵያ ስርነቀል ለውጥ እና ነፃነት ለማምጣት አፋጣኝ እርምጃ እንዲወስዱ ይህ ካልሆነ ግን ንቅናቄው እንደሚቀጥል የኦሮሞ ወጣቶች ጠይቀዋል። እስከ 2010 መጀመሪያ ድረስ አብይ የኦዲፒ ሴክሬታሪያት እና የኦሮሚያ ቤቶችና ከተማ ልማት ፅህፈት ቤት ኃላፊ እና የኦሮሚያ ክልል ምክትል ርዕሰ መስተዳድር ሆነው ሲያገለግሉ ቆይተዋል። የኢህአዴግ ሊቀመንበር ሆነው ከተመረጡ በኋላ ግን እነዚህን ሁሉ ኃላፊነቶች ትተዋል። የኢህአዴግ ሊቀመንበር ምርጫ የወቅቱ ጠቅላይ ሚንስትር የነበሩት አቶ ሀይለማርያም ከጠቅላይ ሚንስትርነቱም ሆነ ከኢህአዴግ ሊቀመንበርነቱ ለመልቀቅ የስልጣን መልቀቂያ አስገቡ። የአቶ ኃይለማርያም የስልጣን መልቀቂያ ማስገባት በኢህአዴግ ጥምር አባላት መካከል ለመጀመሪያ ጊዜ የተካሄደ የአመራር ሽኩቻ ምክንያት ሆኗል። ብዙ የፖለቲካ ታዛቢዎች አቶ ለማ መገርሳንና አብይ አህመድን ግንባር ቀደም እጩዎች አድርገው መላምት ሰንዝረዋል። አቶ ለማ መገርሳ የብዙሀኑ ተወዳጆች ቢሆኑም የኢትዮጵያ ሕገ መንግሥት በሚፈቅደው መሰረት ጠቅላይ ሚኒስትር ለመሆን የሚያስፈልገው መስፈርት ማለትም የፓርላማ አባል አልነበሩም። ስለዚህም ከውድድር ውጪ ሆነዋል። አንዳንድ ታዛቢዎች እንደሚተቹት ኦህዴድ ፣ አብይ አህመድን ጠቅላይ ሚኒስትር ማድረጉ በጥምረቱ ውስጥ ያለውን የመሪነት ሚና ለማስቀጠል የወሰደው ስልታዊ እርምጃ ነው። የኢህአዴግ ስራ አስፈፃሚ ኮሚቴ አባላት የፓርቲውን መሪ ለመምረጥ ስብሰባቸውን በመጋቢት 1 ቀን 2010 ጀመሩ። አራቱ ፓርቲዎች እያንዳንዳቸው 45 አባላት ልከዋል። ተፎካካሪዎቹ ከኦህዴድ ዓብይ አህመድ፣ ከአዴፓ የወቅቱ ምክትል ጠቅላይ ሚኒስትር አቶ ደመቀ መኮንን ፣ ሽፈራው ሽጉጤ የደኢህዴን ሊቀመንበር እና ደብረፂዮን ገብረሚካኤል የህወሓት ሊቀመንበር ነበሩ። አብይ አህመድ በብዙሃኑ ኢትዮጵያውያን ዘንድ ተወዳጅ የነበረ ቢሆንም በአመራር ውይይቶቹ ወቅት ከህወሓት እና ደኢህዴን አባላት ከፍተኛ ተቃውሞ ገጥሞታል። መጋቢት 27/2010 የሊቀመንበሩ ምርጫ ሊጀመር ጥቂት ሰአታት ሲቀረው የአብይ አህመድ ቀንደኛ ተፎካካሪ ሆነው ይታዩ የነበሩት አቶ ደመቀ መኮንን ከምርጫው ራሳቸውን አግልለዋል። ብዙ ታዛቢዎች ይህንን የአብይ አህመድ ደጋፊነት አድርገው ይመለከቱት ነበር። ከዚያም አቶ ደመቀ ምክትል ጠቅላይ ሚኒስትር ሆነው እንዲቀጥሉ ተወሰነ። አቶ ደመቀ መውጣቱን ተከትሎ አብይ አህመድ ከአዴፓ እና ከኦዴፓ ስራ አስፈፃሚ አባላት ሙሉ ድምፅ ያገኘ ሲሆን 18 ተጨማሪ ድምፅ ከሌላ ቦታ በምስጢር ድምጽ አግኝቷል። እኩለ ሌሊት ላይ አብይ አህመድ በኢትዮጵያ ገዥው ፓርቲ ኢህአዴግ ሊቀመንበር ሆነው የተሾሙ ሲሆን 108 ድምፅ በማግኘት የኢትዮጵያ ጠቅላይ ሚኒስትር የተደረጉ ሲሆን ሽፈራው ሽጉጤ 58 እና ደብረፂዮን ገብረሚካኤል 2 ድምፅ አግኝተዋል። በ2010 ዓ.ም አብይ አህመድ የኢትዮጵያ ጠቅላይ ሚኒስትር ሆነው በህዝብ ተወካዮች ምክር ቤት ተመርጠው ቃለ መሃላ ፈጸሙ። ጠቅላይ ሚኒስትርነት መጋቢት 24 ፣2010 ዓ.ም የህዝብ ተወካዮች ምክር ቤት ባካሄደው 3ኛ ዘመን 2ኛ ልዩ ስብሰባ ዶ/ር ዐቢይ አሕመድን የሀገሪቱ ጠቅላይ ሚኒስትር አድርጎ ሰየመ፡፡ ዶ/ር ዐቢይ አሕመድ በምክር ቤቱ የኢትዮጵያ ጠቅላይ ሚኒስትር ሆነው ከተሰየሙ በኋላም ቃለ መሃላ ፈጽመዋል። የስልጣን ሽግግሩ አዲስ የፖለቲካ ምዕራፍ መጀመሪያ በመሆኑ መንግስት በአዲስ እይታ እድሉን ሊጠቀምበት ይገባል ብለዋል፡፡ በአገሪቱ በተፈጠረው ፖለቲካዊ አለመረጋጋት የተፈጠረውን ኢኮኖሚያዊ መቀዛቀዝን ለማካካስ ከመደበኛ የስራ ሰዓት ውጭ በመስራት ጭምር ጥረት ይደረጋል፣ ለዚህም ሁሉም ሊተባበር ይገባል ብለዋል፡፡ የወጣቶችና ሴቶች ተጠቃሚነት፣ ጥራት ያለው የትምህርት ስርዓት ማረጋገጥ፣ በውጭ የሚኖሩ ኢትዮጵያዊያንና ትውልደ ኢትዮጵያዊያን በአገራቸው ጉዳይ ከመንግስት ጋር ተቀራርበው እንዲሰሩ ትኩረት መሰጠቱንና ሌሎች ጉዳዮችንም በንግግራቸው አንስተዋል፡፡ ተፎካካሪ የፖለቲካ ኃይሎችም የተሻለች ኢትዮጵያን በመገንባት ሂደት ገንቢ ሀሳብ እያቀረቡ ከመንግስት ጋር ከመቸውም ጊዜ በላይ በጋራ እንዲሰሩ ፍላጎት መኖሩንም አመልክተዋል፡፡ በኢትዮጵያና ኤርትራ መካከል ለዓመታት የነበረው አለመግባባት መቋጫ እንዲያገኝ መንግስት አበክሮ እንደሚሰራ ጠቅላይ ሚንስትሩ ተናግረዋል፡፡ የጠቅላዩ ንግግር የብዙሃኑን ስሜት የኮረኮረ ነበር። የአብይ መንግስት ስልጣን ከያዘበት 2010 ጀምሮ በሺዎች የሚቆጠሩ የፖለቲካ እስረኞችን ከኢትዮጵያ እስር ቤቶች እንዲፈቱ እና የሀገሪቱ የፖለቲካ ምህዳር በፍጥነት እንዲከፈት አድርገዋል። በግንቦት 2018 ብቻ የኦሮሚያ ክልል ከ7,600 በላይ የህግ ታራሚዎችን ይቅርታ አድርጓል። በሽብርተኝነት ተከሰው የሞት ፍርድ የተፈረደባቸው የግንቦት 7 መሪ አቶ አንዳርጋቸው ፀጌ በፕሬዝዳንት ሙላቱ ተሾመ እና ከሌሎች 575 እስረኞች ጋር በይቅርታ ተፈትተዋል። በዚያው እለት በአንዳርጋቸው ባልደረባ ብርሃኑ ነጋ እና በኦሮሞ ተቃዋሚው እና የህዝብ ምሁር ጃዋር መሀመድ ላይ እንዲሁም በአሜሪካ በሚገኙት ኢሳት እና የሳተላይት ቴሌቭዥን አውታሮች ላይ የነበረው ክስ ተቋርጧል። ብዙም ሳይቆይ አብይ ከሀያ አራት ሰአት በፊት የሞት ፍርደኛ የነበረውን አቶ አንዳርጋቸውን በጽህፈት ቤታቸው አግኝተው በማነጋገር "ከዚህ በፊት ታይቶ የማይታወቅ" እርምጃ ወሰዱ። የገዥውን ፓርቲ ተቺዎች ሳይቀር “ደፋር እና አስደናቂ” ያስባለ እርምጃ ነበር። ዶ/ር አብይ ከዚህ ቀደም ቦሌ አለም አቀፍ አውሮፕላን ማረፊያ ሲደርሱ በፖለቲካው ሂደት ሰላማዊ ተሳትፎ ለማድረግ ቁርጠኛ የሆኑትን መስራች ሌንጮ ለታን ጨምሮ የቀድሞ የኦሮሞ ነፃነት ግንባር አመራሮችን አቀባበል አድርገው ነበር። ገዥው ፓርቲ በሰፊው የፖለቲካ ጭቆና መሳሪያ የነበረውን የሀገሪቱን የጸረ-ሽብር ህግ እንደሚያሻሽል ታውጇል። አቢይ መንግስት የአስቸኳይ ጊዜ አዋጁን ለማስቆም ከሁለት ወራት ቀደም ብሎ የስድስት ወር የስልጣን ዘመኑን እንደሚያጠናቅቅ አስታውቋል ። ፓርላማው የአስቸኳይ ጊዜ አዋጁን በማቆም አስፈላጊውን ህግ አጽድቋል። በጁን 2010 ዓ.ም ለህዝብ ተወካዮች ምክር ቤት በሰጡት የመጀመሪያ መግለጫ፣ መንግስታቸው የተፈረደባቸውን "አሸባሪዎች" ከእስር ሲፈታ የተሰነዘረውን ትችት በመቃወም ተቃዋሚዎች እንደሚሉት ኢህአዴግ አንድ አካል ከሆንክ አልፎ ተርፎም ብታሟሉ የሚሰጣችሁ ስም ነው። ተቃውሞ" የዘፈቀደ እስራትን እና እራሳቸው ማሰቃየትን የሚደግፉ ፖሊሲዎች ተቃዋሚዎችን ለመጨፍለቅ ከህገ መንግስታዊ ዉጭ የሽብር ድርጊቶች መሆናቸውን ተከራክረዋል። ይህም በሰኔ 15 ቀን ለ304 እስረኞች (289ኙ ከሽብርተኝነት ጋር በተገናኘ የተከሰሱ) ተጨማሪ ይቅርታ መደረጉን ተከትሎ ነው። የተሀድሶው ፍጥነት በገዢው ፓርቲ ውስጥ የተፈጠረውን አለመግባባት የገለጠ ሲሆን በወታደራዊ ሃይሉ ውስጥ ያሉ ጠንካራ ሃይሎች እና እስካሁን ገዢው ህወሓት "አስጨናቂ" ናቸው ተብሎ የአስቸኳይ ጊዜ አዋጁ ማብቂያ ላይ እና የፖለቲካ እስረኞችን ይፈታሉ ተብሏል። ቀደም ሲል በትግራይ ኦንላይን የመንግስት ደጋፊ ድረ-ገጽ ላይ የወጣው ኤዲቶሪያል የአስቸኳይ ጊዜ አዋጁን መጠበቅ እንዳለበት በመሟገት አብይ "በጣም በፍጥነት እየሰራ ነው" ሲል ተናግሯል።የፖለቲካ እስረኞችን መፈታት የሚመለከት ሌላ ጽሁፍም የኢትዮጵያን መንግስት ጠቁሟል። የወንጀል ፍትህ ስርዓት ተዘዋዋሪ በር ሆኖ ነበር እናም የአብይ አስተዳደር በሺዎች የሚቆጠሩ እስረኞችን ይቅር ለማለት እና ለመፍታት በማይቻል ሁኔታ ሲጣደፍ የነበረ ሲሆን ከእነዚህም መካከል ብዙ ገዳይ ወንጀለኞች እና አደገኛ ቃጠሎዎች ። እ.ኤ.አ. ሰኔ 13 ቀን 2010 የህወሓት ስራ አስፈፃሚ ኮሚቴ ባድሜን ተረክቦ ወደ ግል ለማዘዋወር የተላለፈውን ውሳኔ "መሰረታዊ ጉድለት ያለበት" ሲል አውግዟል። እ.ኤ.አ. በ2018 ነፃ ፕሬስን በኢትዮጵያ ለማስፋፋት አብይ በስደት የሚገኙ ሚዲያዎችን ወደ መጡበት እንዲመለሱ ጋብዟል። እንዲመለሱ ከተጋበዙት የመገናኛ ብዙኃን አንዱ ኢሳት (በኢትዮጵያ ትግራውያን ላይ የዘር ማጥፋት እንዲፈጸም ጥሪ ያቀረበው) ነው።ነገር ግን አቢይ እ.ኤ.አ. ሚያዝያ 2018 ስልጣን ከያዘበት ጊዜ ጀምሮ እ.ኤ.አ. መጋቢት 25 ቀን 2010 ዓ.ም አንድ ጋዜጣዊ መግለጫ የሰጠው እ.ኤ.አ. ሥራውን ከጀመረ ከአምስት ወራት በኋላ ከጋዜጠኞች ለቀረቡላቸው ጥያቄዎች ምላሽ ሰጥተዋል። እ.ኤ.አ. ከማርች 21 ቀን 2019 ጀምሮ ከጋዜጠኞች ለሚነሱ ጥያቄዎች መልስ ለመስጠት ፈቃደኛ ያልነበረበት ሌላ ጋዜጣዊ መግለጫ አልሰጠም (የተዘጋጁ መግለጫዎችን ከማንበብ ይልቅ)። መንግሥታዊ ያልሆኑት ሂዩማን ራይትስ ዎች፣ የጋዜጠኞች መብት ተሟጋች ኮሚቴ እና አምነስቲ ኢንተርናሽናል እንደገለፁት የአብይ መንግስት እ.ኤ.አ. ከ2019 አጋማሽ ጀምሮ የኢትዮጵያን ጋዜጠኞች እያሰረ እና የሚዲያ ተቋማትን እየዘጋ ነው (ከኢሳት-ቲቪ በስተቀር)። ከአለም አቀፍ ሚዲያዎች መንግስታቸው የሮይተርስን ዘጋቢ የፕሬስ ፍቃድ አግዶ የነበረ ሲሆን ለቢቢሲ እና ለዶይቸ ቬለ ዘጋቢዎችም መንግስት "የመገናኛ ብዙሃን ስርጭት ህግን በመጣስ" ሲል የገለፀውን የማስጠንቀቂያ ደብዳቤ አስተላልፏል። የኢኮኖሚ ማሻሻያ እ.ኤ.አ ሰኔ 2018 ገዥው ጥምረት በመንግስት ባለቤትነት የተያዙ ድርጅቶችን ወደ ግል የማዞር እና ከወሰን ውጪ ተብለው የሚታሰቡ በርካታ ቁልፍ የኢኮኖሚ ዘርፎችን ነፃ የማውጣት ፍላጎት እንዳለው አስታውቋል። በቴሌኮሙኒኬሽን፣ በአቪዬሽን፣ በኤሌትሪክ እና በሎጅስቲክስ ዘርፍ ያሉ የመንግስት ሞኖፖሊዎች እንዲቆሙ እና እነዚያ ኢንዱስትሪዎች ለግሉ ዘርፍ ውድድር ክፍት ይሆናሉ። በአፍሪካ ትልቁ እና ከፍተኛ ትርፋማ የሆነውን የኢትዮጵያ አየር መንገድን ጨምሮ በመንግስት ቁጥጥር ስር ያሉ ድርጅቶች አክሲዮኖች ለሀገር ውስጥ እና ለውጭ ባለሀብቶች ሊገዙ ነው ፣ ምንም እንኳን መንግስት በእነዚህ ኩባንያዎች ውስጥ ከፍተኛውን ድርሻ መያዙን የሚቀጥል ቢሆንም በዚህ መንገድ ይቀጥላል ። የኢኮኖሚውን ከፍተኛ ደረጃ መቆጣጠር፣ አነስተኛ ወሳኝ ተብለው በሚገመቱ ዘርፎች የመንግስት ኢንተርፕራይዞች የባቡር ኦፕሬተሮችን፣ ስኳርን፣ የኢንዱስትሪ ፓርኮችን፣ ሆቴሎችን እና የተለያዩ የማኑፋክቸሪንግ ድርጅቶችን ጨምሮ ሙሉ በሙሉ ወደ ግል ሊዘዋወሩ ይችላሉ። መንግስት በኢኮኖሚው ላይ ያለውን ቁጥጥር ደረጃ በተመለከተ የርዕዮተ ዓለም ለውጥን ከመወከል በተጨማሪ፣ እርምጃው በ2017 የበጀት ዓመት መጨረሻ ላይ ያለውን የሀገሪቱን የውጭ ምንዛሪ ክምችት ለማሻሻል ያለመ ተግባራዊ እርምጃ ተደርጎ ታይቷል። ከሁለት ወር በታች ዋጋ ያለው ከውጭ ወደ ሀገር ውስጥ የሚገቡ ምርቶች፣ እንዲሁም እያደገ የመጣውን የሉዓላዊ ዕዳ ጫና በማቃለል። እ.ኤ.አ ሰኔ 2018 ዓ.ም አብይ የመንግስት የልማት ድርጅቶችን ወደ ግል ከማዘዋወሩ ጋር ተያይዞ የኢትዮጵያ ስቶክ ልውውጥ ለማቋቋም ያለውን ፍላጎት አስታውቋል። እ.ኤ.አ. በ2015 ኢትዮጵያ በሕዝብ ብዛትም ሆነ በጠቅላላ የሀገር ውስጥ ምርት የአክሲዮን ልውውጥ ሳታገኝ ከዓለም ትልቁ ሀገር ነበረች። የውጭ ፖሊሲ እ.ኤ.አ. በግንቦት 2018 አብይ ሳውዲ አረቢያን ጎበኘ፣የ2017ቱን የሳዑዲ አረቢያ ጽዳት ተከትሎ ለእስር የተዳረጉት ቢሊየነር ስራ ፈጣሪ መሀመድ ሁሴን አል አሙዲን ጨምሮ ኢትዮጵያውያን እስረኞች እንዲፈቱ ዋስትና አግኝቷል። እ.ኤ.አ ሰኔ 2018 ከግብፅ ፕሬዝዳንት አብደል ፋታህ ኤል-ሲሲ ጋር በካይሮ ተገናኝተው በተናጥል በአዲስ አበባ የደቡብ ሱዳን ፕሬዝዳንት ሳልቫ ኪር እና የአማፅያኑ መሪ ሪያክ ማቻር የሰላም ድርድርን ለማበረታታት ሞክረዋል ። የጅቡቲ እና የወደብ ስምምነት አብይ ስልጣን ከያዙ በኋላ በአፍሪካ ቀንድ አካባቢ የባህር በር የሌላትን የኢትዮጵያን የወደብ ተጠቃሚነት የማስፋት ፖሊሲ ተከተለ። ወደ ስልጣን ከመምጣታቸው ጥቂት ቀደም ብሎ የኢትዮጵያ መንግስት ከዲፒ ወርልድ ጋር በመተባበር እውቅና በሌለው የሶማሊላንድ ሪፐብሊክ በርበራ ወደብ 19 በመቶ ድርሻ እንደሚወስድ ይፋ ሆነ። እ.ኤ.አ በግንቦት 2018 ኢትዮጵያ በጅቡቲ ወደብ ላይ ፍትሃዊ ይዞታ እንዲኖራት ከጅቡቲ መንግስት ጋር ስምምነት የተፈራረመች ሲሆን ይህም ኢትዮጵያ በወደቡ ልማት እና የወደብ አያያዝ ክፍያ ላይ የበኩሏን ድርሻ እንድትይዝ ያስችላታል። ከሁለት ቀናት በኋላ ተመሳሳይ ስምምነት ከሱዳን መንግስት ጋር ኢትዮጵያ በፖርት ሱዳን የባለቤትነት ድርሻ እንድትኖራት ተፈራረመ። የኢትዮ-ጅቡቲ ስምምነት ለጅቡቲ መንግስት በመንግስት ባለቤትነት የተያዙ የኢትዮጵያ ኩባንያዎችን እንደ የኢትዮጵያ አየር መንገድ እና ኢትዮ ቴሌኮምን በመሳሰሉት ኩባንያዎች ላይ ድርሻ እንዲወስድ አማራጭ ይሰጣል። ይህን ተከትሎም ብዙም ሳይቆይ አብይ እና የኬንያው ፕሬዝዳንት ኡሁሩ ኬንያታ በላሙ ወደብ የኢትዮጵያ ሎጅስቲክስ ተቋም በላሙ ወደብ እና በላሙ-ደቡብ ሱዳን-ኢትዮጵያ ትራንስፖርት ኮሪደር () ለመገንባት ስምምነት ላይ መድረሳቸውን ይፋ ማድረጉ ይታወሳል። ፕሮጀክት. የኢትዮጵያና የኤርትራ ግንኙነት ወደ መደበኛው መቀየሩም ኢትዮጵያ ከኢትዮ-ኤርትራ ግጭት በፊት ዋና ወደቦቿ የነበሩትን የማሳዋ እና አሰብ ወደቦችን መጠቀም እንድትቀጥል እድል ይከፍታል ይህም ለሰሜናዊው ክልል ልዩ ጥቅም ይኖረዋል። ትግራይ። እ.ኤ.አ. ከ1998 ጀምሮ የኢትዮጵያ የባህር ላይ ትራፊክን ከሞላ ጎደል ያስተናገደውን ኢትዮጵያ በጅቡቲ ወደብ ላይ ያለውን ጥገኝነት ይቀንሳል። አብይ ስልጣን እንደተረከበ የኢትዮ-ኤርትራ ግጭት እንዲቆም ለመደራደር ፈቃደኛ መሆናቸውን ገለፁ። እ.ኤ.አ ሰኔ 2018 በኤርትራ እና በኢትዮጵያ መካከል የተፈጠረውን አለመግባባት ለማስቆም መንግስት አጨቃጫቂውን የድንበር ከተማ ባድሜን ለኤርትራ ለማስረከብ በ2000 የአልጀርሱ ስምምነት መሰረት መስማማቱን ይፋ አድርጓል። በኢትዮጵያና በኤርትራ ጦርነት ወቅት ጦርነቱ ቢያበቃም። ኢትዮጵያ ባድሜን ለኤርትራ እንድትሰጥ የሰጠውን የአለም አቀፍ የድንበር ኮሚሽኑ ውሳኔ እስከዚያው ድረስ ውድቅ አድርጋ ነበር፣ በዚህም የተነሳ በሁለቱ መንግስታት መካከል የቀዘቀዘ ግጭት (በሕዝብ ዘንድ “ጦርነት የለም፣ ግን ሰላም የለሽ ፖሊሲ ነው”)። እ.ኤ.አ. ሰኔ 20 ቀን 2010 በተከበረው ብሔራዊ በዓል ላይ የኤርትራው ፕሬዝዳንት ኢሳያስ አፈወርቂ በአቢይ የቀረበውን የሰላም ተነሳሽነት ተቀብለው የልዑካን ቡድን ወደ አዲስ አበባ እንዲልኩ ሀሳብ አቅርበዋል። እ.ኤ.አ. ሰኔ 26 ቀን 2018 የኤርትራ ውጭ ጉዳይ ሚኒስትር ኦስማን ሳልህ መሀመድ ከሁለት አስርት ዓመታት በላይ ወደ ኢትዮጵያ ባደረገው የመጀመሪያው የኤርትራ ከፍተኛ የልዑካን ቡድን አዲስ አበባን ጎብኝተዋል። አብይ ከኤርትራው ፕሬዝዳንት ኢሳያስ አፈወርቂ ጋር በመጋቢት 2019 በአስመራ፣ በጁላይ 8፣ 2018፣ በ2018 የኤርትራ እና ኢትዮጵያ የመሪዎች ስብሰባ ላይ ከኤርትራ አቻ ጋር የተገናኘው የመጀመሪያው ኢትዮጵያዊ መሪ ሆነ። በማግስቱ ሁለቱ ውጥረቱ እንዲቆም እና ከሌሎች ጉዳዮች መካከል ዲፕሎማሲያዊ ግንኙነቱን እንደገና ለመመስረት “የሰላም እና የወዳጅነት የጋራ መግለጫ” ተፈራርመዋል። የቀጥታ የቴሌኮሙኒኬሽን፣ የመንገድ እና የአቪዬሽን ግንኙነቶችን እንደገና መክፈት፤ እና ኢትዮጵያ የማሳዋ እና አሰብ ወደቦችን እንድትጠቀም ማመቻቸት። አቢይ በ2019 የኖቤል የሰላም ሽልማት የተሸለመው ጦርነቱን ለማስቆም ባደረገው ጥረት ነው። በተግባር ግን ስምምነቱ "በአብዛኛው ተግባራዊ ያልሆነ" ተብሎ ተገልጿል. ተቺዎች በሁለቱ ሀገራት መካከል ብዙም ለውጥ አላመጣም ይላሉ። ከኤርትራ ዲያስፖራዎች መካከል፣ በተግባር ብዙም ያልተቀየረ ቢሆንም፣ ከኤርትራ ጋር በተደረገው ስምምነት ላይ በማተኮር ለኖቤል የሰላም ሽልማት ብዙዎች እንደማይቀበሉት ገልጸዋል። እ.ኤ.አ. በጁላይ 2020 የኤርትራ የማስታወቂያ ሚኒስቴር “የሰላሙ ስምምነት ከተፈረመ ከሁለት ዓመታት በኋላ የኢትዮጵያ ወታደሮች በሉዓላዊ ግዛታችን ውስጥ መገኘታቸውን ቀጥለዋል፣ የሁለቱም ሀገራት ንግድ እና ኢኮኖሚያዊ ግንኙነት በሚፈለገው መጠንና መጠን አልቀጠለም። የኖቤል የሰላም ሽልማትን የመሻር ጥሪ እ.ኤ.አ. በጥር 2019 ጠቅላይ ሚኒስትር ዶ/ር ዐቢይ አህመድ ለኢትዮጵያ አምባሳደሮች በተሰበሰቡበት ወቅት ባደረጉት ንግግር በጦርነት ወቅት የሚፈጸሙ ጾታዊ ጥቃቶችን አስመልክቶ ጠንከር ያለ አስተያየት ሰጥተዋል። እ.ኤ.አ. በ1896 በአዱዋ ጦርነት እና በኋላም በኤርትራ ጦርነት ወቅት የወታደሮችን ሚና በመጥቀስ አብይ “ይህ አልተመረመረም ፣ ግን ግልጽ ነው። በአጼ ምኒልክ ጊዜ ከአድዋ ጦርነት ጀምሮ እስከ ኋለኞቹ ጦርነቶች ድረስ ብዙ ከመሃል ኢትዮጵያ - ኦሮሞዎች፣ አማሮች - ወደ ትግራይ ሄደው ለመታገል ቆይተዋል። ከኤርትራ ጋር ለነበረው ጦርነት እዛ ነበሩ እና ትግራይ ውስጥ ለ30 አመታት ወታደራዊ ሰልፉ ነበረ። ስለዚህ ኦሮሞ በትግራይ ያለው ድርሻ ምን ያህል እንደሆነ እያሰቡ ከሆነ ለማወቅ ለ ተዉት። (የታዳሚው ታዳሚዎች) ይህን መናገሩ ስህተት ሊሆን ይችላል፡ ግን፡ ወደ አድዋ ለውጊያ የሄዱት ብቻ ሄደው አልተመለሱም። እያንዳንዳቸው 10 ያህል ልጆች ነበሯቸው። [የታዳሚው ከፍተኛ ሳቅ እና ጭብጨባ]። ጃን ኒሰን እና ባልደረቦቻቸው ይህንን እንደ “ግልጽ እውቅና፣ ወታደራዊ ስልቶችን እና ስትራቴጂን እንደ ማእከላዊ አምድ የሚይዝ፣ በጦርነት ውስጥ የአስገድዶ መድፈር አጠቃቀምን እንደ ማረጋገጫ” አድርገው ይቆጥሩታል። እ.ኤ.አ ሰኔ 2021 የበርካታ ሀገራት ተወካዮች በትግራይ በተፈፀሙ የጦር ወንጀሎች ምክንያት ለአብይ የኖቤል የሰላም ሽልማት በድጋሚ እንዲታይ ጠይቀዋል። በአንድ ወቅት ዘ ጋርዲያን የተባለው የውጪ ጉዳይ አዘጋጅ ሲሞን ቲስዳል በሰጠው አስተያየት አብይ “በተለየው ክልል ስላደረገው ተግባር የኖቤል የሰላም ሽልማቱን መስጠት አለበት” ሲል ጽፏል። በተባለው የፔቲሽን ድርጅት ውስጥ ያለ ሰው የሰላም ሽልማቱን በመሻር 35,000 ፊርማዎችን ለመሰብሰብ ዘመቻ ከፍቷል። ከሴፕቴምበር 2021 ጀምሮ ወደ 30,000 የሚጠጉ ተገኝተዋል። በታላቁ የኢትዮጵያ ህዳሴ ግድብ ዙሪያ በግብፅና በኢትዮጵያ መካከል ያለው አለመግባባት በሁለቱም ሀገራት ብሔራዊ ስጋት ሆኗል። "ኢትዮጵያን ግድብ ከመስራቷ የሚከለክለው ምንም አይነት ሃይል የለም፣ ጦርነት ካስፈለገ በሚሊዮን የሚቆጠሩ ዜጎችን እናዘጋጅ ነበር" ሲሉ ዶ/ር አብይ አስጠንቅቀዋል። አክቲቪስቱ፣ ዘፋኙ እና የፖለቲካው ታዋቂው የሀጫሉ ሁንዴሳ ግድያ በአዲስ አበባ እና በሌሎች የኢትዮጵያ ከተሞች ብጥብጥ ከቀሰቀሰ በኋላ አብይ ፍንጭ የሰጠው ለግድያው ግልፅ የሆነ ተጠርጣሪ እና ግልጽ ምክንያት ሳይኖር፣ ሁንዴሳ በካይሮ ትእዛዝ በሚሰሩ የግብፅ የደህንነት አባላት ተገድሎ ሊሆን እንደሚችል ፍንጭ ሰጥቷል። ችግር ለመቀስቀስ. አንድ የግብፅ ዲፕሎማት ግብፅ አሁን ካለችበት ውጥረት ጋር ምንም ግንኙነት የላትም ሲሉ ምላሽ ሰጥተዋል። ኢያን ብሬመር በታይም መጽሄት መጣጥፍ ላይ ጠ/ሚኒስትር አብይ "ኢትዮጵያውያንን በጋራ ጠላት ላይ አንድ ለማድረግ የሚያስችል ፍየል እየፈለጉ ሊሆን ይችላል" ሲል ጽፏል። የሃይማኖት ስምምነት ኢትዮጵያ የተለያዩ የሀይማኖት ቡድኖች በዋናነት የክርስቲያን እና የሙስሊም ማህበረሰቦች ሀገር ነች። የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያንም ሆነ የኢትዮጵያ እስልምና ምክር ቤት የሃይማኖትና የአስተዳደር መከፋፈልና ግጭቶች የገጠሟቸው በሃይማኖትና በሃይማኖት መካከል ያሉ ልዩነቶችና ግጭቶች ዋነኛ አሳሳቢ ጉዳዮች ነበሩ። እ.ኤ.አ. በ 2018 በቤተክርስቲያኒቱ ውስጥ ያሉ ተቀናቃኞችን በማስታረቅ ላከናወኑት ተግባር በኢትዮጵያ ቤተ ክርስቲያን ልዩ "የሰላምና እርቅ" ሽልማት ተሰጥቷቸዋል። የደህንነት ሴክተር ማሻሻያ የጸጥታው ሴክተር ማሻሻያ ሰኔ 2010 ዓ.ም አቢይ የኢትዮጵያ ብሄራዊ መከላከያ ሰራዊት ከፍተኛ አዛዦችን ባነጋገረበት ወቅት በፖለቲካ ውስጥ ያለውን ሚና ለመገደብ በማሰብ ሰራዊቱን ውጤታማነቱን እና ሙያዊ ብቃቱን ለማጠናከር ማሻሻያ ለማድረግ እንደሚፈልግ አስታውቋል። ይህ በኢትዮጵያ ውስጥም ሆነ ከአለማቀፍ የሰብአዊ መብት ተሟጋች ድርጅቶች ማለትም ከአምነስቲ ኢንተርናሽናል፣ ከፍተኛ አወዛጋቢ የሆኑትን እንደ ሊዩ ሃይል ያሉ የክልል ታጣቂዎችን ለመበተን በድጋሚ የቀረበ ጥሪ ተከትሎ ነበር። ይህ እርምጃ አብዛኛውን የወታደራዊ ከፍተኛ አዛዥን ከሚቆጣጠሩት የህወሓት ጠንካራ ሃይሎች ተቃውሞ ሊገጥመው ይችላል ተብሎ ይታሰባል። በተለይም በ1996 ኤርትራ መገንጠልን ተከትሎ በጅቡቲ ከግዛት ውጭ የሚደረግ ጉዞን ተከትሎ የተበተነው የኢትዮጵያ ባህር ሃይል በመጨረሻ እንዲዋቀር ጥሪ አቅርበዋል "ወደፊት የባህር ሃይላችንን አቅማችንን መገንባት አለብን። ይህ እርምጃ አገሪቱ ከ25 ዓመታት በፊት በባሕር ዳርቻዋ ላይ በደረሰባት ኪሳራ አሁንም ብልህ የሆኑ ብሔርተኞችን እንደሚስብ ተዘግቧል። ኢትዮጵያ በጣና ሀይቅ ላይ የባህር ማሰልጠኛ ተቋም እና የሀገር አቀፍ የባህር ማጓጓዣ መስመር ቀድሞውኑ አላት። እ.ኤ.አ. ሰኔ 7 ቀን 2007 ዓ.ም ጠቅላይ ሚኒስትር ዶ/ር ዐቢይ የ ዋና ኢታማዦር ሹም ሳሞራ ዮኒስን በሌተናል ጄኔራል ሰዓረ መኮንን የብሔራዊ መረጃና ደኅንነት አገልግሎት ዳይሬክተር ጌታቸው አሰፋን በሌ/ጄኔራል አደም መሐመድ በመተካት ሰፊ የድጋፍ ማሻሻያ አድርጓል። የብሔራዊ ደኅንነት አማካሪና የቀድሞ የጦር አዛዥ የነበሩት አቶ አባዱላ ገመዳ፣ ከሕወሓት መስራቾች አንዱና የውጭ ግንኙነት ስትራቴጂክ ጥናትና ምርምር ኢንስቲትዩት ዋና ዳይሬክተር አቶ ስብሃት ነጋ ጡረታ መውጣታቸው ቀደም ሲል በግንቦት ወር ይፋ መደረጉ ይታወሳል። የእጅ ቦምብ ጥቃት ለአዲሱ ጠቅላይ ሚኒስትር ድጋፍ ለማሳየት በአዲስ አበባ መስቀል አደባባይ ታላቅ ሰላማዊ ሰልፍ ተካሂዷል። አብይ ለተሰበሰበው ህዝብ ንግግር እንደጨረሰ እሳቸውና ሌሎች ከፍተኛ ባለስልጣናት ከተቀመጡበት በ17 ሜትር ርቀት ላይ የእጅ ቦምብ ተወርውሮ አረፈ። ሁለት ሰዎች ሲሞቱ ከ165 በላይ ቆስለዋል። ጥቃቱን ተከትሎም የፖሊስ ምክትል ኮሚሽነር ግርማ ካሳን ጨምሮ 9 የፖሊስ አባላት በቁጥጥር ስር ውለው ወዲያው ከስራ የተባረሩ ናቸው። አጥቂዎችን የጫነች የፖሊስ መኪና እንዴት ከጠቅላይ ሚኒስትሩ ጋር እንደተቃረበ እና ወዲያው መኪናው አጥፊ መረጃዎችን እንደበራች የሚሉ ጥያቄዎች ተጠይቀዋል። ከጥቃቱ በኋላ ጠቅላይ ሚኒስትሩ በፍንዳታው ምንም ጉዳት ሳይደርስባቸው በብሔራዊ ቲቪ ቀርበው ጉዳዩን “ኢትዮጵያን አንድነቷን ለማየት የማይፈልጉ ኃይሎች ያደረጉት ያልተሳካ ሙከራ” ሲሉ ገልጸውታል። በዕለቱም ጠቅላይ ሚኒስትሩ በጥቃቱ የተጎዱ ሰዎችን ለማግኘት በጥቁር አንበሳ አጠቃላይ ሆስፒታል ድንገተኛ ጉብኝት አድርገዋል። የካቢኔ ለውጥ እ.ኤ.አ ኦክቶበር 16 ቀን 2010 ዓ.ም በተካሄደው የፓርላማ ስብሰባ፣ በሀገሪቱ ታሪክ የመጀመሪያ የሆነው የመንግስት ሚኒስትሮች ቁጥር ከ28 ወደ 20 የካቢኔ አባላት ግማሹን የሴት ሚኒስትሮችን ቦታ እንዲይዝ አቢይ ሀሳብ አቅርቧል። በአዲሱ የካቢኔ መዋቅር ውስጥ የመጀመሪያዋ ሴት ፕሬዚዳንት ሳህለወርቅ ዘውዴ; የመጀመሪያዋ ሴት የመከላከያ ሚኒስቴር ሚኒስትር አይሻ መሐመድ ሙሳ; የአዲሱ የሰላም ሚኒስቴር የመጀመሪያዋ ሴት ሚኒስትር ወ/ሮ ሙፈሪያት ካሚል፣ የኢትዮጵያ ፌዴራል ፖሊስ እና የስለላ ኤጀንሲዎች ኃላፊነት፣ የጠቅላይ ሚኒስትር ፅህፈት ቤት የመጀመሪያዋ ሴት ፕሬስ ሴክሬታሪ ወይዘሮ ቢልለኔ ስዩም ወልደየስ የበይነመረብ መዘጋት እንደ ሂዩማን ራይትስ ዎች እና ኔትብሎክስ ያሉ መንግሥታዊ ያልሆኑ ድርጅቶች እንደሚገልጹት፣ አገሪቱ ከቅርብ ዓመታት ወዲህ ፈጣን ዲጂታላይዜሽንና በሴሉላር የኢንተርኔት ግንኙነት ላይ ብትተማመንም በዐብይ አህመድ መሪነት በፖለቲካ ምክንያት የሚደረጉ የኢንተርኔት መዘጋት በከባድና በከባድ ሁኔታ ተባብሰዋል። እ.ኤ.አ. በ2020 በኢትዮጵያ መንግስት የኢንተርኔት መዘጋት “በተደጋጋሚ የሚሰማራ” ተብሎ ተገልጿል:: አክሰስ አሁን እንደተናገረው መዝጋት “ባለሥልጣናት ብጥብጥ እና እንቅስቃሴን ለመደበቅ የሚያስችል መሣሪያ” ሆኗል ብሏል። መንግስታቸው ‹ውሃም አየርም አይደለም› እንዳሉት እና መቼ ኢንተርኔት ይቆርጣል። የፖለቲካ ፓርቲ ማሻሻያ እ.ኤ.አ. ህዳር 21 ቀን 2011 የኢህአዴግ ገዢ ጥምረት ከፀደቀ በኋላ፣ የኢትዮጵያ ህዝቦች አብዮታዊ ዴሞክራሲያዊ ግንባር (ኢህአዴግ) እና ሌሎች አምስት አጋር ፓርቲዎችን ከመሰረቱት አራቱ ፓርቲዎች ሦስቱን በማዋሃድ ብልጽግና ፓርቲ የተሰኘ አዲስ ፓርቲ ተቋቁሟል። ፓርቲዎቹ የኦሮሞ ዴሞክራሲያዊ ፓርቲ (ኦዴፓ)፣ የደቡብ ኢትዮጵያ ህዝቦች ዴሞክራሲያዊ ንቅናቄ (ደኢህዴን)፣ የአማራ ዴሞክራሲያዊ ፓርቲ (አዴፓ)፣ የሐረሪ ብሄራዊ ሊግ (ሀብሊግ)፣ የኢትዮጵያ ሶማሌ ህዝቦች ዴሞክራሲያዊ ፓርቲ (ኢሶህዴፓ)፣ የአፋር ብሄራዊ ክልላዊ መንግስት ይገኙበታል። ዴሞክራሲያዊ ፓርቲ (አብዴፓ)፣ የጋምቤላ ህዝቦች አንድነት ፓርቲ (ጋህአፓ) እና የቤኒሻንጉል ጉሙዝ ህዝቦች ዴሞክራሲያዊ ፓርቲ (ቤጉህዴፓ) አዲስ የተዋሃደ ፓርቲ መርሃ ግብሮች እና መተዳደሪያ ደንቦቹ በመጀመሪያ የጸደቁት በኢህአዴግ ስራ አስፈፃሚ ኮሚቴ ነው። "የብልጽግና ፓርቲ የሁሉም ኢትዮጵያዊያን ብዝሃነት እና አስተዋጾ እውቅና የሚሰጥ እውነተኛ ፌዴራላዊ ስርዓትን ለማጠናከር እና ተግባራዊ ለማድረግ ቁርጠኛ ነው" ብለው ያምናሉ። የእርስ በርስ ግጭቶች አወል አሎ በ2018 አብይ ወደ ስልጣን ሲመጣ ሁለት የማይታረቁ እና ፓራዶክሲካል የወደፊት ራዕይ ተፈጥሯል ሲል ይሞግታል። የእነዚህ ርዕዮተ ዓለም እይታዎች ማዕከላዊ የኢትዮጵያ መንግሥት ታሪካዊ ትርክትን ይቃረናሉ። አቢይ በሀገሪቱ ትልቅ ማሻሻያ አደረገ እና ከህወሀት አባላት ጋር ያለውን ግንኙነት ያበላሻል ተብሎ የሚጠረጠረው የነጻነት እርምጃ ከዚህ በታች የተዘረዘሩትን የእርስ በርስ ግጭቶች እና የአብይ ጠቅላይ ሚኒስትርነት ጊዜ በዝርዝር ይዘረዝራል። የአማራ ክልል መፈንቅለ መንግስት ሙከራ እ.ኤ.አ. መኮነን - የኢትዮጵያ የሀገር መከላከያ ሰራዊት ጠቅላይ ኢታማዦር ሹም - ረዳታቸው ሜጀር ጀነራል ግዛቸው አበራ የአማራ ክልል የጸጥታ ሃይል ሃላፊ ብርጋዴር ጀነራል አሳምነው ጽጌን ወንጀሉን በመምራት ላይ ናቸው ሲል ከሰሰ። እና ፅጌ ሰኔ 24 ቀን በባህር ዳር አካባቢ በፖሊስ በጥይት ተመትተዋል። የመተከል ግጭት እ.ኤ.አ. ከሰኔ 2010 ጀምሮ በኢትዮጵያ በቤኒሻንጉል ጉሙዝ ክልል መተከል ዞን በተደረገው ጦርነት የጉሙዝ ተወላጆች ሚሊሻዎችን ያሳተፈ ነው ተብሏል። ጉሙዝ እንደ ቡአዲን እና የጉሙዝ ነፃ አውጪ ግንባር የመሳሰሉ ሚሊሻዎችን በማቋቋም ጥቃት ፈጽሟል ተብሏል። እንደ አምነስቲ ኢንተርናሽናል ዘገባ ከታህሳስ 22 እስከ 23 ቀን 2020 የጉሙዝ ጥቃት በአማራ፣ በኦሮሞ እና በሺናሻ ላይ የተፈጸመ ሲሆን የጉሙዝ ብሄረተኞች “ሰፋሪ” ብለው ይመለከቷቸዋል። ኦክቶበር 2012 የኢትዮጵያ ግጭቶች እ.ኤ.አ. በጥቅምት 2019 ኢትዮጵያዊው አክቲቪስት እና የሚዲያ ባለቤት ጃዋር መሀመድ ጥቅምት 23 ቀን ምሽት ላይ በቁጥጥር ስር ለማዋል የፖሊስ አባላት የደህንነት ዝርዝሩን በአዲስ አበባ የሚገኘውን የመኖሪያ ቤቱን ግቢ ለቀው እንዲወጡ ለማድረግ ሞክረዋል ሲል ተናግሯል ። ስለዚህ በጠቅላይ ሚኒስትር አብይ አህመድ ትእዛዝ። ባለፈው ቀን አብይ በፓርላማ ንግግር ሲያደርግ "የኢትዮጵያ ፓስፖርት የሌላቸው የሚዲያ ባለቤቶች "በሁለቱም መንገድ እየተጫወቱ ነው" ሲሉ ክስ ሰንዝረው ነበር፤ ይህ ደግሞ ከጃዋር ጋር የተያያዘ ከሆነ ነው። የኢትዮጵያን ሰላምና ህልውና የሚያናጋ... እርምጃ እንወስዳለን። ሀጫሉ ሁንዴሳ አመጽ የኦሮሞ ዘፋኝ ሃጫሉ ሁንዴሳ ግድያ ከጁን 30 እስከ ጁላይ 2 ቀን 2020 በኦሮሚያ ክልል፣ አዲስ አበባ እና ጅማ ላይ ከፍተኛ ብጥብጥ አስከትሏል፣ በሁከቱ ቢያንስ 239 ሰዎች መሞታቸውን የፖሊስ የመጀመሪያ ዘገባ ያሳያል። የኢትዮጵያ መሪዎች

2065

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8C%A3%E1%8A%93%20%E1%88%90%E1%8B%AD%E1%89%85

ጣና ሐይቅ

ጣና ሐይቅ (ቀደምት ባሕረ ጎጃም) በጎጃም ክፍለሃገር ውስጥ ሲገኝ ቅዱሱ ሐይቅም ይባላል።ጣና ሃይቅ በጥንታዊ ቋንቋ (ግእዝ) አገላለጽ ‹‹ጻና ሐይቅ›› ይባላል፡፡ድንግል ማርያም በገዳሙ የነበራትን ቆይታ አጠናቃ ስትመለስ “ፀአና በደመና” በደመና ጫናት የተባለው በጊዜ ብዛት ለአሁኑ የሐይቁ መጠሪያ ስም “ጣና” መሠረት ሆኖታል ነው የሚባለው።በክርስቶስ ልደት ገደማ ስለግብጽ ብዙ ምርምር ያደረገው ስትራቦ ዓባይ ኢትዮጵያ ውስጥ ከሚገኝ ትልቅ ሐይቅ እንደሚነሳ ያውቅ ነበር ይባላል፡፡ የሐይቁን ስምም ስትራቦ “ሴቦ” ብሎታል፡፡ የሁለተኛው ዘመን የግብጽ መልክዓ ምድር ተመራማሪ ገላውዲዮስ ፕቶሎሚ ደግሞ “ኮሎ” ይለዋል፡፡ የአቴናው ድራማ ጸሐፊ አስክለስ “መዳብ የተቀባው ሐይቅ የኢትዮጵያ ጌጥ” ብሎታል፡፡ ባለቅኔው ሆሜርም “ከሌሎች የተለየና ጥርት ያለ የውኃ ባለቤት ነው” ብሎ ጠርቶታል፡፡ ከኢትዮጵያ አንደኛ እና ትልቁ ሐይቅ ነው። 84 ከ.ሜ. ረጅም እና 66 ኪ.ሜ. ሰፊ ነው። ባጠቃላይ 3,500 ካሬ ኪ.ሜ. ይሸፍናል። ጣና በአጠቃላይ በውስጡ ከ37 በላይ ደሴቶች ሲኖሩት 27 ገዳማትን አቅፎ ይዟል።ገዳማቶች በ14ኛ ምእት ዓመት አቡነ መድኃኒነ እግዚእ ባመነኮሷቸው ‹‹ሰባቱ ከዋክብት›› ተብለው በሚጠሩት ቅዱሳን አባቶች የተመሠረቱ ናቸው።ከገዳማቶች •••ደብረ ማርያም •••ክብራን ገብርኤል •••ዑራ ኪዳነምህረት •••መሀል ዘጌ ጊዮርጊስ •••አቡነ በትረ ማርያም •••አዝዋ ማርያም •••ዳጋ ኢስጢፋኖስ •••ይጋንዳ ተለሃይማኖት •••ናርጋ ስላሴ •••ደብረ ሲና ማርያም •••ማንድባ መድኃኒዓለም •••ጣና ቂርቆስ •••ክርስቶስ ሳምራ ገዳም •••ራማ መድሕኒ ዓለም •••ኮታ ማርያም…እና ሌሎችም ገዳማቶች ይገኙበታል። ሰባቱ ከዋክብት የሚባሉት አኩስም አቅራቢያ የሚገኘው የደብረ በንኮል ገዳም መሥራች አቡነ መድኅነ እግዚእ ደቀ መዛሙርት ናቸው።እነርሱም፦ 1.አቡነ ታዴዎስ~ደብረ ማርያም መሥራች 2.አቡነ ዘዮሐንስ~የክብራን እና የእንጦስ ገዳም መሥራች 3. አቡነ በትረማርያም~የዘጌ ጊዮርጊስ መሥራች 4. አቡነ ኂሩተ አምላክ~የዳጋ እስጢፋኖስ መሥራች 5.አቡነ ኢሳይ~የመንዳባ መድኃኔዓለም መሥራች 6.አቡነ ዘካርያስ~ደብረ ገሊላ መሥራች 7.አቡነ ፍቁረዮሐንስ~ጣና ቂርቆስ መሥራች ናቸው። ታሪካዊ የጣና ክፍሎች ጣና ቂርቆስ ጣና ቂርቆስ በጣና ሀይቅ ውስጥከሚገኙት ጥንታዊና ታሪካዊ ገዳማት አንዱና ቀዳማዊዉ ሢሆን የተመሠረተው ከክርስቶሥ ልደት በፊት 982 ሲሆን የንጉስ ሰለሞን ልጅ ቀዳማዊ ምኒልክ ከእሥራየል ታቦተ ጽዮንን አጅበው በታቦተ ጽዮን መሪነት በፈቃደ እግዚአብሔር የመኳንንት ልጆችና ታቦተ ጽዮንን የሚያገለግሉ ካህናት እዲሁም ከሌዋዉያን በጠቅላላ ብዙ ሽህ ህዝብ አሥከትሎ ወደ ደሤቱ በመምጣት ይህንን ታላቅ ገዳም መሠረተው፡፡ የቦታውንም ስም ሳፍ ጽዮን መካነ ሣህል በማለት ሠይመውታል፡፡ እስራኤላውያን ካህናት ታቦተ ጽዮንን ከዚህ ገዳም ሲያሥቀምጡ አብሮ የመጣውን ህዝብ ከባህር ውጭ ባለው ሥፍራ ሥላሠፈሩት እስከ ዛሬ ድረስ አከባቢው ነገደ እስራኤል በመባል ይታወቃል፡፡ ከመጡት እስራኤላውያን ካህናት መካከል የሊቀ ካህኑ የሣዶቅ ልጅ አዛርያሥ ይገኝበታል፡፡ ካህኑ አዛርያስ አምልኮተ እግዚአብሔርንና መሠዋተ ኦሪትን ካስፋፋ በሇላ ከዚህ አለም በሞት ሲለይ በጣና ቂርቆስ ደሴት ነበር መካነ መቃብሩ ያረፈው፡፡ መካነ መቃብሩ የቃል ኪዳኑ ታቦት ድንኳን ካረፈበት ምስራቅ አቅጣጫ በሁለት የድንጋይ ቋጥኞች መካከል ይገኛል፡፡ የጣና ቂርቆስ ቤተ-ክርስቲያን ከገዳሙ ከፋተኛ ቦታ ላይ የተሰራ ሁኖ የቃል ኪዳኑ ታቦት (ጽላተ ሙሴ) ካረፈችበት ቦታ ምዕራብ አቅጣጫ በቅርብ እርቀት ላይ ይገኛል፡፡ የቤተ-ክርስቲያኑ ቅርጽ አራት ማዕዘን የሆነበት ምክኒያት የቃል ኪዳኑ ታቦት ድንኳን አምሳያ እንደሆነ መነኮሣት ይገልፃሉ፡፡ ህገ ኦሪትናአዲስ ኪዳን ለመጀመሪያ ጊዜ የተሰበከበትና የጽላተ ሙሴ ማደሪያ የሆነው ሣፋ ጽዮን ደብረ ሣህል ወይም የዛሬው ጣና ቂርቆስ አንድነት ገዳም እናታችን ቅድስት ድንግል ማርያም በስደት ዘመኗ አረጋዊ ዮሴፋንና ቅድስት ሶሎሜን አስከትላ በመላኩ ዑራኤል መሪነት ከዚህ ታላቅ ገዳም 3ወር ከ10 ቀን ከልጇ ጋር ተቀምጣበታለች፡፡ እመቤታችን ቅድስት ድንግል ማርያም በዚህ ታላቅ ገዳም ሳለች ይመራ የነበረዉ መላዕክ ለዮሴፍ በህልሙ "ሄሮድሥ ስለሞተ ህፃኑንና እናቱን ይዘህ ተመለስ" በማለት ሲነግረው ዮሴፍም ወደ ህፃኑ በመቅረብ /ፀአና በደመና/ በደመና ጫናት በማለቱ የገዳሙና የሀይቁ መጠሪያ ስም ጣና በመባል እደቀረ ይነገራል፡፡ የኢትዮጵያ ብርሀን ተብለው የሚጠሩት አቡነ ሰላማ ከሣቴ ብርሀንከነገሥታቱ ጋር ወደ ዚህ ቦታ በመምጣት የመጀመሪያውን የክርስትና እምነት ግዝረትን ሽረው ጥምቀትን፡ መሠዋዕተ ኦሪትን ሽረዉ አማናዊዉንየክርስቶስ ስጋና ደም በመሠዋት የክርስትና እምነትን አፅንተውበታል፡፡ አቡነ ሰላማ ጥምቀትን ብቻ ሳይሆንአምልኮተ እግዚአብሔር የሚፈፀምበትንታቦተ ህግ በቦታው አራት ጽላት በመቅረፅ በዛን ጊዜ እምነቱ ይስፍፍባቸው ወደ ነበሩት ሀገራት በትግራይ አክሱም ፅዮን፡ በጎጃም መርጦ ለማርያም እና ጣና ቂርቆስ፡ በወሎ ተድባበማርያምን በማስተከል ሁሉንም ታቦታት ታቦተ ፅዮን በማለት እንደሰየሙአቸው በቦታው ያለው ታሪክ ያትታል፡፡ አቡነ አረጋዊና አፄ ገብረ መስቀል ወደዚህ ታላቅ ገዳም በመምጣት በረከትን አግኝተዎል፡፡ ኢትዮጵያዊው ሊቅ ቅዱስ ያሬድ በገዳሙ ለአምስት አመታት በመቀመጥ ምልክት የሌለውን ድጓ ጽፎ ለገዳሙ አበርክቷል፡፡ ብዙ ቅዱሳን አባቶቻችንና ቅዱሳት አንስት እናቶቻችን በምነና እና በጸሎት ፀጋ እግዚአብሔር አግኝተውበታል፡ የተለያዩ ነገስታት አፄ የተባሉባቸውን ዘውዶች፡ አክሊሎች፡ የማዕረግ ልብሶች ጌጣጌጦች እዲሁም ሌሎች የከበሩ ዕቃወች እስከ ዛሬ ተጠብቀው የሚኖሩበት የሀይማኖት ማዕከልና የኢትዮጵያ ህዝብ ታሪክ ማህደርና መሠረት ነው፡፡ የኢትዮጵያ ሐይቆች

11135

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%9B%E1%88%B5%E1%88%A9%E1%89%95

ማስሩቕ

ማስሩቕ (መስሩቕ፣ መስሩቅ፡ 595 አ.ም ገደማ) በየመን የመጨረሻው የኢትዮጵያ ንጉሥ፣ በየመን የኢትዮጵያ ንጉሥ ኣብረሃ የመጨረሻው ልጁ ሆኖ ከታላቅ ወንድሙ ከአክሱም ቀጥሎ በየመንና አካባቢው ግዛቶች በዙፋን የተቀመጠ። እናቱ ንግስት ሪይሃና ትባላለች። ከወንድሙ ከያክሱም ጋር የአንድ አባትና እናት ልጆች ናቸው። ሪይሃና ከየመን ልዑላን ቤተሰብ የምትወለድ ስትሆን ሥሙ ዙል-ያዛን (ዱ-ያዛን) ከተባለ፣ ከሂምሪያ ንጉሣዊ ቤተሰብ አንዱ ክፍል ከሚወለድ የመጀመሪያ ባልዋ ላይ በግድ ጠልፎ ነው ንጉሥ ኣብረሃ ያገባት። የወንድማማቾቹ በእናታቸው የመናዊ መሆን ከሕዝቡ ተቀባይነት ለማግኘት ብዙም አልረዳቸውም። ከወንድሙ ከያክሱም ንግስና ዘመን ጀምሮ የኢትዮጵያውያን ወራሪ ኃይልና ዝና እያሽቆለቆለ ሄዶ በምትኩ ሥርዓት አልበኝነት፣ ተቃውሞና ጥላቻ በየመን እያየለ ሄዶ በንጉስ ማስሩቅ ጊዜ ወደ ፍጹም የከፋ ረብሻና አለመረጋጋት ተቀይሮ ነበር። እንዲሁም ይህን ሁኔታ ለመቀልበስ ሲባል ከባድ ጭቆና በሕዝቡ ላይ ይታይና ይደርስ ጀመር። የመኖች ከውጪ ሌላ ረዳትና ኃይል እስኪያገኙ ድረስ ግን የኢትዮጵያዉን ንጉስ ማስሩቅ ከሥልጣኑ የሚያነቃንቀው ደረጃ የደረሰ ኃይልና እንቅስቃሴ አልተገኘም። የዘጠነኛው ክ/ዘመን ጸሃፊ ታብሪን እንደዘገበው ከሆነ ለንጉስ ማስሩቅ ውድቀት፣ ብሎም ለኢትዮጵያ የባሕር ማዶ ግዛት ማክተም አንዱና ዋንኛ ምክንያት የሆነው የገዛ ግማሽ ወንድሙ ሠይፍ ማዕዲ ካሪብ ኢብን ዱ-ያዛን ነው። ሠይፍ ማዕዲ በአብረሃም ቤት ያደገና ከቀሪው ልጆቹ እኩል እንደ ገዛ ልጁ አብረሃም ያሳደገው ልጁ ሲሆን ሠይፍ ማዕዲም ቢሆን አባቱ አብረሃም እንደሆነ ነበር የሚያውቀው። ከዕለታት አንድ ቀን በርሱና በወንድሙ ማስሩቅ መካከል በተነሳ ጭቅጭቅ ውስጥ የዱ-ያዛን ልጅ መሆኑን ይረዳል። ሠይፍ ማዕዲም ከጥንቱ የየመናዊው ንጉሣዊ ቤተሰብ የሚወለድ መሆኑንና ዙፋኑ ለርሱ የሚገባ መሆኑን አውጆ እርዳታ ለማግኘት የመንን ለቅቆ ኮበለለ። ለሠይፍ ማዕዲ የእርዳታ ጥሪ መልስ የሰጠው የታላቋ ፋርስ ንጉሥ ቀዳማዊ ኾስሩ ኑሺርዋን፣ 800 ከሚደርሱ በሕግ ሥር ካሉ ወታደሮች ጋር ዕድሜው 80 ዓመት የደረሰውን ባለ አንድ ዓይና የጦር አበጋዝ ዋህራዝ በመርከብ ወደ የመን ላከ። በፐርሺያ ጦር ቁጥር ማነስ የተነሳ የአበሻው ንጉስ ማስሩቅ ጠላቶቹን እጅግ አናንቆ ነበር የተመለከታቸው። በዚህም የተነሳ የፐርሺያ ጦር የየመን ወደብን ከረገጠ ጀምሮ ከአንድ ወር ጊዜ በላይ ሳይዋጋቸው የመወስኛ ዕድል ሰጣቸው። እንዲያውም ለዋህራዝ ጦር የምግብና ሌላም ስንቅ ያሉበት ድረስ ለስላቅ ይልክላቸው ነበር። ይህ ያልተጠበቀ ዕድል ለፐርሺያ ጦር ጥሩ የእረፍትና የጦር ዝግጅት እንዲያደርግ ረዳው። ሠይፍም ከየመን የሂምያር መሳፍንት ቤተሰቦች ጋር እየተላላከ ደጋፊና ወገን ለመሰብሰብ አስቻለው። በመጀመሪያው ዙር ጦርነት፣ ንጉስ ማስሩቅና ዋህራዝ ሁለቱም ልጆቻቸውን በአዝማችነት ልከው የሁለቱም ልጆች በጦርነቱ ተገደሉ። በዚህ ጦርነት ላይ የፐርሺያዎች የቀስት ፍላጻ፣ በኢትዮጵያውያን ላይ ከፍተኛ ጉዳት አደረሰ። የኢትዮጵያ ጦር ከጦርና ጋሻ በስተቀር ቀስትን በወቅቱ ስላልታጠቀ፡ እራሱን ላልተመጣጠነ ጉዳት አጋለጠ። አበጋዙ ዋህራዝ በመቀጠል ይዘውት የመጡትን መርከቦች በማቃጠል፡ የሠራዊቱን የመሸሽ ዕድል አጨልሞ ፈጽሞ እንዲዋጋ አሰልፎ አዘጋጀው። ለወሳኙ ጦርነት፣ ንጉሥ ማስሩቅ እራሱ በዝሆን ላይ ተቀምጦ፣ ግምባሩ ላይ ሩቢ አድርጎ ወደ 100 ሺህ የሚገመት ሠራዊቱን እየመራ ለጦርነት ተሰለፈ። አንድ አይናው ዋህራዝ ቀስቱን ደግኖ የማስሩቅ ሩቢ ላይ በማነጣጠር የለቀቃት ፍላጻ በአፍታ ማስሩቅን ግምባሩን ነድላ ገደለችው። በዚህ የተሸበረው የኢትዮጵያ ጦር ተበታተኖ ለሽንፈት እንዲዳረግ ምክንያት ሆነ። በዚህ ጦርነት የተገባደደው የአክሱማዊያን የየመን ግዛት ሥልጣን፣ በፐርሺያዎች የበላይ አስተዳደርነት ተተክቶ ሙስሊሞች ወደ የመን እስከሚመጡ ድረስ ፀና። የኢትዮጵያ ባዮግራፊ መዝገብ፣ አዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ፣ በእንግሊዘኛ የታተመ። የኢትዮጵያ ነገሥታት

52302

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%8D%E1%8B%91%E1%88%8D%20%E1%8D%8A%E1%88%8A%E1%8D%95%20%E1%8B%A8%E1%8A%A4%E1%8B%B5%E1%8A%95%E1%89%A0%E1%88%AD%E1%8C%8D%20%E1%88%98%E1%88%B5%E1%8D%8D%E1%8A%95

ልዑል ፊሊፕ የኤድንበርግ መስፍን

ልዑል ፊልጶስ፣ የኤዲንብራ መስፍን (የግሪክ እና የዴንማርክ ልዑል ፊሊፕ፣ በኋላ ፊሊፕ ተራራተን፣ ሰኔ 10 ቀን 1921 - 9 ኤፕሪል 2021) የንግሥት ኤልዛቤት ባል ነበር። እ.ኤ.አ. እ.ኤ.አ. ፊልጶስ የተወለደው በግሪክ, በግሪክ እና በዴንማርክ ንጉሣዊ ቤተሰቦች ውስጥ ነው; የአስራ ስምንት ወር ልጅ እያለ ቤተሰቡ ከሀገር ተሰደደ። በፈረንሳይ፣ በጀርመን እና በዩናይትድ ኪንግደም ከተማሩ በኋላ በ18 አመቱ በ1939 ሮያል ባህር ኃይልን ተቀላቀለ። በጁላይ 1939፣ ከ13 ዓመቷ ልዕልት ኤልዛቤት፣ ከታላቂቱ ሴት ልጅ እና ከንጉሥ ጆርጅ ስድስተኛ ወራሽ ጋር መጻጻፍ ጀመረ። ፊሊፕ ለመጀመሪያ ጊዜ የተገናኘችው በ1934 ነው። በሁለተኛው የዓለም ጦርነት ወቅት በብሪቲሽ ሜዲትራኒያን እና ፓሲፊክ መርከቦች ውስጥ በልዩነት አገልግሏል። በ1946 የበጋ ወቅት ንጉሱ ኤልዛቤትን እንዲያገባ ፊልጶስን ፈቀደለት። እ.ኤ.አ. በጁላይ 1947 የተሳትፎ መሆናቸው ይፋ ከመደረጉ በፊት ፊሊፕ የግሪክ እና የዴንማርክ ንጉሣዊ ሥዕሎችን እና ዘይቤዎችን ትቶ ፣ የብሪታንያ ርዕሰ ጉዳይ ሆነ እና የእናቱን አያቶቹን ስም ተቀበለ። እ.ኤ.አ. ህዳር 20 ቀን 1947 ኤልዛቤትን አገባ። ከሠርጋቸው በፊት በነበረው ቀን ንጉሱ ፊልጶስን የንጉሣዊ ልዕልና ሥልጣናቸውን ሰጡት። በሠርጋቸው ቀን፣ በተጨማሪ የኤድንበርግ መስፍን፣ የሜሪዮኔት አርል እና ባሮን ግሪንዊች ተፈጠረ። ኤልዛቤት በ1952 ዙፋን ስትይዝ ፊሊፕ የወታደራዊ አገልግሎትን ትቶ የአዛዥነት ማዕረግ ደርሶ ነበር። በ 1957 የእንግሊዝ ልዑል ተፈጠረ. ፊልጶስ ከኤልዛቤት ጋር አራት ልጆች ነበሩት: ቻርለስ, የዌልስ ልዑል; አን, ልዕልት ሮያል; የዮርክ መስፍን አንድሪው; እና ልዑል ኤድዋርድ፣ የቬሴክስ አርል እ.ኤ.አ. የአያት ስም መጠሪያ ስም ባላቸው የንጉሣዊ ቤተሰብ አባላትም ጥቅም ላይ ውሏል። የስፖርት አድናቂው ፊሊፕ የፈረስ ግልቢያን የሠረገላ መንዳት ክስተት እንዲያዳብር ረድቷል። እሱ ጠባቂ፣ ፕሬዝዳንት ወይም ከ780 በላይ ድርጅቶች አባል ነበር፣ የአለም አቀፍ ፈንድ ፎር ተፈጥሮን ጨምሮ፣ እና ከ14 እስከ 24 አመት ለሆኑ ሰዎች የሚሰጠውን የወጣቶች ሽልማት ፕሮግራም የ ሊቀመንበር ሆነው አገልግለዋል። የብሪታንያ ንጉሣዊ ቤተሰብ ወንድ አባል። እ.ኤ.አ. ኦገስት 2 2017 በ96 ዓመቱ 22,219 ብቸኛ ተሳትፎዎችን እና 5,493 ንግግሮችን በማጠናቀቅ ከንጉሣዊ ሥልጣኑ ጡረታ ወጣ። ፊልጶስ 100ኛ ልደቱ ሁለት ወራት ሲቀረው በ9 ኤፕሪል 2021 ሞተ። የመጀመሪያ ህይወት እና ትምህርት ልዑል ፊሊጶስ ( ግሪክ ፦ ፣ ሮማንኛ ፦ ፊሊፖስ ) የግሪክ እና የዴንማርክ ተወላጅ በ ሞን ሬፖስ ፣ በግሪክ ደሴት ኮርፉ ቪላ ፣ ሰኔ 10 ቀን 1921 በመመገቢያ ክፍል ጠረጴዛ ላይ ተወለደ ። እሱ አንድ ልጅ እና አምስተኛ እና የመጨረሻ ነበር። የግሪክ እና የዴንማርክ ልዑል አንድሪው ልጅ እና የባተንበርግ ልዕልት አሊስ። የዴንማርክ ገዥው ቤት የግሉክስበርግ ቤት አባል ፣ እሱ ከግሪክ ንጉሥ ጆርጅ 1 እና ከዴንማርክ ንጉሥ ክርስቲያን ዘጠነኛ በመወለዱ የግሪክ እና የዴንማርክ ልዑል ነበር ። ከልደቱ ጀምሮ በሁለቱም ዙፋኖች ተከታትሎ ነበር። የፊልጶስ አራት ታላላቅ እህቶች ማርጋሪታ፣ ቴዎዶራ፣ ሴሲሊ እና ሶፊ ነበሩ። በኮርፉ አሮጌው ምሽግ በሚገኘው የቅዱስ ጊዮርጊስ ቤተ ክርስቲያን በግሪክ ኦርቶዶክስ ሥርዓት ተጠመቀ። ወላጆቹ የግሪክዋ አያቱ ንግስት ኦልጋ፣ የአጎቱ ልጅ የግሪክ ልዑል ጆርጅ፣ አጎቱ ሎርድ ሉዊስ ማውንባተን እና የኮርፉ ከንቲባ አሌክሳንድሮስ ኮኮቶስ ነበሩ። ፊሊፕ ከተወለደ ብዙም ሳይቆይ የእናቱ አያቱ ልዑል ሉዊስ የባተንበርግ፣ በወቅቱ ሉዊስ ማውንባተን በመባል የሚታወቁት፣ የሚሊፎርድ ሄቨን ማርከስ፣ በለንደን አረፉ። ሉዊስ በእንግሊዝ የዜግነት ተወላጅ ሲሆን በሮያል ባህር ኃይል ውስጥ ከሰራ በኋላ የጀርመን ማዕረጎቹን ትቶ በእንግሊዝ ፀረ-ጀርመን ስሜት የተነሳ በአንደኛው የዓለም ጦርነት ወቅት ስሪት - ስሙን የተቀበለ። ለአያቱ የመታሰቢያ አገልግሎት ለንደንን ከጎበኘ በኋላ ፊሊፕ እና እናቱ ወደ ግሪክ ተመለሱ፣ ልዑል አንድሪው በግሪኮ-ቱርክ ጦርነት ውስጥ የገባውን የግሪክ ጦር ክፍል ለማዘዝ በቆዩበት ቦታ ነበር። ግሪክ በጦርነቱ ከፍተኛ ኪሳራ ደርሶባታል፣ ቱርኮችም ብዙ ትርፍ አግኝተዋል። የፊሊፕ አጎት እና የግሪክ ዘፋኝ ሃይል ከፍተኛ አዛዥ ንጉስ ቆስጠንጢኖስ 1ኛ ለሽንፈቱ ተጠያቂ ነበር እና በሴፕቴምበር 27 ቀን 1922 ከስልጣን ለመልቀቅ ተገደደ። አዲሱ ወታደራዊ መንግስት ልዑል እንድርያስን ከሌሎች ጋር አሰረ። የሰራዊቱ አዛዥ ጄኔራል ጆርጂዮስ ሃቲያኔስቲስ እና አምስት ከፍተኛ ፖለቲከኞች በስድስቱ ችሎት ተይዘው ተጠርጥረው ተገድለዋል። የልዑል አንድሪው ህይወትም አደጋ ላይ ነው ተብሎ ይታመን ነበር፣ እና ልዕልት አሊስ በክትትል ውስጥ ነበረች። በመጨረሻም፣ በታህሳስ ወር፣ አብዮታዊ ፍርድ ቤት ልዑል አንድሪውን ከግሪክ በሕይወት ዘመናቸው አባረረው። የብሪታንያ የባህር ኃይል መርከብ ኤች ኤም ኤስ ካሊፕሶ የአንድሪው ቤተሰብን አፈናቅሏል፣ ፊሊፕ በፍራፍሬ ሣጥን ውስጥ ተወስዷል። የፊልጶስ ቤተሰቦች ወደ ፈረንሳይ ሄዱ፣ እዚያም በፓሪስ ሴንት ክላውድ አካባቢ መኖር የጀመሩት ከሀብታም አክስቱ፣ የግሪክ እና የዴንማርክ ልዕልት ጆርጅ በሰጣቸው ቤት ነው። እ.ኤ.አ. በ 1930 ፊሊፕ ወደ ዩናይትድ ኪንግደም ተልኳል ፣ ከእናቱ አያቱ ቪክቶሪያ ማውንባተን ፣ ዶዋገር ማርሺዮነስ ከሚልፎርድ ሃቨን ፣ በኬንሲንግተን ቤተመንግስት እና አጎቱ ጆርጅ ማውንባተን ፣ ሚልፎርድ ሃቨን 2 ኛ ማርከስ ፣ በሊንደን ማኖር በብሬይ ፣ በርክሻየር። በሚቀጥሉት ሶስት አመታት አራቱ እህቶቹ የጀርመን መኳንንት አግብተው ወደ ጀርመን ሄዱ እናቱ ስኪዞፈሪንያ ታውቃለች እና ጥገኝነት ውስጥ ገባች እና አባቱ በሞንቴ ካርሎ መኖር ጀመረ። ፊልጶስ በልጅነቱ ቀሪ ጊዜ ከእናቱ ጋር ብዙም ግንኙነት አልነበረውም። እ.ኤ.አ. በ 1937 እህቱ ሴሲሊ ፣ ባለቤቷ ጆርጅ ዶናቱስ ፣ የዘር ውርስ ግራንድ መስፍን ፣ ሁለት ታናናሽ ልጆቿ ሉድቪግ እና አሌክሳንደር ፣ አራስ ልጇ እና አማቷ የሶልምስ-ሆሄንሶልምስ-ሊች አማቷ ልዕልት ኤሌኖሬ ተገድለዋል ። በ ላይ የአየር አደጋ; በወቅቱ የ16 ዓመቱ ፊሊፕ በዳርምስታድት የቀብር ሥነ ሥርዓት ላይ ተገኝቷል። ሴሲሊ እና ባለቤቷ የናዚ ፓርቲ አባላት ነበሩ። በሚቀጥለው ዓመት አጎቱ እና አሳዳጊው ሎርድ ሚልፎርድ ሄቨን በአጥንት መቅኒ ካንሰር ሞቱ። የሚልፎርድ ሄቨን ታናሽ ወንድም ሎርድ ሉዊስ ለቀሪው የወጣትነት ጊዜ ፊልጶስን የወላጅነት ሃላፊነት ወሰደ። ፊልጶስ ገና ሕፃን ሳለ ግሪክን ስለተወ፣ ግሪክኛ አልተናገረም። እ.ኤ.አ. በ 1992 "በተወሰነ መጠን ሊረዳው እንደሚችል" ተናግሯል. ፊሊፕ ራሱን እንደ ዴንማርክ እንደሚያስብ ተናግሯል፣ ቤተሰቡም እንግሊዝኛ፣ ፈረንሳይኛ እና ጀርመንኛ ይናገሩ ነበር። ፊልጶስ ያደገው እንደ ግሪክ ኦርቶዶክስ ክርስቲያን ነው። በአሥራዎቹ ዕድሜ ውስጥ እያለ በጀርመን ፕሮቴስታንት እምነት ውስጥ ይሳተፍ ነበር. በወጣትነቱ በውበቱ የሚታወቀው ፊሊፕ ኦስላ ቤኒንን ጨምሮ ከበርካታ ሴቶች ጋር ተቆራኝቷል። ፊሊፕ ለመጀመሪያ ጊዜ የተማረው በፓሪስ በዶናልድ ማክጃኔት የሚተዳደረው በተባለ የአሜሪካ ትምህርት ቤት ሲሆን ፊልጶስን “ሁሉንም ብልህ ሰው የሚያውቅ፣ ግን ሁልጊዜ በሚያስደንቅ ሁኔታ ጨዋ” ሲል ገልጿል። እ.ኤ.አ. በ1930 እንግሊዝ ከገቡ በኋላ በ ትምህርት ቤት ገብተዋል። እ.ኤ.አ. በ 1933 በጀርመን ወደሚገኘው ሹል ሽሎስ ሳሌም ተላከ ፣ “የትምህርት ቤት ክፍያን የመቆጠብ ጥቅማጥቅም” ነበረው ፣ ምክንያቱም የወንድሙ ወንድም በርትሆልድ ፣ የባደን ማርግሬብ ቤተሰብ ንብረት ነው። በጀርመን የናዚዝም መነሳት፣ የሳሌም አይሁዳዊ መስራች ኩርት ሀን ስደትን ሸሽቶ ጎርደንስቶውን ትምህርት ቤትን በስኮትላንድ አቋቋመ። የባህር ኃይል እና የጦርነት ጊዜ አገልግሎት እ.ኤ.አ. በ1939 መጀመሪያ ላይ ጎርደንስቶዩንን ከለቀቀ በኋላ ፣ ፊሊፕ በሮያል ባህር ኃይል ኮሌጅ ዳርትማውዝ የካዴትነት ትምህርቱን አጠናቀቀ ፣ ከዚያም ወደ ግሪክ ተመልሶ ከእናቱ ጋር በ 1939 አጋማሽ ላይ ለአንድ ወር ያህል በአቴንስ ኖረ ። በግሪኩ ንጉስ ጆርጅ (የመጀመሪያው የአጎቱ ልጅ) ትእዛዝ በመስከረም ወር ወደ ብሪታንያ ተመልሶ ለሮያል ባህር ኃይል ስልጠና ቀጠለ። በኮርስ ምርጥ ካዴት ሆኖ በሚቀጥለው አመት ከዳርትማውዝ ተመርቋል። በሁለተኛው የዓለም ጦርነት ወቅት፣ በእንግሊዝ ጦር ውስጥ ማገልገሉን ቀጠለ፣ ሁለቱ አማቹ፣ የሄሴው ልዑል ክሪስቶፍ እና በርትሆልድ፣ የባደን ማርግሬብ፣ በጀርመን ተቃራኒ ወገን ተዋጉ። ፊሊፕ በጃንዋሪ 1940 የመሃል አዛዥ ሆኖ ተሾመ። በህንድ ውቅያኖስ ውስጥ ያሉትን የአውስትራሊያ ኤክስፕዲሽን ሃይል ኮንቮይዎችን በመጠበቅ፣ በኤችኤምኤስ ኬንት፣ በኤችኤምኤስ ሽሮፕሻየር እና በብሪቲሽ ሴሎን ላይ ለአራት ወራት ያህል በውጊያ መርከብ ኤችኤምኤስ ራሚሊዎች ላይ አሳልፏል። በጥቅምት 1940 በጣሊያን ግሪክን ከወረረ በኋላ ከህንድ ውቅያኖስ ወደ ጦርነቱ መርከብ ኤችኤምኤስ ቫሊያንት በሜዲትራኒያን ባህር መርከብ ተዛወረ። እ.ኤ.አ. ከሌሎች ተሳትፎዎች መካከል፣ በቀርጤስ ጦርነት ውስጥ የተሳተፈ ሲሆን በኬፕ ማታፓን ጦርነት ወቅት ለአገልግሎቱ በተላከው መልእክት ተጠቅሷል፣ በዚህ ጊዜ የጦር መርከብ መፈለጊያ መብራቶችን ይቆጣጠር ነበር። የግሪክ ጦርነት መስቀልም ተሸልሟል። ሰኔ 1942 በብሪታንያ ምስራቃዊ የባህር ጠረፍ ላይ በኮንቮይ አጃቢ ተግባራት ላይ ለተሳተፈው አጥፊው ኤች ኤም ኤስ ዋላስ ተሾመ ፣ እንዲሁም የሲሲሊ ህብረት ወረራ የሌተናነት እድገት በጁላይ 16 1942 ተከተለ። በዚሁ አመት በጥቅምት ወር በሮያል ባህር ሃይል ውስጥ ከታናሽ የመጀመሪያ ሌተናንት አንዱ የሆነው 21 አመቱ የኤችኤምኤስ ዋላስ የመጀመሪያ ምክትል አለቃ ሆነ። በሲሲሊ ወረራ ወቅት፣ በጁላይ 1943፣ የዋላስ ሁለተኛ አዛዥ ሆኖ፣ መርከቧን ከምሽት የቦምብ ጥቃት አዳነ። ቦምብ አጥፊዎችን በተሳካ ሁኔታ እንዲዘናጉ በማድረግ መርከቧ ሳታውቀው እንድትንሸራተት የሚያስችለውን የጭስ ተንሳፋፊ ቦይ ለመክፈት እቅድ ነድፎ ነበር። እ.ኤ.አ. በ 1944 ፣ ወደ አዲሱ አጥፊ ኤችኤምኤስ ዌልፕ ተዛወረ ፣ እዚያም በ 27 ኛው አጥፊ ፍሎቲላ ውስጥ ከብሪቲሽ ፓሲፊክ መርከቦች ጋር አገልግሎት ተመለከተ ። የጃፓን እጅ የመስጠት መሳሪያ ሲፈረም በቶኪዮ ቤይ ተገኝቶ ነበር። ፊሊፕ በጃንዋሪ 1946 በ ወደ ዩናይትድ ኪንግደም ተመለሰ እና በ ኤችኤምኤስ ሮያል አርተር ፣ በኮርሻም ፣ ዊልትሻየር የፔቲ መኮንኖች ትምህርት ቤት አስተማሪ ሆኖ ተለጠፈ። በ1939 ንጉስ ጆርጅ ስድስተኛ እና ንግስት ኤልዛቤት በዳርትማውዝ የሮያል የባህር ኃይል ኮሌጅ ጎብኝተዋል። በጉብኝቱ ወቅት ንግሥቲቱ እና ሎርድ ማውንባተን የወንድሙን ልጅ ፊሊፕን ጠየቁት የንጉሱን ሁለት ሴት ልጆች ኤሊዛቤት እና ማርጋሬትን በንግሥት ቪክቶሪያ በኩል የፊልጶስ ሦስተኛ የአጎት ልጆች የነበሩትን እና ሁለተኛ የአጎት ልጆች በአንድ ወቅት በዴንማርክ ንጉሥ ክርስቲያን በኩል ተወግደዋል። ኤልዛቤት ፊልጶስን አፈቅራታለች፣ እና በ13 ዓመቷ ደብዳቤ መለዋወጥ ጀመሩ። በመጨረሻ፣ በ1946 የበጋ ወቅት፣ ፊሊፕ የሴት ልጁን እጅ እንዲያገባ ንጉሱን ጠየቀ። ማንኛውም መደበኛ ተሳትፎ በሚቀጥለው ኤፕሪል እስከ ኤልሳቤጥ 21ኛ ልደት ድረስ እንዲዘገይ እስካልሆነ ድረስ ንጉሱ ጥያቄውን ተቀብለዋል። በማርች 1947 ፊሊፕ የግሪክ እና የዴንማርክ ንጉሣዊ ማዕረጎችን ትቶ ነበር፣ ከእናቱ ቤተሰብ የሚለውን ስም ተቀበለ እና የብሪታንያ ርዕሰ ጉዳይ ሆነ። ተሳትፎው በጁላይ 10 ቀን 1947 ለህዝብ ይፋ ሆነ። ፊልጶስ "ሁልጊዜ ራሱን እንደ አንግሊካን ይቆጥር የነበረ" ቢመስልም እና በእንግሊዝ ውስጥ ከክፍል ጓደኞቹ እና ከግንኙነቱ ጋር የአንግሊካን አገልግሎትን እና በንጉሣዊ የባህር ኃይል ዘመናቸው ሁሉ ቢሳተፍም በግሪክ ኦርቶዶክስ ቤተክርስቲያን ተጠምቋል። የካንተርበሪ ሊቀ ጳጳስ ጂኦፍሪ ፊሸር በጥቅምት 1947 ያደረገውን የእንግሊዝ ቤተ ክርስቲያን በይፋ ተቀብሎ የፊልጶስን አቋም "ለመቆጣጠር" ፈለገ። ከሠርጉ አንድ ቀን በፊት ንጉሥ ጆርጅ ስድስተኛ የንጉሣዊውን ክብር ዘይቤ ለፊልጶስ ሰጠው ፣ እና በሠርጉ ማለዳ ፣ ህዳር 20 ቀን 1947 ፣ የኤድንበርግ መስፍን ፣ አርል ኦፍ ሜሪዮኔት እና የግሪንዊች ባሮን ግሪንዊች ተባለ። የለንደን ካውንቲ. ስለዚህ፣ በህዳር 19 እና 20 1947 መካከል የጋርተር ፈረሰኛ በመሆን፣ ያልተለመደ ዘይቤን ሌተናንት ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴን ሰር ፊሊፕ ማውንባትተንን ወልዷል እናም በህዳር 20 1947 በደብዳቤዎች የፈጠራ ባለቤትነት ላይ ተገልጿል ። ፊሊፕ እና ኤልዛቤት ጋብቻቸውን የፈጸሙት በዌስትሚኒስተር አቤይ በተዘጋጀ ሥነ ሥርዓት ሲሆን በቢቢሲ ሬድዮ ተቀርጾ በዓለም ዙሪያ ላሉ 200 ሚሊዮን ሰዎች ተላለፈ። ከጦርነቱ በኋላ በብሪታንያ ውስጥ የኤድንበርግ ጀርመናዊ ግንኙነት የፊልጶስ ሶስት እህትማማቾችን ጨምሮ ሁሉም የጀርመን መኳንንት ያገቡ የኤድንበርግ ዱክ ለሠርጉ መጋበዙ ተቀባይነት አልነበረውም። ከተጋቡ በኋላ የኤድንበርግ ዱክ እና ዱቼዝ በክላረንስ ሃውስ መኖር ጀመሩ። የመጀመሪያዎቹ ሁለቱ ልጆቻቸው የተወለዱት በ1952 ኤልዛቤት አባቷን በመተካት ንግሥና ከመውጣቷ በፊት ነው፡ ልዑል ቻርልስ በ1948 እና ልዕልት አን በ1950። ትዳራቸው ከማንኛውም የብሪታንያ ንጉሠ ነገሥት ረጅሙ ሲሆን ከ73 ዓመታት በላይ የዘለቀው በኤፕሪል 2021 ፊሊፕ እስከሞተበት ጊዜ ድረስ ነው። የአባቷ ደካማ ጤንነት ኤልዛቤት ፊልጶስ ማጨስን እንዲያቆም አጥብቃ ተናገረች፣ እሱም አደረገ፣ ቀዝቃዛ ቱርክ፣ በሠርጋቸው ቀን። ፊልጶስ ልክ እንደ ልጆቹ ቻርልስ እና አንድሪው እና ሌሎች የንጉሣዊ ቤተሰብ አባላት (ከመጀመሪያው የስኖዶን አርል በስተቀር) የበርማ ፊሊጶስ አርል ማውንባትተን ከተደረገው ከአጎቱ ሉዊስ ማውንባተን በፊት ከጌታዎች ቤት ጋር ተዋወቀ። የ1999 የጌቶች ቤት ህግን ተከትሎ የጌታ ምክር ቤት አባል መሆን አቆመ።በቤት ውስጥ ተናግሮ አያውቅም።ፊልጶስ ከጫጉላ ሽርሽር በኋላ በሞንባትተን ቤተሰብ ቤት ብሮድላንድስ፣ መጀመሪያ ላይ በአድሚራልቲ የዴስክ ስራ እና በኋላም በግሪንዊች የባህር ኃይል ሰራተኛ ኮሌጅ የሰራተኛ ኮርስ ወደ ባህር ሃይል ተመለሰ። ከ 1949 ጀምሮ, በሜዲትራኒያን ባህር ውስጥ የ 1 ኛው አጥፊ ፍሎቲላ መሪ መርከብ የአጥፊው ኤችኤምኤስ ቼክየርስ የመጀመሪያ አዛዥ ሆኖ ከተለጠፈ በኋላ በማልታ (በቪላ የሚኖር) ተቀምጦ ነበር። እ.ኤ.አ. ጁላይ 16 ቀን 1950 ወደ ሌተናንት አዛዥ ከፍ ብሏል እና የፍሪጌት ኤችኤምኤስ ማግፒ ትዕዛዝ ተሰጠው። ሰኔ 30 ቀን 1952 ፊሊፕ ወደ አዛዥነት ተሾመ ፣ ምንም እንኳን ንቁ የባህር ኃይል ህይወቱ በጁላይ 1951 ቢያበቃም ። ንጉሱ በጤና እክል ስላጋጠማቸው ልዕልት ኤልዛቤት እና የኤድንበርግ መስፍን ሁለቱም በህዳር 4 1951 በካናዳ የባህር ዳርቻ ጉብኝት ካደረጉ በኋላ ለፕራይቪ ካውንስል ተሹመዋል። በጥር 1952 መጨረሻ ላይ ፊሊፕ እና ሚስቱ የኮመንዌልዝ ህብረትን ለመጎብኘት ሄዱ። እ.ኤ.አ. የካቲት 6 ቀን 1952 በኬንያ ነበሩ የኤልዛቤት አባት ሲሞት እና ንግሥት ሆነች። በሳጋና ሎጅ ለኤልዛቤት ዜናውን የሰራው ፊሊፕ ነበር እና የንጉሣዊው ፓርቲ ወዲያውኑ ወደ ዩናይትድ ኪንግደም ተመለሰ። እ.ኤ.አ. በታህሳስ 5 ቀን 1952 ፊሊፕ የፍሪሜሶናዊነት ንጉሣዊ ድጋፍን ወግ እንደሚጠብቅ ግልፅ አድርጎ ለሟች ንጉስ የገባውን ቃል ኪዳን በማክበር በአምላኪው የባህር ኃይል ሎጅ ቁጥር 2612 ወደ ፍሪሜሶናዊነት ተጀመረ። ነገር ግን፣ በ1983 አንድ ጋዜጠኛ እንደጻፈው፣ ሁለቱም የፊሊፕ አጎት፣ ሎርድ ሙንተባተን እና ንግሥቲቱ እናት ስለ ፍሪሜሶናዊነት መጥፎ አመለካከት ነበራቸው። ፊሊፕ ከተነሳ በኋላ በድርጅቱ ውስጥ ምንም ተሳትፎ አልነበረውም. ምንም እንኳን የንግሥቲቱ አጋር ቢሆንም፣ ፊሊፕ በጊዜው የብሪቲሽ ፍሪሜሶናዊነት ግራንድ መምህር ተደርጎ ሊሆን ይችላል፣ የንግሥቲቱ ዘመድ፣ ኤድዋርድ፣ የኬንት መስፍን፣ ያንን ሚና በ1967 ወሰደ። የፊልጶስ ልጅ ልዑል ቻርልስ ፍሪሜሶናዊነትን ፈጽሞ አልተቀላቀለም። የንግስት ሚስት ኤልዛቤት ወደ ዙፋን መምጣቷ የንጉሣዊውን ቤት ስም ጥያቄ አስነስቷል፣ ምክንያቱም ኤልዛቤት በትዳር ጊዜ የፊልጶስን የመጨረሻ ስም ትወስድ ነበርና። የዱክ አጎት፣ የበርማው ኤርል ማውንባተን፣ የ ቤት የሚለውን ስም ደግፈዋል። ፊሊፕ ከባለ ሁለት ማዕረግ በኋላ የኤድንበርግ ቤትን ሀሳብ አቀረበ። የኤልዛቤት አያት ንግሥት ሜሪ ይህንን በሰማች ጊዜ የብሪታንያ ጠቅላይ ሚኒስትር ዊንስተን ቸርችልን አሳወቀቻቸው። በኋላም ንግሥቲቱ የንጉሣዊው መንግሥት የዊንሶር ቤት በመባል እንደሚታወቅ የሚገልጽ የንግሥና አዋጅ እንድታወጣ መከረች። ፊልጶስ "እኔ ደም አፍሳሽ አሜባ እንጂ ሌላ አይደለሁም:: እኔ ብቻ ነኝ በአገሪቱ ውስጥ ስሙን ለልጆቹ እንዳይሰጥ የተከለከልኩት" ሲል ተናገረ። እ.ኤ.አ. እ.ኤ.አ. እ.ኤ.አ. እንደ ሮያል ከፍተኛነት ወይም እንደ ልዕልት ወይም ልዕልት የተሰየመ። ምንም እንኳን ንግስቲቱ በእንደዚህ ዓይነት ለውጥ ላይ “በፍፁም ልቧን ያዘጋጀች” እና በአእምሮዋ ውስጥ የነበራት ቢመስልም ፣ የተከሰተው ልዑል አንድሪው (የካቲት 19) ከመወለዱ 11 ቀናት በፊት ነው ፣ እና ከሶስት ወር የረዘመ የደብዳቤ ልውውጥ በኋላ ነበር ። የሕገ መንግሥት ኤክስፐርት ኤድዋርድ ኢዊ (እንዲህ ያለ ለውጥ ከሌለ የንጉሣዊው ልጅ በ‹‹› ይወለዳል ብሎ የተናገረው) እና የኢዊን ክርክር ለማስተባበል የሞከሩት ጠቅላይ ሚኒስትር ሃሮልድ ማክሚላን። ወደ ዙፋኑ ከወጣች በኋላ ንግሥቲቱ ዱክ በአጠገቧ “በሁሉም አጋጣሚዎች እና በሁሉም ስብሰባዎች ላይ በፓርላማ ሕግ ካልተደነገገው በስተቀር” “ቦታ ፣ የበላይነት እና ቀዳሚነት” እንዲኖራት ንግሥቲቱ አስታውቃለች። ይህ ማለት ዱክ ከልጁ የዌልስ ልዑል፣ ከብሪቲሽ ፓርላማ በይፋ ካልሆነ በቀር ቅድሚያ ሰጠው ማለት ነው። እንደ እውነቱ ከሆነ ግን ፓርላማው የገባው ንግስቲቱን ለዓመታዊው የፓርላማ መክፈቻ ንግሥት ሲያጅብ ብቻ ነበር፣ እዚያም በእግሩ ሄዶ ከጎኗ ተቀምጧል። ለዓመታት ከተወራው በተቃራኒ ንግሥቲቱ እና ዱክ የኤልዛቤት የግዛት ዘመን ፈተናዎች ቢገጥሟቸውም በትዳራቸው ጊዜ ሁሉ ጠንካራ ግንኙነት እንደነበራቸው በውስጥ አዋቂዎች ተነግሯል። ንግስቲቱ በ2012 የአልማዝ ኢዮቤልዩ በዓልን ምክንያት በማድረግ ባደረጉት ንግግር ልዑል ፊሊጶስን “የቋሚ ጥንካሬ እና መመሪያ” በማለት ጠቅሳዋለች።ልዑል ፊሊፕ የፓርላማ አበል (ከ 1990 ጀምሮ የ £ 359,000 የህዝብ ተግባራትን ለመፈጸም ኦፊሴላዊ ወጪዎችን ለማሟላት ያገለግላል. የጡረታ አበል በ 2011 ሉዓላዊ ግራንት ህግ መሰረት በንጉሣዊው ፋይናንስ ማሻሻያ ምንም አልተነካም. ጥቅም ላይ ያልዋለ ማንኛውም የአበል ክፍል ኦፊሴላዊ ወጪዎችን ለማሟላት ለግብር ተጠያቂ ነበር, በተግባር, ሙሉው አበል ለኦፊሴላዊ ተግባራቱ የገንዘብ ድጋፍ ይውል ነበር. ከንግሥቲቱ ጋር በመሆን፣ ፊሊፕ ባለቤቱን ሉዓላዊነት በሚያደርጋቸው አዳዲስ ተግባራቶች ውስጥ ደግፋለች፣ እንደ በተለያዩ አገሮች የፓርላማ መክፈቻ ንግግሮች፣ የግዛት ራት ግብዣዎች እና የውጭ ሀገር ጉብኝቶች ባሉ ሥነ ሥርዓቶች ላይ አብሯት ነበር። የዘውድ ኮሚሽነር ሊቀመንበር እንደመሆናቸው መጠን በክብረ በዓሉ ላይ የሚሳተፉትን ወታደሮች ጎብኝተው በሄሊኮፕተር በመብረር የመጀመሪያው የንጉሣዊው ቤተሰብ አባል ነበሩ። ፊልጶስ ራሱ የዘውድ አገልግሎት ላይ ዘውድ አልተጫነም ነገር ግን በኤልሳቤጥ ፊት ተንበርክካ እጆቿን ከዘራ ጋር በማያያዝ ‹የሕይወትና የአካል ጉዳተኛ ሰው› ለመሆን ማለላት።እ.ኤ.አ. በ1950ዎቹ መጀመሪያ ላይ አማቱ ልዕልት ማርጋሬት የተፋታችውን ትልቅ ሰው ፒተር ታውንሴንድ ለማግባት አስባ ነበር። ጋዜጠኞቹ ፊልጶስን በጨዋታው ላይ በጠላትነት የከሰሱት ሲሆን “ምንም ያደረግኩት ነገር የለም” ሲል መለሰ። ፊልጶስ ጣልቃ አልገባም, ከሌሎች ሰዎች ፍቅር ህይወት መራቅን መርጧል. በመጨረሻም ማርጋሬት እና ታውንሴንድ ተለያዩ። ለስድስት ወራት፣ ከ1953–1954፣ ፊሊፕ እና ኤልዛቤት የኮመንዌልዝ ህብረትን ጎብኝተዋል። ልክ እንደበፊቱ ጉብኝቶች, ልጆቹ በብሪታንያ ውስጥ ቀርተዋል.እ.ኤ.አ. በ 1956 ዱክ ከኩርት ሀን ጋር ለወጣቶች "ለራሳቸው እና ለማህበረሰባቸው የኃላፊነት ስሜት" ለመስጠት የ "ዱክ ኦፍ ኤድንበርግ ሽልማት" አቋቋሙ። በዚያው ዓመት የኮመንዌልዝ የጥናት ጉባኤዎችንም አቋቁሟል። እ.ኤ.አ. ከ1956 እስከ 1957 ፊሊፕ አዲስ በተቋቋመው ኤችኤምአይ ብሪታኒያ ተሳፍሮ አለምን ተዘዋውሮ በ1956 የበጋ ኦሎምፒክ በሜልበርን ከፍቶ አንታርክቲክን ጎብኝቶ የአንታርክቲክ ክበብን አቋርጦ የመጀመሪያው ንጉስ ሆነ። ንግስቲቱ እና ልጆቹ በእንግሊዝ ቆዩ። በጉዞው የመልስ ጨዋታ የፊልጶስ የግል ፀሃፊ ማይክ ፓርከር በሚስቱ ለፍቺ ከሰሱ። ልክ እንደ ፣ ፕሬስ አሁንም ፍቺን እንደ ቅሌት ገልጿል፣ እና በመጨረሻም ፓርከር ስራውን ለቋል። በኋላ ላይ ዱክ በጣም ደጋፊ እንደነበረች ተናግሯል እናም “ንግሥቲቱ በዚህ ጊዜ አስደናቂ ነበረች ። ፍቺን እንደ ሀዘን ትቆጥራለች ፣ እንደ ተንጠልጣይ ወንጀል አይደለም ። በአደባባይ የድጋፍ ትርኢት ንግስቲቱ ፓርከርን የሮያል ቪክቶሪያ ትዕዛዝ አዛዥ ፈጠረች።

9598

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%B0%E1%88%A8%E1%89%B5%20%E1%8B%88

ተረት ወ

ወልዶ አይስም ዘርቶ አይቅም ወረቱን የተቀማ ነጋዴ ዋግ የመታው ስንዴ ወሬኛ ሚስት ዘርዛራ ወንፊት ወራጅ ውሀ አይውሰድህ ሟች ሽማግሌ አይርገምህ ወሬ ቢነግሩህ መላ ጨምር ወሬ ቢያበዙት ባህያ አይጫንም ወርቅ የያዘ ቀበዝባዛ እህል የያዘ ፈዛዛ ወርቅ የጫነች አህያ ስትገባ የማይፈርስ ግርግዳ የለም ወስፌ ቢለግም ቅቤ አይወጋም ወንዝ ለወንዝ መቀደስ ያረፈ ሰይጣን መቀስቀስ ወንዝ ለወንዝ ሩዋጭ የሰው በግ አራጅ ወንድ ልጅ ተወልዶ ካልሆነ እንዳባቱ ስጡት አመልማሎ ይፍተል እንደናቱ ወንድ ልጅ እና ቢላዋ ጮማ ይወዳሉ ወንድ ሊበላ የሴት ሌባ ወንድ ልጅ በተሾመበት ሴት ልጅ ባገባበት ወንድ ልጅ ለፈረስ ሴት ልጅ ለበርኖስ ወንድ ልጅ አንድ ቀን እንደ አባቱ አንድ ቀን እንደ እናቱ ወንድ ባለ በእለት ሴት ባለች በዓመት ወንድ እንደያዙት ነው ወንድ ከዋለበት ከብት ከተስማራበት ወዛም ገማ ቢለው የነጭ ወሬ ነው አለው ወይ አበዳሪ ወይ ተበዳሪ ይሞታል ወይ አታምር ወይ አታፍር ወይዘሪትነት ያንድ ቀን ርቀት ወይ ዘንድሮ ! አለች ቀበሮ ወይኖ አረሰው ወይኖ ጎረሰው ወደሽ ከተደፋሽ ቢረግጡሽ አይክፋሽ ወደሽ ነው ቆማጢት ንጉስ ትመርቂ ወደቀ ሲሉ ተሰበረ ነው ወደው የዋጡት ቅልጥም ከብርንዶ ይጥም ወዳጅ ይመጣል ከራያ ጠላት ይወጣል ከጉያ ወገኛ ቀበሌ ወረዳ (ከፍተኛ) መሆን ያምራታል ወግ ነው ሲዳሩ ማልቀስ ወጠጤ ለወጠጤ ቢማከሩ እንዳይታረዱ ወጡ ሳይወጠወጥ ወስከምቢያው ቂጥጥ ወጣ ወጣና እንደ ሸንበቆ ተገነደሰ እንደ ሙቀጫ ወጥን ማን ያውቃል ቢሉ ቀላዋጭ ወጥን የሚጨርስ መጎራረስ ሴትን የሚያስመታት መመላለስ ወጪ ያዘዘባት ጥቁር ሴት አንገቷን ትነቀሳለች ወጭትና ሴት ሲከናነቡ ይሻላል ወፍ እንዳገርዋ ትጮሀለች ወፍጮና ሴት መቼም አይሞላለት ዋቢ ያለው ያመልጣል ዋቢ የሌለው ይሰምጣል ውሀ ለሚወስደው ሰው በትርህን እንጂ እጅህን አትስጠው ውሀ ለቀደመ ግዳይ ለፈለመ ውሀ ለወሰደው ካሳ አይከፍልም ውሀ ለወሰደው ፍለጋ የለውም ውሀ ሊያንስ ሲል ይገማል ሰው ሊያንስ ሲል ይኮራል ውሀ ላነቀው ባለቤቱ ላላወቀው መድሀኒት የለውም ውሀ ልትቀዳ ሄዳ እንስራዋን ረስታ መጣች ውሀ መልሶ ውሀ ቀልሶ ውሀ መመለስ ወደ ሌላ ማፍሰስ ውሀ ምን ያስጮኸዋል ድንጋይ ውሀ ምን ያገሳ ድሀ ምን ያወሳ ውሀ ሲወስድ እያሳሳቀ ነው ውሀ ሲደርቅ ይሸታል ሰው ሲከዳ ይወሸክታል ውሀ ሲጎድል ተሻገር ዳኛ ሲገኝ ተናገር ውሀ በለዘብታ ድንጋይ ይፈነቅላል ውሀ በብልሀት ይቆላል በእሳት ውሀ በእሳት ሰስ በዳገት ውሀ ቢወቅጡት መልሶ እንቦጭ ነው ውሀ ቢወቅጡት እንቦጭ ውሀ ቢደርቅ አሳ ያልቅ ውሀ ቢጠቅምህም ማእበሉን አትመኝ ውሀና ገደል እያሳሳቀ ይወስዳል ውሀና ጠጅ እኩል ይጠጣሉ ውሀን መመለስ ወደ ሌላ ማፍሰስ ውሀን ምን ያስጮኸዋል ድንጋይ ውሀ አያንቅ ነገር አያልቅ ውሀ እድፍን ያጠራል ትምህርት ልብን ያጠራል ውሀ ከነቁ አባባ ከአጽቁ ውሀ የሚወስደው ሰው አረፋ ይጨብጣል ውሀ የጥቅምት ነበርሽ ታዲያ ማን ይጠጣሽ ውሀ ጭስ ክፉ ሴት ሰውን ያበራሉ ከቤት ውሀ ጭስና ክፉ ሴት ሰውን ያባርራሉ ከቤት ውሀውም እንዳይደርቅ አሳውም እንዳያልቅ ውሀውም እንዳይደርቅ አሳውም እንዳያልቅ አድርጎ ነው እርቅ ውል አያወላውል ምላት አያሻግር ውል ያዋውላል ታንኳ ያሻግራል ውል ያዋውላል ታንኳ ያሻግራል አቧራ ያስላል ውስጥ ውስጡን ድመትም አውሬ ነች ውሻ ምን አገባት እርሻ ውሻ በሰፈሩ ጅብ ነው ውሻ በቀደደው ድመት ተከተለች ውሻ በቀደደው ጅብ ይገባል ውሻ በበላበት ይጮሀል ውሻን በርግጫ ማለት እንካ ስጋ ማለት ውሻ የጌታውን ጌታ አያውቅም ውሽማዋን ብታይ ባልዋን ጠላች ውጣ ያለው ብር ግርግዳ ሲፍቅ ያድራል ውጣ ያለው ገንዘብ ግርግዳ ሲቧጥጥ ያድራል ውጣ ያለው ገንዘብ ግርግዳ ሲጭር ያድራል]]

40227

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%80%E1%8B%B3%E1%88%9B%E1%8B%8A%20%E1%88%9D%E1%8A%92%E1%88%8D%E1%8A%AD

ቀዳማዊ ምኒልክ

ቀዳማዊ ምኒልክ የኢትዮጵያ የመጀመሪያው ሰሎሞናዊ ንጉሥ ናቸው ተብሎ ይታመናል። ደግሞ ይዩ የኢትዮጵያ ነገሥታት የኢትዮጵያ ነገሥታት ቤተ እስራኤላውያን እነማን ናቸው? ታሪኩን ለመረዳት ከጌታችን ልደት በፊት በእስራኤል ላይ ነግሦ የነበረውን የንጉሥ ዳዊት ልጅ የሆነውን የጠቢቡ ሰሎሞንን ታሪክ እና በኢትዮጵያ/በአቢሲኒያ የነገሠችውን የንግሥተ ሳባን ታሪክ ማየት ግድ ይለናል። እንድሁም ታራኩ ከታቦተ ፅዮን አመጣጥ ጋር ቀጥተኛ የሆነ ግንኙነት ያለው ሲሆን በመጽሐፈ ነገሥት ቀዳማዊ ምዕራፍ 10 ላይ እና በሌሎች አዋልድ መጻሕፍት ላይ ተፅፎ እናገኜዋለን። ጌታችን በማቴዎስ ወንጌል ምዕራፍ 12:42 ላይ "ንግሥተ ዓዜብ በፍርድ ቀን ከዚህ ትውልድ ጋር ተነሥታ ትፈርድበታለች፤ የሰሎሞንን ጥበብ ለመስማት ከምድር ዳር መጥታለችና" በማለት የጠቀሳት ንግሥተ ማክዳ ወይም ንግስተ ሳባ በወቅቱ የኢትዮጵያን/የአቢሲኒያን ሕዝብ የምታስተዳድር ንግሥት ነበረች፡፡ እንድሁም በጊዜው በእስራኤል ላይ ነግሦ የነበረውን የሰሎሞንን መንፈሳዊ ጥበብ በነጋደዎች በኩል ትሰማ ነበር። ዕለት ዕለትም የሰማችውን የሰሎሞንን ጥበብ እና ዝና ለማየት ትጓጓ ነበር፡፡ በዚህም የተነሣ የሰሎሞንን ጥበብ በአካል ታይ ዘንድ፣ በእንቆቅልሽ ትፈትነው ዘንድ፣የሁለቱን አገራት ግንኙነት ታጠናክር ዘንድ በማሰብ ታምሪን በተባለ ነጋደ መሪነት ወደ ኢየሩሳሌም ተጓዘች፡፡ (መጽሐፈ ነገሥት ቀዳማዊ 10:1፤) ያለ አንዳች መሰናክልም ተጉዛ ኢየሩሳሌም ደረሰች፡፡ ለታቦተ ጽዮን ክብርና ለንጉሥ ሰሎሞንም ገጸ በረከት አቀረበች፡፡ ንጉሥ ሰሎሞንም እርሷንና ተከታዮቿን በጥሩ መስተንግዶ ተቀበላቸው፡፡ ንግሥት ሳባም የቤተ መንግሥቱን ሥርዓት ሥጋዊና መንፈሳዊ ጥበቡንም ሁሉ አስተዋለች። የጠየቀችውን እንቆቅልሽ ሁሉ ፈታላት፤ ሊፈታላት ያልቻለውና ከንጉሡ የተሰወረ ነገርም አልነበረም።" ንጉሡንም አለችው፦ "ስለ ነገርህና ስለ ጥበብህ በአገሬ ሳለሁ የሰማሁት ዝና እውነት ነው። እኔም መጥቼ በዓይኔ እስካይ ድረስ የነገሩኝን አላመንሁም ነበር፤ እነሆም፥ እኩሌታውን እንኳን አልነገሩኝም ነበር፤ ጥበብህና ሥራህ ከሰማሁት ዝና ይበልጣል።" አለችው። 1ኛ ነገሥት 10፥6-7 ንግሥተ ሳባ/ማክዳ በኢየሩሳሌም ቆይታዋ ከንጉሥ ሠሎሞን ቀዳማዊ ምኒልክን ፀነሰች፡፡ ወደ ኢትዮጵያም ተመልሳ ልጇን ምኒልክን ወለደች፡፡ ቀዳማዊ ምኒልክ በሀገሩ/በኢትዮጵያ ተወለዶ 12 ዓመት በሆነው ጊዜ ከእናቱ የተሰጠውን ለንጉሥ ሰሎሞንና ለታቦተ ጽዮን እጅ መንሻ ይዞ ወደ ኢየሩሳሌም ተጓዘ፡፡ ንግሥተ ሳባም ለንጉሥ ሠሎሞን “ንጉሥ ሆይ ልጄ ምኒልክ ሙሴ የጻፋቸውን ሕግጋትና ሥርዓተ ክህነት አስተምረህ ላክልኝ፡፡” የሚል መልእክትም አብራ ልካ ነበር፡፡ ቀዳማዊ ምኒልክም በኢየሩሳሌም ከአባቱ ዘንድ ለሦስት ዓመት ያህል የሙሴን መፃህፍት፣ ሕገ መንግሥትን፣ ሥርዓተ ክህነትንና የዕብራይስጥን ቋንቋ ከሊቀ ካህናቱ ከሳዶቅ እየተማረ ከቆየ በኋላ፤ ንጉሥ ሠሎሞን ልጁ ሮብኣም ገና ስድስት ዓመቱ ነበርና ምኒልክን አልጋ ወራሽ ሊያደርገው ቢያስብም ምኒልክ ግን ፈቃደኛ ስላልሆነና ወደ አገሩ ለመመለስ በመፈለጉ ምክንያት በካህኑ ሳዶቅ ቅብዓተ ንግሥ ተፈፅሞለት፤ ከአስራ ሁለቱም ነገደ እስራኤላውያን የተውጣጡ 12,000 ከሚሆኑ የእስራኤል ሌዋውያን ካህናት እና ከቤተመንግሥት ሹማምንቶች የበኩር ልጆች ጋር ወደ አገሩ/ኢትዮጵያ ላከው፡፡ የእስራኤል የበኩር ልጆችም ወደማናውቀው አገር ስንሄድ ታቦተ ፅዮንን ትረዳናለችና እሷን ሳንይዝ አንሄድም በማለት ተመካክረው የእግዚአብሔርም መልካም ፈቃድ ሆኖ ምንልክም ሆነ ሌሎች እስራኤላውያን ሳያውቁ በሙሴ እጅ የተቀረፀችውን ፅላት ይዘዋት ወደ ኢትዮጵያ መጡ፡፡ ንግሥት ሳባም ታቦተ ጽዮን መምጣቷን ስትሰማ ለእግዚአብሔር መስዋዕት አቀረበች፡፡ ሰዎችን መርጣ ታቦተ ጽዮንን እንዲጠብቁ አድርጋለች፡፡ የመንግሥቱን ሥልጣን በሙሉ ለቀዳማዊ ምኒልክ አስረክባ ከዚህ ዓለም በሞተ በተለየች ጊዜ በዚያው በአክሱም ተቀብራለች፡፡ ለእስራኤላውያን ብዙ ተአምራትን ያደረገች ይህችም ፅላት ለ3000 ዓመታት ያህል እስከዛሬ ድረስ በኢትዮጵያ በአክሱም ፅዮን ማርያም ትገኛለች፡፡ ታሪኩን ወደ ዋናው ርዕሳችን (ቤተ እስራኤላውያን) ስናመጣው እንድህ ነው። የመጀመሪዎቹ ቤተ እስራኤላዊያን ከእየሱስ ክርስቶስ ልደት በፊት ከንጉሥ ሠሎሞንና ከንግሥት ሳባ ልጅ (ከቀዳማዊ ምንልክ) ጋር ወደ ኢትዮጵያ የገቡ የእስራኤል የሹማምንቶች የበኩር ልጆች ናቸው። በጊዜው የሰፈሩትም በኤርትራ፣በአክሱም ትግራይ አካባቢዎች ይኖሩ የነበረ ሲሆን፤በኢትዮጵያ የክርሥትና ሃይማኖት የሀገሪቱ ብሔራዊ ሀይማኖት ሁኖ በታወጀበት ወቅት፣ የክርስትናን ሃይማኖትን አንቀበልም በማለታቸው ምክንያት ከአክሱም ተባረው በወገራ፣ ደምቢያ፣ ጭልጋ፣ ጣና ሀይቅ ዳር፣ እና በሰሜኑ ተራራማ ቦታዎች ሰፍረዋል። በህገ ኦሪት የሚመራ የራሳቸውን ስርወ መንግስትም አቋቁመዋል።

52615

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%B0%E1%88%8E%E1%88%9E%E1%8A%95%20%E1%8B%B4%E1%88%AC%E1%88%B3

ሰሎሞን ዴሬሳ

በ1995 ዋሽንግተን ዲሲ ሰለ ቀጣዩ ዓለም ወይም ከሞት ቡሃላ ስላለው ህይዎት ተጠይቆ የሰጠው ምላሽ ነበር። ሲመለከቱት ይበልጥ ጥያቄ የሚያጭር ማንነት ያለው፣ በዘመናዊ የኢትዮጲያ ስነ-ፁሑፍ ውስጥ አማፂ ሊባል የሚችል ስብዕና ያለው ሙግትና ተጠየቅን የሚወድ እንዲሁም ግጥም ማለት ቤት ሲመታ ብቻ ሳይሆን ቤት ሳይመታ ጭምር መሆኑን ከኦረምኛ ቋንቋ ወለሎን በመውሰድና ለአማረኛው የግጥም ስልት የሰተዋወቀና ያረጋገጠ ታላቅ የስነ-ፁሑፍ ሰው ጋሽ ሰለሞን ደሬሳ። የዘርፈ ብዙ ሙያ ባለቤቶች ስለሆነው ጋሽ ሰሎሞን ደሬሳ ከወለጋ እስክ አዲስ አበባ፣ ከዚያም ከፈረንሳይ እስክ አሜሪካ ያሳለፋቸውን የሂዎት ተሞክሮ ላስቃኛችሁ። ጋሽ ሰሎሞን ደሬሳን ለመግለፅ ደራሲ፣ገጣሚ፣ጋዜጠኛ፣የስነ-ጥበብ ሃያሲ፣ተፈላሳፊ፣መምህር፣አማካሪ….እያልን መቀጠል እንችላለን።በ1964 ባወጣዉ “ልጅነት” በተሰኘው አፈንጋጭ ዘይቤ በነበረው የግጥም መድብሉ ምክኒያት ለበርካቶች ገጣሚነቱ ይጎላል።ይህ ስሙን የተከለበት መድብሉ ብዙ የወዛገበና ትችት የዘነበበት ቢሆንም ባልታሰበ መንገድ ለደራሲው የገጣሚነት ማረጋገጫ ቡራኬዎች ነበሩ።ከዚያ በፊት በጋዜጠኝነቱ የሚታዎቀዉ ጋሽ ሰሎሞን የአዲስ የግጥም ስልት መሪ ለመሆን በቅቷል። ጋሽ ሰሎሞን የተወለደው በምዕራብ ወለጋ ዞን መናገሻ ከሆነቺው ጊምቢ ብዙም በማትርቀው ጬታ በተባለች መንደር ነበር። ወደ ቡሃለዉ ግጥም የፃፈላትን የትውልድ መንደሩን የለቀቀው ገና በአራት ዓመቱ ሲሆን አዲስ አበባ ካመጡት ቡሃላ ምንምንኳን ዘመዶቹ ትምህርት ቢያስገቡትም ትምህርት አለገባ ስላለው ተፈሪ መኮንን፣መደሃኒያለም እንዲሁም ዊንጌት የመሳሰሉ ትምህርት ቤቶችን አዳርሷል።ሰነፍ የተባለው ተማሪ ግን ገና በ16 ዓመቱ ቀ.ኃ.ሰ ዩኒቨርሲቲ ኮሌጅን እንደተቀለቀለ ይናገራል። ጋሽ ሰለሞን በዩኒቪርሲቲ ቆይታው የስነ-ፁሑፍና ፍልስፍና ትምህርቱን ቢጀምርም ትምህርቱን ሳያጠናቅቅ በኢትዮጰያ ሬድዮ የእንግሊዘኛ ዜና አንባቢ ሆኖ ለ 3ወራት እንዳገለገለ የነፃ ትምህት እድል አግኝቶ ወደ ፈረንሳይ አቀና።ምናልባትም የወደፊት ሂዎቱና አስተሳሰቡ ላይ ጉልህ ተፅዕኖ ካሳደሩበት መካከል ይህ የፈረንሣይ ኑሮው አንዱ ነው። ቱሉዝ በተባለች በደቡብ ፈረንሳይ በምትገኝ ከተማ ይማር የነበረው ጋሽ ሰለሞን ብዙን ጊዜ አውሮፓና ፓሪስን በመጎብኘት ያሳልፍ ነበር። ፈረንሳይ ውስጥ እነ ጀምስ ቦልደዊንና ቸሰተር ሃይምስን ከመሳሰሉ ታላላቅ የአሜሪካ ደራሲያን ጋር መዋሉ፣ከጃዝ ሙዚቀኞችና ከሰዓሊያን ጋር ሃሳብ መለዋወጡ፣የተለያዩ ሙዚየሞችና ጋለሪዎችን መጎብኘቱ የስነ-ጥበብ ግንዛቤውን በማዳበር በኩል እገዛ አድረገውለታል።ከገጣሚነቱ ባሻገር በሀገራችን ከሞቱ የስነ-ጥበብ ሃያሲ ሰዩም ወልዴ ሌላ የሚጠቀስ የዘርፉ ድንቅ ባለሙያ መሆኑ ይነገርለታል። ጋሽ ሰለሞን ፈረንሳይን የለቀቀው ሰዓሊ ጓደኛው እስክንድር በጎሲያን አሜሪካ ውስጥ ሊየገባ በመሆኑ ሚዜ ሆኖ አሜሪካ በማቅናቱ ነበር።የፈረንሳይ ትምህርቱን አቋርጦ አሜሪካ የገባው ጋሽ ሰለሞን ለመጨረሻ ጊዜ አውሮፓን ቢሰናበትም ፓሪስ ላይ በፈረንሳይኛ ግጥሞች ፅፎ የተወሰኑት ታትመውለት ነበር።ለመጀመሪያ ለአንዲት የአዲስ አበባ ኮርዳ አፍቃሪ 10 ሳንቲም ተከፍሎት የግጥም ስንኞችን ሀ ብሎ መደርደር የጀመረው ጋሽ ሰለሞን “ኪነጥበብ ለኪነጥበብነቱ” የሚለዉን የኪነጥበብ መርህ እንደሚከተል ይነገርለታል። በአሜሪካ ቆይታው በቅድሚያ ወደ ካሊፎርኒያ በማቅናት ከጌታሁን አምባቸው ጋር በጋራ በመሆን በቴፕ እየቀረፁ አማረኛ ማስተማር ጀመሩ። ይህ በንዲህ እንዳለ እሱን ጨምሮ 11 ኢትዮጵያውያን የተሳተፉበት “ኢትየጵያን ዲክሽነሪ” ላይ አሻራዉን አሳርፏል። ምን ይሄ ብቻ ከሉካንዳ ጀምሮ እስከ ተባበሩት መንግስታት ድርጅት ባሉት ቦታዎች ሰርቷል።እዚያ እያለ ለኢትዮዮጵያ ሬድዮ ለወጣው ክፍት የስራ ቦታ ተወዳድሮ በማለፉ ወደ ሀገሩ ተመልሶ በድጋሚ ኢትዮጵያ ሬድዮ ተቀጥሯል። እንዲሁም የኢትዮጲያ ሬድዮንና ቴለቪዥን ምክትል ሥራ አስኪያጅ ሆኖም አገልግሏል። ጋሽ ሰለሞን የጋዜጠኝነትና የስነ-ፅሑፍ ችሎታውን ይበልጥ ያስመሰከረው ከ1950ዎቹ ጀምሮ አዲስ ሪፖርተርና በተባለው የእንገሊዘኛ መፀሄቶችና መነን በመሳሰሉ የአማረኛና የእንግሊዘኛ ህትመቶች ላይ በሚያሰፍራቸው መጣጥፎች ነበር። እነዚህ የፅሁፍ ተሞክሮቹና የአፃፃፍ ልምዶቹ ወደቡሃላው የታዎቀበትን የግጥም ስልት ለመሞከርም መንደርደሪያ ሆነውታል። ጋሽ ሰለሞን በ1965ዓ.ም ወደ አሜሪካ እንደተጓዘ በሃገራችን የመንግስት ለውጥ በመደረጉ በነበረበት መቅረትን መርጧል። በደርግ ስረዓት ወቅት ስለኢትዮጵያ ከመገናኛ ብዙኃን ከሚሰማው በስተቀር ሀገሩን አይቶ የማያቀው ጋሽ ሰለሞን ደርግ ከወደቀ ቡሃላ ሀገሩን ከመጎብኘቱም በላይ በ1991በቤህራዊ ቴያትር አዳራሽ ለአድናቂዎቹ ግጥሞቹን አንብቧል።ጋሽ ሰለሞን በአሜሪካን ኑሮው ከስነ-ፁሁፍ ይልቅ ወደ መምህርነቱ አድልቶ ነበር። እንደገና ዩኒቨርሲቲ በመግባትም በምስራቃዊያን ፍልስፍናና አሜሪካን ስነ-ፀሁፍ የመጀመሪያ ድግሪውን አግኝቷል። እሱ የመጀመሪያ ድግሪ ብቻ ቢኖረውም ከሚያስተምራቸውና ከሚያማክራቸው መካከል የድህረ ምረቃ ተማሪዎችም ይገኙበት ነበር።ተማሪዎቹ የክፍሉ ጓደኞቹ ብቻ ሳይሆኑ በተለያየ የስራ መስክም ተሰማርተው የጠበቀ ወዳጂነት ነበረው። ጋሽ ሰለሞን ከ19 ዓመታት በፊት መስከረም 1991ዓ.ም ከሪፓርተር መፀሄት ጋር ባደረገው ቃለ ምልልስ ስለትምህርቱ፣ ስለጓደኞቹ፣ሰለግጥሞቹ፣ስለኢትዮጲየ ስነፅሁፍ፣ስለመንፍሳዊነት፣ስለኢትዮጲያዊያንና ቤሄረሰቦቿ እንዲሁም ስለጋዜጠኝነት ሰፋ ያል ሐተታ ሰጥቶ ነበር።ለትውስታችን ይረዳን ዘንድ ስለመንፈሳዊነት፣ ሰለግጥሞቹ እንዲሁም ስለጋዜጠኝነት ያሰፈራቸውን ላሰዳሳችሁ። ከ1000 በላይ የሃይማኖት መፀሃፍትን ብቻ ያነበበዉ ጋሽ ሰለሞን መንፈሳዊው እሳቤው ከኢትዮጲያዊያን እሳቤ ጋር እጅጉን ከመቃረኑም በላይ ለሱ እስልምናና ክርስትና እንደ ሀይማኖት አይቆጥራቸውም ይልቁንም እሱ መንፈሳዊነት ሰለሚለዉና አንደ ለዩ ሰለሞንን ስለመፍጠር ትረጉም ስለሚሰጠው እሳቤው የደላል።በ1995 ከያሬድ ጥበቡ ጋር ባደረገው ቆይታ እግዛብሔር የሚውደውን እንደሚቀጣ እንዲሁም አብዛህኛው ኢትዮጵያዊ ሰለሚየምንበትና ፈጣሪ ስለሚዎደን ይቀጣናል ስለሚሉት እምነት ሲጠይቀው ጋሽ ሰለሞን የሰጠው መልስ እንዲህ በማለት ነበር። “እንደኔ አስተሳሰብ ስለተዎደድን ነው የምንረገጠው የሚለው በተለይ ከአይሁዶች የዎረስነው ብሉይ ኪዳንባንቀበል፤ ከወደድከኝ የኔ ወንድም አትርገጠኝ፣ ጌታዬ ከዎደድከኝ አትርገጠኝ፣ ከረገጥከኝ ካጉላላሀኝ አልወድህም ብዬ እኔ ለራሴ ቆርጫለሁ።” እንደ ጋሽ ሰለሞን እይታ ግጥም ለመፃፍ ትንሽ ጥጋብ፣ ልበ ደንዳናነት እንዲሁም እብደት ያስፈልጋል።እንደሱ እሳቤ አንድ ፀሐፊ አንድ ደህና ነገር ከፃፈ ቡሃላ ህይዎቱ ካለተለዎጠ ድግግሞሽ ነው የሚፅፈው።አክሎም የሱ ግጥም ለማንበብ የሱን ድምፅ እንደሚሹ እንዲሁም መነሻው እሱ እንደሆነ ገልፆ በግርድፉ ለሱ ግጥም ማለት በግጥም የተፃፈፈ እንዲሰማን መሆኑን ይገልፃል። “በአጭሩ ለኔ እንደሚመስለኝ በስድ ንባብ የተፃፈ እንዲገባህ፣ በግጥም የተፃፈው እንዲሰማህ ነው።ገባህ አልገባህ ሁለተኛ ነገረ ይመስለኛል።ግጥምን የማነበው እንዲገባኝ ሳይሆን እንዲሰማኝ ነው።”በአጭሩ ለኔ እንደሚመስለኝ በስድ ንባብ የተፃፈ እንዲገባህ፣ በግጥም የተፃፈው እንዲሰማህ ነው።ገባህ አልገባህ ሁለተኛ ነገረ ይመስለኛል።ግጥምን የማነበው እንዲገባኝ ሳይሆን እንድመሠጥበት ነው” ጋሽ ሰለሞን የጋዜጠኝነት ተሞክሮውንና በወቅቱ የለውን የጋዜጠኞቹ እውነትን ለማወቅ ከቢሮክራሲዉ ጋር የሚያደረጉትን ትግል ገልፆ ባሁኑ ወቅት የሉት ድፍረት ይጎላቸዋል ሲልም ምልከታውን ጣል አድርጎል። ጋሽ ሰለሞን ከገዳሙ አብረሃ ጋር በመቀናጀት በአቢዎቱ ዋዜማ የነበረውን የፖለቲካ፣ኢኮኖማያዊ እንዲሁም መሃበራዊ አለመረጋጋት አስመልክቶ በ1961ዓ.ም በአዲስ ሪፖርተር ” ዘ ሀይፈኔትድ ኢትዮጵያ” በሚል ርዕስ በሁለት ክፍል ታትሞ በዎጣዉ አምድ በሁለት ዓለም ውስጥ ስለተፈጠረው ውጥረት ለመመርመር ሞክረዋል።ይህ ፅሁፍ እስካሁንም አግራሞትን ከማጫሩም በላይ ጋሽ ሰለሞን የተዋጣለት ሃያሲ መሆኑን ይመሰክራል።ባጠቃላይ ጋሽ ሰለሞን ደሬሳን የህይዎት ተሞክሮና የሚከተለውን ፍልስፍና ለመግለፅ እስካሁን የተጠቀሱት ባህርን በጭልፋ እንደመጭለፍ ይሆናልና በዚሁ መቋጨት አሰብኩ። የጋሽ ስበኃት አምቻ፣የነይልማ ደሬሳ ባለስጋ ብኩኑ ፈላስፋ ስደተኛው ገጣሚ ሰለሞን ደሬሳ በአሜሪካ ግዛት ሚኔሶታ ከተማ ሂዎቱን እየመራ ሳለ ባደረበት ፅኑ ህመም ሳቢያ ለ7 ወራት ሲታከም ቆይቶ ባሳለፍነው ጥቅምት 23,2010 በ80 አመቱ ላይመለስ አሸለበ።የአልጋ ቁራኛ እስከሆነበት ድረስ በሚኔሶታ ዩኒቨርሲቲ የሀይማኖት ንፅፅር መምህር የነበረው ጋሽ ሰለሞን የአንድ ሴት ልጅ አባት ሲሆን 3መፀሐፍትን ለአንባቢያን አበርክቷል። ስረዓተ ቀብሩም በኑዛዜው መሰረት በሚኔሶታ ከተማ በሚገኘው የባህር ዳርቻ ልጁ ፣ባለቤቱ እንዲሁም ወዳጆቹ በተገኙበት በግባዓተ ዕሳት ተፈፅሟልበዛሬው መሰናዷችን የንባብ ሰው ስለሆነው፣ግልፅ በሆነ አገላለፅ የተሰማውን የሚናገር፣ከፍተኛ የማድመጥ ክህሎት ስላለውና ምንም አይነት ቢሮክራሲ የማይዋጥለት እንዲሁም ከተሞክሮውና እውቀቱ ሳንቋደሰ የመለጠን ድንቅ ባለታሪክ ጋሽ ሰለሞን ደሬሳ ለመዳሰስ ሞክረናል።መሰናዶውን በማዘጋጀት ያቀረብኩላችሁ እኔ ኑሩ ሀሰን ስሆን እንደመረጃነት መፀሄት,ዋዜማ ሬዲዮ እንዲሁም በተለያየ ጊዜ ከተለያየ ሰው ጋር የደረገውን ቃለምልልስ በማሰባሰብ ነበር። ሳምንት ከተረኛ አዘጋጅ በአዲስ ታሪክ እስክንገናኝ ሰናይ ዕለተ ቅዳሜ ተመኘሁ ሰላም። በወለጋ ክፍለ አገር ጩታ በተባለች መንደር በ1929 ወይም በ1930 ዓ.ም. ተወለድኩ፡፡ በጣሊያን ጊዜ፡፡ አራት ዓመት ሲሞላኝ ዘመዶቼ ወደ አዲስ አበባ ይዘውኝ ስለመጡ አገሬ አዲስ አበባ ነው ማለት ይቀለኛል፡፡ ትምህርት አልገባ ብሎታል ተብዬ ያልገባሁበት ትምህርት ቤት የለም፡፡ በመጨረሻ አዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ ኮሌጅ በ16 ዓመቴ ገባሁ፡፡ እዚያም ከትምህርቱ ይልቅ ልጅ ሁሉ እንደሚያደርገው ጨዋታና መበጥበጥ ይበልጥብኝ ነበር፡፡ ክፍል ውስጥ የሚገኘውን ትምህርት አላጠናቅኩትም፡፡ ነገር ግን ዩኒቨርሲቲው ውስጥ ከሚገኙት ልጆች መጻሕፍት ቤቱን እንደኔ የተጠቀመበት ብዙ ተማሪ ያለ አይመስለኝም፡፡ ከዚያ ለሦስት ወራት የእንግሊዝኛ ዜና አንባቢ ሆኜ በአሁኑ ራዲዮ ኢትዮጵያ በቀድሞው ራዲዮ አዲስ አበባ ተቀጠርኩ፡፡ ከአለቃዩ ጋር በልጅነቴ የተነሳ አልተስማማንም፡፡ ወዲያው እንዳጋጣሚ ፈረንሣይ አገር ስኮላርሺፕ አገኘሁ፡፡ በዩኒቨርሲቲው ታሪክ በፈረንሣይኛ ቋንቋ ትምህርት የጅማሪ ክፍሎን ሦስት ጊዜ በተደጋጋሚ የወደቀ ቢኖር እኔ ብቻ ሳልሆን አልቀርም፡፡ ፈረንሣይኛ ይህን ያህል አላስቸገረኝም፡፡ ተማሪ ቤት ተመዘገብኩ፡፡ ፈረንሣይ አገር የዩኒቨርሲቲ ፈተና በዓመት አንድ ጊዜ ነው የምትፈተነው፡፡ የምማረው ቱሉዝ ነበርና እኔ አውሮፓ ውስጥ ስዞር ከርሜ አንድ ሦስት ወር ሲቀረው መጥቼ አጥንቼ አልፋለሁ፡፡ በኋላ ሰዓሊው እስክንድር በጎስያን ጥቁር አሜሪካዊት አላባማ ሊያገባ ስለነበር ለሱ ሚዜ ሆኜ አሜሪካ ሄድኩኝ፡፡ ሁለተኛ ወደ አውሮፓ አልተመለስኩም፡፡ ወደ ካሊፎርኒያ ሄጄ ካሊፎርኒያ ዩኒቨርሲቲ ሥራ አገኘሁ፡፡ በቴፕ እየቀረፁ ቋንቋ ማስተማር የመጀመሪያውን ክፍላቸውን ከጌታሁን አምባቸው ጋር እኔ ነበርኩ ያቋቋምኩት፡፡ ያላየሁት ገንዘብ እጄ ገባ፡፡ አማርኛ አስተምር ነበር፣ ይህን አሠራ ነበር፣ በኋላ ላይ ደግሞ ዎልፍ ሌስላው ‹‹ኢትዮጵያን ዲክሽነሪ›› ብሎ ያወጣትን አንድ አሥራ አንድ ኢትዮጵያውያን ሆነን ስንሠራ እሱ ሱፐርቫይዘር ነበር፤ በዚህ ሁሉ የማገኘው ገንዘብብ ኪሴን ሞላው፡፡ ከዚያ ወደ ኒዮርክ ሄድሁና ለአንድ ለሁለት ቀን ሉካንዳ ውስጥ ሥራ እሠራለሁ ብዬ ገባሁ፡፡ ገንዘቡ ጥሩ ነበር፤ ግን የሥጋው ሽታ ስለበዛ እሱን ጥዬ ወጣሁ፡፡ ግራና ቀኝ ስል በተባበሩት መንግሥታት ሥራ አገኘሁ፡፡ እዚያ እየሠራሁ አንድ ማስታወቂያ አየሁ፡፡ ‹‹የኢትዮጵያ ብሮድካስቲንግ ሰርቪስ ሠራተኛ ይፈልጋል›› የሚል ሲሆን፣ አሜሪካኖችም ሌሎችም ሲያመለክቱ እኔም አመለከትኩ፡፡ በቋንቋ ማወቅ ስለሆነ እኔ አማርኛ፣ ኦሮምኛ፣ ፈረንሣይኛ፣ እንግሊዝኛ እናገራለሁ፡፡ ትግርኛም ትንሽ ትንሽ እሰማ ነበር፡፡ በዚህ አሜሪካኖቹን አሸንፌ ተቀጥሬ መጣሁ፡፡ በእውነት ያደግሁት ራዲዮ ኢትዮጵያ ውስጥ ነው፤ ነፍሴን ያወቅሁት፡፡ ወደ መጨረሻ ከዚያ ስወጣ የራዲዮ የቴሌቪዥን ምክትል ሥራ አስኪያጅ ነበርኩ፤ ለአዲስ ሪፖርተር እንግሊዝኛ መጽሔት እሠራ ነበር ግጥም እፃፅፍ ነበር፡፡ እውነቱን ለመናገር እኔ ገጣሚ ነኝ ብዬ አስቤ አላውቅም ነበር፡፡ እንዲሁ በየቦታው እየተጻፈ (አሁንም እንዲሁ ነው) የጠፋው ጠፍቶ የተገኘውን ባለቤት ስብሰባ ካስቀመጣቸው ውስጥ ‹‹ልጅነት›› ወጣች፡፡ የቀሩትን እዚሁ ትቻቸው ሄድኩኝ፡፡ እንደ ሦስት ጅምር ተውኔቶች፣ የአጫጭር ልቦለድ ስብስቦችና ግጥሞች እዚሁ ቀረሁ፡፡ ዩኒቨርሲቲ ውስጥ ጽሑፍ አስተምር ስነበር ለብዙ ጊዜ አልጽፍም ነበር፡፡ ለእኔ ሁለቱ አንድ ላይ አልሄደም፤ አስቸገረ፡፡ የማስተምረው እና አንድ ላይ በማንኛውም አቅጣጫ ነው፡፡ አስተምር ነበር፡፡ ለማስተማር ኳሊፊኬሽን ኖሮኝ አያውቅም፡፡ ሳመለክት እንዳጋጣሚ እቀጠራለሁ ከዚያ ከተማሪዎቹ ጋር እየተማርኩ ነው የማስተምረው፡፡ የዛሬ አምስት ነው ስድስት ዓመት ገደማ ከዩኒቨርሲቲ ወጣሁ፡፡ ምክንያቱም የተማሪዎቼን ጽሑፍ ማረም ስለሰለቸኝ ነበር፡፡ ከዚያ ጀመርኩኝ፡፡ አሁንም የምሠራው ይህንኑ ነው፡፡ ከየትኛውም ተቋም ጋር ግንኙነት የለኝም፡፡ የማስተምረው በአንድ ቦታ ሳይሆን እየተዘዋወርኩ ነው፡፡ ተማሪዎቼን የማሰባስበው በአፍ ማስታወቂያና እርስ በርሱ እየተስማማ ከሚመጣው ነው፡፡ ያለኝ የባችለር ዲግሪ ነው የመጀመሪያ ዲግሪ ብቻ ነገር ግን የድህረ ምረቃ ተማሪዎችንም አስተምር ነበር፡፡ መጀመሪያ በዩኒቨርሲቲው ፕብሊክ ሄልዝ ኮሌጅ ውስጥ ከዚያ ደግሞ ገሽታልት ኢንስቲትዩት (የሳይኮሎጂ) ውስጥ በሳይኮሎጂ ለፒኤችዲ የሚሠሩትንም፣ ሶሻል ወርከሮችንም፣ ሳይካትሪስቶችንም አስተምር ነበር፡፡ አሁንም እንደዚህ ያሉ የግል ተሪማዎች አሉኝ፡፡ የባችለር ዲግሪዬን አዲስ አበባ ሳልጨርሰው ነው የሄድኩት፡፡ አሜሪካ ሄጄ የጨረስኩት ነው፡፡ እዚህ ዩኒቨርሲቲ ሳልጨርሰው ሳይሆን ዲግሬዬን ሳላገኝ የወጣሁት ነበረ፡፡ የምዕራባውያን ፍልስፍናን ክፍል ውስጥ በመማር ሳይሆን በማንበብ ምናልባት ኮሌጅ ለማስተርስ ከሚሠሩት ጋር እኩል ሳላነብ የቀረሁ አይመስለኝ፡፡ ስላልተፈተንኩበት ሳለማር ልል አልችልም፡፡ እዚያ ብሄድ አዲስ ነገር ካጋጠመኝ ብዬ በአንድ ስምንት ወር ውስጥ ጨረስኳት፡፡ ከሦስት ወር በኋላ እዚያው ካሊፎርኒያ ዩኒቨርሲቲ መልሰው ለማስተማር ቀጠሩኝ፡፡ መጀመሪያ ስቀጠር ሳስተምረው የነበረ ኮርስ ‹‹ሥነ ጥበብና ቴክኖሎጂ›› የሚል የራስ ፈጠራ የሆነ ነበር፡፡ ቴክኖሎጂው እየተሻሻለ ሲሄድ ሥነ ጥበቡን ይለውጠዋል፡፡ ሥነ ጥበቡ ደግሞ እየተሻሻለ ሲሄድ ለቴክኖሎጂው አዲስ መንገድ ይከፍታል፡፡ እና በዓለም ታሪክ ውስጥ ሥነ ጥበብና ቴክኖሎጂ የት የት ቦታ ነው የተገናኙት የሚለውን ማስተማር ጀመርሁ፡፡ የፈረንሳይ ሥነጽሑፍና እኔ[ለማስተካከል | ኮድ አርም] የፈረንሳይን ሥነ ጽሑፍ አነብም አጠናም ነበር፡፡ የደረሱበትን አላውቅም እንጂ በፈረንሣይኛ የጻፍኳቸው፣ ታትመው የወጡም ግጥሞች ነበሩኝ፡፡ አሁን ፈረንሣይኛው እየጠፋ ሄዷል፡፡ የቀሩኝ አማርኛ፣ እንግሊዝኛ ኦሮምኛ ናቸው፡፡ በኦሮምኛ እስካሁን አልጻፍኩም፡፡ በኔ ላይ ተፅዕኖ ያሳደረብኝ የፈረንሳይ ሥነ ጽሑፍ ሳይሆን ፓሪስ መኖሬ ነው፡፡ ፓሪስ ስደርስ 20 ዓመቴ ነበር፡፡ ፓሪስ ነፃ ክፍት ከተማ ስለነበርና ልጅ ስለበርኩ ቁልፉን የከተማው ከንቲባ እንደሰጠኝ ነው ያየሁት፡፡ በኋላ ትልልቅ የሆኑ ጸሐፊዎች፣ የሙዚቃ ሰዎች ሠዓሊዎች ነበሩ፡፡ እንዲያውም ላንድ አቫን ጋርድ የፈረንሣይ ጋለሪ ማንም ሳይሾመኝ ሥዕል አውቃለሁ ብዬ ገብቼ አንድ አማካሪ ሆኜ ያኔ የመረጥኳቸው ሠዓሊዎች አሁን በዓለም የታወቁ አሉ፤ ኢትዮጵያውያን ማለቴ አይደለም፡፡ ዋናው ተፅዕኖ ከነሱ ጋር መዋል መቻሌ ነው፡፡ ከጥቁር አሜሪካዎች ጋርም በጣም በጣም ቅርብ ነበርኩኝ በተለይ ከጃዝ ሙዚቀኞች ጋር፡፡ አሁንም በብዛት የምሰማው ሙዚቃ የኢትዮጵያ፣ ጃዝና ክላሲካል ሙዚቃ ነው፡፡ ከፈረንሣይ ጸሐፊዎች ጋርም ያለ ዕድሜዬና ያለ ዕውቀቴ እኩል ገብቼ ዋልኩኝ፡፡ በማንበብ ሳይሆን አብሮ በመዋል እንዳባቶች ሆነው አሳድገውኛል፡፡ ከፈረንሣይ፣ ከእንግሊዝ ከአሜሪካን ጸሐፊዎች ውስጥ ሪቻርድ ሪይት ለትንሽ አመለጠኝ፡፡ ግን የእሱ ጓደኞች ከሚውሉበት ነበር የምውለው፡፡ እነ ቸስተር ሃየምስ፣ ጀምስ ቦልድዊንና ስማቸውን ከማላስታውሳቸው ጸሐፊዎች ጋር አብሮ መዋል እኔንም ጸሐፊ ያደረገኝ መስሎኝ ነበር፡፡ ያሳደጉኝ እነሱ እንጂ የፈረንሣይ ዩኒቨርሲቲ አይደለም፡፡ በተጨማሪም ፓሪስ ከተማ አለች ከኢትዮጵያውያን ጓደኞቼ ጋር እየዋልኩኝ ወደ ሙዚየም፣ ቤተ መጻሕፍት፣ ቲያትር ቤት፣ ኮንሰርት እሄድ ነበር፡፡ ገንዘብ ብዙ አልነበረበኝም፡፡ በተለይ መጨረሻው ላይ ምንም አልነበረኝም፡፡ ከትሬንታ ላይ ሌሊት ሌሊት አትክልት እያወረድኩ ነበረ የምኖረው፡፡ ግን አንድ ሳንቲም ኪሴ ሳይኖር እንደ ሚሊየነር ልጅ ነው ፓሪስን የኖርኩባት፡፡ ከአዲስ አበባ ቀጥላ የትውልድ ከተማዬ የምትመስለኝ ፓሪስ ነች፡፡ የሥነ ጽሑፍ አቋም[ለማስተካከል | ኮድ አርም] ከብዙ ወጣት ደራስያን ጋር ከዮሐንስ አድማሱ፣ ብርሃኑ ዘርይሁን ጋር የተለየ አቋም ነበረኝ፡፡ ከዮሐንስ ጋር ከሥነ ጽሑፍ ይልቅ የጓደኝነት ግንኙነት ነበረን፡፡ በጣም በጣም አደንቀው የነበረና አሁንም የማደንቀው የአማርኛ ባለቅኔ ብዬ የምገምተው ገብረክርስቶስ ደስታ ነው የተረሳ፡፡ የተረሳ ስል ግጥሞቹ ተሰብስበው በመጽሐፍ መልክ አልወጡም፡፡ ከአቶ መንግሥቱ ለማ ጋርም ጓደኞች ነን፡፡ አንዳንዶቹን ግጥሞቹን በጣም አደንቃቸው ነበር፡፡ እሱ እኔ ላይ ተፅዕኖ ሳይኖረው አይቀርም ብዬ እገምታለሁ፡፡ ምክንያቱም መጻፍ ሳልጀምር ነው የሱን ግጥም እሱ ሲያነብ መስማት የጀመርኩት፡፡ እንዲያውም ልጅነት ውስጥ ‹‹ቱሉዝ ገምቤላ›› የምትል አንድ ግጥም አለች፡፡ እሷ ያለጥርጥር የመንግሥቱ ተፅዕኖ አለባት፡፡ አንዳንድ ጸሐፊዎች ወይም ገጣሚዎች አካባቢያቸው ያለውን የሰው ሕይወት ሆነ፣ የማኅበራዊ ሆነ፣ የመሬት አቀማመጥ፣ ቅጠላ ቅጠሉን ይጽፋሉ፡፡ አንዳንድ ደግሞ ከሐሳብ ነው የሚጽፉት ግብ አላቸው፡፡ ወይ የማስተማር ወይ የመቀስቀስ (እንደ ፉከራ) ወይ ሕይወት ከበደኝ ብሎ እሮሮ የማሰማት ዓለማ አለው፡፡ ሌላው መንገድ የሰው ልጅ ውጪው ብቻ ሳይሆን ውስጡም ሕይወት አለውና የውስጡ ብዙ ጊዜ እውጪ አንፀባርቆ አይታይም፡፡ እኔን በተለይ የሚስበኝ ይኼ ነው፡፡ ነገር ግን ወስኜ ‹‹ጥበብ ለጥበብነቱ ሲባል›› ብዬ ተነስቼ አላውቅም፡፡ ልጅም ሆኜ ወደዚያ ይስበኝ ነበር፡፡ እንዳጋጣሚ በልጅነቴ የመጀመሪያዬን ግጥም 10 ሳንቲም ነበር ሸጥኳት፡፡ ጎረቤታችን የነበረች አንድ ወጣት ሴት ከአንድ ወጣት ጋር ፍቅር ይዟት 10 ሳንቲም ከፍላ እሷ ናት ግጥም ያጻፈችኝ፡፡ የግጥሙም አለመወደድ ይሁን ወይም የሷ የትም አልደረሰም፡፡ እና እሱ ተፅዕኖ አሳደረብኝ፣ ግብ ለማጣት አይለም፡፡ ግብ መጀመሪያ ላይ ወስኜ እንዲህ ይሁን ብዬ አልነበረም የምጽፈው፡፡ ውስጤ ያለውን እንደመጣም ነበር የምጽፈው፡፡ አሁን ደግሞ ለኔ እንደሚመስለኝ ዛሬ የምጽፈው ግጥም ሳየው ግጥሙን አንብቤ የሚለው ሁሉ ዛሬ ካወቅሁት ባይታተም ግዴለኝም፡፡ አሜሪካ እንድ አሥራ ሦስት ግጥሞች አንድ የግጥም መድበል ውስጥ ወጥተዋል፡፡ እንግሊዝ አገርም አንድ ሁለት ወጥተዋል፡፡ ካናዳም ወጥተዋል፡፡ እና እንዳጋጣሚ ወዳጅ አግኝቷቸው ፎቶ ኮፒ ልኮልኝ ሳያቸው ያኔ ምን እንደሆኑ አላውቃቸውም ነበር፡፡ አሁን ነው የምረዳቸው፡፡ አንብቤው ግጥሙ በሙሉ ለራሴ ግልጽ ሆኖ ከታየኝ የትናንትናውን፣ ያለፈውን እንደማወራ መስሎ ስለሚሰማኝ አላስቀምጣቸውም፡፡ ግጥም እንደዚህ መጻፍ ጥሩ አይደለም ማለቴ አይደለም፡፡ እያንዳንዱ አናፂ ሆነ ጸሐፊ የየራሱ ባህርይ ስላለው የኔ ባህርይ ወደ ውጭው አይደለም ማለቴ ነው፡፡ ግብ በሚመለከት ግን እኔ ባልወስነውም ያገኛል፡፡ ጓደኛሞች[ለማስተካከል | ኮድ አርም] ከስብሐት ገብረእግዚአብሔርና ከተስፋዬ ገሰሰ ጋር አብሮ አደጎች ነበርን፤ ዩኒቨርሲቲ ኮሌጅ፡፡ ውጭ ሁላችንም የራስ የራሳችን ጓደኞች ነበርን፡፡ ሲመሽ ሁላችንም አንድ ሰፈር ነበር የምንሄደው ውቤ በረሃ፡፡ አንዳንዴ አብረን እንሄዳለን እንጂ የውቤ በረሃ ጓደኞቼ እነስብሐት አልነበሩም፡፡ ሦስታችን ስንገናኝ ሥነ ጽሑፍ በብዛት እናነብ ነበር፡፡ ስብሐት ያን ጊዜም ቢሆን ግጥም አልነበረም የሚጽፈው፣ አጫጭር ልቦለዶች ነው፡፡ ተስፋዬ ግጥምም ይሞካክር ነበር፡፡ እኔ ወደ ግጥም ነበር የማደላው፡፡ ስብሐት መጀመሪያ ጽፎ አስደንቆኝ ያየሁት ኤክስ አን ፕሮቫንስ ሆኖ የጻፈውን ነው፡፡ እኔ ፓሪስ ነበርኩ፡፡ ላየው ስለፈለኩ መንገድ ላይ መኪና እየለመንኩ ደረስኩ፡፡ ይች ትኩሳት ተብላ የወጣችው ያኔ ስትጻፍ ነበረች አጀማመሯን አየሁት፡፡ ከዚያ ደግሞ እዚህ መጥቼ በእጅ ተገልብጠው ቀበና በላይ እንግሊዝ ተማሪ ቤት በታች ሲኖር አስነበበኝ፡፡ የኔንም አብረን እናነብ ነበር፡፡ በኋላ ደግሞ እህቴን አገባ፤ ሃና ይልማን፡፡ ከመንገድ ወዲህና ከመንገድ ወዲያ ስለምንኖር ሁልጊዜ ማታ ማታ እንገናኝ ነበር፡፡ ስብሐትና ተስፋዬ በወንድምነትም በጓደኝነትም እንደ ወንድሞቼ የሚቀርቡኝ ናቸው፡፡ ከነገብረክርስቶስ ደስታ፣ መንግሥቱ ለማ፣ ዳኛቸው ወርቁ፣ ዮሐንስ አድማሱ ጋር ያገናኘን ሥነ ጽሑፍ ነው፡፡ ከዚያ ተነስቶ ነው ጓደኞች የሆነው፡፡ ከዮሐንስ ጋር ትንሽ እንዳንቀራረብ ያደረገን የሥነ ሐሳብ መለያየት ሳይሆን ሐረር ሊያስተምር መሄዱ ነው፤ የምንገናኘው ሲመጣ ነበር፡፡ የሚገርመኝ ነገር እኔ የሱን ግጥም ሳነብ በሐሳብ ተለያየን ብዬ አልነበረም የማስበው፤ ‹‹ይኼ ዮሐንስ አድማሱ ነው›› ነው የምለው እሱም አንስቶት በዚህ ስንከራከር አላውቅም፡፡ ሲያነብ ግን ይኼ ሰሎሞን ነው ይላል፡፡ ሳናነብበት መለያየታችንን ተቀብለን የምንናበብ ይመስለኛል፡፡ ገብረክርስቶስ ዊንጌት አብረን ስንማር እሱ ሥዕል ነበር የሚሠራው፤ ጀርመን አገር ሲማርም ሄጄ ጎብኜቸዋለሁ፤ ከእስክንድር ጋር፡፡ መጀመሪያ ግጥም ያነበበልኝ እዚያ ነው፤ ኮለን አጠገብ ይኖር ነበር፡፡ ምንም እንኳ ሥዕሎቹ ቆንጆ ቢሆኑም የሚያስደንቁኝ የአማርኛ ግጥሞቹ ነበሩ፡፡ ከዚያ መጥተን እዚህ ቀጠልን፡፡ ያን ጊዜ ፕሮፌሰር መስፍን ወልደማርያምም ይጻጽፍ ነበር፤ አሁን ትቶ እንደሆነ አላውቅም፡፡ እሱም አንዱ ባለጠበል ነበር፡፡ ዳኛቸው አይመጣም፡፡ ተጎትቶ ካልሆነ ከሰው አይቀርብም ነበር፡፡ ከኔ ጋር ግን ውጭም ወዳጆች ነበርን፡፡ ‹‹ልጅነት›› ታትማ ስትወጣ በመጠኑ ቁጣ ወረደባት፡፡ የኢትዮጵያን የግጥም አወራረድ አበላሽ፤ ከፈረንጅ ያመጣው ነው፤ አንዳንዶቹ ደግሞ ሱሪያሊስቶቹን ገልብጦ ነው ምናምን ይባል ነበር፡፡ የማስታውሰው የምስጋና ጽሑፍ ያገኙሁት ከዳኛቸው ወርቁ ብቻ ነው፡፡ የደረሰኝ የምስጋና ጽሑፍ የቄስ ጽሕፈት ይመስል ነበርና የሱ መሆኑን ያወቅሁት በኋላ ስንቀራረብ ነው፤ አልፈረመባትም ነበር፡፡ እንደ አጋጣሚ ደግሞ እኔ ‹‹አደፍርስ››ን አግኝቼ ሳነብ ‹‹ማነው ልጅነትን የጻፈው?›› ብሎ ሲፈልግ ነው የተገናኘነው፡፡ በጣም በጣም ኢትዮጵያ ውስጥ ብቻ ሳይሆን የትም ቦታ ከማደንቃቸው ጸሐፊዎች ዳኛቸው አንዱ ነው፡፡ በሁሉም ሳይሆን በአደፍርስና በ :: በአጠቃላይ ግን አንድ ጸሐፊ አንደ ደህና ነገር ከጻፈ በኋላ ሕይወቱ ካልተለወጠ ድግግሞሽ ነው የሚጽፈው፡፡ እነ ዳኛቸው ለአማርኛ ሥነ ጽሑፍ ያደረጉት አስተዋፅኦ ከሁሉ የበለጠ ስታይል (አማርኛ ምን እንደምለው አላውቅም) ይመስለኛል፡፡ ይኸውም የስብሐትን የአማርኛ አጻጻፍ የትም ባየውና ባይፈርምበትም የስብሐት መሆኑን አውቃለሁ፡፡ መጀመሪያ መቅለሏ፣ የአረፍተ ነገሩ ማጠር፣ ቁጭ ብለህ የምትነጋገር ነው የሚመስልህ፡፡ አማርኛ አሁንም ብሶበታል፤ ገመድ ሆኗል፡፡ የዳኛቸው ደግሞ የስብሐት ተቃራኒ የሆነ ነው፡፡ ግን ገመድ አለበትም፡፡ የመንግሥቱ ለማ ሌላው ቢቀር ‹‹ማን ያውቃል›› የምትል ግጥም አለች፡፡ የመስቀል ወፍና የአደይ አበባ ቀጠሮ እንዳላቸው መስከረም ሲጠባ ማን ያውቃል? አንድ ጸሐፊ ሁልጊዜ ተነባ የምትታወስና የሰውን መንፈስ ፍላጎት የምትቀሰቅስ ከጻፈ ዕድለኛ ነው ብዬ አስባለሁ፡፡ እና የመንግሥቱ ለማ ይኼ ግጥም አለ፤ ሌሎችም አሉት፡፡ ትያትሮችም አሉ፡፡ መንግሥቱ ለማ ፌዘኛና ተሰጥኦ ነበረው፡፡ ሌላ እንደሱ ተሰጥኦ የነበረውም አቶ ነጋሽ ገብረማርያም ነው፤ አሁንም ይጽፍ እንደሆነ አላውቅም፡፡ በጣም ለማሳቅ ስጦታ ያለው፡፡ እስክንድር አሁን በቅርብ ‹‹›› በሚል መጽሔት አንድ ረዘም ያለ ድርሰት ስለሱ በእንግሊዝኛ ጽፌ ነበር፡፡ ያው እዚያ ያልኩትን ነው የምደግመው፡፡ እስክንድር በኢትዮጵያ ሥነ ሥዕል ውስጥ የተለየ ቦታ ያለው ይመስለኛል፡፡ የተለየ ቦታ ያለው ስል ከሌሎቹ ሁሉ ይልቃል ለማለት ሳይሆን ጨክኖ መንገድ ክፍቷል ብዬ ነው የምገምተው፡፡ መንገድ ሲከፍት ደግሞ ፓሪስና ሎንደን አሥር ዓመት ከተማረ በኋላ (እውነቱን ለመናገር አልተማረም ከሠዓሊዎች ጋር በመዋል፤ ሙዚየሙም ውስጥ ጊዜ ከማሳለፍ፣ ከማጠንጠን ተነስቶ) ከፈረንጆቹ ተፈናቅሎ ወደ አፍሪካ ትራዲሽን በጠቅላላው፣ በተለይ ደግሞ የምዕራብ አፍሪካ ቅርፆች ተፅዕኖ አሳደሩበት፡፡ የነ ኤምስጋርቱቶላ ጽሑፍ ተፅዕኖ አሳደረበት፡፡ ከዚያ ተላቆ ወደ ኢትዮጵያ ተመለሰ፡፡ ወደ ኢትዮጵያ እ.ኤ.አ. በ1966 እንደገና መንገድ ለመለወጥ በጣም ዝግጁ ሆኖ መጣ፡፡ መጥቶ የአክሱምን፣ የጎንደርን፣ የላሊበላን፣ የወላይታ ቅርፃ ቅርፆችን፣ ኦሮሞ መቃብር ላይ የሚቆሙትን፣ ሐረር ዋሻ ውስጥ ያሉትን አየና አንድ ጊዜ ጭንቅላጹን በረገደው፡፡ ተመልሶ ያንን ሊሠራ ሲችል ተላቀቀና ወደዚህ ዞረ፡፡ አሁን የኢትዮጵያን ሥዕሎች ዞሬ አላሁም እንጂ ለብዙ ጊዜ ተፅዕኖው ይታይ ነበር፡፡ አንዳንዶቹ ሰንፈው ነው፡፡ ባትሰንፍም የአንዳንድ ሰው ሥዕል አንድ ጊዜ ካየኸው አይለቅህም፡፡ የእስክንድር ሥዕሎች ሲታዩ አዲስ ነገር ይመስላሉ፤ ደግመህ ስታየው አብረኸው ያደግኸው ይመስላል፡፡ የኢትዮጵያን ሥዕሎች ጥንት የነበሩት ጎንደር ደብረብረሃን ሥላሴ ያሉት ሥዕሎች የሚያስደንቁ ናቸው፡፡ ከዚያ ወዲህ ጨክኖ ዓይኑን ወደዚህ ዞር ያደረገና ታይቶት የሠራ ነው፡፡ በቅርብ ካሉት ውስጥ በጣም የማደንቀው ሠዓሊ እሱ ነው፡፡ ይልቃል አይደለም አደንቀዋለሁ ነው የምለው፡፡

44031

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%B5%E1%88%88%20%E1%8B%AB%20%E1%89%B5%E1%8B%8D%E1%88%8D%E1%8B%B5%20%E1%89%B0%E1%89%8B%E1%88%9D

ስለ ያ ትውልድ ተቋም

«ያ ትውልድ ተቋም»ን እናስተዋውቃችሁ ያ ትውልድ ያስመዘገበውን አኩሪ የፍትህ ተጋድሎና የከፈለውንም መስዋዕትነት ለማስታወስና ተተኪው ትውልድ ካለፈው ትውልድ ታሪክ በመቅሰም ለሀገሩና ለሕዝቡ ተሟጋች ብቁ ዜጋ ይሆን ዘንድ መሠረት የሚጥል፡ በያ ትውልድ ስም የሚንቀሳቀስ «ያ ትውልድ ተቋም» በመባል የሚታወቅ የትውልድ መታሰቢያ ተቋም በሰሜን አሜሪካ ተመሥርቷል። የ«ያ ትውልድ ተቋም» ከማንኛውም የፖለቲካ እንቅስቃሴ ነፃ ሆኖ በትግሉ ላለፈው ትውልድ መታሰቢያ ይሆን ዘንድ የትግሉን ታሪክ እውነተኛ መረጃ በማሰባሰብ፣ የተጎዱ ወገኖችን በመርዳትና ለትውልዱ የስም መጠሪያ ይሆን ዘንድ መታሰቢያዎችን በማቆም ላይ ትኩረት አድርጎ በውጭው ዓለም ይንቀሳቀሳል፤ በሀገር ቤትም ሕጋዊነቱን ለማግኘት በጥረት ላይ ነው። «ያ ትውልድ ተቋም» በኅዳር 2005 ዓ.ም. ለንባብ ያበቃውንና በሰኔ 29 ቀን 2005 ዓ.ም. በህትመት መልክ ያቀረበውን “ያ ትውልድ ስንል” በጥያቄና መልስ በቀረበው መጣጥፍ መሠረት “ያ ትውልድን” በዚህ መልክ ያስቀምጠዋል። “ያ ትውልድ” ስንል ዋናውን የ1966 እንቅስቃሴ አንኳር ኃይል ይይዛል። ሆኖም ለዚህ እንቅስቃሴ የጀርባ አጥንት የነበረውና ዋነኛው ከዓፄ ኃይለ ሥላሴ ዘመን በተለይ የተማሪዎች እንቅስቃሴ (ዋለልኝ መኮንን፡ ማርታ መብራቱ፡ ጥላሁን ግዛው ዘመን)፡ የሠራተኛ ማኅበራት (አበራ ገሙ)፡ የሠራዊቱ እንቅስቃሴና መሰል ውጤት በመሆኑ: ያ ትውልድ ስንል ከ1953 የእነ ግርማሜና መንግሥቱ ነዋይ ዘመን ጀምሮ እስከ 1983 ዓ.ም. ያለውን የ30 ዓመት ጊዜ ለማየት ቢሞከርም ትኩረቱ ግን የ1966 ዓ.ም. የየካቲትን የለውጥ ማዕበል ያንቀሳቀሰውን ኃይል ጨምሮና በኢሕአፓ ጥላ ሥር ተሰልፎ ለዴሞክራሲና ለሕዝብ መንግሥት ምሥረታ መሥዋዕትነት የከፈለውንና እየከፈለ ያለውን ትውልድ ይመለከታል። ይህን ዋነኛው የያ ትውልድ አካል አድርገን ብንወስድም ይዘን የተነሳነው ተልዕኮ ያ ትውልድ ብለን ካስቀመጥነው የጊዜ ገደብ በፊትም ሆነ በኋላ ያለውን አይመለከትም ማለት አይደለም። ወደ ተማሪዎች እንቅስቃሴ ታሪክ ስንመለከት ወደ 1930ዎቹ በጣት የሚቆጠሩ የተማሪዎች እንቅስቃሴ የእነ ዶር መላኩ በያን ዘመንን መዳሰስ ግድ ይላል። በሌላ በኩልም ለኢትዮጵያ የግዛት አንድነትና ሉዓላዊነት ከባዕዳን ወራሪዎች ሲፋለሙ ክቡር ሕይወታቸውን የከፈሉና አኩሪ ታሪክ አስመዝግበው ያለፉ ጀግኖች ኢትዮጵያውያንን እንመለከታለን፦ ለአብነት ያህል እነ አብርሃ ደቦጭና ሞገስ አስገዶም፣ ዘረዓይ ደረስ፣ አቡነ ጴጥሮስ፣ ወዘተ ዓይነት ክቡር ጀግኖች ታሪክ መዘገብ አለበት እንላለን። በያ ትውልድ ስም የኢትዮጵያን የትግል ታሪክ ማሰባሰብ አንዱ ተልዕኮአችን በመሆኑ የአሁኑንም ትውልድ የትግል ታሪክ እንዳስሳለን። አዲሱ ትውልድ የያ ትውልድን ታሪክ አውቆ በቀጣይነት ሀገሩንና ሕዝቡን አፍቃሪ ብቁ ዜጋ ይሆን ዘንድ ከተፈለገ ያለፈውንና ያሁኑን ታሪክ አጣምሮ፤ ያለውን ክፍተት ማጥበብ አስፈላጊ መሆኑን እናምናለን። በመሆኑም በተለያዩ የጭቆና አገዛዝ መረቦች ውስጥ ተቀፍድዶ የተያዘውን ሕዝባችንን ለዜግነት መብቱ መከበርና ለዴሞክራሲያዊት ኢትዮጵያ ግንባታ ሲፋለሙ የአምባገነን አገዛዞች ሰለባ የሆኑትን ወገኖች ከያ ትውልድ ዘመን በፊትም ሆነ በኋላ ያሉትን ይመለከታል። በሰኔ 28-29, 2004 ዓ.ም. በሰሜን አሜሪካ ዳላስ በተካሄደው መሥራች ጉባኤ እንደተመሠረተ የሚታወቀው «ያ ትውልድ ተቋም» ቀደም ሲልም በተለይ በ1969 ዓ.ም. የዓለም ሠራተኞች ቀን ክብረ በዓል በሰላማዊ ሰልፍ ለማክበር በወጡ ወጣቶችና ሕፃናት ላይ በደርግ አገዛዝ የደረሰውን ፍጅት በማሰብ፤ በሜይ ዴይ ማለትም ሚያዝያ 23 ቀን 2004 ዓ.ም የዚሁ ተቋም ድረ ገጽ ለመላው የኢትዮጵያ ሕዝብ ይፋ መደረጉ ይታወቃል። ይህ ድረ ገጽ በተለይ 1969/71 በደርግ ነፃ ዕርምጃና ቀይ ሽብር ሰለባ የሆኑትን ሰማዕታት ስምና ምስል ከማካተቱም በተጨማሪ በወቅቱ ይወጡ የነበሩ ድርጅታዊ ልሳኖችን (ለምሳሌ በኢሕአፓ በኩል “ዴሞክራሲያ”፣ በመኢሶን በኩል “የሰፊው ሕዝብ ድምጽ” ) እና ሌሎችንም መጣጥፎችን ያካተተ የመረጃ ጎተራ (ዳታ ቤዝ) ነው። ያ ትውልድ ድረ ገጽ የ«ያ ትውልድ ተቋም» ዋና ቤተ መረጃና ወቅታዊ መልዕክቶችን ማስተላለፊያ ነው። ያ ትውልድ ድረ ገጽ ከሌሎች የሚለየው ማንኛውንም የፖለቲካ ወገንተኝነት ሳይዝ መረጃዎችን በማሰባሰብ ላይ የተመረኮዘ መሆኑ ነው። በድረ ገጹ የተካተቱትን መረጃዎች ለማየት፣ ለማንበብ፣ ለዋቢነት ወዘተ ለመጠቀም ለሚፈልጉ ወገኖችና ተጠቃሚዎች በፍጥነትና በቀላሉ ያገኙት ዘንድ ታስቦ የተዘጋጀ ነው። በጥቅሉ የያ ትውልድ ድረ ገጽ ቤተ መረጃ፤ በዘመኑ ሥልጣኔ ደረጃ የኢንተርኔት ግልጋሎት ባለበት በየትም ቦታና በማንኛውም ጊዜ ሊያገኙትና ለማንበብም ሆነ ለሌላ ጠቀሜታ እንዲያውሉት ሆኖ የተደረደረና የሚፈልጉትን መረጃ ሙሉ በሙሉ በነፃ ከአሉበት ቦታ ሆነው እንዲያገኙት በሚያስችል ሁኔታ የተዘጋጀ የዲጂታል መረጃና መታሰቢያ ድረ ገጽ ነው። በ “ያ ትውልድ ስንል” መጣጥፍ በግልጽ እንደተቀመጠው “ያ ትውልድ ተቋም”ን በቀዳሚነት የመሠረትን በኢሕአፓ ውስጥ በተለያየ ጊዜ የነበርንና በአሁኑ ወቅት በተለያዩ መስኮች ላይ የተሳተፍን የቀድሞ የኢሕአፓ አባላት ነን። ጅምር ማሰባሰቡን በቀዳሚነት እንውሰድ እንጂ «ያ ትውልድ ተቋም» በአባልነት የኢሕአፓ አባል ያልነበሩትንና ከአሁኑም ትውልድ ያሉ ወገኖችን ያካትታል። «ያ ትውልድ ተቋም» ሦስት መሠረታዊ ዓላማዎችን ይዞ የተነሳ ተቋም ነው፤ እነሱም ፦ 1. የኢትዮጵያን በተለይ የያ ትውልድን የዴሞክራሲና የፍትህ ትግል ታሪክ ማሰባሰብ 2. ለያ ትውልድ ሰማዕታት መታሰቢያ ሐውልት ማቆምና 3. በትግሉ የተጐዱ ወገኖችንና ቤተሰቦችን መርዳት ናቸው። የያን ትውልድ ታሪክ መረጃ ማሰባሰብና ለትውልድ ማሰተላለፍ ጠቀሜታው ከትምህርት ሰጪነቱ በተጨማሪ በሀገራችን በደርግ አገዛዝ የደረሰው አንድ ትውልድ የመመተር እርምጃ ዳግም እንዳይደገም ልብ! እንድንል “ያ ትውልድ” ቃሉ ይጋብዘናል። ይህ በኢትዮጵያ የታሪክ መረጃ አያያዝ ደረጅ ቀዳሚነትን የያዘው ድረ ገጽ ሊጎበኝና ሊታገዝ የሚገባው ሲሆን የያ ትውልድ የትግል ታሪክ በማሰባሰብ ከትውልድ ትውልድ ይተላለፍ ዘንድ መሠረቱን የጣለው «ያ ትውልድ ተቋም» ዕንቁ/ ዓላማ ይበልጥ ለመረዳትና ግንዛቤ ለማግኘት ድረ ገጽን ይጎብኙ፤ “ያ ትውልድ ስንል” መጣጥፍን ያንብቡ። ያ ትውልድ ድረ ገጽ በቅርብ ጊዜ ሙሉ በሙሉ የእንግሊዘኛ ክፍል እንደሚኖረው በዚህ አጋጣሚ መግለጽ እንወዳለን። ያ ትውልድ ተቋም ለማንኛውም ጥያቄና አስተያየት የኢሜል አድራሻችን፡

12955

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%93%E1%8D%84%20%E1%8B%98%E1%88%AD%E1%8A%A0%20%E1%8B%AB%E1%8B%95%E1%89%86%E1%89%A5

ዓፄ ዘርአ ያዕቆብ

አጼ ዘርአ ያዕቆብ በዘውድ ስማቸው ቆስጠንጥንዮስ ከአባታቸው ቀዳማዊ ዳዊት እና ከእናታቸው ንግስትክብረ እግዚ በ1399 እ.ኤ.አ. ከአዋሽ ወንዝ አጠቀብ ትገኝ በነበረው ትልቅ ተብላ በምትጠራው መንደር የድሮውፈተገር ክፍለ ሐገር ተወለዱ(ከቀኝ ያለውን ካርታ ይመልከቱ) ። የነገሡበትም ዘመን 1434 - 1468 እ.ኤ.አ. ነበር። ያረፉትም በደጋ ደሴት፣ ጣና ሃይቅ ነው። በ ኢሲራክ ዘሽሌ ገብረኪዳን ተጻፈ። ከኢልዮን የኢትዮጵያ ኅብረት የዘርዓ ያዕቆብ አባት ቀዳማዊ ዳዊት ባረፉ ጊዜ፣ እንደ ጥንቱ የኢትዮጵያ ባህል ወግ መሰረት፣ ታላቅ ወንድማቸው የነበሩት ቀዳማዊ ቴወድሮስ በ1414 ሲነግሱ ታናሽ ወንድማቸውን በግዞት ወደ አምባ ግሽን እንዲሄድ አደረጉ። አጼ ዘርዓ ያእቆብ ቆየት ብለው በጻፉት መጽሀፈ ብርሃን በተሰኘው ድርሰታቸው መሰረት እስከ ነገሱበት ሰኔ 20 ፣ 1434 ዓ.ም. ድረስ በግዞት ግሸን ተራራ (አምባ ግሸን) ላይ ለሚቀጥሉት 20 አመታት በእስር ኖሩ። ሆኖም ግን በግዞት እያሉ ከጊዜ ወደ ጊዜ የደጋፊያቸው መጠን እየበዛ ሄደ። በነዚህ አመታት ውስጥ የኢትዮጵያ ሁኔታ ከዓመት ወደ ዓመት እይተበላሸ ሂዶ በመጨረሻ ከአምባው ላይ ለሹመት ሲወርዱ አገሪቱ በእርስበርስ ሽኩቻ እየታመሰች፣ በሃይማኖት በኩልም መከፋፈል ተፈጥሮ የውጭ ሀይሎችም ከነገ ዛሬ አጠቁን እየተባለ ይሚፈራበት ሁኔታ ገጠመው። የወደፊቱ ንጉስ ብዙ እድሜውን ያሳለፈው ከሰው ተለይቶ አምባ ላይ ስለነበር፣ የዲፕሎማሲ ጥቅሙ አልተረዳውም ነበር። ይልቁኑ ፊት ለፊት የተጋረጡትን የሃገሪቱን ችግሮች በሚያስፈራ ድፍረት እና ምንም በማያወላዳ ጽናት ተጋፈጠው። ዓፄ ዘርአ ያእቆብ ንጉስ ከሆኑ በኋላ ንግስት እሌኒን በ1434 አገቡ፣ ከዚያም በ1436 ዘውዳቸውን ጫኑ። ንግስት እሌኒ የሀድያ ንጉስ ልጅ ስትሆን በህጻንነቱዋ የእስልምና ተከታይ የነበረች ቢሆንም በጋብቻው ወቅት ክርስቲያን ሆናለች። በ1442 በሰንበት ላይ ተነስቶ የነበረውን የቤ/ክርስቲያን ክፍፍል ለማብረድ ቢችሉም እስከ 1450 ነገሩ ሲሰክን ቆይቱ በደብረ ምጥማቅ ጉባኤ (ተጉለት) ፣ የግብጾቹ ጳጳሳተ በተገኙበት ችግሩን ሊፈቱ ችለዋል ። ሌላው በዘመናቸው የተከሰተው ሃይማኖታዊ ንቅናቄ የደቀ እስጢፋ ወገኖች እምነት ነው። እነዚህ እስጢፋኖስ የተባለ መነኩሴ ባስተማራቸው መሰረት ለመስቀል መስገድና ለስእል አድኅኖ ለድንግል ማርያም መስገድ አይገባም የሚሉ ነበሩ።ተከራክረው አጼ ዘርዓ ያዕቆብ አሸንፈዋል። በ1445 እና ከዚያ በኋላ በተነሱ ጦርነቶች ላይ በመሳተፍ ሁሉን በድል በማጠናቀው ግዛታቸውን ያሁኒቷን ሶማልያን ሁሉ ያቅፍ ነበር። አጼ ዘርአ ያዕቆብ በጦር ውሎአቸው ብቻ ሳይሆን የሚታወቁት፣ ከ 20 በላይ መጻህፍትንም በመድረስና ለትውልድ በማቅረብ ጭምርም ነው። ከነዚህም መካከል 1. መጽሐፈ ብርሐን 2. መጽሐፈ ሚላድ 3. መጽሐፈ ሥላሴ 4. መጽሐፈ ባሕርይ 5. ተዓቅቦ ምስጢር 6. ጦማረ ትስብእት 7. ስብሐተ ፍቁር 8. ክሂዶተ ሰይጣን 9. እግዚአብሔር ነግሠ 10. ድርሳነ መላእክት 11. ተአምረ ማርያም 12. ዜና አይሁድ 13. ጊዮርጊስ ወልደአሚድ 14. ተአምረ ማርያም ወኢየሱስ 15. ተአምረ ትስብኢት 16. ልፉፈ ጽድቅ 17. ትርጓሜ መላእክት 18. ተአምረ ጊዮርጊስ 19. ትርጓሜ ወንጌላት 20. መልክዓ ማርያም 21. መስተብቁዕ ዘመስቀል ይገኙበታል። እነዚህ መጽሐፎች ሃይማኖታዊ ይዘት ያላቸው ናቸው። ለንግስና ብሎ ወንድሞችን በማስገደል ምንኩስና ቆቡን አውልቆ ወደ አለማዊ ንግስና ገባ። እነዚህ ድርሳናትን ፅሕፎችን ራሱ እንዳልፃፈው እና በካህናተ ደብተራ እንደተፃፉም ይነገራል። ርቱዓነ ሃይማኖት ገዳማውያኑ ደቂቀ እስጢፋኖሳውያንን ከአንድ ክርስቲያናዊ ንጉስ የማይጠበቅ በአሰቃቂ አገዳደልና መከራ እንደገደላቸው ድርሳናት ይመሰክራሉ። በተጨማሪም ብዙ ሚስቶች ስለነበሩት እንዳይቆርብ ብሎ በተአምረ ማርያም ላይ ሃይማኖትን የሚያፋልስ ስርዋጽ ተአምረ ማርያም የሰማ እንደቁርባን ይቆጠርለታል ብሎ ስሑት ትምህርትን አስገባ። መባዓ ጽዮን የተሰኘው የጥንቱ የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋህዶ ጻዲቅ የኖረው በኒሁ ንጉስ ዘመን ነበር። ዓፄ ዘርአ ያዕቆብ ከኢትዮጵያ ነገሥታት 265ተኛ ነበሩ። የውጭ መያያዣ አጼ ዘርአ ያዕቆብ

45861

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%8B%8D%E1%88%AB%E1%8A%A8%E1%8D%95%E1%89%B5%20%E1%8A%93%20%E1%8A%94%E1%8A%AC%E1%88%B5

አውራከፕት ና ኔኬስ

አውራከፕት ና ኔከስ (አይርላንድኛ፦ «የጠቢባን መመሪያ») በአይርላንድ ሥነ ጽሑፍ ጥንታዊ የሆነ መጽሐፍ ነው። የተቀነባበረው ከ650 እስከ 1050 ዓም ያሕል ይሆናል። መጽሐፉ ስለ አይርላንድኛ ወይም ጋይሊክኛ እና ስለ ኦጋም ጽሕፈት ጸባይና ታሪክ ነው። በአውራከፕት ውስጥ አራት ንዑስ ጽሑፎች ተቀነባብረዋል፤ እነርሱም፦ ፩፤ «የኬንፋላድ ጽሑፍ» - ኬን ፋላድ ማክ አይሌላ በ650 ዓም እንደ ጻፈው ይታመናል። ፪፤ «የፈርኼርትነ ጽሑፍ» - በኡልስተር ንጉሥ ኮንኾባር ማክ ነሣ ዘመን ወይም 1 ዓም ያሕል በፈርኼርትነ ፊሊድ እንደ ተጻፈ ይላል። ፫፤ «የአመርጊን ጽሑፍ» - በአመርጊን በሚሌሲያን ወረራ ወቅት (1300 ዓክልበ ያሕል? በአፈታሪክ) እንደ ተጻፈ ይላል። ፬፤ «የፌኒየስ ጽሑፍ» - በፌኒየስ ፋርሳ፣ ያር ማክ ኔማ እና ጋይደል ማክ ኤጠር እራሳቸው በሙሴ ዘጸአት ዘመን (1650 ዓክልበ. ያህል) እንደ ተጻፈ ይላል። ከዚያ በኋላ ያለው ተጨማሪ መረጃ በ1050 ዓም አካባቢ እንደ ተጻፈ ይመስላል። አራቱ ጽሑፎች ከመጨረሻ እስከ ፊተኛው ድረስ ሲገኙ፣ የፈርኼርትነ፣ አመርጊንና ፌኒየስ ክፍሎች በውነት እንደዚያ ጥንታዊ እንደ ሆኑ አይታሥብም። የፌኒየስ ክፍል ይህ ክፍል (መስመሮች 1102-1639) እንዲህ ይጀመራል፦ «በፌኒየስና በያር ማክ ኔማና በጋይደል ማክ ኤጠር ዘንድ የዚህ መጽሐፍ መጀመርያ ይህ ነው። እነዚህ ሰዎቹ ናቸው፤ ይህም ዘመኑ ነው፣ የእስራኤል ልጆች ከግብጽ የወጡበት ዘመን ነው። በዳክያ ተሠራ፣ ሌሎች ግን በሰናዖር ሜዳ እንደ ነበር ይላሉ። የሚጻፍበት ምክንያት፣ በሙሴ ከተሰጠና ከርሱ ጋር በኻይ ኻይንብሬጣኽ ከታወቀ በኋላ፣ እንደ መመሪያቸው እንዲመረጥላቸው በፌኒየስና በያርና በጋይደል ማክ ኤጠር ታላቅ ትምህርት ቤት ስለ ተጠየቀ ነው።» ከዚህ በኋላ «ዋና ፊደላት» - የዕብራይስጥ ፊደል፣ የግሪክ አልፋቤት፣ የላቲን አልፋቤትና ኦጋም ጽሕፈት ይገልጻል (የእብራይስጥና የግሪክ ፊደሎች በትክክል ግን አያሳይም።) ከዚያ ጽሑፉ ስለ ጋይልክኛ ድምጾች፣ ክፍለ ቃላትና ቃላት ወዘተ. አንዳንድ ነጥቦች ያቀርባል። በነዚህም ውስጥ አንዳንድ ጥቅሶች ትኩረት ስበዋል። ስለ ባቢሎን ግንብ እንዲህ ያስተምራል፦ «የግንቡ እርግጥኛ ቁጥሮች ፭ ናቸው፦ 72 ብሔረሠቦች፣ ከነርሱ ጋር 72 አማካሪዎች፣ የተከፈሉባቸው 72 ልሳናት፣ እነዚያን ልሳናት ለመማር ከፌኒየስ ጋር የመጡት 72 ተማሪዎች፣ የግንቡም ቁመት 72 እርምጃዎች ነበር።» «ግንቡ የተሠራው በ፯ አለቆች ሥር ነበር፦ ኤቦር ወልደ ሳላ፣ የግሪኮች ወላጅ ግሬጉስ ወልደ ጋሜር፣ የላቲኖች ወላጅ ላቲኑስ ወልደ ፋውኑስ፣ የስኮቶች ወላጅ ሪፋት ስኮት፣ ናምሩድ ወልደ ኩሽ ወልደ ካም ወልደ ኖኅ፣ እና ፋሌክ ወልደ ራግው ወልደ አርፋክስድ ወልደ ሴም።» ሰባት አለቆች ነበሩ ካለ ቀጥሎ ስድስቱን ብቻ መዘርዘሩ የሚገርም ነው። ሌላ እጅ በጽሑፉ ውስጥ እንዳመለከተ፣ ላቲኑስ ወልደ ፋውኑስ በትሮያ ጦርነት ዘመን እንደ ኖረ ስለ ተባለ፤ በባቢሎን ግንብ ዘመን ነበር ማለቱ ትክክለኛ መረጃ አይመስልም። ከዚያ በቀር የፋሌክ ትውልድ ልክ አይደለም፤ እርሱ በኦሪት ዘፍጥረት መሠረት የራግው አባትና የኤቦር ልጅ ነበር። እንዲሁም አፈ ታሪካዊ ሰው ፌኒየስ ፋርሳ ወይም በሙሴ ዘመን ወይም በባቢሎን ግንብ ዘመን እንደ ኖረ ለማለት ጽሁፉ ከራሱ ጋር አይስማማም። በዚሁ ክፍል ውስጥ ከሚሌሲያን በፊት በአይርላንድ ስለ ነበሩት ቋንቋዎች ናሙና ያቀርባል፤ እርሱ (ተባዕት)፣ እርሷ እና እርሱ (ግዑዝ) በጋይሊክኛ «እሤ፣ እሢ፣ እሠድ» ሲሆን በፊር ቦልግ ቋንቋ «ዊንዲዩስ፣ ዊንድሲ፣ ኦንዳር» እና በቱአጣ ዴ ዳናን ቋንቋ «ሞድ፣ ቶድ፣ ትራይጥ» እንደ ነበር ይመሰክራል። ይህ ሚሌሲያን ወደ አይርላንድ ከገቡ በኋላ ስለ ታወቀላቸው፣ የፌኒየስ ቃል እንደ ተቆጠረ አይሆንም። ነገር ግን ስለ «ሞድ፣ ቶድ፣ ትራይጥ» ብዙ አይነት ልዩ ልዩ ተጨማሪ ነጥቦች ይሰጣል፤ እነዚህም በጠቅላላ ብዙ ዓውደ ምንባብ አይሰጡም። የአመርጊን ክፍል ይህ ክፍል (መስመሮች 1028-1101) እንዲህ ይጀመራል፦ «በአመርጊን ግሉንጌል ዘንድ የመመሪያው መጀመርያ ይህ ነው። የዚህ መጽሐፍ ቦታ፣ ቶኹር እንቨር ሞር በሂ ኤነኽግላይስ ኩዓላን ምድር ነው፤ ዘመኑም የሚሌሲየስ ልጆች ዘመን፣ ሰውዬው አመርጊን ግሉንጌል ወልደ ሚሌሲየስ። የተሠራበት ምክንያት፣ የሚሌሲየስ ልጆች ስለ ጠየቁት ነው። ይህን ቋንቋ ማን ፈጠረ፣ የቱ ጋ ተፈጠረ፣ መቼስ ተፈጠረ? ይህ ከባድ አይደለም። ፌኒየስ በናምሩድ ግንብ ፈጠረው፣ ይህም ከግንቡ በየአቅጣቻው ከተበተኑት ፲ ዓመታት በኋላ ነበር። ወደዚያው ምድር የሄደው ሰው ሁሉ አንዱን ቋንቋ ይናገር ነበር እንጂ ሰው ሁሉ አንድ ዘር አልነበሩም፤ ለምሳሌ የፌኒየስ ተማሪ ካይ ካይንብሬጣኽ፣ ከትምህርት ቤቱ 72 ተማሪዎች አንዱ። እርሱ በልደት ዕብራዊ ነበር፣ ወደ ግብጽም ተላከ። ፌኒየስም በዚያ በግንቡ ቀረ፣ በዚያም ኖረ፣ ትምህርት ቤቱ ከውጭ አገር ካመጡዋቸው ብዙ ልሳናት አንድ ምርጥ ቋንቋ እንዲመርጥላቸው ጠየቁት፤ ቋንቋቸው ለሌሎች ሳይሆን ለራሳቸው ብቻ እንዲሆን፣ ወይም እንደገና ከነርሱ ጋር ለሚማሩት ሁሉ። ያንጊዜ ቋንቋቸው ከብዙ ልሳናት ተመረጠላቸው፣ ከነርሱም ለአንዱ ሰው ተሠየመ፣ እንግዲህ ስሙ በዚሁ ቋንቋ ላይ ነው። ያው ሰው ጋይደል ማክ አንግን ነበር፤ ጋይድል ወይም ጋይሎች ከርሱ ናቸው፣ ከጋይደል ማክ አንግን ማክ ግሉንፊንድ ማክ ላምፊንድ ማክ አግኖማይን ግሪካዊው። ይህ ጋይደል ማክ አንግን ማለት ጋይድል ማክ ኤጠር ነው፤ አባቱ ሁለት ስሞች አንግንና ኤጠር ነበሩትና።» ከዚህ በኋላ የጋይሊክኛ አናባቢዎች ከሮማይስጥ አናባቢዎች እንዴት እንደ ተሻሉ ለማስረዳት ይሞክራል። የፈርኼርትነ ክፍል ይህ ክፍል (መስመሮች 735-1027) እንዲህ ይጀመራል፦ «የፈኼርትነ መጽሐፍ መጀመርያ። የዚህ መጽሐፍ ቦታ፣ ኤማይን ማኻ። በኮንኾባር ማክ ነሣ ዘመን። ሰውዬው፣ ፈርኼርትነ ባለ ቅኔው። የተሠራበት ምክንያት ድካምና ያልሠለጠኑ ሰዎች ወደ ዕውቀት ለማምጣት ነው። » ከዚያ በኋላ የጋይሊክኛ ቃላትና ስዋሰው ከሮማይስጥ ቃላትና ስዋሰው እንዴት እንደ ተሻሉ ለማስረዳት ይሞክራል። በዚህ መካከል አንድ ግጥም ስለ ፌኒየስ ፋርሳ ሚስት በላት እንደ ምሳሌ ይሠጣል፦ «በላት፣ የተመረዘው ኔል እናት፤ በሙሉ ከታሠረው ላቲኑስ ልጆች፤ በፀሐይቱ ብሩሕ ቀን ዓረፈች፤ የፌኒየስ ፋርሳይድ ሚስት።» በዚህ ክፍል መጨረሻ ደግሞ እንዲህ ይላል፦ «እንግዲህ ለፊደል አስፈላጊ የሆነው መነሻው ከ፩፣ ፈጠራ ከ፪፣ ማኖሩ በ፫፣ ማረጋገጡ ከ፬ ጋር፣ በኅብረት መታሠሩ ከ፭ ጋር፣ ማጉለሉ ከ፮፣ አከፋፈሉ ከ፯፣ አገዛዙ ከ፰ ጋር፣ መከሠቱ በ፱፣ መሠረቱ በ፲። ፩ዱ በላይ እሱም ፌኒየስ ፋርሳይድ ነው፤ ፪ቱ ከርሱ ጋር ማክ ኤጠር፤ ፫ኛው ማክ አንግን፤ ፬ኛው ካይ፤ ፭ኛው አመርጊን ማክ ናዕንደ ማክ ነኑዋል፤ ፮ኛው ፈርኼርትነ፤ ፯ኛው ተማሪው፤ ፰ኛው ከንፋላድ፤ ፱ኛው ተማሪው፤ ፲ኛው መሠረቱ በአንድ እሱም ትሬፎካል።» ይህ ዓረፍተ ነገር ከን ፋላድን (፯ኛው ክፍለ ዘመን ዓም የኖረ) በመጥቀሱ በኮንኾባር ማክ ነሣ ዘመን የተጻፈው አይቻለም። የኬን ፋላድ ክፍል ይህ ክፍል (መስመሮች 1-734) በውነት በኬን ፋላድ (671 ዓም የሞተ) እንደ ተጻፈ ይታመናል። ስለ ጋይሊክኛ ጥያቄና መልስ ያቀርባል፤ ለምሳሌ፦ ጥያቄ፦ ጋይደል በየቱ አገር ተወለደ? ከባድ አይደለም፤ በግብጽ ነበር። የትኛው ሥፍራ? ከባድ አይደለም፤ በኡካ ሜዳ በግብጽ ደቡብ-ምዕራብ ክፍል ነበር። ከትምህርት ቤቱ ማን ወደዚያ ሄደ? ከባድ አይደለም፤ ጋይደል ማክ ኤጠር ማክ ቶዕ ማክ ባራኻም፣ የእስኩቴስ ግሪካዊ። ... ጥያቄ፦ ከ72ቱ ልሳናት የቱ በፌኒየስ መጀመርያ ታተመ? ከባድ አይደለም፤ አይርላንድኛ፣ እርሱ ከትምህርት ቤቱ ተመረጠ፣ ከልጅነቱ የታደገበት፣ ከትምህርቱ ቤቱ አዲሱ ነበርና፣ ከልሳናትም ሁሉ የሚግባባ በመሆኑ ምክንያት፣ እሱም መጀመርያው ከግንቡ የመጣ ነበር። ፌኒየስ ከእስኩቴስ ሳይመጣ ዕብራይስጥ፣ ግሪክኛና ሮማይስጥ ነበሩት፤ እና በግንቡ እነዚህን መመሥረት አልነበረበትም፤ ስለዚህም ምክንያት ነው መጀመርያ የታተመው።... ጥያቄ፦ የጋይሊክኛ ቦታ፣ ጊዜ፣ ሰውና ምክንያት ምንድናቸው? ከባድ አይደለም፤ ቦታው፣ የባቢሎን ግንብ፣ በዚያው መጀመርያ ተፈጠረና። ጊዜው የአዳም ልጆች ግንቡን የሠሩበት ጊዜ ነው። ሰውዬው፣ ሳኻብ ማክ ሮኸምሁርኮስ እና ጋይደል ማክ እጠር ማክ ቶዕ ማክ ባራኻም፣ የ እስኩቴስ ግሪካዊ። ምክንያቱ ምንድነው? ከባድ አይደለም፤ የናምሩድ ግንብ መሥራቱ ነው። ሌሎች እንደሚሉ፣ ምክንያቱ ጋይደል ወደ ተወለደበት አገር ሄዶ እሱ መጀመርያ በጽላትና በድንጋይ ላይ «ካልካኔንሲስ» በተባለው ቦታ ስለ ጻፈው ነው። ጋይደል በዚያ ጋይሊክኛ ጻፈ። ... የጋይሊክኛና የሮማይስጥ ጸባይ በማነጻጸሩ መካከል አንዳንድ ጥቅስ ደግሞ ስለ አፈ ታሪክና ስለ ኦሪት ዘፍጥረት ይነካል፦ «በዚያው፣ በናምሩድ ግንብ መሥራት የሆነው። ያው ናምሩድ በጊዜው ከአዳም ዘር ጀግናው ነበር፤ ናምሩድ ወልደ ኩሽ ወልደ ካም ወልደ ኖኅ። ያንጊዜ እስከ ኒኑስ ወልደ ቤሉስ ድረስ በዓለም ላይ ንጉሥ አልነበረም፤ እስከዚያ ድረስ አለቆችና አማካሪዎች ብቻ ነበሩ። እንግዲህ ግንቡ በተሠራበት ወቅት በዓለሙ 72 አማካሪዎች ነበሩ። ከ72ቱም አንዱ ናምሩድ ነበረ። ኃይለኛ ሰው ነበር፣ በማደን ዝነኛ፣ ማለት ለአጋዘንና ለጥንቸል ማደን፤ ደግሞ ዐሣማና አዕዋፍን ማጥመድ። እንደዚህ የሰዎች ብዛት ይከተሉትና በሥራዊት በዛ፤ በዚህም ከአማካሪ ሃይለኛ ሆነ። እንዲህ እነዚያ 72 አማካሪዎች በአንዱ ዕቅድ ግንቡን እንዲሠሩ ያዋሀዳቸው እሱ ሆነ፤ ከአባቱ ወንድም ልጅ ልጅ፣ ማለት ከአያቱ ወንድ ልጅ ልጅ ልጅ፣ ከፋሌቅ ወልደ ራግው ወልደ አርፋክስድ ወልደ ሴም ጋር። እርሱም እስከዚያ ድረስ ከ72ቱ አማካሪዎች አንዱ ነበር። ስለዚህ ፋሌቅ አንዱ አማካሪና የሁላቸው ወላጅ እንደ ሆነ ይላሉ። እዚህ አንድ ጥያቀ፣ ግንቡ የተሠራባቸው 72ቱ አማካሪዎች ስሞች ሲሆን፣ ጽሑፎቹ ግን ከነርሱ ከተገነኑ ከ17 ሰዎች በቀር አይዘርዝሩዋቸውም፤ እነርሱም ፋሌቅ፣ ናምሩድ፣ ኤቦር፣ ላቲኑስ፣ ሪፋት ስኮት፣ ናብጎዶን፣ አሦር፣ ኢባጥ፣ ሎንግባርዱስ፣ ቦድቡስ፣ ብሪቱስ፣ ጌርማኑስ፣ ጋራጥ፣ ስኪቲዩስ፣ ጎቲዩስ፣ ባርዳኒዩስና ሳርዳይን ናቸው። ያም ሆነ ይህ ከማየ አይኅ በኋላ መጀመርያው ንጉሥ እንደ ተፈጥሮ ናምሩድ ሆነ። መጀመርያው ንጉሥ እንደ ጥበቡ ያው ፋሌቅ ነበረ። እንደ ሥልጣኑ ግን፣ ኒኑስ ወልደ ቤል ወልደ ፕሎስክ ወልደ ፕሉሊሪስ ወልደ አጎሞሊስ ወልደ ፍሮኖሲስ ወልደ ጊትሊስ ወልደ ቲራስ ወልደ አሦር ወልደ ሴም ወልደ ኖኅ ነበረ። ... እግዚአብሔርም አደናግራቸው፣ አንዱ «ድንጋይ አምጣልኝ» ሲል ሌላው እንጨት ያምጣው ነበር፤ ማለት ሬንጁ የተሠራበት ዕንጨትና ድንጋይ ሲጠያይቁ ነበር። ከነዚህ ድርጊቶች ትንሽ በኋላ መምኅራን ከእስኩቴስ መጥተው በግንቡ ላይ የነበሩትን ብዙ ልሳናት ለመማር ፈለጉ፤ የአዳም ልጆች ብዙ ልሳናት ከተበተኑበትና ከተፈጠሩበት ቦታ በዚያ በፍጹምነት እንደሚቅሩ ስለ መሠላቸው ነበር። ስለዚህ ወደ ሰናዖር ሜዳ ወደ ግንቡ ቦታ፣ ወደ ኡክና ሜዳ ወደ ዶራም ሜዳ በሰናዖር ሜዳ ስሜን- ምዕራብ በኩል ሄዱ፣ የግንቡ ሥፍራ ልዩ ስያሜ ነበር። የመምህራን ቁጥር 75 ነበር፤ አንዱ ለየቋንቋና ሦስት ጠቢባን፣ አንዱ ጠቢብ ለያንዳንዱ ከሦስት ዋና ዋና ልሳናት፣ ማለት ዕብራይስጥ፣ ግሪክና ላቲን። 74 ልሳናት፣ እያንዳንዱ ቋንቋ፣ ከዚያ ተበተኑ። ፌኒየስ ፋርሳይድ የአለቆቻቸው ስም ነበር፤ እሱም ከስሜኑ ከእስኩቴስ እንኳ ሳይመጣ በዋና ዋና ልሳናት ጠቢብ ነበር። የእኒዚህ ሦስት ልሳናት ብልጫ የተነሣ በነርሱ ከተጻፉት ጽሑፎች ብዛት ነው፤ ከልሳናትም ሁሉ ስለ ተደባለቁ ነው፤ ወይም እንደገና በመስቀሉ ሳንቃ ላይ ከነርሱ ፫ ስለ ተጻፈው ጽሑፍ ይሆናል። ፌኒዩስ በግንቡ ለቋንቋ ፍጹምነትን ስላላገነ፤ ትምህርት ቤቱንና ደቀ ማዛሙርቱን ወደ ውጭ አገር ወደ ምድር ከተሞችና ግዛቶች በየበኩሉ ቋንቋዎቹን እንዲማሩ በተናቸው፤ እንዲህ ሰባት ልሳናት እየተማሩ ፌኒየስ በምግብም በልብስም ያሳደጋቸው ነበር። ፌኒየስም በግንቡ ቀረ፣ እዚያም ተማሪዎቹ ከየአቅጣቻው እስከመጡለት ድረስ ኖረ፤ በዚያም ዘመን ላይ የዓለምን ዘሮች በግንቡ ያስተምራቸው ነበር። እንግዲህ በመጽሐፉ ይዘት ፌኒየስ እራሱ በዚያ በግንቡ እንደ ቀረና በዚያ ኖረ ብሏል። ለሎች ጸሐፊዎች እንደሚሉ፣ ግሪኮች ከያዋን ወልደ ያፌት ወልደ ኖኅ ልጆች ተነሥተው ፌኒየስም ከነርሱ ተነሥቶ ሲሆን በግንቡ መሥራት ከነርሱ ማንም አልነበረም። ... ጥያቄ፦ የፌኒየስ ትውልድ ምንድነው? ከባድ አይደለም። ፋርሳይድ ወልደ ባዓጥ ወልደ ማጎግ ወልደ ያፌት ወልደ ኖኅ። ወይም፣ ፌኒየስ ፋርሳይድ፣ ወልደ ዮጋን ወልደ ግሉንፊንድ ወልደ ላምፊንድ ወልደ ኤጠር ወልደ አግኖማይን ወልደ ቶዕ ወልደ ቦንብ ወልደ ሰምህ ወልደ ማር ወልደ ኤጠኽት ወልደ አውርጠኽት ወልደ አቦድ ወልደ አዎይ ወልደ አራ ወልደ ያራ ወልደ ኤስሩ ወልደ ስሩ ወልደ ቦዓጥ ወልደ ሪፋት ወልደ ጋሜር ወልደ ያፌት ወልደ ኖኅ። በተረፈ ፌኒየስ እስኩቴሳዊ ነው፤ እስከርሱም ድረስ የእስከቴስና የጎጦች ትውልዶች ደረሱ። ሁላቸውም ከኖኅ ዘር ነበሩ። ግንቡ መቸም ሳይሠራ በዓለም ውስጥ የነበረው ቋንቋ ዕብራይስጥ ነው፤ እርሱም ከዕለተ ደይን በኋላ የሚሆነው ነው፤ አንዳንድም የሰማይ ልጆች ቋንቋ እንደ ሆነ ይል ነበር።... ፌኒየስ ፋርሳይድ ማክ እውገኒየስ፣ ያር ማክ ነማ እና ጋይደል ማክ ኤጤር እነኚህን ልሳናት የመረጡት ሦስት ጠቢባን ናቸው፤ በዮቴናም ወይም አቴና ከተማ ተፈጠሩ።» ከዚህ ቀጥሎ 72ቱን ልሳናት የተናገሩትን 72 ብሔረሠቦች ይዘርዝራል። እነዚህ ስሞች ግን የተገኙ ከብሉይ ኪዳን ሳይሆን ከባለ ቅኔው ሉክረጥ ሞኩ ኺያራ ግጥም ነው፤ እሱም የወሰዳቸው ከኢሲዶር ዘሰቪላ መጽሐፍ ኤቲሞሎጊያይ ሲሆን በቀድሞ የሮሜ መንግሥት ክፍላገሮችና ሌላ መናርያዎች ዝርዝር ነው። ከነዚህ 25 የተላቁት መሪዎች ስሞቻቸውን ለኦጋም 25 ፊደላት የሰጡ ናቸው፣ እነርሱም፦ ባቤል፣ ሎጥ፣ ፈርዖን፣ ሳልያጥ፣ ናብጋዶን (ናቡከደነጾር)፣ ሄሮድ፣ ዳዊት፣ ታላሞን፣ ካይ ካልያፕ፣ ሙይርያጥ፣ ጎትሊ፣ ጋሜር፣ ስትሩ፣ ሮቤል፣ አኻብ፣ ኦይሰ፣ ኡሪጥ፣ ኤሡ፣ ያቂም፣ እጥሮቅዮስ፣ ዊሜሊኮስ፣ ዩዶንዮስ፣ አፍሪም እና ኦርዲኔስ እንደ ተባሉ ይላል። ሆኖም «ሌሎች አልፋቤት በአካያ፣ የኦጋምም ፊደላት በአመርጊን ማክ ሚሌሲዩስ በአይርላንድ እንደ ተፈጠሩ ይላሉ።» ተጨማሪው ክፍል የውጭ መያያዣ አውራከፕት ና ኔኬስ አፈ ታሪክ ሥነ ጽሁፍ

42414

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%88%E1%8B%AD%E1%8B%98%E1%88%AE%20%E1%8B%A8%E1%88%BA%20%E1%8A%A5%E1%88%98%E1%89%A4%E1%89%B5

ወይዘሮ የሺ እመቤት

ወይዘሮ የሺመቤት የልዑል ራስ መኮንን ባለቤት እና የቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ እናት ነበሩ። የኢትዮጵያ ሰዎች የሺመቤት አሊ ጋምጩ ማናቸው? ልዕልት የሺእመቤት እናታቸው ወ/ሮ ወለተጊዮርጊስ የምሩ ሲባሉ አባታቸው ደግሞ አሊ ጋምጩ ይባላሉ፡፡ የተወለዱት አማራ ብሄራዊ ክልላዊ መንግስት ደቡብ ወሎ ዞን ወረኢሉ ወረዳ ዶሉ በሚባል ቦታ ነው፡፡የዚህ ፅሁፍ አዘጋጅ ከ20 አመት በፊት በወረኢሉ ሁለተኛ ደረጃ ት/ቤት የታሪክ መምህር ሆኜ በማገለግልበት ወቅት የአካባቢውን ታሪክ የያዘ አጠር ያለ ታሪካዊ የጥናት ፅሁፍ ለት/ቤቱ አቅርቤ ነበር፡፡ ጥናት ከቀረበባቸው ታሪካዊ የአካባቢው ጉዳዮች አንዱ የልዕልት የሺእመቤት አሊ ጋምጩ ታሪክ ነበር፡፡ የልዕልቷ ቤተሰቦች ማለትም ተወላጆቻቸው በማነጋገር ጥርት ያለ እና ታሪኩን እንደወረደ ለመፃፍ ተሞክሯል፡፡ የልዕልቷ አራተኛ እና አምስተኛ ተወላጆች በአካባቢው በሕይወት ስላሉ የሚያውቁትን እና ከቀደምት ቤተሰቦቻቸው የተነገራቸውን ምንም ሣይሸራረፉ ቃል በቃል ነግረውኛል፡፡ የተወለዱበት ቦታ ሣይቀር በአካል በመገኘት አይቼዋለሁ፡፡ አሁን በምን ደረጃ ላይ እንደለ ባላውቅም በወቅቱ እጅግ በጣም ትልልቅ እድሜ ጠገብ ዛፎች እና በመፈራረስ ላይ የሚገኝ ቤት እና አጥር ነበረው፡፡ ልዕልት የሺመቤትን የተመለከተ የሰነድ ማስረጃ ማግኘት ግን አልቻልኩም፡፡ ይህ ምናልባትም ልዕልቲቷ አካባቢውን በህፃንነታቸው ስለለቀቁት ይመስለኛል፡፡ ዘውዴ ረታ ተፈሪ መኮንን ረጅሙ የስልጣን ጉዞ በሚባለው መፅሃፋቸው ገፅ 18 ላይ “ወ/ሮ ወለተ ጊዮርጊስ ከወረኢሉ ባላባት ከሼህ ዓሊ የወለዷትን ሴት ልጅ ይዘው ወደ ሸዋ ለመመለስ የቻሉት አፄ ምኒሊክ ከቴዎድሮስ አምልጠው ከተመለሱ ከአንድ አመት በኋላ ነው፡፡ በዚያን ጊዜ ህፃኗ የሺእመቤት የአራት አመት ልጅ ነበረች” ይላሉ፡፡ ይህ የሚያመለክተው ልዕልት የሺመቤት አካባቢው የለቀቁት በህፃንነታቸው ስለነበር ታሪካዊ የሰነድ ማስረጃዎች በአካባቢው አለመገኘቱ ግልፅ ነው፡፡ ልዕልት የሺእመቤት፤ ሃሰን አሊ እና ስናፍቅሽ አሊ የሚባሉ ሁለት ወንድም እና እህት ነበራቸው፡፤ ሆኖም ግን በእናት የሚገናኙ አይመስለኝም፡፡ የስናፍቅሽ እና የሃሰን አሊ ተወላጆች ወረኢሉ እና ጃማ ወረዳ በብዛት ስለሚገኙ የልዕልቷን ታሪክ መፃፍ ለሚፈልጉ ጥሩ አጋጣሚ ነው ብዬ አስባለሁ፡፡ በተለይ የስናፍቅሽ አሊ ልጅ የነበሩት እና በኃ/ስላሴ ጊዜ የጃማ ወረዳ (በደቡብ ወሎ የሚገኝ ወረዳ ነው) አስተዳዳሪ የነበሩት ፊታውራሪ ከበደ ባንተአይምጣ የአባቴ የቅርብ ጓደኛ ስለነበሩ ቤታችን እየመጡ ስለቀዳማዊ ኃ/ስላሴ ቤተሰብ እና አንዳንድ ተያያዥ ጉዳዮች በተመለከተ ከአባቴ ጋር የሚያደርጉት ውይይት እና ጭውውት ሁልጊዜ አስታውሰዋለሁ፡፡ የፊታውራሪ ከበደ ልጆች ጋር አብሮ አደጎች ስለሆንን ይሄንን የታሪክ ማስታወሻ ሳዘጋጅ ኑሮዋን ጃማ ወረዳ ያደረገችውን ልጃቸውን ወ/ሮ ተዋበች ከበደን በስልክ አናግሬአት ነበር፡፡ በማዘጋጀው ማስታወሻ ደስተኛ ብትሆንም የልዕልት የሺመቤት አሊ ጋምጩ ታሪክ አስታዋሽ ማጣቱ ግን ቅር እንዳሰኛት አልሸሸገችኝም፡፡ በቅርብ የታተመው እና ፕሮፌሰር ፍቅሬ ቶሎሳ “የኦሮሞ እና የአማራ እውነተኛ የዘር ምንጭ” በሚለው መጽሃፋቸው ገጽ 241 ላይ “እናቱ ( ቀዳማዊ ሃይለስላሴን) የሺመቤት አሊ ጋምጮ በአባትዋ በኩል የወረሂመኑ ኦሮሞ ናት፡፡ በአዲሱ ግኝት መሰረት ይብረሁልሽ በተባለችው ስልጤ- ጉራጌ እናትዋ `ቂቶ ` ትባል የነበረችው አያትዋ ወ/ሮ ወለተ -ጊዎርጊስ የወሎው ኦሮሞ ነብይ የሸህ ሁሴን ጅብሪል ልጅ ናት፡፡ ይህ ማለት ሼኽ ሁሴን ጅብሪል የአጼ ሀይለስላሴ ቅድመ አያት ናቸው ማለት ነው” በማለት ጽፈዋል፡፡ ሆኖም ግን ይህ ፍጹም ስህተት የሆነ የታሪክ ግድፈት ነው፡፡አጼ ኃ/ስላሴ ከሸኽ ሁሴን ጅብሪልም ሆነ ከወረሂመኑ ተወላጆች ጋር ምንም ግንኙነት የላቸውም፡፡ ይህ በዚህ እንዳለ ልዕልት የሺእመቤት አሊን የሚያውቅ እና ስለ እሳቸው አንጀት አርስ ፅሁፍ የተፃፈው በፊታውራሪ ተክለሃዋርያት ነው፡፡ እኚህ ግለሰብ በልዕልቲቷ ቤት ያደጉ በመሆናቸው ደግነታቸውን፣ ባህሪያቸውን፣ መልካቸውን እና ከዚያም ባሻገር ዘግናኝ አሟሟታቸውንም ሂደት ፅፈውልናል፡፡ ፊታውራሪ ተክለኃዋርያት ተክለማርያም የህይወቴ ታሪክ በሚባለው እና በ1998 ዓ.ም ቤተሰቦቻቸው ባሳተሙት መፅሀፍ ገፅ 32 ላይ ተክለሃዋሪያት ልእልት የሺመቤትን መጀመሪያ ያያዋቸው ቀን የነበረውን ሁኔታ ሲገልፁ ወ/ሮ የሺእመቤት በጣም ወፍራም ብስል ቀይ ናቸው፡፡ ቆንጆ ናቸው፡፡ ሹሩባቸው በትከሻቸው ላይ ተንዘርፍፏል ይላሉ፡፡ በርግጥ ቁንጅናቸውን ለመመስከር የቀዳማዊ ኃ/ስላሴን መልክ ማየት በቂ ይመስለኛል፡፡ የጅማ ኦሮሞም ነበሩ

47508

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%AD%E1%88%AD%E1%88%B5%E1%89%B2%E1%8B%AB%E1%8A%96%20%E1%88%AE%E1%8A%93%E1%88%8D%E1%8B%B6

ክርስቲያኖ ሮናልዶ

የእግር ኳስ ተጫዋቾች የክርስቲያኖ ሮናልዶ ዶሳንቶስ አቪየሮ ሰፊ የህይወት ታሪክ (ክፍል አንድ) 20/11/2017 ብርሃን ስፖርት በፕላኔታችን ኳስን በላቀ ደረጃ ከሚጫወቱ ሁለት ተጨዋቾች አንዱ ፤እንደ አጥቂም እንደ ክንፍ ተጨዋችም ቢጫወት ጎል እንዳሻው የሚያገባ፤ኳስ ከፍጥነቱ ሳይደናቀፍ የሚያንከባልል ጨራሽ የፍፁም ቅጣት ምት ስፔሻሊስት፤አንድ ለአንድ ማንኛውንም ተከላካይ የሚያሸብር …….​ ይህ የዛሬ ኮከብ የሴት ቅድመ አያቱ ኤልዛቤል ዳፒዳድ በአፍሪካዊቷ ሃገር ኬፕ ቨርዴ የተወለዱ ናቸው፤ከአንድ ወንድሙ እና ከሁለት እህቶቹ ጋር በአንዲት ክፍል ውስጥ ኑሮን ለማሸነፍ እንደተጋ የልጅነት ታሪኩ ያስረዳል፤ታዲያ በአንድ ወቅት ይህንን ህይወታቸውን በእግር ኳስ ብቻ ለመቀየር ከእናቱ ጋር ይስማማል፤ለዚህም የሃገሩን ክለብ ስፖርቲንግ ሊዝበን ይቀላቀላል፡፡ በ15 አመቱ ግን እግርኳስን እንዲያቆም የሚያስገድድ የልብ ህመም እንዳለበት ይታወቃል፤በእናቱ ስምምነት መሰረት ቀዶ ጥገና ተደርጎለት ወደ እግር ኳስ ይመለሳል፡፡​ ስፖርቲንግ ሊዝበን እያለ በ2002 ከአርሰን ቬንገር ጋር ተገናኝቷል ወደ ሊቨርፑል የመሄድ እድልም ነበረው፡፡ በመሃል ግን ሰር አሌክስ ፈርጉሰን እና ዩናይትድ ትኩረት ውስጥ ገባ፤በ2003 ስፖርቲንግ ሊዝበን ማንቸስተር ዩናይትድን በወዳጅነት ጨዋታ 3ለ1 አሸነፈ፤ያኔ የማንችስተር ተጨዋቾች ወሬ ሁሉ ስለ ሮናልዶ ሆነ ወዲያውኑ ይሄ ልጅ ወደ ማንቸስተር ዩናይትድ እንዲመጣ ሰር አሌክስ ፈርጉሰንን መወትወት ጀመሩ፡፡​ በ2003-04 የውድድር ዘመን በ£12.4 ሮናልዶ ቀያይ ሰይጣኖቹን ተቀላቀለ ፤እነ ጆርጅ ቤስት፣ብሪያን ሮብሰን፣ኤሪክ ካንቶና ዴቪድ ቤካም የለበሱትን 7ቁጥር መለያ ለበሰ፤ባለተሰጥኦው ተጨዋች የማንቸስተርን ውድ ቁጥር ፈርጉሰን መረጡለት፤የክርስቲያኖ ሮናልዶ ተአምር ገና በመጀመሪያው ጨዋታ ከቦልተን ወንደረርስ ጋር ታየ፤አዲስ የእግር ኳስ ሰው መወለዱ እውን ሆነ፤ከሁለት የውድድር አመታት በኃላ ደግሞ ክርስቲያኖ ሮናልድ የኦልድትራፎርድ ቁንጮ ተጨዋች ሆነ፡፡ በ2006-07 የውድድር ዘመን ከ20 በላይ ጎሎችን አስቆጠረ ፤በሊጉም በ2008 ከዩናይትድ ጋር ፕሪሚየር ሊጉን እና የአውሮፓ ሻምፒዮንስ ሊግን አነሳ፤በዚህ የውድድር ዘመን በሁሉም ውድድሮች 42 ጎሎችን በማስቆጠር ምርጥ ተጨዋችነቱን አስመሰከረ ፤በ2008 በዩናይትድ ባሳየው ምርጥ እንቅስቃሴ የተነሳ ክርስቲያኖ ሮናልዶ ለመጀመሪያ ጊዜ የባሎንዶር ሽልማትን አገኘ፡፡ ያኔ ኮከብ የሚያሳድዱት ማድሪዶች የኦልድ ትራፎርድን በር ማንኳኳት ጀመሩ፤ሮናልዶ ከኦልድትራፎርድ ይለቃል እየተባለም ግን ማን ዩናይትድ በዚህ ጥበበኛ ፖርቹጋላዊ ጎል አምራችነት ለተከታታይ 3አመታት የፕሪሚየር ሊጉን ዋንጫ አነሳ(ከ2007-09)፡፡በ2009 ዩናይትድ እንደገና ከባርሴሎና ጋር ለሻምፒዮንስ ሊግ ፍፃሜ ደረሰ፤ባርሰሎና በዚህ ጨዋታ 2ለ0 አሸነፈ፤ያ ጨዋታ ሮናልዶ የዩናይትድን ማሊያ የለበሰበት የመጨረሻው ትልቅ ጨዋታ ሆነ፡፡​ ከሳምንታት በኃላ የዝውውር ሪከርድ በጥበበኛው ኮከብ ተሰበረ፡፡ማድሪድ £80 ከፈለ፤ሮናልዶ የልጅነት ህልሜ ወዳለው ሳንቲያጎ ቤርናቦ ተዘዋወረ፤አዲሱ ተፅዕኖ ፈጣሪ ታታሪው ጋላክቲኮን ተቀላቀለ፡፡በሳንቲያጎ ቤርናቦ በመጀመሪያው አመት ብቻ በ35 ጨዋታዎች 32ግቦችን አስቆጠረ ፤በ2010-11 የውድድር ዘመን ደግሞ የላሊጋው ኮከብ ግብ አስቆጣሪ ሆኖ የፒቺቺው አሸናፊ ሆነ፤በ34 ጨዋታዎች 40ግቦችን በማስቆጠር፤ሪያል ማድሪድ ባርሰሎና በኮፓ ዴል ሬይ በዚህ ዘመን ሲያሸንፍ የማሸነፊያ ጎሏ የክርስቲያኖ ሮናልዶ ሆነች፡፡ በሪያል ማድሪድ ሮናልዶ መነሳቱን አላቆመም በየጊዜው የሚጨምር የማይታመን ብቃት የሚያሳይ የጎል ማሽን ሆነ፤በ2012 ላሊጋውን ከማድሪድ ጋር ወሰደ፤በ38 ጨዋታዎች 46 ጎል በማስቆጠር ኮከብ ሆነ በዚህ ወቅት የፊፋ ባሎንዶርን ሌላ ልዩ ብቃት ባሳየው አርጀንቲናዊው ሊዮኔል ሜሲ ተነጠቀ እንጂ ሮናልዶ መሸለም ነበረበት ብለው የሚከራከሩት በርካታ ናቸው። ሮናልዶ እስከ አሥር አመቱ ሀልጋ ላይ በመሽናቱ እናቱን ያስቸግር ነበር እናቱ ደይፐር መቀየሪያ እንኳን አልነበራትም አሁን ጎብዞ የአለም ሪከርድ እየሠራ ይገኛል ስለሱ ታሪክ ተፅፎ አያልቅም።

13460

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%8B%B0%E1%88%9D%20%E1%88%98%E1%8D%8D%E1%88%B0%E1%88%B5%20%E1%8A%A0%E1%88%88%E1%88%9B%E1%89%86%E1%88%9D

የደም መፍሰስ አለማቆም

ሰውነት በተፈጥሮ የሚገጥሙ ጉዳትና አደጋዎችን የሚቋቋምበት እና የሚፈታበት የራሱ የሆነ ስርአት አለው። ደም በደህናው ጊዜ በደም ዝውውር ስርአት ውስጥ እና በደም ቧንቧዎች ውስጥ እየተዘዋወረ ይኖራል። ነገር ግን የደም ቆዳ እና ደም መልስ /አርተሪ እና ቬይኖች/ በሚጐዱበት ጊዜ ደም ማርሰስ ይጀምራል። ይህ ፍሰት ወደ ውጭ አለዚያ ውስጥ ወዳሉት ህብረ ህዋሳት /ቲሹዎች/ ሊሆን ይችላል። ይህን የደም መፍሰስ በማቆም ወደ ጤነኛ ስርአት የሚመልስበት ሄሞስታሲስ የሚባል ስርአት በሰውነታችን ተጠናክሮ ይገኛል። በዚህ ሂደትም የደም መፍሰስ በሚገጥም ወቅት የተጐዱት የደም ቧንቧዎች ራሳቸውን በማጥበብ ፍሰቱን ለመግታት ሲሞክሩ ፕላትሌትስ የተሰኙት የደም ክፍሎች ደግሞ እርስ በእርሳቸው በመጣበቅ የተጠላለፈ ክር መሳይ ድር ይፈጥሩና ቀዳዳውን ለመድፈን ይጥራሉ። ደም የማርጋት ሂደቱም በዚሁ ይጀመራል። ይህ የማርጋት ሂደት እንደተጀመረ ከ20 የሚያንሱ ቅመሞችና ንጥረ ነገሮች በቅድመ ተከተል ይነቃቁና ደሙን ለማቆም ሂደቱ ይቀጥላል። በስተመጨረሻም ፋይብሪን የተባሉ ክሮች ተፈጥረው የተጐዳው አካባቢ ጋር በመጠቅጠቅ ጉዳቱ እንዲድን ያደርጋል። የደም መፍሰሱ እንደቆመና ጉዳቱ እንደዳነ ክሮቹ ይሟሙና አጠቃላይ የደም ስርአቱ ወደ ቀድሞው ጤናማ ሁኔታው ይመለሳል፡፡ ይህን ጤናማ የደም መፍሰስን የማቆምና የማርጋት ሂደት የሚያቀላጥፉ በርካታ ንጥረ ነገሮች ያገኛሉ። ከማዕድናት ደግሞ ካልሲየም ተጠቃሽ ነው፡፡ በዚህ ሂደት ውስጥ የሚፈጠር ማንኛውም ችግር ደም ሲፈሰን ቶሎ እንዳይቆም፣ ይህን ተከትሎም ለሚመጡ በርካታ የጤና ችግሮች ይዳርገናል። ሁኔታው በቁጥጥር ስር ካልዋለ እስከሞት ለሚደርስ አደጋ መጋለጥ እጣ ሊሆን ይችላል። ደማችን መፍሰሱን ለምን አያቆምም? የደም መፍሰስ ለመቆም ረጅም ጊዜ እንዲወስድ የሚያደርጉ የማርጊያ ቅመሞች አለመኖር ወይም መጠናቸው ማነስ ሊሆን ይችላል። ለዚህ የቅመሞቹ ማነስ ወይም አለመኖር ሁለት ዋነኛ መነሻዎች ይጠቀሳሉ። በዘር ከወላጆች ችግሩን ይዞ መውለድ የመጀመሪያው ሲሆን ሁለተኛው ደግሞ ደም የማርጋት ስርአቱን የሚያደናቅፍ ከውልደት በኋላ የመጡ የጤና ችግሮች ናቸው። ከእነዚህ ችግሮች መካከል በቀይ የደም ህዋሳት እና ቧንቧዎች ላይ የሚደርስ ጉዳት፣ የጉበት ህመሞች፣ የኩላሊት ችግር፣ የቫይታሚን ኬ እጥረት፣ የመቅኒ ችግር እንዲሁም እንደ አስፕሪን ያሉ መድኃኒቶችን አዘውትሮ መጠቀም ቀድመው ይነሳሉ። የደም መፍሰስ ያለመቆም ችግር ያለባቸው ሰዎች ችግር ከልጅነት ሊጀምራቸው አሊያም ካደጉ በኋላ በአጋላጭ ምክንያቶች ሊታይባቸው ይችላል። የደም አለመርጋት ችግር እንዳለ ከሚጠቁሙ ምልክቶች መካከል በትንሹም በትልቁም መድማት፣ የአፍንጫ በተደጋጋሚ መድማት፣ የተለያዩ የቀዶ ጥገናዎች ከተደረጉ በኋላ የደም ፍሰት ቶሎ ያለመቆም፣ የድድ መድማት በብዙዎች ላይ ይታያሉ። እነዚህም ምልክቶች ተደጋግመው ከታዩ ሐኪም ጋር ቀርቦ ሁኔታው ከደም ያለመርጋት ጋር የተያያዘ መሆን አለመሆኑን ማረጋገጥ በባለሙያዎች ይመከራል። ሄሞፊሊያ የወንዶችን ደም አፍሳሹ ችግር በተለይ ወንዶችን የሚያጠቃው በዘር የሚወረሰው የደም ያለመርጋት ችግር /በሳይንሳዊ አጠራሩ ሄሞፊሊያ/ የበርካታ ወንዶች ችግር ነው። ይህ ችግር በዘረ-መል ወንድ ልጅ ከእናቱ ሊወርሰው በሚችል ጤናማ ያልሆኑ ዘረ-መሎች እና የማርጊያ ቅመሞች ማነስ ይከሰታል። ይህ አይነት ሰው አፍንጫው ቢደማ ቶሎ አይቆምም፣ በትንሽ በትልቁ ይደማል። ይህ ሁኔታ በሴቶች የመከሰት ዕድሉ አነስተኛ ነው። የዚህን ዘረ-መል አይነት ሴቶች ቢሸከሙትም ህመም የመሆን አጋጣሚ ግን የለውም። እጅግ በጣም ጥቂት ሴቶች ሰዎች ላይ አልፎ አልፎ ምልክቶች ሊታዩ ቢችሉም ለክፉ የሚሰጣቸው አይደለም። ሄሞፊሊያ የተሰኘው ይህ በዘር የሚተላለፍና ወንዶችን በተለይ የሚያጠቃ የደም አለመርጋት ችግር ፋክተር 8 በተሰኘ የደም ማርጊያ ቅመም ማነስ ምክንያት ይከሰታል። ችግሩ በምርመራ ከታወቀም ይህንኑ ያጠረ ቅመም በመስጠት ሊታከም ይችላል። ደም አለመርጋት መገጫ ከሁኑት ሁለት ዋነኛ ህመሞች ሁለተኛው ደግሞ ቮን ዊልብራንድ የተባለው ህመም ነው፡፡ ይህ ችንር ቮን ዊልበራንድ ፋክተር የተሰኘው ቅመም የሚያንስ በመሆኑ የደም መርጋቱን ለመፍጠር የሚረዱ የሚጠላለፉ ክሮችን መስራት በማስቸገሩ ይታወቃል። የዚህ ቅመም ማነስ ሰዎች በሚደሙ ወቅት ደሙ ቶሎ እንዳይቆም ያደርጋል። ችግሩ በሴቶች ሲከሰት የወር አበባቸው ላይ ችግሩ ይፈጥራል። የወር አበባቸውም ቶሎ አይቆምም። የደም መፍሰስ ጠንቆች የደም መፍሰስ ችግሩ በደም ማጣት ብቻ አይወሰንም። መቆም ያልቻለው ደም ፍሰት በአጭር እና ረጅም ጊዜ የተለያዩ የጤና ችግሮችንም ያስከትላል። ደም ያለመቆሙን ተከትሎ የሚከሰት ሞት እንደሚኖርም ባለሙያዎች ያስታውሳሉ። ከደም ያለመርጋት ጋር ተያይዘው ከሚከሰቱ ችግሮች ጥቂቶቹም የመገጣጠሚያዎች ጠባሳ እና የመገጣጠሚያ በሽታዎች፣ በዐይን ውስጥ ከሚከሰት የደም መፍሰስ የሚነሳ የዐይን ብርሃን ማጣት፣ የደም ማነስ፣ የነርቭ ችግሮች ናቸው። የጥንቃቄ እርምጃዎችና የሕክምና መፍትሄዎች እነዚህ የደም ለመርጋት መቸገር እና የደም በብዛት መፍሰስ ችግር ለማወቅ ቀደም ብለው የተጠቀሱ ምልክቶችን አስተውሎ ምርመራ ማድረግ ይሞከራል። የችግሩ አይነት እና ዝርዝር ሁኔታዎች በጥያቄዎችና የደም ምርመራዎች ከተለየ በኋላ እንደየግለሰቡ ሁኔታ ተመጣጣኝ የሆነ መፍትሄ በባለሞያዎቹ ይሰጣል። ከእነዚህ መፍትሄዎች መካከል ደም ለማርጋት አስፈላጊ የሆኑት ቅመሞች ማነስ ጋር የተያያዙ ሁኔታዎችን ቅመሞቹን ወደ ደም እንዲደርስ ማድረግ አንዱ መፍትሄ ነው። ከበድ ያለ የደም መፍሰስ ጉዳት ካለም ቅመሞቹን መጠን ከመተካትና ማሳደግ በተጨማሪ ደም መተካትም አስፈላጊ የሚሆንበት አጋጣሚ ሊኖር ይችላል። በህክምና ከሚሰጡ መድኃኒቶች በተጨማሪ የየራሳችን ለጤናማ የደም ግብአቶች ልንወስዳቸው የሚገቡ ማዕድናትን የያዙ ምግቦች መመገብም መልካም ነው። በተለይም እንደ ካልሲየም እና ፖታሲየም አይነት ማዕድናትን የሚይዙ አረንጓዴ አትክልቶች እና የወተት ተዋፅኦዎች ጠቃሚ ግብአቶች ናቸው። ዋናው ነገር ችግሩን በጊዜ ተረድቶ የባለሞያ እርዳታ በመፈለጉ ላይ ይሆናል። ደም ቶሎ አይቆምልዎትም እንግዲያው ችላ አይበሉት። ኋላ ጉዳቱ የከፋ ሊሆን ይችላል! ሠላም።

2400

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%9A%E1%88%B5%E1%8A%AA%E1%89%B6

ሚስኪቶ

ሚስኪቶ በማዕከል አሜሪካ የሚኖር ብሔር ነው። መሬታቸው ከካሜሮን ርእሰ ምድር ሆንዱራስ ጀምሮ እስከ ሪዮ ግራንዴ ወንዝ ኒካራጓ ድረስ ይዘረጋል። የራሳቸው ሚስኪቶ ቋንቋ አለ። ነገር ግን የእስፓንኛ እና የሚስኪቶ እንግሊዝኛ ፓቷ ተናጋሪዎች በትልቅ ወገን ይገኛሉ። የሚስኪቶ እንግሊዝኛ ፓቷ የመጣ ከእንግሊዞች ጋራ ብዙ ጊዜ በማገናኘታቸው ነበር። ብዙዎቹ ክርስቲያኖች ናቸው። በጊዜ ላይ ያመለጡ ባርዮች ከነሱ ጋር ስደት ስላገኙ ዘራቸው ተደባልቆ ክልስ ሆነ። መሬታቸውን ለመድረስ አስቸጋሪ በመሆኑ እስፓንያውያን ሰፊ አገሩን ሲወረሩ ለሚስኪቶዎቹ ብዙ ውጤት አልነበረም። የሚስኪቶ ባሕላዊ ኅብረተሠብ በጣም የተደራጀ ነውና የተወሰነ ፖለቲካዊ ሥራዓት አለው። ንጉስ ቢኖሯቸውም ሙሉ ሥልጣን ግን አልነበራቸውም። ከነገስታታቸው ብዙዎች የሚታወቁ ከአፈታሪክ ስለሆነ የነሱ ታሪካዊ መረጃ ሁልጊዜ ግልጽ አይደለም። መንግሥታቸው ከ1617 ዓ.ም. በፊት ጀምሮ በታሪኩ መጀመርያ የተመዘገቡት ንጉሳቸው ኦልድማን ነበሩ። በአባታቸው ዘመን ከእንግሊዞች ተገናኝተው ኦልድማን ወደ እንግሊዝ አገር ተልከው ከእንግሊዝ ንጉስ ከ1ኛ ቻርልስ ጋር ተዋወቁ። በ1732 ዓ.ም. የሚስኪቶ ንጉሥ የወዳጅነት ውል ከእንግሊዝ ጋራ ተፈራርመው በ1741 ዓ.ም. በእንግሊዝ መከታ ውስጥ ገብተው "ኗሪ ተቆጣጣሪ" ተሾመላቸው። ሥልጣን በንጉሱና በአገረ ገዥ በሻለቃ ከ1740ዎቹም ጀምሮ በባሕር ኃይል አለቃ መካከል ተከፋፍሎ ነበር። በአሜሪካ ነጻነት ጦርነት ጊዜ የሚስኪቶ መንግሥት በእንግሊዞች ዘንድ አገልግሎ በስፓንያ ቅኝ አገሮች ላይ አደጋ በመጣል ብዙ ድል አገኘ። ነገር ግን በ1775 ዓ.ም. እንግሊዝ ድል ስለሆነ በፓሪስ ሰላም ቃል ኪዳን ውል የባሕር ዳር ክልል መልቀቅ ነበረበት። በ1779 ዓ.ም. እንግሊዞች በሙሉ ወጥተው ጨርሰው ስፓንያውያን መጀመርያ በሚስኪቶ መሬት ቢደርሱም ሚስኪቶዎቹ ግን ስለ ቁጥራቸውና ስለ አርበኞቻቸው አውራጃቸውን ከማሰልጠናቸው አልተዉም። እንግሊዞች ቢወጡም የሚስኪቶ አገር ይፋዊ ባልሆነው መከታ ወስጥ ቀረችና ብዙ ጊዜ ከእስፓንያውያን ጋር ሲከራክሩ ብሪታኒያ በጉዳዩ ውስጥ ጥልቅ ብላ ገብታለች። እንግሊዝ አገር በማዕከል አሜሪካ በተለይም በቤሊዝ የምጣኔ ሀብት ሀሳብ ስለነበራት ሚስኪቶዎቹ ጠመንጃ እና ሌሎች አዲስ መሣሪያዎች ሊያገኙ ቻሉ። ከዚያ በኋላ ሚስኪቶዎቹ "ዛምቦ" ከሚባሉት ክልሶች ጋር በስፓንያውያን መስፈርያዎች በሆንዱራስ ላይ አደጋ በመጣል የተማረኩትን ኗሪዎች በባርነት ወደ አውሮፓ ሳይወሰዱ ያድኗቸው ነበር። ደግሞ የሌሎቹን ጐሣዎች ሰዎች ሲማርኩ ወደ ጃማይካ ይሸጧቸው ወይም ሴቶቻቸውን ያግቧቸው ነበር። ከዚህ የተነሣ በባሕላቸውም ካንድ የበለጠ ሚስት ማግባት ስለ ተፈቀደ ቁጥራቸውን ቶሎ አበዙ። ፖለቲካዊ ሥራዓታቸው በስፓንያውያን ግዛት ዘመንና በማእከል አሜሪካ አገሮች ፌዴራሲዮን አገዛዝ ዘመን ላይ ሚስኪቶዎች ነፃነታቸውን እንዲጠብቁ አስቻላቸው። ከ1851 ጀምሮ የእንግሊዝ መንግሥት መከታ ለሆንዱራስ በሚከተለውም አመት ለኒካራጓ ተሰጠ። የሚስኪቶ መንግሥት ራስ-ገዥ ሁኔታ ምንም ቢሰጥም ኒካራጓ ግን ወደፊት ንጉሶቻቸውን አልተቀበለችም። በ1886 ዓ.ም. ምድራቸው በኒካራጓ መንግሥት ተያዘ። በኒካራጓ መንግሥት መቸም አልተሰለጠኑምና እስከ ዛሬ ድረስ ብዙዎች የኒካራጓ ዜጎች መሆናቸውን እራሳችውን አይቆጠሩም። በ1970ዎቹና 1980ዎቹ, የኒካራጓ ኰሙኒስት ሳንዳኒስታ መንግሥት በጦርነት 8500 ሚስኪቶዎች ከቤቶቻቸው ሲያሳድዱ እስከ መቶ መንደሮችም ድረስ ሲያጥፉ ሚስኪቶዎቹ ከጎረቤቶቻቸው ከራማና ሱሙ ጐሣዎች ጋራ ሲያባብሩ ሚሱራሳታ የሚባል ግምባር አቆሙ። ይህ ጸረ-መንግሥት ወገን የኮንትራዎች ወንበዶች ክፍል ነበረ። የሞስኪቶ ንጉሶች 1617-1679 - ኦልድማ 1679-1710 1ኛ ጀረሚ የሞስኪቶ ንጉስ 1710-1721 2ኛ ጀረሚ የሞስኪቶ ንጉ 1721-1731 1ኛ ፒተር 1731-1747 1ኛ ኤድዋርድ 1747-1768 1ኛ ጆርጅ 1768-1793 2ኛ ጆርጅ ፍሬደሪክ 1793-1816 1ኛ ጆርጅ ፍሬደሪክ አውግስጦስ 1816-1834 ሮበርት ቻርለስ ፍሬደሪክ 1834-1857 2ኛ ጆርጅ አውግስጦስ ፍሬደሪክ ወራሽ አለቆች 1857-1871 ዊሊያም ሄንሪ ክላረንስ 1871-1880 ጆርጅ ዊሊያም አልበርት ሄንዲ 1880-1881 አንድረው ሄንዲ 1881-1882 ጆናታን ቻርልስ ፍሬደርክ 1882-1900 ሮበርት ሄንሪ ክላረንስ 1900-1920 ሮበርት ፍሬደሪክ ከ1970 ጀምሮ ኖርቶን ከስበርት ክላረንስ የስሜን አሜሪካ ኗሪ ብሔሮች

16903

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8C%8B%E1%89%A5%E1%89%BB

ጋብቻ

ጋብቻ ሁለት ሰዎች (በተለምዶ ወንድና አንዲት ሴት) እንደ ጥንዶች ለረጅም ጊዜ ወይም ለቀሪው አብረው ለመኖር የሚስማሙበት ውል ነው።ሕይወታቸው ልጆች መውለድ እና ቤተሰብ መመስረትን ግብ በማድረግ ነው። በመጽሐፍ ቅዱስ ጋብቻ በመጽሐፍ ቅዱስ መጀመርያ የሚታየው አዳምና ሔዋን በእግዚአብሔር ፈቃድ ሲጋቡ ነው። ይኸው ጋብቻ በእግዚአብሔር አስተያየት ሁለቱም አንድ ሥጋ በሆኑበት ጊዜ ነበረ። ይህ ማለት አዳምና ሕይዋን በአምላኩ ፈቃድ ያለ ምንም ኅጢአት ፍትወታቸውን እርስ በርስ ለማርካት ተፈቀዱ። ይህ ሁኔታ ለፍቅር፣ ለደስታና ለማዝናናት የሚገባ ብቻ ሳይሆን፣ በተለይ ልጆችን ለመውለድና በቤተሠብ ለማሳደግ ያስመቻል። ስለዚህ የባልና የሚስት ጋብቻ እንደ ቸሩ አምላክ ግል ስጦታ ይቆጠራል። ከጋብቻ ውጭ ሌላ መንገድ ሁሉ ጥፋት ስለሚያመጣ፣ በመጽሐፍ ቅዱስ ቃል ጸንተው የሚኖሩ የትዳርን ጥቅም ብዙ አይስቱም። በብሉይ ኪዳን በሕገ ሙሴ ዘንድ የማጫ ሥርዐት ደግሞ ይጠቀሳል። ይህ ለእጮኛይቱ ወላጆች የሚበደር መጠን ነበር፤ አሁንም ብዙ ጊዜ ከጥሎሽ ጋራ (ወደ አዲሱ ቤተሠብ ከወላጆቹ ከሚመልሰው መጠን ጋር) ይደናገራል። የቤተሰብ ትስስር በአስላም በዚህ የቁርኣን አንቀፅ ከምዕመናን ባህሪያት ውስጥ አላህ እንዲቀጥል ያዘዘውን ነገር የሚቀጥሉ ሲል ይገልፃቸዋል። ለነዚህ ምርጥ የመኖሪያ አገር (ጀነት) አላቸው። በሌላ በኩል አላህ እንዲቀጥል በርሱ ያዘዘውን ነገር የሚቆርጡ ሠዎች መጥፎ መኖሪያ (ጀሃነም) ተዘጋጅቶላቸዋል። “ከጌታህ ወዳንተ የተወረደው እውነት መኾኑን የሚያውቅ ሰው እንደዚያ እርሱ ዕውር እንደኾነው ሰው ነውን? የሚገሠጹት የአእምሮ ባለቤቶች ብቻ ናቸው። እነዚያ በአላህ ቃል ኪዳን የሚሞሉ የጠበቀውንም ኪዳን የማያፈርሱ ናቸው። እነዚያም አላህ እንዲቀጠል በእርሱ ያዘዘውን ነገር የሚቀጥሉ ጌታቸውንም የሚያከብሩ መጥፎንም ቁጥጥር የሚፈሩ ናቸው። እነዚያም የጌታቸውን ውዴታ ለመፈለግ የታገሱ፣ ሶላትንም አዘውትረው የሰገዱ፣ እኛ ከሰጠናቸው ሲሳይም በምስጢርም ኾነ በግልጽ የመጸወቱ፣ ክፉውንም ነገር በበጎ የሚገፈትሩ ናቸው። እነዚያ ለእነሱ መጨረሻይቱ ምስጉን አገር አለቻቸው። (እርሷም) የመኖሪያ ገነቶች ናት። ይገቡባታል። ከአባቶቻቸውም፣ ከሚስቶቻቸውም፣ ከዝርያቸውም መልካም የሠራ ሰው (ይገባታል)። መላእክትም በእነርሱ ላይ ከየደጃፉ ሁሉ ይገባሉ። ‘ሰላም ለእናንተ ይኹን። (ይህ ምንዳ) በመታገሳችሁ ነው። የመጨረሻይቱም አገር ምን ታምር!’ (ይሏቸዋል)። እነዚያም የአላህን ቃል ኪዳን ከጠበቀ በኋላ የሚያፈርሱ አላህም እንዲቀጠል በእርሱ ያዘዘውን ነገር የሚቆርጡ በምድርም ላይ የሚያበላሹ እነዚያ ለነሱ እርግማን አለባቸው። ለእነሱም መጥፎ አገር (ገሀነም) አላቸው።” (ሱረቱ ረዕድ 13፤ 19-25) ብዙ ምሁራን አላህ እንዲቀጥል ያዘዘው ማለት ዝምድና ወይም “ሲለት አር-ረሂም” እንደሆነ ይስማማሉ። ዝምድና በተመለከተ እጅግ ብዙ የቁርአን አንቀፆችና ሀዲሶች ተጠቅሠዋል። ስለ ኡማው አንድነት ስናስብ ብዙ ነገሮችን ማሠብ ያስፈልጋል። በተለይ የቤተሠብ አንድነት ሳይኖር የኡማው አንድነት መኖር አይታሠብም። ኢስላም ቤተሰብን በሦስት ዕርከን ያየዋል። የወላጅና የልጆች ቤተሠብ፣ የእምነት ቤተሰብና የሠው ልጅ ቤተሠብ። ሦስቱም ዕርስ በርስ የተሣሠሩ አንዳቸው ለአንዳቸው አስፈላጊ ናቸው። ነገር ግን፤ የደም ትስስር ያለበት ቤተሠብ ከሁሉ በላይ አስፈላጊው ነው። ስለትልቁ (የሠው) ቤተሠብ ስናስብ ትንሹ ቤተሠብ (የደም ትስስር) ያለው ሚና ወሳኝ መሆኑን ልናውቅ ይገባል። በጥሩ ቤተሠብ የሚያድጉ ህፃናትና ለልጆች ትኩረት የሚሰጡ ወላጆች ከሌላው በበለጠ ይበልጥ ምርታማ፣ የተረጋጋነ ሠላማዊ ናቸው። በቤተሠብ ውስጥ ሦስት ወሣኝ ነጥቦች አሉ። 1.በጥንዶች መካከል ያለ ግንኙነት 2.በወላጆችና ለልጆች መካከል ያለ ግንኙነት 3.በዘመዶች መካከል ያለ ግንኙነት። ኢስላም ሶስቱንም አክብሯል። እነዚህን ዝምድናዎች መጠበቅ የኢማን ምልክት ነው። ቃል ኪዳንን መሙላት፣ የሌሎችን መብት ማወቅ፣ ፍቅር፣ ርህራሄ፣ እንክብካቤ፣ ክብር መስጠት ሁሉ መልካም ግንኙነት ለመፍጠር ወሣኞቹ ናቸው። ነብዩ ቲርሚዚ ላይ እንደተዘገበው “ከምእመናን መካከል በኢማኑ ምሉዕ የሆነው ለቤተሠቦቹ መልካም ባህሪ የሚያሳይና ሩህሩህ ነው” ብለዋል። በሌላ ዘገባ “ከናንተ መካከል ምርጡ ለቤተሠቦቹ ምርጥ የሆነው ነው። እኔ ከናንተ የበለጠ ለቤተሠቦቼ ምርጡ ነኝ።” (ኢብን ማጃህ) 1.የጥንዶች ግንኙነት፡- ኢስላም ወጣቶች የትዳር አጋሮቻቸውን ሲመርጡ በልዩ ጥንቃቄ እንዲሆን ያሳስባል። በምርጫ ወቅት ለሞራልና ለሃይማኖት ጥንካሬ ልዩ ትኩረት መስጠት ይገባል። ባልና ሚስት ግዴታቸውንና ሃላፊነታቸውን ጠንቅቀው መረዳት አለባቸው። ባል ቤተሠቡን የመመገብና ወጪዎቹን የመሸፈን ሃላፊነት አለበት። ለሚስቱ ጥሩ የትዳር አጋር መሆን፣ እሷንም ሆነ ቤተሠቦችዋን ማክበር፣ በማንኛውም ጉዳይ ሊያማክራት ይገባዋል። በአጠቃላይ ጥሩ የቤተሰብ መሪና አርአያ መሆን ይጠበቅበታል። ሚስት፡- የባሏን ኃላፊነት ማወቅ፣ እሱንና ቤተሠቡን ማክበር፣ ፍላጎቱን መጠበቅ፣ ማገዝና ማማከር፣ ያለሱ ፈቃድ የሚያስከፋውን ነገር ከማድረግ መቆጠብ ሲኖርባት ሁለቱም አንዳቸውን ለአንዳቸው አላህ ስለፈቀደላቸው ለአላህ አመስጋኞች መሆንና በተሠጣቸውም ሊረኩ ግድ ይላል። 2.ወላጆችና ልጆች፡- ወላጆች የልጆቻቸውን ስሜት መረዳትና በጥሩ ትምህርትና የሥነ- ምግባርና መንፈሳዊ እነፃ ሊያሳድጓቸው ያስፈልጋል። ለልጆቻቸው አዛኝ፣ አፍቃሪና ሩህሩህ ሲሆኑ በልጆቻቸው መካከልም ፆታንም ሆነ ሌላን ነገር መሠረት ያደረገ አድልዖ ከማድረግ መቆጠብ አለባቸው። ልጆች እያደጉ ሲመጡ በቤተሠቡ ጉዳይ እንዲሳተፉ ማድረግና ማማከር ያስፈልጋል። አግብተው ሲኖሩም ወላጆች በልጆቻቸው ትዳር ላይ እስከዚህም መግባት የለባቸውም። ልጆች ወላጆቻቸውን መተባበር መታዘዝና መርዳት ይጠበቅባቸዋል። ወላጆቻቸው ሲያረጁ ሊረዷቸው ሊያዝኑላቸውና ሊንከባንከቧቸው ይገባል። ከሞቱም በኋላ ዱዐ ሊያደርጉላቸው ግድ ነው። 3.ዝምድና፡- ኢስላም ለዝምድና ጠንካራ ትኩረት ሰጥቷል። ሁሉንም መንከባከብም ይገባል። አላህ እንዲህ ይላል፡- “እናንተ ሰዎች ሆይ! ያንን ከአንዲት ነፍስ (ከአዳም) የፈጠራችሁን ከእርስዋም መቀናጆዋን (ሔዋንን) የፈጠረውን ከእነርሱም ብዙ ወንዶችንና ሴቶች የበተነውን ጌታችሁን ፍሩ። ያንንም በርሱ የምትጠያየቁበትን አላህንና ዝምድናዎችንም (ከመቁረጥ) ተጠንቀቁ። አላህ በእናንተ ላይ ተጠባባቂ ነውና።” (ሱረቱ ኒሣዕ 4፤1) ቤተሠብ የትስስር መረብ ነው። አንዳንዱ ቅርብ ነው። አንዳንዱ ሩቅ ነው። ኢስላምም ቅድሚያ የሚገባቸው ቅድሚያ የሚሠጣቸውና ሚዛን እንዳይዛባ ያስጠነቅቃል።

49963

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%B3%E1%88%AA%E1%8B%8E%E1%88%B5%20%E1%88%9E%E1%8B%B2

ዳሪዎስ ሞዲ

ከፐርሺያ የሚሳብ የዘር ግንድ ያላቸው በዜግነት እንግሊዛዊ በትውልድ ሕንዳዊ አባቱና ከኢትዮጵያዊት እናቱ በአዲስ አበባ ከተማ ራስ መኰንን ድልድይ አካባቢ በ1938 ዓ.ም.የተወለደው ዳርዮስ የሁለተኛ ደረጃ ትምህርቱን ያጠናቀቀው በዳግማዊ ምኒልክ ትምህርት ቤት ነበር፡፡ በቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ ዩኒቨርሲቲ ከፍተኛ ትምህርቱን መከታተል ቢጀምርም በወቅቱ በነበረው የተማሪዎች ንቅናቄ ሳቢያ የቅርብ ጓደኛውና የዩኒቨርሲቲ ተማሪዎች ማኅበር ፕሬዚዳንት የነበረው ጥላሁን ግዛው መገደልን ተከትሎ የ ትምሕርቱን አቋርጦ ወጣ፥ በመካነየሱስ ቤተ ክርስቲያን ሥር የነበረውና በዓለም ሉተራን ፌዴሬሽን በሚረዳው የዘመኑ ታዋቂ የሬዲዮ ጣቢያ ብሥራተ ወንጌል ሬዲዮ በ1964 ዓ.ም. በመቀጠር ጣቢያውን ደርግ እስከ ወረሰበት ጊዜ ድረስ ሠርቷል፡፡ ድኅረ አብዮት በአብዮታዊት ኢትዮጵያ ድምፅና በብሔራዊ ሬዲዮ እስከ 1980ዎቹ መገባደጃ ድረስ በዜና አንባቢነት፣ በፕሮግራም አዘጋጅነት የሠራ ሲሆን፣ ጡረታ እስከወጣበት 1994 ዓ.ም. ድረስ ያገለገለው በኢትዮጵያ ዜና አገልግሎት የውጭ ቋንቋ ዴስክ ነበር፡፡ ) የሚለውን ቃል ሕዝብ ሊረዳው በሚችለው ቃል በራሱ መንገድ ተርጉሞ "ቅስመ ተፈጥሮ መከላከያ ሰባሪ በሽታ" ብሎ ለመጀመሪያ ጊዜ ሕዝብን ስለ በሽታው ያስተማረውም ይሄው ሙያተኛ ነበር፥ ለዚህ ውለታው ግን ሽልማት ቀርቶ ምሥጋና ሊደርሠው ቀርቶ ይብሱን "ያልተገቡ ቃላትን በመጠቀም" በሚል ከደመወዙ ሠማንያ ብር ተቀጥቷል። የሚባሉትን ያለ ተፈጥሯዊ የግንኙነት መንገድ በጽንሳቸው ልጅ የሚታቀፉ (ማሕጸን የሚያከራዩ ሴቶች) ጉዲፈቻ የሚል ኦሮሚፋ ቃል እና ጽንስ የሚለውን በማዋሃድ "ጽንሰ-ፈቻ" ብሎ የሰየመውም ዳርዮስ ነበር። ዳርዮስ ከቀደሙ የሙያ አባቶቹ አሃዱ ሳቡሬ፡ አሠፋ ይርጉ ብዙ እንደተማረ በዚህም ለንደን ሳይሆን ሎንዶን፡ ዋሺንግተን ሳይሆን ዋሽንግቶን ብሎ በመዘገብም ይታወቅ ነበር። ጋዜጠኛው ከሙያ አባቶቹ ያገኘውን ለራሱ ሳያስቀር ለተተኪዎቹ በማስተማር ብንያም ከበደ፡ ነጋሽ መሃመድ፡ ብርቱኳን ሐረገወይን፡ ሳምሶን ማሞ ዓይነቶቹን ሙያተኞች ምሳሌ ሆኗቸዋል። ጋዜጠኛ ዳርዮስ ሞዲ ሠኔ 13 ቀን 2007 በ68 ዓመቱ ሕይወቱ አልፏል፥ ዳርዮስ ሞዲ ባለትዳርና የሠባት ልጆች አባትም ነበር። ሠኔ 14 ቀን ወዳጅ ዘመዶቹ በተገኙበት በፈረንሳይ ጉራራ ጊዮርጊስ ቤተክርሥትያን የቀብር ሥነ-ሥርዓቱ ሲፈጸም የሙያ ልጁ ጋዜጠኛና የማስታወቂያ ባለሙያ ብንያም ከበደ እንዲህ የሕይወት ታሪኩን አንብቦታል፡- “ጋሽ ዳሪዮስ ጋዜጠኛ ብቻ ሳይሆን የጋዜጠኞች አባትም ነበረ። ይሄ ታሪክ ብቻ ሊሆን ይችላል። ነበር ቅርብ ነው። ነበር እያልን ዳርዮስን ብቻ ሳይሆን ሙያውንም አብረን እንቅበረው። በፒያሳ ራስ መኮንን ድልድይ፣ በኢትዮጵያ የመጀመሪያው ፎቶ ቤት ሞሪስ እልቪስን የከፈቱት የሚስተር ሞዲ ጉስታቭ ልጅ ነው፤ ዳሪዮስ ሞዲ። በትውልድ ፐርሺያዊ በዜግነት እንግሊዛዊ ከሆኑት ከሚስተር ጉስታቭ እና ከወ/ሮ አማረች መኩሪያ ታህሳስ 12 ቀን 1939 ዓ.ም እዚያው ራስ መኮንን ድልድይ አካባቢ ተወለደ። የድርሰትና የግጥም ዝንባሌ የነበረው ዳሪዮስ ሞዲ ማንበብ፣ ሁኔታዎችን በጥልቀት ማስተዋልና መመርመር የጀመረው ከልጅነቱ ጀምሮ ነው። በኢትዮጵያ ስር ነቀል ለውጥ እንዲመጣ ሲታገሉ ከነበሩት ተማሪዎች በተለይም ከጥላሁን ግዛው ጋር ለአንድ አላማ ተሰልፈው በእውቀት ላይ የተመሰረተ እንቅስቃሴ ላይ ቢቆይም የጥላሁን ግዛውን መገደል ተከትሎ ድርጊቱን በፅኑ ካወገዙት አስር ጓደኞቹ ጋር የዩኒቨርስቲ ትምህርቱን ጥሎ ወጥቷል። ዘመኑም 1962 ዓ.ም ነበር። በወቅቱ በነበረው መንግሥት አመለካከቱ ያልተወደደለት ዳሪዮስ፣ ድፍን ሁለት ዓመት ሙሉ ስራ የሚቀጥረው አላገኘም ነበር። ይሁንና በግሉ የትርጉም ስራዎችን ይሰራ ስለነበር በ1964 ዓ.ም በብስራት ወንጌል ራዲዮ ጣቢያ ለመቀጠር ምክንያት ሆነው። ህይወቱ መስመር ያዘ፡- በመልካም ፀባይ እና ባህሪዋ የቁንጅና ጣሪያ ከሆነችው መሰረት ኃይሌ /መሳይ/ ጋር ትዳር መሰረተ። ትዳሩም ፀንቶ አራት ወንድ ልጆችን እና ሶስት ሴት ልጆችን አፈራ። ዳሪዮስ ሞዲ ለሬዲዮ የተፈጠረ ምሉዕ በኩልዔ የሆነ ጋዜጠኛ ነበረ። ተስምቶ የማይጠገብ፣ እያነበበ የሚስረቀረቅ የሬዲዮ ሞገድን የሚገዛ ባለግርማ ድምፅ የታደለው ዳሪዮስ ሞዲ፣ ከዜና ባህሪው ተነስቶ አነባነቡን የሚከተል እንከን አልባም ዜና አንባቢ ነበር። መንግሥታት በተለዋወጡ ቁጥር የሚሉት ጎልቶ ይደመጥላቸው ዘንድ የሚዲያው ልሳንና የድምፅ ሞገድ ዳሪዮስ ነበር። እንደየጊዜው የአዳዲስ ምዕራፍ መሸጋገሪያ ድልድይ ድምፅ ሆኖም አገልግሏል። እስከ ዛሬ ድረስ በኢትዮጵያ ሚዲያ ስራ ውስጥ እንደ ዳሪዮስ አይነት የትርጉም ጌታ አልተገኘም። ዳሪዮስ ዘንድ በይመስለኛል እና ይሆናል በሚል አቻ ትርጉም አይገኝም። የቀደምት አባቶቹን መዝገብ እየፈተሸ፣ ለዘመናዊው አለምም እንዲስማማ የራሱንም የትርጉም መንገድ እየፈለገ የሚማስን የቃላት ዲታ እና ታላቅ ሙያተኛ ነበር። የራሱን ትርጉም የሕዝብ ቋንቋ ማድረግ የቻለ፣ የቋንቋ ምሁራንም ደግመው ደጋግመው የሚመሰክሩለት የትርጉም መምህር ነበር። አማርኛ፣ ኦሮምኛ፣ እንግሊዝኛ፣ ጀርመንኛ፣ ፈረንሳይኛ፣ ጣሊያኒኛ የመተርጎም ብቃት የመነጨው ካልተቋረጠ የንባብ ብቃቱ ነው። ስራው ላይ እንዳቀረቀረ እስከወዲያኛው ያንቀላፋው ይህ ሰው በቁሙ አስታውሶ፣ ሙያዊ ልቀቱን መዝኖ መሸለም ባልተለመደበት ሀገር እንደዋዛ ኖሮ ማለፉን ለምናውቅ ለኛ የእግር እሳት ነው። በብስራተ ወንጌል ሬዲዮ ጣቢያ የጀመረው የሬዲዮ ጋዜጠኝነት ሕይወቱ በኢትዮጵያ ሬዲዮ እና በኢትዮጵያ ዜና አገልግሎት ለ30 ዓመታት ቢቀጥልም ይከፈለው የነበረው ደሞዝ የሰውየውን አስደናቂ ችሎታና የሙያ ልቀት የሚመጥን ቀርቶ ለወር አስቤዛ የማይበቃ ነበር። እንዲህም ሆኖ ህይወት ለዳሪዮስ ሬዲዮ ነው። ጡረታም ወጥቶ የናፈቀውን ሬዲዮ ለተወሰነም ጊዜ ቢሆን በሸገር እና በሬዲዮ ፋና ቀጥሎበት ቆይቷል። ዳሪዮስ ሞዲ ወር ጠብቆ ከሚያገኘው ከሶስት አሃዝ ባልበለጠ ደሞዝ ራሱን እና ቤተሰቡን ለማስተዳደር ቢቸገርም ያን ወርቃማ ድምፁን ግን ለማስታወቂያ ለማዋል፣ ማስታወቂያ ሊሰራበት ግን ፈቃደኛ አልነበረም። ዜና ላይ የሚሰማ ድምፅ እንዴት ሆኖ ሸቀጥ ይተዋወቅበታል ሲል ይሞግታል። ይህ በራሱ የሙያውን ሥነ-ምግባር መጣስ ነው ሲል ለሙያው መርህ እና ልዕልና አጥብቆ ይከራከራል። የመጨረሻዎቹ ሶስት ዓመታት ለዳሪዮስ ጥሩ አልነበሩም። ለዘመናት ማልዶ ከስራው ገበታው የማይታጣው ዳሪዮስ ህመም ደጋገመው። እንደ ልብ መተንፈስ ተሳነው። በኦክሲጅን እየተረዳ ቆየ። ዳሪዮስ የልብ ትርታው ቀጥ የምትል የምትመስለው ኦክሲጅን ሲያጣ ብቻ አልነበረም። ካላነበበና ዜና ካልሰማ እስትንፋሱ ያለ አይመስለውም። ጋሽ ዳሪዮስ ሰውን ቶሎ የማይቀርብና ከቀረበም የእድሜ ልክ እውነተኛ ወዳጅ የሚሆን፣ ትሁት ደግ እና እውቀቱን ያለ ስስት የሚሰጥ ታማኝ ሰው ነበር። እንደው በቀዝቃዛው በክረምቱ ሰሞን እንከተላለን አንድ ጎበዝ ቀድሞን አይ ጉድ መፈጠር ለመሰነባበት ዳሪዮስን መቼም ማንም አይደርስበት ሮጥን ሮጥን የትም አልደረስንም ማን ይከተለዋል ውድ ዳርዮስን ብለን ለመሰነባበት ከእግዚአብሔር አስገራሚ ስራ አንዱን እንደ ማሳረጊያ እንይ። ለ43 ዓመታት ከጎኑ ያልተለየችው፣ ለትዳሯም ለልጆቿም ህልውና የደከመችው፣ ልጆቿ እንኳን አይተዋት ስሟ ሲጠራ የሚንሰፈሰፉላት መሳይ፣ ልክ የዛሬ አራት ወር ከሁለት ቀናት ታማ አርብ እለት ሆስፒታል ገባች። ዳሪዮስም ለመጨረሻ ጊዜ ሆስፒታል የገባው በዕለተ አርብ ነበር። አርብ ለቅዳሜ አጥቢያ ከሌሊቱ 11 ሰዓት በተመሳሳይ ቀንና ሰዓት ባለትዳሮቹ ነፍሳቸው ተለየች። ልክ እንደዛሬው በዚህ ስፍራ መሳይን ሸኘናት። ዳሪዮስ ተከተላት። አርብ፣ ቅዳሜ እሁድ በተመሳሳይ ቀንና ሰዓት ይህችን አለም ተለዩ።” መደብ :የኢትዮጵያ ጋዜጠኞች

46237

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%8C%A3%E1%88%8D%E1%8B%AB%E1%8A%95%20%E1%89%B3%E1%88%AA%E1%8A%AD

የጣልያን ታሪክ

የኢትዮጵያ ታሪክ ጣልያን (ኢትሊ፤ኢጣልያ፤ጣሊያን) በደቡባዊው አውሮፓ በተራራማ ሸለቆዎች ተከባ፣ ፖ ወንዝ ሸለቆ የሚባለውንም አቅፋ የቬኔሺያን ዝርግ ስፍራ ቦታ ጨምሮ ወጣ ብሎም የዳንዩብ የፍሳሽ መስመር እነ ላምፕዱሳ ደሴትንም ታካትታለች። የጣልያን መንግስት ጣልያን የቡትስ ጫማ ቅርፅ ያላት ሀገር በመባልም፤ ከሮማ ፍርስራሾች፤ በህዳሴው ዘመን ውጤቶች ትታወቃለች። የሮሜ መንግሥት ዝና በዛሬው አለማችን ላያ በሰፊው ይታያል፤ ማለትም በህዝብ የተመረጠ መንግስት፤ በክርስትና፤ በላቲን አፃፃፍ ውስጥ ማለት ነው። የጣልያን ዝርያዎች ላቲኖች በመባል የሚታወቁት የሮማ ስርወ መንግስትን መሰረቱ ከሚጎራበቶቸውን እንደ ሴልትስ እና ሳባዊያን ያሉ ስልጣኔዎችን በመውረር እና በመጠቅለል ስለዚህም ጥንታዊውን የሮማውያን መንግስት መሰረቱ እናም ሮም ተፅእኖ ፈጣሪ እና ኀያል ሆና ብቅ አለች። ምንአልባትም ከ753 ዓክልበ. በቲበር ወንዝ ተፋሰስ ላይ የተመሰረተችው ሮም ከብሪታኒያ እስከ ፐርሺያ ድረስ የግዛት ወሰን ነበራት። በአሁኑ ወቅት ጣልያን የአለማችን ቅርስ መዝገብ የሰፈሩ 51 የሚደነቁ ስፍራች ሲኗሯት በብዛትም ከሚጎበኙ አገሮች አንዲት ናት። በአስራ አንድኛው ክ/ዘመን በባህር ዳርቻ ያሉ የመንግስት ይዞታዎች እነ ቬኒስ ; ፒዛ በተጋድሎም ከባይዛንቲን፤ ከአረቦች፤ ከኖርማን እንዲሁም በንግድ ፤በመርከብ አገልግሎት፤ በባንክ ግልጋሎት፤ ካፒታሊዝምን ከመጀመረም ጀምሮ በልፅገው ከሜዲትራኒአን እስከ የምስራቁ አለም ድረስ ያለውን የንግድ መስመር መቆጣጠር ችለው ነበር። በዘመነ ተህድሶ (የሳይንስ፤ የስነ ጥበብ፤ የምርምር እና ሰውን ማዐከል ባደረገ ጥበብ) ጣልያን እና የተቀረው አውሮፓ ወደ ዘመናዊነት ገቡ። በዚህም ወቅት የጣልያን ባህል አበበ ። የባህል እና የጥበብ ብቅ ብቅ ማለት የህዳሴው ዘመን መሰረት ከጣልያን ነው ምክንያቱም በታዋቂዎቹ የንግድ ከተሞች በተገኘው ሀብት እና ተፅእኖ ባላቸው የቤተሰብ ስርዐት ጥበቃ ለምሳሌም የሜዲሲ ቤተሰብ እና በኮንስታንቲኖፖል መወረር ምክንያት ከግሪክ የፈለሱት ወይንም የተሰደዱት ምሁሮች ምክንያት ነው። ትላልቅ ከተሞች በመስፋፋት ሲኞሪ የተባሉ በነጋዴ ቤተሰብ የሚመሩ እና ክልላዊ ስረወ መንግስት ያላቸውን አስተዳደሮች መፍጠር ቻሉ። የጥቁር ሞት ወረርሺኝ 1348 አንድ ሶስተኛውን የ ሀገሪቱን ህዝብ ጨርሶት የማይረሳ ጠባሳ ጥሎ አልፎል ይሁንና የመልሶ መቋቋም ሂደት ለከተሞች ለንግድ እና ለኢኮኖሚው በረዳው ሂደት ለህዳሴው ዘመን ማበብ ረድቶል፡፡ ፍሎረንስ፣ ሚላን፣ ቬኒስ በ19ኛው ክፍለ-ዘመን ማብቂያ ጀምሮ ኢጣልያ ሶማሊያ፤ ኤርትሪያን፤ ሊቢያ እና በአጌአን ባህር ላይ ያሉ ደሴቶችን በቅኝ ገዢነት ወደ እራሶ አስተዳደር ጠቀለለች ይህም የምስራቅ አፍሪካ ዒጣሊያን ዓላማ ያነገበ ነበር፡፡ - ኤርትራ ጣልያን ፤ የጣልያን መንግስት በቀይ ባህር ዳርቻ ላይ ያሉትን በ ስዊዝ መተላለፊያ መከፈት ምክንያት ብቅ ብቅ በማለት ያሉትን የንግድ መዳረሻዎች ከነጋዴ ባለቤቶቿ ላይ ገዛች () ቀደም ብሎ የቀይ ባህር ዳርቻዎች በኦቶማን ቱርኮች አገዛዝ በግብጦች እይታ ስር የነበረ ቢሆንም () በግብፆች እና በኢትዮጵያኖች በተደረገ ጦረነት ግብጦች በመሸነፋቸው አካባቢው ወደ አለመረጋጋት አመራ () ብሪቲሽ መንግስት ከግብፅ፤ ከኢትዮጵያ ()፣ ከሱዳን ጋር ያላቸውን ግኑኝነት እያጠኑ፣ ድጋፋቸውን ለኢጣሊ በመስጠታቸው ኢጣልያ ወደ ሰሜን እስከ ምፅዋ ድረስ ግዛቷን አስፋፋች፡፡ - ሶማሊያ ጣልያን፤ በ1888 የሶማሌ ቀነድ ሱልጣን ዩሱፍ አሊ ከንዲድ እና ሌሎችም ከጣልያን ጋር በመዋዋል የጣልያንን ከለላ አገኙ ይሁን እና የጣልያን ፍላጎት በሱማሌ ወደቦች ላይ የስዊዝ መተላለፊያ እና የ ኤደን መግቢያዎች ላይ ትኩረት ነበር፡፡ - ሊብያ ጣልያን፤ ጣልያን በሰሜን አፍሪካ ግዛቷ የኦቶማን ተሪፖሊታና በኢታሎ ቱርክ ,ጦርነት ከወረረች በሆላ ኦቶማኖች ስልጣናቸውን ቢለቁም , ከ ሴኑሲ የሀይማታዊ እና የፖለቲካዊ ድርጅት ከፍተኛ ተቃውሞ ደረሰባቸው መሪያቸውም ኦማር አል ሙክታር ነበር፡፡ - ኢትዮጵያ ጣሊያን፤ የኤርትራውን ግዛት ለማስፋት ጣልያን ከኢትዮጵያ ጋር ያላት የግዛት ወሰን እና የመረዳዳት የውጫሌ ስምምነት በአተረጓገም ምክንያት ጣሰች በአደዋው ጦርነትም በመጋቢት 1896 የጣልያንው ቕኝ ገዢ ሀይል በኢትዮጵያኖቹ ለሸነፍ ችሏል፡፡ በ20ኛው ክፍለዘመን ከ1ኛው የዐለም ጦርነት ጊዜ ምንም እንኳን ጣልያን ከአሸናፊዎች አንዶ ብትሆንም የኢኮኖሚ እና የማህበረወዊ ውጥንቅጥ ውስጥ ገባች የሶቪዪቶችንም አይነት አብዮትም በመሸሽ በቤኒቶ ሞሶሎኒ የሚመራ ፋሺስት አምባገነንነት አመራርበ 1922 ገባች፡፡ በ1935 ሙሶሎኒ ኢትዮጵያን በድጋሚ ወረር () በጦርነቱም ዘመናዊ በአየር ሀይል የታገዘ ብሎም በአለም አቀፍ ህግ የተከለከለ መርዛማ ጋዝ በመጠቀሙ በጊዜው የነበረው የኢትዮጵያ ጦር ሊቋቋመው አልቻለም፡፡ ውጤቱም ጣልያንን በጊዜው ከነበረው የመንግስታቱ ድርጅት ተገለለች. ይሑንና በወቅቱ ከነበረዉ አለምአቀፋዊ ሁኔታ አንፃር ጣልያን ላይ ማእቀቡ ተፅእኖ ሊፈጥር አልቻለም ቆይቶም ብዙ ሀገራት የህግ ጥሰቱን ችላ ብለውታል፡፡ ይህም ጊዜ ገፍቶ በሁለተኛው የአለም ጦርነት የተባበሩት ወገን የሆነው ሲሲሊ በወረረ ጊዜ የፋሺስቱ አገዛዝ ተገረሰሰ ጣልያን በአገዛዛቸው ስር ብትወድቅም ጀርመኖች የሰሜን እና ማሀከለኛውን ጣልያን በመያዛቸው ጣልያን የጦርአውድማ ሆና ነበረች በዚም ጊዜ የፋሺስቱ አመራር ከፍተኛ ተቃውሞ ደርሶበት መሪው ሞሶሎኒም ተማረኮ ተገደለ ምንም እንኮን በብሪቲሽ ሶማሊላንድ እና በግብፅ ጣልያን እየገፋች የነበረ ቢሆንም ጣልያን በምስራቅ አፍሪካ በ ግሪክ በሩሲያ እና በ ሰሜን አፍሪካ ሽንፈት አጋጠማት፡፡ ጣልያን የተፃፈ ዲሞክራሲያዊ የሆነ ህገ መንግስት በፋሺዝም ተቃራኒ ከሆኑ ተወካዮች ፤ለናዚ እና ፋሺስት መውደቅ፤ በሰሩ አባለት የተረቀቀ ህግ አላት ፤ የህግ ማስከበር ስራ በተለያዩ የፖሊስ አባላት () ይከናወናል ለምሳሌ የጣልያን ብሄራዊ ፓርክ እና የደኖች ጥበቃ፤የመሰረተ ልማት አውታሮች ጥበቃ፤ ይሁንና የተደራጁ የወንጀል ድርጅቶች የማህበራዊ እና የፖለቲካ ስራዎችን ሲያዉኩ ይታወቀሉ ለዚህም ማፊያ () በሚባሉት ይታወቃሉ፡፡ የጣልያን ጠቅላይ ሚኒስተር የሚኒስተሮች ምክር ቤት ፕሬዚዳንት ነው ለዋና ውሳኔዎችም የእነሱን ፍቃድ ማግኘት አለበት፤ እናም ፓርላማውን የመበተን የሚደርስ ስልጣን የለውም፡፡ ሰሜናዊው የሀገሪቱ ክፍል የኢንዱስትሪ ማዐከል በመሆኑ ደቡብ እና ገጠራማው ክፍልም ያልበለፀገ በመሆኑ ለጠቅላላ ማህበራዊ እና ኢኮኖሚያዊ ድክመት ምክንያት ነው ፤ ምንም እንኮን ጣልያን የተለያዩ ዲያልክት ቢኖሩም ብሄራዊ የሆነ የትምህርት ስርአት በመኖሩ የተለያዩ የቋንቋ ንግግሮች በሀገሪቱ እንዳይኖር አድርጓል ብሎም የመገናኛ ስርጭት መስፋፋት እና የኢኮኖሚው ማደግ ተከትሎ አንድ ወጥ ስርአት መጠቀም ቻሉ፡፡ የትምህርት ደረጃ በመጀመሪያ(ጣልያንንኛ፤ እንግሊዘኛ፤ ታሪክ የመሳሰሉትን አካቶ 8 አመታትን ይወስዳል ) በሁለተኛ( 5 አመታትን እና የባህል ትምህርት ቤቶችን ያጠቃልላል) በሶስተኛ( በህዝብ፤ በግል ፣ እና በተመረጡ ከፍተኛ ኒቨርስቲዎች ) ተከፋፍሎ ሊሲኦ የሚባለው ፈተና ተማሪዎችን ለዩኒቨርሲቲ ዝግጅት ይረዳቸዋል፤ ይሁንና የጣልያን የትምህርት ስርአት ከቀረው አውሮፓ ጋር ሲወዳደር ደረጃው ዝቅተኛ ነው፡፡ ጣልያን ስለ ሚደነቁቁ እና ስለ ሚታወቁ የስነ ህንፃ ክህሎቶች ትታወቃለች ለምሳሌ ያህል ኮሎሰም ፤ ሚላን ካቴህድራል፤ የተንጋደዱት የፒዛ ማማዎች እና የቬኒስ ከተማ ግንባታ እናም አርክ ዶምስ በመባል የሚታውቁትንም የስነ ህንፃ ዲዛይኖች እናም የልኡል ቤተሰቦች በአብዛኛውም ከ እንግሊዝ እና ሌላውም አለማት በዲዛይናቸው ተደንቀው መኖሪያ ቤታቸውን እና ቤተመንግስታቸውንም አስመስለው ሰርተዋል፡፡ የጣልያን ገበታ በአብዛኛው በባህላዊ ውጤቶች ላይ በማተኮሩ ይፈለጋል ፤ቡና፣ እስፕሬሶ፣ ቴራሚሱ ፣ካሳታ፣. .ፒዛ፣ ፓስታ፣ ጄላቶ፣ ከሚታወቁት መካከል ናቸው፡፡[[ የጣልያን ተወዳጅ እስፖርት የእግር ኮስ ጨዋታ ,ነው ብሄራዊ ቡድኑም ሰሚያዊዎቹ በመባል ይታወቃሉ፤ ከፍተኛው የእግርኮስ የጨዋታ ፕሮግራም ሴሪአ ከ አውሮፓ በተመራጭነት 4ኛ ነው፡፡ የፊፋና ዋንጫ አራት ጊዜ በማንሳት ጀርመን እና ብራዚልንም ትከተላለች . ሮቤርቶ ባጂዮ ከጣልያን ነው: [ የጣልያን ሲኒማ ታሪክ ከ ሉሚር ወንድማቾች የተንቀሳቃ ሽፊልሞች ተእይንት ካሳዩ በሆላ ይጀምራል፤ የታላቁ ዉበት ፤ህይወት ቆንጆ ነው፤ ፖስተኛው፤ ጥሩው መጥፎው እና አስቀያሚው የባይስክሉ ሌቦች ፤የመሳሰሉት ከሲኒማ መህደሮች ታዋቂዎቹ ናቸው፡፡ ዋኖዎቹ የጣልያን የፋሽን አይነቶች ፣ጉሲ ፤ ፕራዳ ፣ እንደ እንግሊዝ እን ሰሜን አሜሪካ ታዋቂ ናቸው፡፡ የጣልያን ቃላቶች እንደ የእነጨት ውጤቶች () መዝበ ቃላት ውስጥ ገብተውላታል፡፡ ሌሎችም ታዋቂ የጣልያን ዲዣይኖችም ፈሪጅ፤ ሶፋ ፣ ፣ ናቸው፡፡ የአዲሲቷ ጣልያን ቋንቋ መሰረቱ በ ፈሎሬንቲን ገጣሚ ዳንቴ አሊገሂሪ ተጥሎል የሱም የተደነቀ ኮመዲ(አስቂ) በአውሮፓ ውስጥ ከነበሩ የስነፅሁፍ ስራዎች ዝናኛው ነው፡፡ በኢጣልያ የስነፅሁፍ ሰው ለመጥቀስ አይቸግርም እነ አሌሳንድሮ ማንዞኒ፤ ጂዮቫኒ ቦካሲዮ፤ በዚህም እንደ ሶኔት ያሉ የግጥም ስራዎች ይጠቀሳሉ፡፡ የሮማ ድራማቲስቶች ከግሪክ ተውኔቶችን ተቀድተው ተተርጉመው ተሰርተዋል ፤ የካርሎ ኮሎዲ ድርሰት የፒኖቼ አጋጣሚ ፤ ታዋቂ የልጆች ደርሰት ነው . ፡፡ ፒያኖ፤ ቫዮሊን በኢጣልያ ነበር የተገኙት፤ ሉቺያኖ ፓቫሮቲም, ከጣልያን ነው፡፡ የንፅፅር ዕይታን በመጠቀም የስዕልን እና የቅብ ውጤት ወደ ላቅ ያለ ደረጃ የደረሱት እነ ሚካኤል አንጄሎ ፣ራፋኤል ሲሆን፤ የሰው ዐካላትን እና የመጠን ልዩነታቸውን የሚያጠናውን ሳይንስም ትምህርት ክፍልም ከጣልያን ነው የተገኘው፤ እናም እንደ ሊኦናርዶ ዳ ቪነች ፤ ጋሊልኦ የዘመናዊው ሳይንስ እና የስነ ህዋ አባት፤ ክ.ኮሎምበስ ተጓዡ ፤የፊዚስት ሊቁ ኤነሪኮ ፈረሚ ; በ ሂሳብ ላግራንጄ , ፤ በሂሳብ አያያዝ ወይንም አካውንቲንግ ፤በኬሚስትሪ አ. አቮጋርዶ የመሳሰሉ የጥበብ ሰዎችን መገኘት መጥቀስ ይቻላል፡ የአውሮፓ ታሪክ

1533

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%B5%E1%88%9D%E1%88%85%E1%88%AD%E1%89%B0%E1%8D%A1%E1%8C%A4%E1%8A%93

ትምህርተ፡ጤና

የህብረተሰብ ጤና የአለም ጤና ጥበቃ ድርጅት ጤንነትን እንደሚከተለው ይተነትነዋል፡፡ ጤንነት ማለት ሙሉ የሆነ የአካል፡ የስነልቦናዊ፡ እንዲሁም የማህበረሰብአዊ ደህንነት ነው፡፡ ይህም ሲባል የበሽታ አለመኖር ብቻ ጤነኝነትን አይገልፅም፡፡ ስለዚህም በሽታ ማለት የማንኛውንም ግለሰብ የአካል፡ የስነልቦናዊ፡ ወይም የማህበረሰብአዊ ደህንነትን የሚያቃውስ ሁኔታ ነው፡፡ የበሽታዎች የወባና በሽታ በተለያየ ጠንቅ መንገድ ሊነሳ ይችላል፡፡ 1. በተፈጥሮ የሚከሰት አካላዊ/ ይዘታዊ ጉድለት ወይም መዛባት 2. በዘር የሚወረስ ለተወሰኑ በሽታዎች ተጠቂነት (ለምሳሌ፡ የደም አለመርጋት ችግሮች) 3. ከወሊድ ችግሮች ጋር በተያያዘ (ለምሳሌ፡ የነርቭ ጉዳት) 4. በጥቃቅን ህዋሳት ምክንያት . ቫይረሶች፡ (ለምሳሌ፡ ኩፍኝ፤ ጉድፍ፤ ጆሮ ደግፍ፤ ጉንፋን፤ የህፃናት ተቅማጥ፤ ኤድስ . ባክቴሪያዎች (ለምሳሌ፡ የሳምባ ምች፤ ተስቦ፤ የደም ተቅማጥ፤ የሳምባ ነቀርሳ፤ ቁምጥና፤ ቂጥኝ . ጥገኞች፤ ፓራሳይቶች (ለምሳሌ፡ ግርሻ፤ ወባ፤ ሻህኝ፤ እንዲሁም ዝሆኔ፤ የውሻ ኮሶ፤ ወስፋት እና ሌሎች ጥገኛ የአንጀት ትላትሎች) . ፈንገሶች (ለምሳሌ ጭርት እና መሰል የቆዳ በሽታዎች) 5. በምግብ ወይም አስፈላጊ የምግብ ንጥረ ነገሮች ጉድለት (ለምሳሌ፡ የደም ማነስ፤ ክዋሾርኮር) 6. በአካል ላይ በሚደርስ ቀጥተኛ አደጋ፡ (ለምሳሌ፡ ቃጠሎ፡ የመኪና አደጋ፡ ድብደባ) 7. በኬሚካሎች መመረዝ 8. የሆርሞኖች ምርት መዛባት (ለምሳሌ፡ እንቅርት፤ የስኳር በሸታ) 9. ከቁጥጥር ውጪ የሆነ የሴሎች መባዛት (ቲዩሞር ወይም ካንሰር) 10. የማይታወቅ መንስኤ ተላላፊ በሽታዎች በአፍሪካ እና በሌሎችም ታዳጊ ሀገሮች ውስጥ አብዛኛውን ህብረተሰብ የሚያጠቁት በሽታዎች በጥቃቅን ህዋሳት አማካኝነት የሚተላለፉ እና በምግብ እጥረት ምክንያት የሚመጡት ናቸው፡፡ የአለም ጤና ጥበቃ ድርጅት የ2004 ዓ.ም. መረጃ እንደሚያሳየው በተለይም ወባ፡ የሳምባ ነቀርሳ፡ ኤድስ እንዲሁም የህጻናት ጠቅማጥ እና የሳማባ ምች ለብዙ የምርት እና የትምህርት ሰዐታት መባከን ምክንያት ናቸው፤ እንዲሁም በየአመቱ ብዙ ህይወት ይቀጥፋሉ፡፡ በህዋሳት ምክንያት የሚመጡት በሽታዎች እንደ ህዋሳቱ እይነት የተለያየ የመተላለፊያ መንገድ ያላቸው ሲሆን ባጠቃላይ ግን እኒህ መተላለፊያ መንገዶች እንደሚከተለው ይመደባሉ፡ 1. በምግብ የሚተላለፉ፡- (ለምሳሌ ኮሶ፤ የምግብ መመረዝ፤ ተስቦ፤ የህፃናት ተቅማጥ) 2. ውሃ ወለድ፡ (ለምሳሌ ኮሌራ፡ ተስቦ፤ ) 3. ከሰገራ ጋር በሚኖር ንክኪ (ማለትም በእጅ፡ በዝንቦች ወይም ከመጠጥና ምግብ ጋር በሚኖር ንክኪ) የሚተላለፉ (ለምሳሌ ወስፋት፤ አሜባ፤ የህፃናት ተቅማጥ) 4. በነፍሳት (የተለያዩ ትንኞች/ መዥገር/ ቅማል) የሚተላለፉ (ለምሳሌ ወባ፡ ቢጫ ወባ፤ ሻህኝ፤ ግርሻ) 5. በቀጥተኛ ንክኪ የሚተላለፉ (ለምሳሌ፡ የቁስል ማመርቀዝ፡ የአይን ማዝ፤ የተለያዩ የቆዳ በሽታዎች፤ የእብድ ውሻ በሽታ) 6. በወሲብ የሚተላለፉ (ለምሳሌ ኤይች አይቪ/ኤድስ፤ የተለያዩ የአባላዘር በሽታዎች፤ ቂጥኝ) 7. ከደምና ከሌሎች የሰውነት ፈሳሾች ጋር በሚደረግ ንክኪ የሚተላለፉ (ለምሳሌ ኤይች አይቪ/ኤድስ፤ የተለያየ አይነት የጉበት ልክፍት) 8. በትንፋሽ/ በአየር የሚተላለፉ (ለምሳሌ ማጅራት ገትር፤ ኩፍኝ፤ ጉድፍ፤ ጉንፋን፤ የሳምባ ነቀርሳ) ከበሽተኛው አገላለፅ እና የአካል ምርመራ በተጨማሪ አንድን በሽታ በተላላፊ ህዋሳት ነው የሚመጣው ለማለት የሚያበቁ መረጃዎች ያስፈልጋሉ፤ እነዚህም መረጃዎች የተላላፊው ህዋስ ወይንም ሰውነታችን ህዋሱን በተለይ ለመከላከል የሚያመነጨው የተለየ ፀረ-ህዋስ ኬሚካል በበሽተኛው ሰውነት ውስጥ መገኘትን ያጠቃልላል፡፡ በዚህም ምክንያት በሽታውን ለመለየት የሚደረጉ ምርመራዎች ደም ወይንም ሌላ ከሰውነት የመነጨ ፈሳሽ (ሽንት፤ አክታ፤ ሰገራ፤ መግል፤ የሳምባ ልባስ ፈሳሽ፤ ወዘተ) ሊያካትቱ ይችላል፡፡ በተለያዩ በሽታዎች ምክንያት የሚመጡ የተለየ ምልክት የሚሰጡ ጉልህ የሆኑ የአካላት ላይ የቅርፅ ለውጦችን በማየትም በሽታው ምን እንደሆነ ለመለየት የሚቻል ሲሆን፤ እነኚህን ለውጦች ለማየት በመሳሪያ የታገዘ ቀጥተኛ የሆነ የውስጥ አካል እይታ (ኤንዶስኮፒ)፤ በድምፅ-መሰል ሞገዶች የታገዘ የአልትራሳውንድ ምርመራ፤ ወይንም ኤክስ ሬይ (ራጅ) እና ሌሎች ጠልቆ ለማየት የሚያስችሉ ምርመራዎች ይታዘዛሉ፡፡ በበሽታዎች የሚመጡ በአይን ለማየት የሚያዳግቱ የተለዩ የቅርፅ ለውጦችን ለማየት አንዳንድ ጊዜ የተጠቃውን አካል ክፍል በትንሹ ቆንጥሮ በመውሰድ የሚደረግ የረቂቅ ማይክሮስኮፕ ምርመራ ውጤት ፍንጭ ሊሰጥ ይችላል፡፡ የተላላፊ በሽታዎችን መከላከል ተላላፊ በሽታዎችን ለመከላከል መሰረታዊ የሆኑ መርሆዎች አሉ። እነኚህም፡ 1. ከአስተማማኝ ምንጭ ያልተገኘን የመጠጥ ውኃ ሁልጊዜ ካፈሉ በኋላ አቀዝቅዞ መጠጣት 2. በጥሬነታቸው የሚበሉ ምግቦችን በሚገባ አጥቦ መመገብ 3. ሌሎች ምግቦችን በደንብ አብስሎ መመገብ። ያልተመርመረ ጥሬ ስጋ ኣለመብላት 4. አንዴ የበሰለን ምግብ ህዋሳት እንዳይራቡበት አቀዝቅዞ ማስቀመጥና ለመብላት ሲያስፈልግ በሚገባ ማሞቅ 5. የተመጣጠነ የምግብ አወሳሰድ 6. ሕፃናትን በተቻለ መጠን ቢያንስ 6 ወራት ለብቻው ከዚያ በኋላ ደግሞ ከተጨማሪ ምግብ ጋር እስከ አንድ አመት ድረስ የእናት ጡት ወተት ማጥባት 7. ማንኛውንም አይነት ፍሳሽ (የህፃናት ሰገራን ጨምሮ) በአግባቡ ማስወገድ 8. ከመፀዳዳት በኋላ ሁልጊዜ እጅን በደንብ በሳሙና መታጠብ 9. የግል ንፅህናን መጠበቅ፤ ገላን፤ ጸጉርን እንዲሁም ጥርስን በየጊዜው መታጠብ 10. ቢያንስ ጠዋት ጠዋት ፊትን መታጠብ 11. በትዳር አንድ ለአንድ መወሰን 12. ይህ ባይሆን በወሲብ ጊዜ በጭንብል (ኮንዶም) መጠቀም 13. ደረቅ ቆሻሻን ማቃጠል ወይንም መቅበር 14. ዝንቦችን ማስወገድ 15. በተቻለ መጠን የትንኞች መራቢያ የሆነ የውሃ ጥርቅምን ማጥፋት/ ማጽዳት 16. በትንኞች ላለመነከስ በተለይ ማታ በመከላከያ አጎበር (ዛንዚራ) ተከልሎ መተኛት 17. መኖሪያ ቤት እና ሌሎች ክፍሎች በቂ የንጹህ አየር ዝውውር እንዲኖራቸው ማድረግ 18. በሽታ ሳይጀምር የመከላከያ ክትባት በወቅቱ መውሰድ በአሁኑ ወቅት በክትባት አማካይነት ልንከላከላቸው የምንችላቸው በሽታዎች ጥቂት ብቻ አይደሉም። ከእነዚህም መካከል፡ 1. የሳምባ ነቀርሳ 2. ኩፍኝ 3. የልጅነት ልምሻ (ፖሊዮ) 4. ትክትክ 5. ዘጊ አነዳ 6. መንጋጋ ቆልፍ ከእነዚህ በተጨማሪ በለሙ ሀገሮች ሌሎች በሽታዎችን መከላከል የሚያስችሉ ክትባቶቸ አሉ። እነዚህኞቹ በተለያየ ምክንያት (ዋጋቸው ከፍተኛ መሆኑን ጨምሮ) በታዳጊ ሀገሮች በብዛት ጥቅም ላይ አልዋሉም። ከእነዚህ መሀል የመንጋጋ ቆልፍ፤ የጆሮ ደግፍ፤ የቢጫ ወባ፤ የተስቦ፤ የጉበት ልክፍት በሽታ መከላከያ ክትባቶች ይገኙበታል። የክትባት ንጥረ ነገር የሚሰራው ከራሱ በሽታ አምጭ ከሆኑት ህዋሳት ሲሆን እነዚህን ህዋሳት በኬሚካል እና በሌላም ዘዴ በማዳከም በሽታ እንዳያሰከትሉ ግን በክትባት መልክ ቢሰጡ ሰውነታችን ለይቷቸው የበሽታ መከላከያ እንዲያዘጋጅ በማድረግ ነው። አብዛኛዎቹ ክትባቶች የሚሰጡት በመርፌ መልክ ሲሆን በአሁኑ ወቅት በብዛት በስራ ላይ የዋለው የፖሊዮ ክትባት ግን በአፍ በሚሰጥ ጠብታ መልክ የተዘጋጀ ነው። የውጭ መያያዣዎች ስመ በሽታ

53968

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A5%E1%88%9B%E1%88%86%E1%8B%AD%20%E1%8C%BD%E1%8C%8C%20%E1%88%9B%E1%88%AD%E1%8B%AB%E1%88%9D%20%E1%8C%88%E1%89%A5%E1%88%A9

እማሆይ ጽጌ ማርያም ገብሩ

እማሆይ ጽጌ ማርያም ገብሩ (ከምንኩስናቸው በፊት ይጠሩበት በነበረው ስማቸው የውብዳር ገብሩ) ታኅሣሥ 4 ቀን 1915 ዓ.ም. አዲስ አበባ ነበር የተወለዱት። ገና የስድስት ዓመት ሕጻን ሳሉ ከታላቅ እኅታቸው ከሥንዱ ገብሩ ጋር ወደ ስዊትዘርላንድ ሔደው “ሞንት ሚራል” በተባለ አካዳሚ ትምህርት ይጀምራሉ። በትምህርት ቤቱ ውስጥ ከቀለም ትምህርቱ በተጓዳኝ ቫየሊን እና ፒያኖ አጥንተዋል። የውብዳር ገብሩ 11 ዓመት ሲኾናቸው፣ ወደ ኢትዮጵያ ተመለሱ። በዚህ ጊዜ ጣሊያን ኢትዮጵያን ወራ ነበር። ከንቲባ ገብሩም መላ ቤተሰባቸውን ይዘው ወደ ጎሬ ለመሠደድ ተገደዱ። የእኅቶቻቸው እና የእርሳቸው ትምህርት ተቋርጦ ከደስታ ገብሩ እና ከገነት ገብሩ ጋር በስደት ቆይተዋል። እማሆይ ጽጌ ማርያም የጽሕፈት መኪና መምታት ተምረው ስለነበረ በውጪ ጉዳይ ሚኒስቴር ለጥቂት ጊዜ በጸሐፊነት ሠርተዋል። ሙዚቃን በከፍተኛ ደረጃ ለመማር ቁርጥ ውሳኔ ላይ የደረሱት ከዚህ ጊዜ በኋላ ነበር። ይህን ውሳኔያቸውን በማስታወሻቸው እንዲህ ሲሉ አስፍረውታል። “እንደገና አባባን አስቸግሬ፤ ጃንሆይን እንዲለምኑልኝ አስደርጌ ወደ ውጪ ሀገር ሔጄ የሙዚቃ ትምህርቴን እንድቀጥል ተፈቅዶልኝ ወደ ካይሮ ሔድኩኝ። ትካዜ እንደ ጓደኛ አይለየኝም ነበር። ብዙ የፍቅር መጻሕፍትን ስለማነብ ስለ ሰው ልጅ ጥሩ አስተሳሰብ አልነበረኝም። ሰው አታላይ ነው፣ ውሽታም ነው በማለት ሰውን እምብዛም አላምንም ነበር።” ይላሉ እማሆይ። ለከፍተኛ የሙዚቃ ትምህርት ወደ ግብጽ ሔደው “ቬሉኑስ ኮንሰርቫቶሪ ኦፍ ሉቺኒያ” በተባለው የሙዚቃ ትምህርት ቤት አሌክሳንደር ኮንትሮቪች በተባለ ፖላንዳዊ የሙዚቃ መምህር ሥር ትምህርታቸውን ተከታትለዋል። አሌክሳንደር ኮንትሮቪች ኋላ ላይ ወደ ኢትዮጵያ መጥቶ፤ በዐፄ ኃይለ ሥላሴ ትዕዛዝ የክብር ዘበኛ ሙዚቃን አደራጅቶ፤ በ1948 ዓ.ም. የቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ ኦርኬስትራ ሙዚቀኞች በመምራት ከፍተኛ አስተዋጽዖ የነበረው የሙዚቃ ባለሙያ ነበር። እማሆይ ከትምህርታቸው በኋላ ወደ ሀገራቸው ተመልሰው የሙዚቃ ቅማሬዎቻቸውን ማዘጋጀት ጀመሩ። “በዚህ ጊዜ ውስጥ” ይላሉ ወንድማቸው ኮ/ል ዳዊት ገብሩ። “በዚህ ጊዜ ውስጥ ከዕለታት አንድ ቀን የንጉሣዊ በተሰብ የኾኑ አንድ ሰው ለኹለት ዓመት ትምህርት ወደ እንግሊዝ እንድትሔድ የቅድሞሽ ቢከፍሉላትም፣ የይለፍ ወረቀቱን ኹሉ ይዛ ሳለ፣ ‘ከበላይ የመጨረሻ ፈቃድ አልተገኘም’ ተብላ ቀረች። ይህ ልክ በእኔ የደረሰብኝ ዓይነት ነው፤” ይላሉ ኮ/ል ዳዊት ገብሩ በመጽሐፋቸው። “አባቴ በ1922 ዓ.ም. …ለትምህርት ወደ ጀርመን ሊልኩኝ ቢያስቡም፤ የትምህርት ሚኒስትሩ ሳህሌ ጸዳሉ ተመሳሳይ ዕግድ በማድረግ የትምህርት ዕድሌን አጨናግፈውብኛል። እኔ ብዙ ስላየሁ ቻልኩት እኅቴ ግን አልቻለችውም።” በማለት አጋጣሚውን በኀዘን ይገልፁታል። በወጣትነታቸው በወሰኑት በዚህ የምንኩስና ሕይወት አባትታቸው እና እናታቸው ከፍተኛ ኀዘን ላይ ወደቁ። ብዙም አልቆዩ፤ እማሆይ በመነኮሱ በኹለት ዓመታቸው አባታቸው ከንቲባ ገብሩ ከዚህ ዓለም በሞት ተለዩ። ከዚያ በኋላ እማሆይ ሙሉ ጊዜያቸውን ለሙዚቃ ቅማሬ እና ለመንፈሳዊው ግልጋሎት ብቻ ወሰኑ። የመጀመሪያ ቅማሬያቸውን ለማስቀረጽ ወሰኑ። የዚህ ሙዚቃ የማስቀረጹ ውሳኔ፤ የራሱ የኾነ ምክንያት ነበረው። “ቅማሬዬን በሸክላ ለማስቀረጽ ያነሳሳኝ ዐቢይ ምክንያት ነበር። ጎንደር በነበርኩበት ጊዜ በየቤተክርስቲያኑ የማይጠገበውን ማኅሌት ሰምቼ ስመለስ፤ እደጅ የአገር ቤት ተማሪዎች በየሜዳው ጥቅልል ብለው ተኝተው አያለሁ። ብጠይቅ ሌሊት ቤተክስቲያን ያደሩ ናቸው፣ ጥግና ቤት የሌላቸው። በዚህም ልቤ ተነካ፣ አዘንኩ። እኔ ሀብት የለኝ፤ ያለችኝ ያቺው ሙዚቃዬ። ስለዚህ አስኪ ሙዚቃዬን ላስቀርጽ እና ሽያጩን እነዚህ ልጆች ገብተው በነጻ የሚያድሩበት ቤት ላቋቁም አልኩ። መከረኞቹም አሉ ሸክላውም ተቀረጸ። ነገር ግን ተንኮለኛ አይጠፋምና ለሽያጭ ከመቅረቡ በፊት እንጉሡ ጆሮ ስለ ደረሰ ሐሳቡ መና ቀረ መሞከሬ ግን አልቀረም።” ይህንን በመሰለ “እርሳቸው ያልተረጋጋ” በሚሉት ሕይወት እስከ 1975 ዓ.ም. ከቆዩ በኋላ ወደ ኢየሩሳሌም ሔዱ። እማሆይ በደብረ ገነት ኪዳነ ምሕረት ከሦስት ዐሥርት ዓመታት በላይ ኖረዋል። ላለፉት ሦስት ዐሥርት ዓመታት ስላሉበት ኹኔታ ምንም ዓይነት ዐዲስ ዜና ተሰምቶ ስለማይታወቅ በሕይወት መኖራቸውን የተጠራጠሩ ብዙዎች ነበሩ። ከቅርብ ዓመታት ወዲህ ግን፣ ሥራዎቻቸው የታላቅ ሙዚቀኞችን ቀልብ መሳብ ጀመረ። በወጣትነታቸው ብዙ መሥዋዕትነት የከፈሉለት፣ ማንም ልብ ሳይለው የዘሩት የረቂቅ ሙዚቃ የቅማሬ ዘር፤ ዛሬ ላይ ብዙዎች እርሳቸውን ብለው፣ የእርሳቸውን ሙዚቃ እንዲያጠኑ እያደረገ ነው። የዓለም ታላላቅ የዜና የዓለም ታላላቅ የዜና አውታሮችም ከ2013 ዓ.ም. (እ.ኤ.አ.) ጀምሮ ስለ እማሆይ ሙዚቃዎች አዳዲስ ነገሮችን ማቅረብ ጀምረዋል። በ2013ቱ የኢየሩሳሌም የባህል ክብረ በዓል ከተከናወኑ ፕሮጀክቶች መካከል አንዱ በእማሆይ ሕይወት ታሪክ እና የሙዚቃ ሥራዎች ዙሪያ ያተኮሩ ተግባራት ነበሩ። ባለኹለት ጥራዝ መጻሕፍትን በእማሆይ የሕይወት እና የሙዚቃ ሥራዎች ላይ መታተም ችለዋል። የሙዚቃ ሥራዎቻቸውን በኖታ የያዘ ባለ 146 ገጽ መጽሐፍም ታትሟል። እንደ ናዳቭ ሀርፐር ያሉ የእስራኤል ታላላቅ ሙዚቀኞች ስለ እማሆይ ሥራዎች ጥልቀት ምስክርነት እየተሰጡ ይገኛሉ። በወጣትነት ዕድሜ የተሠራ የአስተውሎት ሥራ የኋላ ኋላ የራሱ ትንሣኤ ይኖረዋል። የእማሆይ ጽጌ ማርያም ሕይወት በሙዚቃ በብዙ ተፈትነዋል። ከመንፈሳዊ ሕይታቸው ጋር የሚቃረን የሚመስላቸው አንዳንዶች፣ ሙያቸውን እና የሙዚቃ ፍቅራቸውን አጣጥለውባቸዋል። የሕይወታቸውን አቅጣጫ ፍጹም በማይገመት መንገድ እንዲጓዝ ያደረገም ነው። ከሀገራቸው አሰድዶ በሌላ በዓት ተነጥለው እንዲኖሩ ያደረገ ነው። ግን ከዚህ ኹሉ በኋላ የስማቸውን ትንሣኤ ዕድለኛ ኾነው፣ ከዘጠኝ ዐሥርት ዓመታት በኋላ በታላቅ ክብር ከብዙዎች ብድራቱን አግኝተውበታል። በቀድሞው የቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ ቴአትር ቤት ከንጉሠ ነገሥቱ ብቻ በቀር ማንም በትዕግሥት ሊያዳምጠው ያልቻለው ኮንሠርታቸው፤ ሐምሌ 23 ቀን 2013 ዓ.ም. ሥራዎቻቸውን በሚጫወቱ ወጣቶች አማካኝነት ከ1800 በላይታዳሚያን በተገኙበት በአድናቆት ተመልካች አግኝቷል። ገና ያልተደመጡት አዳዲሶቹ ስድስት ክላሲካል ቅማሬዎቻቸው በትልቅ ኦርኬስትራ ሊቀርቡ ዝግጅት እየተደረገ ነው። ውልደት እና እድገት የውብዳር ገብሩ 11 ዓመት ሲኾናቸው፣ ወደ ኢትዮጵያ ተመለሱ። በዚህ ጊዜ ጣሊያን ኢትዮጵያን ወራ ነበር። ከንቲባ ገብሩም መላ ቤተሰባቸውን ይዘው ወደ ጎሬ ለመሠደድ ተገደዱ። የእኅቶቻቸው እና የእርሳቸው ትምህርት ተቋርጦ ከደስታ ገብሩ እና ከገነት ገብሩ ጋር በስደት ቆይተዋል። ዚህ በኋላ የወጣቷ፣ በሙዚቃ ብዙ የመግፋት ጉጉት የነበራት የየውብዳር ገብሩ የሕይወት መስመር ሌላ አቅጣጫ ያዘ። የዚህ ዕድል መሰናከል ምን እንዳስከተለ የእማሆይ ማስታወሻ እንዲህ ይገልፀዋል።“የመጨረሻ ዕድሌ በመሰበሩ፣ መንፈሴ ተሰባብሮ፣ ሞትን ብቻ ፈለግኹ። ከ15 ቀን በላይ እህል ውኃ ሳልቀምስ ጥቁር ባዶ ቡና ብቻ እየጠጣሁ ስሰነብት፤ ያው የሞት ጥላ በላዬ ላይ ሲያንዣብብ፣ የመጨረሻ ቁርባን እንዲሰጠኝ ጠይቄ አንድ ቄስ እስከነበርኩበት ምስካየ ኅዙናን መድኀኔ ዓለም አጠገብ እነበረው ሆስፒታል ድረስ መጥተው አቆረቡኝ። የዚህ ዓለም ፍቅር እና የመኖር ፍላጎት ከኅሊናዬ ፈጽሞ ተወገደ፤” ይላሉ። በቤተሰቦቻቸው ርብርብ ሕይወታቸው በቤተሰቦቻቸው ርብርብ ሕይወታቸው ተርፎ ጥቂት የተጽናኑት እማሆይ፤ ቤተሰቦቻቸውን አዘናግተው ወደ ግሼን ደብረከርቤ ተጓዙ። “ለኹለት ዓመታት አንድ ቀን ሳይቋረጥብኝ ሰዓታቱንም፣ ቅዳሴውንም ሥራውንም ከዘለቅሁት በኋላ ስቆረጠልኝ። የኹለት ወር ፈቃድ እና ደመወዝ ይዤ ከአንድ ዓመት በፊት ከእናቴ ከወ/ሮ ካሣዬ ጋር ሔጄበት ወደነበረው ወደ ግሼን ማርያም ተጓዝኩ። ወደዚያ ስሔድ ግን ነፋስ መለወጥ አለብኝ ብዬ አባባን እና እናቴን አስፈቅጄ ነው። እነርሱ ምንም አልጠረጠሩም ነበረና ለሽርሽር የምሄድ መስሏቸው ፈቀዱልኝ።” ይላሉ። ከዚያም ለግሼኑ አቡነ ሚካኤል መመንኮስ እንደሚፈልጉ ይነግሯቸዋል። “ዘመዶችሽ በኋላ መጥተው ቢያስቸግሩስ?” ቢሏቸው፤ “በነፍሴ የሚያዝባት ሰው ካለ እኔ ሌላ የለም።” ስላሉዋቸው ምንኩስናው ተፈቀደላቸው። ከምንኩስናው በፊት በጸጉር የመላጨቱ ሥነ ሥርዓት ወቅት የተከሰተው ነገር እዚህ ላይ ሳይጠቀስ አይታለፍም። “ከእንክብካቤ እቅፍ ውስጥ ወጥቶ ተሞነጫጭሮ ትከሻዬ ላይ የተዘረገፈውን ፀጉሬን ዐይተው አቡነ ሚካኤል፤ ‘ይህ ጠጉር ደግሞ መላጨት አለበት፤ ’ አሉኝ። ቀጠል አድርጌ ኧረ እርሱስ ግድ የለም አልኳቸውና አባ ደሳለኝ የሚባሉትን የደሴ ግቢ መርቆርዮስ አስተዳዳሪ እንዲላጩኝ ጠየቅኳቸው። አባ ደሳለኝ ሲላጩኝ እጃቸው ለብዙ ጊዜ ሲያርፍ ‘ምን ኾነው ነው?’ ብዬ ዘወር ብዬ ሳያቸው፤ ዕንባ አውጥተው ሲያለቅሱ ዐየሁና ‘ምነው አባቴ ምን ኾኑ?’ ብላቸው፤ ‘አባቴ እንኳን ሲሞት አላለቀስኩም፣ እንዲያው አዝኜ ነው’ አሉኝ። እኔም ‘ምን ለፀጉሩ ነው ይህንን ያህል የሚያዝኑት’ ብዬ ቀለድኩባቸው። እንኳንስ ፀጉር ሌላም በነበረኝ ለጌታዬ የምሰጠው አልኳቸው።” ይላሉ። በዚህ ዕለት ማግስት የምንኩስና ሥርዓቱ ተፈጸመላቸው። ይህ ሲኾን ዕድሜያቸው 20ዎቹ መጀመሪያ ላይ ነበር። የዓለም ታላላቅ የዜና አውታሮችም ከ2013 ዓ.ም. (እ.ኤ.አ.) ጀምሮ ስለ እማሆይ ሙዚቃዎች አዳዲስ ነገሮችን ማቅረብ ጀምረዋል። በ2013ቱ የኢየሩሳሌም የባህል ክብረ በዓል ከተከናወኑ ፕሮጀክቶች መካከል አንዱ በእማሆይ ሕይወት ታሪክ እና የሙዚቃ ሥራዎች ዙሪያ ያተኮሩ ተግባራት ነበሩ። ባለኹለት ጥራዝ መጻሕፍትን በእማሆይ የሕይወት እና የሙዚቃ ሥራዎች ላይ መታተም ችለዋል። የሙዚቃ ሥራዎቻቸውን በኖታ የያዘ ባለ 146 ገጽ መጽሐፍም ታትሟል። እንደ ናዳቭ ሀርፐር ያሉ የእስራኤል ታላላቅ ሙዚቀኞች ስለ እማሆይ ሥራዎች ጥልቀት ምስክርነት እየተሰጡ ይገኛሉ። የእማሆይ ጽጌማርያም ገብሩ ህልፈትን ተከትሎ በያሬድ ሙዚቃ ትምህርት ቤት ውስጥ "ዝክረ እማሆይ ጽጌማርያም ገብሩ" የተሰኘ የመታሰቢያ መረሃ ግብር በቀጣዩ 15 ቀናት ውስጥ እንደሚዘጋጅ መምህር ዕዝራ አባተ ለቢቢሲ ገልጸዋል። በዚህ የመታሰቢያ መረሃ ግብር ላይ "በተቻለ መጠን እማሆይን ጽጌማሪያም የሚያስታውስ መሰናዶ በያሬድ ሙዚቃ ትምህር ቤት ይከናወናል" ብለዋል መምህሩ። ይህ መሰናዶ "ወጣቶች እንዲያስታውሷቸው" ያለመ እንደሆነ ዕዝራ ተናግረዋል። አያይዘው እንደገለጹት የመሰናዶው ዋነኛ ይዘት የእማሆይ ጽጌማርያም ሙዚቃዊ አበርክቶ ይሆናል። "በዋነኛነት ትምህርታዊ አበርክቷቸው ላይ የሚያተኩር ይሆናል። በኢትዮጵያ ሙዚቃ ያላቸውን አስተዋጽኦም ይዳስሳል" ሲሉ አስረድተዋል። በዚህ የመታሰቢያ መረሃ ግብር ላይ ሙዚቀኞች እንዲሁም መምህራን ይሳተፉበታል ተብሎ እንደሚጠበቅም መምህር ዕዝራ አባተ ለቢቢሲ ገልጸዋል። ታዋቂ ስራዎች ማያ ከእማሆይ አሳዛኝ ቅንብሮቻቸውን እንደምትወድ ብሎም ሦስቱን ለይታ እንደምትወዳቸው ትናገራለች። "በእርግጥ ይሄ አሁን ላይ ያለ እንጂ እንደጊዜው፣ እንደ አየር ሁኔታው እና እንደ ስሜቴ ሊቀያየር ይችላል (ሳቅ)" ትላለች ማያ። ዘ ጋርዲያንስ ኦፍ ጌትሰማኔ፣ ጎልጎታ እና ጄሩሳሌም አሁን ላይ የምትወዳቸው እና የምታዳምጣቸው የእማሆይ ቅንብሮች ናቸው። "ዘ ጋርዲያንስ ኦፍ ጌትሰማኔ በሕብረ ቀለማት የተንቆጠቆጠ፣ ኮርድስ እና ፎልስ ሩር ኤግዞቲክ ፍላወር።

12862

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8C%8A%E1%8B%9C

ጊዜ

ጊዜ ኩነቶችን (ክስተቶችን) ለመደርደር፣ ቆይታቸውን ለማነጻጻር፣ በመካከላቸውም ያለፈውን ቆይታ ለመወሰን በተረፈም የነገሮችን እንቅስቃሴ መጠን ለመለካት የሚያገለግል ነገር ነው። ጊዜ በፍልስፍና፣ ሃይማኖት፣ ሳይንስ ውስጥ ብዙ ጥናት የተካሄደበት ጽንሰ ሃሳብ ቢሆንም ቅሉ እስካሁን ድረስ በሁሉ ቦታ ለሁሉ የሚሰራ ትርጓሜ አልተገኘለትም። የጊዜ መተግበሪያ ትርጉም ለዕለት ተለት ኑሮ ጠቃሚነቱ ስለታመነበት ከዘመናት በፊት ጀምሮ እስካሁን ይሰራበታል። ይህ መተግበሪያ ትርጉም ለምሳሌ ሰከንድን በመተርጎም ይጀምራል። ማለት በቋሚ ድግግሞሽ የሚፈጠሩ ኩነቶችን/ክስተቶችን በማስተዋል የተወሰነ ድግግማቸውን አንድ ሰከንድ ነው ብሎ በማወጅ የመተግበሪያ ትርጉሙ (ለስራ የሚያመች ትርጉሙ) ይነሳል። ለምሳሌ የልብ ተደጋጋሚ ምት፣ የፔንዱለም ውዝዋዜ ወይም ደግሞ የቀኑ መሽቶ-ነግቶ-መምሸት ወዘተ.. እነዚህ ኩነቶች እራሳቸውን በቋሚነት ስለሚደጋግሙ ከነሱ በመነሳት ሰዓትንና ደቂቃን ማወጅ ይቻላል (መሽቶ ሲነጋ 24 ሰዓት ነው፣ ልብ ሲመታ ወይም ፔንዱለም አንድ ጊዜ ሄዶ ሲመለስ አንድ ሰኮንድ ነው፣ ወዘተ..) ። የመተግበሪያ ትርጉሙ ተግባራዊ ጥቅም ይኑረው እንጂ «ጊዜ በራሱ ምንድን ነው?» ፣ ወይም ደግሞ «ጊዜ አለ ወይ?» ወይም ደግሞ «ጊዜ የሚባል ነገር በራሱ አለ ወይ?» ለሚሉት ጥያቄወች መልስ አይሰጥም። በአሁኑ ወቅት ጊዜ በሁለት አይነት መንገድ ይታያል፦ 1. አንደኛው አስተሳሰብ ጊዜ ማለት የውኑ አለም መሰረታዊ ክፍል ሲሆን፣ ማንኛውም ኩነት () የሚፈጠርበት ቅጥ ነው። እንግሊዛዊው ሳይንቲስት ኢሳቅ ኒውተን ይህን አስተያየት ስለደገፈ ኒውተናዊ ጊዜ ተብሎ ይታወቃል ጊዜ እንግዲህ ባዶ አቃፊ ነገር ሲሆን ኩነቶች በዚህ ባዶ አቃፊ ነገር ውስጥ ይደረደራሉ ማለት ነው። መስተዋል ያለበት ይህ ጊዜ የተባለው አቃፊ ነገር ኩነቶች ኖሩ አልኖሩ ምንግዜም ህልው ነው። 2. ከላይ የተጠቀሰውን የጊዜ ጽንሰ ሃሳብ የሚቃወም አስተያየት ሁለተኛው አስተያየት ሲሆን ማንኛውንም አይነት «አቃፊ» የተባለ የጊዜ ትርጉምን ይክዳል፣ እንዲሁም ቁስ አካሎች በዚህ «ጊዜ» በሚባል አቃፊ ነገር ውስጥ መንቀሳቀሳቸውን ይክዳል፣ የጊዜ ፍሰት አለ የሚለውን አስተሳሰብንም ያወጋዛል። ይልቁኑ በዚ በሁለተኛው አስተያየት ጊዜ ማለት አእምሮአችን የውኑን አለም ለመረዳት ከፈጠራቸው ህንጻወች (ቁጥርንና ኅዋን ጨምሮ) አንዱ ሲሆን ሰወች ኩኔቶችን ለመደረደር እና ለማነጻጸር የሚረዳቸው ምናባዊ መዋቅር ነው ይላል። ይህን ሃሳብ ካንጸባረቁት ውስጥ ሌብኒትዝና ካንት, ይገኙበታል። ካንት እንዳስተዋለ፦ ጊዜ ማለት ኩኔትም ሆነ ነገር አይደለም ስለዚህም ጊዜን መለካትም ሆነ በጊዜ ውስጥ መጓዝ አይቻልም ። ሳይንቲስቶችና ቴክኖሎጂስቶች ጊዜን በሰዓት ለመለካት ብዙ ጥረት አድርገዋል። ይህ ጥረት ለከዋክብት ጥናትና ለተለያዩ ያለም ዙሪያ ጉዞወች እንደመነሳሻ ረድቷል። በቋሚ መንገድ እራሳቸውን የሚደጋግሙ ክስተቶች/ኩነቶች ከጥንት ጀምሮ ጊዜን ለመልካት አገልግለዋል። ለምሳሌ ጸሃይ በሰማይ ላይ የምታደርገው ጉዞ (ቀን)፣ የጨረቃ ቅርጾች(ወር)፣ የወቅቶች መፈራረቅ(ዓመት)፣ የፔንዱለም መወዛወዝ (ሰኮንድ) ወዘተ...ይገኙበታል። በአሁኑ ጊዜ ሰኮንድ የምትለካው የሴሲየም አረር ሲወራጭ በሚያሳየው ቋሚ ድግግሞሽ ነው። ሬይ ከሚንግ የተባለው ልብ ወለድ ጸሃፊ በ1920 ስለ ጊዜ ሲጽፍ " ሁሉ ነገር በአንድ ጊዜ እንዳይፈጸም የሚያደርገው ነገር....ጊዜ ነው " በማለት እስካሁን ድረስ ታዋቂ የሆነችውን ጥቅስ መዝግቦ አልፏል, ይቺ አባባል በብዙ ሳይንቲስቶችም ስትስተጋባ ተሰምታለች፣ ለምሳሌ በኦቨርቤክ, እና ጆን ዊለር. የጊዜአዊ ጊዜ አለካክ ጊዜአዊ ጊዜ አለካክ ሁለት መልኮች አሉት እነሱም፡ ካሌንደር ና ሰዓት ናቸው። ካሌንደር የሂሳብ ንጥር ሲሆን ሰፋ ያለ ጊዜን ለመለካት የሚጠቅመን ነው። ሰዓት ደግሞ በተጨባጭ ቁሶች ተጠቅመን የጊዜን ሂደት የምንልካበት ነው። በቀን ተቀን ኑሯችን ከአንድ ቀን ያነሰን ጊዜ ለመለካት ሰዓት ስንጠቀም ከዚያ በላይ የሆነውን ደግሞ በካሌንደር እንለካለን። ጊዜ በፍልስፍና ኦግስጢን የተባለው የካቶሊክ ፈላስፋ "ጊዜ ምንድን ነው?" በማለት እራሱን መጠየቁን በመጽሃፉ አስፍሯል። ሲመልስም "ሌላ ማንም ካልጠየቀኝ መልሱን አውቀዋለሁ፣ ነገር ግን ለሌላ ሰው ለመግለጽ ብሞክር ምን እንደሆነ ይጠፋብኛል]] በማለት ካስረዳ በኋላ ጊዜ ምን እንደሆነ ከማወቅ ይልቅ ምን እንዳልሆነ ማወቁ እንደሚቀል አስፋፍቶ መዝግቧል። የጥንቶቹ ግሪክ ፈላስፎች ጊዜ ማለቂያ የለለው፣ ወደሁዋላም ሆነ ወደፊት የትየለሌ ነው ብለው ሲያስቀምጡ፣ የመካከለኛው ዘመን አውሮጳውያን ደግሞ ጊዜ መነሻም ሆነ መድረሻ ያለው አላቂ ነገር ነው በማለት አስረግጠው አልፈዋል። ኒውተን በበኩሉ በሁሉ ቦት አንድ አይሆነ ቋሚ ጊዜ እንዳለና መሬት ላይ ያለው ጊዜ ከዋክብት ላይ ካለው ጊዜ ጋር እኩል የሚጎርፍ ነው በማለት አስረድቷል። በአንጻሩ ሌብኒትዝ ጊዜ ማለት አንድ አይነትና ቋሚ ሳይሆን አንጻራዊ እንደሆነ አስቀምጧል። ካንት ባንጻሩ ጊዜን ሲተንትን "ጊዜ ማለት ከልምድ ውጭ ገና ስንወለድ አብሮን የሚወለድ ቀደምት እውቀት ሲሆን የገሃዱን አለም እንድንረዳ የሚረዳን አዕምሮአችን የሚያፈልቀው መዋቀር" ነው ብሎታል።. በርግሰን የተባለው ፈላስፋ ደግሞ ጊዜ ማለት ቁስ አካልም ሆነ የአእምሮአችን ፈጠራ አይደለም በማለት ሁለቱንም ክዷል። ይልቁኑ ጊዜ ማለት ቆይታ ማለት ሲሆን፣ ቆይታ በራሱ ደግሞ የውኑ አለም አስፈላጊ ክፍል ሲሆን ከ ፈጠራና ትዝታ ይመነጫል ብሏል። ኢ-ውናዊ ጊዜ ከክርስቶስ ልደት በፊት የነበረው ግሪካዊ ፈላስፋ አንቲፎን እንደጻፈው "ጊዜ እውን ሳይሆን በርግጥም ጽንሰ ሃሳብ ወይም ልኬት" ነው ብሎታል። ፓራመንዴስ የተባለው ግሪካዊም ጊዜ፣ እንቅስቃሴና፣ ለውጥ በሙሉ የውሽት ራዕይ እንጂ በርግጥ በግሃዱ አለም ያሉ አይደሉም ብሏል። በቡዲሂስቶችም ዘንድ ጊዜ የውሸት ራዕይ ነው የሚለው አስተሳሰብ እስካሁን ይሰራበታል። , በተፈጥሮ ህግጋት አጥኝወች ዘንድ ግን ጊዜ እውን እንደሆነ ይታመናል። በርግጥ አንድ አንድ የፊዚክስ አጥኝወች ኳንትም ሜካኒክስ በይበልጥ እንዲሰራ እኩልዮሹ ያለጊዜ መቀመጥ አለባቸው ይላሉ። ይህ ግን ያብዛናው ሳይንቲስቶች አስተያየት አይደለም።. ሳይንሳዊ ትርጉም የቆየው የሳይንስ ትርጓሜው አልበርት አንስታይን የጊዜን ትርጉም እስከለወጠበት ዘመን ድረስ የጊዜ ትርጓሜ ኢሳቅ ኒውተን ባስቀመጠው መልኩ ይሰራበት ነበር። ይህም ኒውተናዊ ሲባል ጊዜ ሁሉ ቦታ ቋሚ የሆነ፣ ምንጊዜም የማይቀየርና በሁሉ ቦታና ዘመን እኩል የሚፈስ (ለምሳሌ በከዋክብትና በመሬት ያለው ጊዜ በአንድ አይነት መንገድ ይሚፈስ/የሚለወጥ) ነው የሚል ነው።. በክላሲካል ሳይንስ የሚሰራበት ጊዜ ኒውተናዊ ነው። ዘመናዊ ትርጓሜው በ19ኛው ክፍለዘመን፣ የተፈጥሮ ህግን የሚያጠኑ ሰወች በነኒውተን ይሰራበት የነበረው የጊዜ ትርጓሜ የኮረንቲንና ማግኔት ን ጸባይ ለማጥናት እንደማይመች/እንደማይሰራ ተገነዘቡ። አንስታይን ሳይንቲስቶቹ የገቡበትን ችግር በማስተዋል በ1905 መፍትሄ አቀረበ። ይህም መፍትሄ የብርሃን ፍጥነትን ቋሚነት የተንተራሰ ነበር። አንስታይን እንደበየነው () በጠፈር ውስጥ የብርሃን ፍጥነት ባማናቸውም ተመልካቾች (ቋሚም ሆነ ተንቀሳቃሽ) ዘንድ አንድ ነው፣ በዚህ ምክንያት በተንቀሳቃሽ ሳጥን ውስጥ የሚፈጠጥ ኩነት የሚወስደው የጊዜ ቆይታ ከሳጥኑ ውስጥ ላለ ተመልካችና ከሳጥኑ ውስጥ ላለ ተመልካች አንድ አይደለም ብሏል። ለምሳሌ እሚንቀሳቀሰው ሳጥን ውስጥ ለ5 ደቂቃ ያክል ቦምብ ቢፈነዳ (ኩነት) ፣ የማይንቀሳቀሰው ከውጭ ያለ ተመልካች ቦምቡ ለ5.5 ደቂቃ እንደፈነዳ ሊያስተውል ይችላል። ሌላ ታዋቂ ምሳሌ ብንወስድ፣ ሁለት መንትያ እህትማማቾች ቢኖሩና አንዱዋ በመንኮራኩር ከመሬት ተነስጣ በብርሃን ፍጥነት በሚጠጋ ፍጥነት ጠፈርን አሥሳ ከስልሳ አመት በኋላ ብትመለስ፣ መንትያዋን አርጅታ ስታገኛት፣ ተመላሿ ግን ገና ወጣት ናት። የዚህ ምክንያቱ፣ አንስታይ እንዳስረዳ፣ የተንቀሳቃሽ ነገሮች ሰዓት ዝግ ብሎ ሲሄድ የማይንቀሳቀሱ ግን ቶሎ ስለሚሄድ ነው። ባጠቃላይ፣ የሚንቀሳቀሱ ተመልካቾች ከማይንቀሳቀሱ ተመልካቾች ጋር የተለያየ ጊዜ ለአንድ አይነት ኩነት ይለካሉ። መቼት የሚለው ቃል ከ"መቼ" እና "የት" ቃላቶች የመጣ ሲሆን የጊዜና ኅዋን ጥምረት ያሳያል። ከድሮ ጀመሮ፣ ሰወቸ ጊዜንና ህዋን በማዛመድ ተመልከተዋቸዋል። በተለክ ከ አንስታይን የልዩ አንጻራዊነት እና አጠቃላይ አንጻራዊነት ርዕዮተ አለሞች ወዲህ የጊዜና ኅዋ ጥምረት (መቼት) ለሳይንስ እንደመሰረታዊ ነገር ያገለግላል። በርዕዮቶቹ መሰረት፣ መቼት፣ በእንቅስቃሴ ምክንያት ከአንድ ተመልካች ወደሌላ ተመልካች የሚለያይ እንጂ በአንድ ዋጋ ለሁሉ ተመልካች አይጸናም። በርዕዮቶቹ መሰረት፣ ያለፈው ጊዜ የሚባለው ብርሃን ለአንድ ተመልካች መላክ የሚችሉ ኩነቶች (ክስተቶች) ስብስብ ሲሆን ፣ መጪው ጊዜ ደግሞ አንድ ተመልካች ብርሃን ሊልክባቸው ይሚችላቸው ኩነቶች ስብስብ ነው። የጊዜ መስፋትና መጥበብ አንስታይን በምናባዊ ሙከራው እንዳሳየ፣ በተለያየ ፍጥነት የሚጓዙ ሰወች በሚያዩዋቸው ኩነቶች (ክስተቶች) መካከል ያለው የጊዜ ልዩነት በሁሉም ተመልካቾች አንድ አይነት ሳይሆን የተለያየ ነው። ማልተ ሁለት ቦምቦች ቢፈነዱና አንዱ ተመልካች 5 ሰከንድ በሁለት ቦምቦች ፍንዳታ መካከል ቢለካ፣ ሌላኛው ደግሞ 6 ሰኮንድ ሊለካ ይችላል (እንደ ፍጥነቱ ይወሰናል)። በተረፈ የቦምቦቹ ፍንዳታ በአማካኝነት () ካልተያያዙ (ማለት ያንዱ ቦምብ ፍንዳታ ለሌላው ቦምብ መፈንዳት ምክንያት ካልሆነ/መንስዔ ካልሆነ)፣ የኩነቶቹ ድርድር ሁሉ ሊለወጥ ይችላል። አንዱ ተመልካች ቀዩ ቦምብ መጀሪያ ከዚያ አረንጓዴው ሲፈንዳ ካየ ሌላው ደግሞ አረንጓዴ መጀመሪያ ከዚያ ቀዩ ሲፈንዳ ሊያስተውል ይችላላ (መረሳት የሌለበት፣ ይህ ሁሉ የሚሆነው ሰወች በብርሃን ፍጥነት አካባቢ እሚጓዙ ከሆነ ብቻ ነው)። እንደ አንስታይን አገላለጽ፣ ሁለት ኩነቶች በ ነጥብ እና ቢፈጠሩ እና ነጥቦቹ በ ስርዓት ውስጥ ታቃፊ ቢሆኑ፣ ሁለቱ ኩነቶች ባንዴ ናቸው (ባንድ ላይ ተከስቱ) የምንለው ከመሃላቸው ባለው ነጥብ ላይ ያለ ተመልካች ሁለቱም ኩነቶች ባንድ ቅጽበት ሲከስቱ ሲያይ ብቻ ነው። ስለዚህ ጊዜ ማለት ከስርዓት አንጻር ባንዴ የሚፈጠሩ ክስተቶችን ባንዴ እንደተፈጠሩ የሚያሳዩና በሥርዓቱ ውስጥ የማይነቀሳቀሱ ሰዓቶች ስብስብ ነው። አንጻራዊ ጊዜና ኒውተናዊ ጊዜ ሥዕሉ የሚያሳየው በአንጻራዊ እና በኒውተናዊ ጊዜ መካከል ያለውን ልዩነት ነው። ይህ ልዩነትም የሚነሳው በጋሊልዩ ለውጥ እና በሎሬንዝ ለውጥ መካከል ባለ አለመጣጣም ነው። የጋሊሊዩ ለኒውተን ሲሰራ የሎሬንዝ ለአንስታይን ይሰራል። ከላይ ወደታች የተሰመረው መሰመር ጊዜን ይወክላል። አድማሳዊው ወይም አግድሙ መስመር ደግሞ ርቀትን ይወካልል (አንድ የኅዋ ቅጥ መሆኑ ነው)። ወፍራም የተቆራረጠው ጠማማ መስመር ደግሞ የተመልካችን መቼት ይወካልል፣ ይህ መስመር የዓለም መስመር ይባላል። ትናንሾቹ ነጠብጣቦች ደግሞ አላፊንና መጪን መቼታዊ ኩነቶች ይወክላሉ። የዓለም መሰመር ኩርባ ደግሞ የተመልካችን አንፃራዊ ፍጥነት ይሰጣል። በሁለቱም ሥዕሎች እንደምናየው ተመልካቹ ፍጥንጥን ባለ ጊዜ የመቼቱ እይታው ይቀየራል። በኒውተናዊ ትንታኔ እነዚህ ለውጦች የጊዜን ቋሚነት አይቀየሩም ስለዚህም የተመልካቹ እንቅስቃሴ ኩነቱ አሁን መፈጠሩን ወይም አለመፈጠሩን አይለውጠውም (በስዕሉ መሰረት፣ ክስተቱ በአግድሙ መስመር ማለፉን ወይም አለማለፉን )። በአንጻራዊ ጊዜ ትንታኔ መሰረት ግን፡ "ክስተቶችን የምንመለከትበት ጊዜ ቋሚ የማይናወጥ ሆኖ ስላ፡ ማለተ የተመልካቹ እንቅስቃሴ የተመልካቹን የብርሃን አሹሪት ማለፉን ወይም አለምፉን አይለውጥም። ነገር ግን ከኒውተናዊ (ፅኑ ትንተና) ወደ አንጻራዊ ትንተና በተሻገርን ወቅት ፣ የ"ጽኑ ጊዜ" ጽንሰ ሃሳብ አይሰራም፣ በዚህ ምክንያት ሥዕሉ ላይ እንደምናየው ክስተቶች/ኩነቶች ወደ ላይና ወደታች ከጊዜ አንጻር ይሄዳሉ፣ ይህን የሚወስነው እንግዲህ የተመልካቹ ፍጥንጥነት ነው። የጊዜ ቀስት ከለተ ተለት ኑሮ እንደምንረዳው ጊዜ አቅጣጫ ያለው ይመስላል፦ ያለፈው ጊዜ ተመለሶ ላይመጣ ወደ ኋላ ይቀራል፣ የወደፊቱ ደግሞ ከፊትለፊት እየገሰገሰ ይመጣል። በዚህ ምክንያት የጊዜ ቀስት ካለፈው ወደ ወደፊቱ ያለማመንታት ይገሰግሳል። ሆኖም ግን አብዛኛወቹ የተፈጥሮ ህግጋት ጥናት (ፊዚክስ) ህጎች የጊዜን አንድ አቅጣጫ መከተል ዕውቅና አይሰጡም። ለዚህ ተጻራሪ የሆኑ አንድ አንድ ህግጋት በርግጥ አሉ። ለምሳሌ ሁለተኛው የሙቀት እንስቃሴ ህግ እንደሚለው የነገሮች ኢንትሮፒ ከጊዜ ወደጊዜ እየጨመረ እንጂ እየቀነሰ አይሄድም የሚለው ይገኝበታል። የስነ ጠፈር ምርምርም በዚህ አንጻር የጠፈር ጊዜ ከመጀመሪያው ታላቁ ፍንዳታ እንደሚሸሽ ሲያስቀምጥ፣ የስነ-ብርሃን ትምህርት ደግሞ የብርሃን ጨረራዊ ሰዓት በአንድ አቅጣጫ እንደሚተምም ያስቀምጣል። ማንኛውም የመለካት ስርዓት በኳንተም ጥናት፣ ጊዜ አቅጣጫ እንዳለው ያሳያል። ጊዜ ጠጣር ነገር ነው? የጊዜ ጠጣርነት ምናባቂ ጽንሰ ሃሳብ ነው። በዘመናዊ ፊዚክስና በ አጠቃላይ አንጻራዊነት ትምህርት ጊዜ ጠጣር አይደለም። የፕላንክ ጊዜ ተብሎ የሚታወቀው (~ 5.4 × 10−44 ሰከንድ ሲሆን፣ ባሁኑ ጊዜ ያሉት ማናቸውም የተፈጥሮ ህግ ርዕዮተ አለሞች ከዚህ ጊዜ ባነሰ የጊዜ መጠን እንደማይሰሩ ይታመናል (ልክ የኒውተን ህጎች ወደብርሃን ፍጥነት በተጠጋ ስርዓት ውስጥ እንደማይሰሩ)። የፕላንክ ጊዜ ምናልባትም ሊለካ የሚችል የመጨረሻ ታናቹ የጊዜ መጠን ነው፣ በመርህ ደርጃ እንኳ ከዚህ በታች ሰዓት ላይለካ እንዲችል ባሁኑ ጊዜ ይታመናል። በዚህ ምክንያት የጊዜ ጠጣሮቹ መስፈርቶች የ(~ 5.4 × 10−44 ሰከንድ ቆይታ አላቸው ማለት ነው።

52662

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%80%E1%8C%AB%E1%88%89%E1%88%81%E1%8A%95%E1%8B%B4%E1%88%B3

ሀጫሉሁንዴሳ

ሀጫሉ ሁንዴሳ ( ; አማርኛ ;ሀጫሉ ሁንዴሳ፣ 1986 - 29 ሰኔ 2020) ኢትዮጵያዊ ዘፋኝ፣ ዘፋኝ እና የሲቪል መብት ተሟጋች ነበር። ሁንዴሳ እ.ኤ.አ. በ2014-2016 በተካሄደው የኦሮሞ ተቃውሞ ትልቅ ሚና ተጫውቷል ።አብይ አህመድ የኦሮሞ ዴሞክራሲያዊ ፓርቲ እና የኢትዮጵያ ህዝቦች አብዮታዊ ዴሞክራሲያዊ ግንባር በኃላፊነት እና በመቀጠልም በ2018 የኢትዮጵያ ጠቅላይ ሚኒስትር እንዲሆኑ አድርጓል ። የግል ሕይወት ሀጫሉ ሁንዴሳ በኦሮሚያ ክልል አምቦ ከአባታቸው ከጉዳቱ ሆራ እና ቦንሳ በ1986 ተወለደ። የኦሮሞ ወላጆች ልጅ ሁንዴሳ በትምህርት ቤት ክበብ ውስጥ እየዘፈነ ያደገው ከብት በመጠበቅ ነው። እ.ኤ.አ. በ 2003 ፣ በ 17 ዓመቱ ፣ በተቃውሞ ሰልፎች ውስጥ ተሳትፏል ተብሎ ታሰረ። በቀርጫሌ አምቦ ለአምስት ዓመታት ታስሮ በ2008 ሁለት ሴት ልጆች ያሉት ፋንቱ ደምሴን አግብቷል። ሁንዴሳ እስር ቤት እያለ የመጀመርያውን አልበሙን ግጥሞች ያቀናበረ እና የጻፈው። አልበሙ, , በ 2009 ተለቀቀ. እ.ኤ.አ. በ 2013 ዩናይትድ ስቴትስን ተዘዋውሮ ሁለተኛውን አልበሙን አወጣ, , ይህም በአማዞን ሙዚቃ ላይ #1 በጣም የተሸጠው የአፍሪካ የሙዚቃ አልበም ነበር። ሁንዴሳ ከመሞቱ አንድ ሳምንት ቀደም ብሎ በሶስተኛው አልበሙ ማዓል ማሊሳ ላይ እየሰራ መሆኑን ገልጿል። እ.ኤ.አ. በ 2021 አልበሙ የተለቀቀው በሞተበት አመታዊ በዓል ላይ ነው። የሃንዴሳ የተቃውሞ መዝሙሮች የኦሮሞን ህዝብ አንድ አድርገው ጭቆናን እንዲቋቋሙ አበረታተዋል። በ2014–2016 በኦሮሞ ተቃውሞ ወቅት የእሱ ዘፈኖች ከፀረ-መንግስት ተቃውሞ ጋር በቅርብ የተቆራኙ ናቸው። “ማላን ጅራ” (የኔ ህልውና) የኦሮሞ ተወላጆችን ከአዲስ አበባ መፈናቀል ያሳስበዋል። ነጠላ ዜማው በሰኔ 2015 ከተለቀቀ ከወራት በኋላ የአዲስ አበባን ማስተር ፕላን በመቃወም በመላው የኦሮሚያ ክልል ተቃውሞ ተካሄዷል። ዘፈኑ ለተቃዋሚዎች መዝሙር ሆነ እንዲሁም በብዛት ከታዩት የኦሮምኛ የሙዚቃ ቪዲዮች አንዱ ሆኗል። በዲሴምበር 2017 ሁንዴሳ በሶማሌ ክልል ብሔር ተኮር ጥቃት ለተፈናቀሉ 700,000 ኦሮሞዎች ገንዘብ በማሰባሰብ በአዲስ አበባ በተዘጋጀ ኮንሰርት ላይ ዘፈነ። ኮንሰርቱ በኦሮሚያ ብሮድካስቲንግ ኔትዎርክ በቀጥታ ተላልፏል። የሃንዴሳ ዘፈኖች የኦሮሞን ተስፋ እና ብስጭት ያዙ። መምህር አወል አሎ እንዳሉት " ሀጫሉ የኦሮሞ አብዮት ማጀቢያ፣የግጥም አዋቂ እና የኦሮሞን ህዝብ ተስፋ እና ምኞት ያንጸባረቀ አክቲቪስት ነበር።" ግድያ እና በኋላ ሁንዴሳ እ.ኤ.አ. ሰኔ 29 ቀን 2020 ምሽት ላይ በአዲስ አበባ ከተማ ዳርቻ በሚገኘው ገላን ከተማ በሚገኘው ገላን ኮንዶሚኒየም በጥይት ተመትቷል። ወደ ጥሩነሽ ቤጂንግ አጠቃላይ ሆስፒታል ተወስዶ ህይወቱ አልፏል። ፖሊሶች ህዝቡን ለመበተን አስለቃሽ ጭስ ሲጠቀሙ በሺዎች የሚቆጠሩ ሃዘንተኞች በሆስፒታሉ ተሰበሰቡ። በዘፋኙ የቀብር ስነስርአት ላይ ሁለት ሰዎች በጥይት ተመተው 7 ሰዎች ቆስለዋል። በአምቦ የሚገኘው የተቃዋሚው የኦሮሞ ነፃነት ግንባር አባል ፋይንባር ኡማ የጸጥታ ሃይሎች በጥይት መተኮሳቸውን “ሰዎች ወደ ቀብር ሥነ ሥርዓቱ እንዳይሄዱ ተደርገዋል” ሲሉ ገልጸዋል ። የሃንዴሳ ሬሳ ሣጥን በአምቦ ስታዲየም ውስጥ በጥቁር መኪና ከነሐስ ባንድ እና በፈረስ ፈረሰኞች ታጅቦ ገባ። በኋላም በቤተሰቡ ፍላጎት መሰረት በከተማው ውስጥ በሚገኝ የኦርቶዶክስ ቤተ ክርስቲያን ተቀበረ። ፖሊስ ከግድያው ጋር በተያያዘ በርካታ ተጠርጣሪዎችን በቁጥጥር ስር አውሏል። ሁንዴሳ ከመሞታቸው በፊት በነበረው ሳምንት ውስጥ ለኦሮሚያ ሚዲያ ኔትወርክ ቃለ መጠይቅ ሲሰጡ ጨምሮ የግድያ ዛቻ እንደደረሰባቸው ተናግሯል። የሃንዴሳ ሞት በኦሮሚያ ክልል ህዝባዊ ተቃውሞዎችን የቀሰቀሰ ሲሆን ወደ 160 የሚጠጉ ተገድለዋል። በአዳማ በተደረጉ ሰልፎች 9 ተቃዋሚዎች ሲገደሉ ሌሎች 75 ቆስለዋል። በጭሮ ሁለት ሰዎች በጥይት ሲገደሉ በሐረር ከተማ ተቃዋሚዎች የልዑል መኮንን ወልደ ሚካኤልን ሃውልት አፍርሰዋል። እ.ኤ.አ. ሰኔ 30 ቀን 2020 በካኒዛሮ ፓርክ ፣ ዊምብልደን ፣ ደቡብ ምዕራብ ለንደን የሚገኘው የአፄ ኃይለ ሥላሴ ሐውልት በኦሮሞ ተቃዋሚዎች ወድሟል። ብዙ የኢትዮጵያ ብሄረሰብ ኦሮሞ ተወላጆች በሃይለስላሴ ዘመን ተጨቁነዋል ይላሉ። ሁንዴሳ አጎት በግጭቱ ተገድሏል። የመብት ተሟጋቾች ሶስት ሰላማዊ ሰልፈኞች በጸጥታ ሃይሎች መገደላቸውን ሲገልጹ በድሬዳዋ ከተማ ህዝባዊ ተቃውሞውን ለመበተን በጸጥታ ሃይሎች በተተኮሰ ጥይት ስምንት ሰዎችን ማከም መቻሉን አንድ ዶክተር ተናግረዋል። ሰኔ 30 ቀን 2020 ከቀኑ 9፡00 ላይ፣ በኢትዮጵያ ያለው የኢንተርኔት አገልግሎት በአብዛኛው ተቋርጧል፣ ይህ እርምጃ ቀደም ሲል በሁከትና ብጥብጥ ወቅት በመንግስት ይወሰድ ነበር። ጠቅላይ ሚንስትር አብይ አህመድ የሁንዴሳ ቤተሰቦች ማዘናቸውን ገልጸው ረብሻ እየባሰ ባለበት ሁኔታ እንዲረጋጋ አሳስበዋል። የመገናኛ ብዙሃን እና አክቲቪስት ጃዋር መሀመድ ሁንዴሳን በፌስቡክ ገፃቸው ላይ ሲመልስ "ሀጫሉን የገደሉት ብቻ አይደለም:: በኦሮሞ ብሔር እምብርት ላይ ተኩሰው እንደገና! ! . . . ሁላችንም ልትገድሉን ትችላለህ፣ በፍጹም ልታስቆመን አትችልም! ! በጭራሽ! ” መንግስት ጃዋር መሃመድን እና ደጋፊዎቹን የከሰሰው የሃንዴሳ አስከሬን ወደ ትውልድ ከተማው አምቦ ሲወሰድ 100 ነው ከአዲስ አበባ በስተ ምዕራብ ኪሜ ከሁንዴሳ ቤተሰብ ፍላጎት ውጪ። የጃዋር የኦሮሞ ፌደራሊስት ኮንግረስ ፓርቲ ባለስልጣን አቶ ጥሩነህ ገመታ ለእሱ መታሰራቸው እንዳሳሰባቸውና “በጸጥታ ችግር ምክንያት የታሰሩትን” እንዳልጎበኙ ለቢቢሲ አፋን ኦሮሞ አገልግሎት ተናግረዋል። ጃዋር በቀደሙት መንግስታት በፖለቲካ የተገለሉት የኢትዮጵያ ትልቁ ብሄር ለሆነው የኦሮሞ ህዝብ የበለጠ የመብት ጥያቄ አቅርቦ ነበር። ቀደም ሲል የለውጥ አራማጁን ጠቅላይ ሚንስትር አብይ አህመድን ደግፎ እራሱ ኦሮሞ ቢሆንም ከዚያን ጊዜ ወዲህ ጠንከር ያለ ተቺ ሆኗል። ጃዋርን ጨምሮ 35 ሰዎች ከጠባቂው ስምንት ክላሽንኮቭ፣ አምስት ሽጉጦች እና ዘጠኝ የራዲዮ ማሰራጫዎች ጋር በቁጥጥር ስር ውለዋል። የሃንዴሳ ግድያ በአዲስ አበባ እና በሌሎች የኢትዮጵያ ከተሞች ሁከትና ብጥብጥ ከቀሰቀሰ በኋላ አብይ ፍንጭ የሰጠው ለግድያው ግልፅ የሆነ ተጠርጣሪ እና ግልጽ ምክንያት ሳይኖር ሁንዴሳን በውጪ ሃይሎች የተገደለ ሊሆን እንደሚችል ጠቁመዋል። አንድ የግብፅ ዲፕሎማት ግብፅ አሁን ካለችበት ውጥረት ጋር ምንም ግንኙነት የላትም ሲሉ ምላሽ ሰጥተዋል። ኢያን ብሬመር በታይም መጽሄት መጣጥፍ ላይ ጠ/ሚኒስትር አብይ “ኢትዮጵያውያንን በጋራ ጠላት የሚታሰበውን አንድ የሚያደርጋቸው ፍየል እየፈለጉ ሊሆን ይችላል” ሲል ጽፏል። ሳንዪ ሞቲ ዋኢ ኬኒያ ማዓል ማሊሳ "ግድያው የኢትዮጵያውያንን ተቃውሞ የቀሰቀሰበት ዘፋኝ" የቢቢሲ ዜና. ጁላይ 2 2020። በጁላይ 13 2020 ከመጀመሪያው የተመዘገበ። ጁላይ 13 የተገኘ የኢትዮጵያውያን የአመፅ ደጋፊዎች በለንደን የሚገኘው የሀይሊ ስላሴ ሃውልት ፈርሶ ሐምሌ 3 ቀን ተመለሰ "ኢትዮጵያዊው ዘፋኝ በብሄር ብጥብጥ ተቀበረ" የቢቢሲ ዜና. ጁላይ 2 2020። ኦገስት 7 2020 ከመጀመሪያው የተመዘገበ። ጁላይ 21 የተገኘ ደስታ (ሰኔ 30 ቀን 2020)። " ሞተ, ተገደለ, ሚስት, ዊኪ, ባዮ" የቅርብ ዜና ደቡብ አፍሪካ. በጁላይ 1 2020 ከመጀመሪያው የተመዘገበ። በሰኔ 30 የተገኘ "ኢትዮጵያዊው ዘፋኝ ከተገደለ በኋላ ገዳይ ተቃውሞ ተቀሰቀሰ" የቢቢሲ ዜና. 30 ሰኔ 2020። በጁላይ 1 2020 ከመጀመሪያው የተመዘገበ። ጁን 30 ተገኘ። ሀጫሉ ሁንዴሳ - አልፈራም ( - አልፈራም ( "ባለ14 ትራክ አልበም በሚቀጥለው ሳምንት ይለቀቃል ይላል ቤተሰብ" (በእንግሊዘኛ)። አዴሞ፣ መሐመድ (ታህሳስ 31፣ 2017)። "የ2017 የኦሮሞ ምርጥ ሰው፡ ሀጫሉ ሁንዴሳ" በጁላይ 19 2019 ከመጀመሪያው የተመዘገበ። ጁን 30 የተገኘ ሰላም፣ አመሰግናለሁ (መጋቢት 30 ቀን 2018)። ""እዚህ ነን"፡ የኢትዮጵያ አብዮት ማጀቢያ ሙዚቃ የአፍሪካ ክርክሮች. በጁላይ 1 2020 ከመጀመሪያው የተመዘገበ። በሰኔ 30 የተገኘ ዳሂር፣ አብዲ ላፍ (30 ሰኔ 2020)። " ኢትዮጵያዊው ዘፋኝ እና አክቲቪስት ሀጫሉ ሁንዴሳ በጥይት ተመትቷል" ኒው ዮርክ ታይምስ. በጁላይ 1 2020 ከመጀመሪያው የተመዘገበ። በሰኔ 30 የተገኘ የሃጫሉ ሞት ተከትሎ ብጥብጥ ውስጥ የተሳተፉ ሚዲያዎች፣ ጁላይ 4 "የኢትዮጵያ ድምፃዊ ሀጫሉ ሁንዴሳ የቀብር ስነስርአት ላይ ፖሊስ አገደ" የኢትዮጵያዊው ዘፋኝ ሃጫሉ ሁንዴሳ የቀብር ስነስርአት (በቱርክ) ለቅሶ ላይ የነበሩትን ፖሊስ አገደ። በጁላይ 21 2020 ከመጀመሪያው የተመዘገበ። ጁላይ 21 ላይ የተገኘ አሎ፣ አወል ኬ "የ19ኛው ክፍለ ዘመን 1000ኛ ዓመት በዓል" "በለንደን ፓርክ የሃይለስላሴ ሃውልት ፈርሷል" የቢቢሲ ዜና. የቢቢሲ ዜና. ጁላይ 2 2020። በጁላይ 7 2020 ከመጀመሪያው የተመዘገበ። ጁላይ 2 ተገኘ። ገዳም ፣ ፈለቀ ፣ አዴባዮ ፣ ተፈራ ፣ ቤተልሔም ፣ ቡኩላ። "የተገደለው ኢትዮጵያዊ አክቲቪስት እና ዘፋኝ በተቃውሞ 81 ሰዎች ሲገደሉ ተቀበረ" ሲ.ኤን.ኤን. በጁላይ 2 2020 ከመጀመሪያው የተመዘገበ። ጁላይ 3 የተገኘ "በኢትዮጵያ ዘፋኝ ላይ የተፈጸመውን ግድያ ተከትሎ በተፈጠረው አለመረጋጋት የኢንተርኔት አገልግሎት ተቋርጧል" 30 ሰኔ 2020። በጁላይ 6 ከመጀመሪያው የተመዘገበ "በኢትዮጵያ የኢንተርኔት አገልግሎት መዘጋቱ በዘፋኙ ሞት ምክንያት አለመረጋጋት ተፈጠረ" ዩሮ ኒውስ ጁላይ 1 2020። በጁላይ 3 ላይ ከመጀመሪያው የተመዘገበ ፊሊክስ፣ ቤተልሔም ዘፋኝ አክቲቪስት ከሞተ በኋላ የኢንተርኔት አገልግሎት በኢትዮጵያ ተቋርጧል። ሲ.ኤን.ኤን. ጁላይ 7 ላይ ከመጀመሪያው የተመዘገበ "ኢትዮጵያዊው ዘፋኝ ሃጫሉ ሁንዴሳ በአዲስ አበባ በጥይት ተመትቷል" አልጀዚራ 30 ሰኔ 2020። በጁላይ 1 2020 ከመጀመሪያው የተመዘገበ። ጁን 30 ተገኘ። "በኢትዮጵያ ዘፋኝ ሞት ምክንያት የተቀሰቀሰው ተቃውሞ ገደለ የቢቢሲ ዜና. ጁላይ 1 2020። በጁላይ 3 2020 ከመጀመሪያው የተመዘገበ። ጁላይ 3 ተገኘ። "ኢትዮጵያውያን የአንድን ሙዚቀኛ ግድያ ለመቃወም ጎዳናዎች በወጡበት ወቅት ጠቅላይ ሚኒስትር አብይ አህመድ በአስቸጋሪ ሁኔታ ውስጥ ገብተዋል" ጊዜ። በጁላይ 14 2020 ከመጀመሪያው የተመዘገበ። ጁላይ 11 ላይ የተገኘ "ካይሮ "ከአሁኑ የኢትዮጵያ ውጥረት ጋር ምንም የሚያገናኘው ነገር የለም: የግብፅ ዲፕሎማት - ፖለቲካ - ግብፅ" አህራም ኦንላይን. በጁላይ 11 2020 ከመጀመሪያው የተመዘገበ። ጁላይ 11 ላይ የተገኘ ውጫዊ አገናኞች ከሃጫሉ ሁንዴሳ ጋር የተገናኘ ሚዲያ በዊኪሚዲያ ኮመንስ ኢትዮጵያን ድምጻዊ ፋየር አርም ግድያ ከኦሮሚያ ከተማ ኦሮሚያ ዘፍ ን የኦሮሞ ህዝብ 21 ክፍለ ዘመን ውጫዊ አገናኝ

1064

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%80%E1%8B%B3%E1%88%9B%E1%8B%8A%20%E1%8A%83%E1%8B%AD%E1%88%88%20%E1%88%A5%E1%88%8B%E1%88%B4

ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ

ቀዳማዊ ፡ ዓፄ ፡ ኃይለ ፡ ሥላሴ (ቀ.ኃ.ሥ.) ከጥቅምት ፳፫ ቀን ፲፱፻፳፫ እስከ መስከረም ፪ ቀን ፲፱፻፷፯ ዓ.ም. ፡ የኢትዮጵያ ፡ ንጉሠ ፡ ነገሥት ፡ ነበሩ። ተፈሪ ፡ መኰንን ፡ ሐምሌ ፲፮ ፡ ቀን ፡ ፲፰፻፹፬ ዓ.ም. ፡ ከአባታቸው ፡ ከልዑል ፡ ራስ መኰንን ፡ እና ፡ ከእናታቸው ፡ ከወይዘሮ ፡ የሺ ፡ እመቤት ፡ ኤጀርሳ ፡ ጎሮ ፡ በተባለ ፡ የገጠር ፡ ቀበሌ ፡ ሐረርጌ ፡ ውስጥ ፡ ተወለዱ። በ፲፰፻፺፱ ፡ የሲዳሞ ፡ አውራጃ ፡ አገረ ፡ ገዥ ፡ ሆኑ። በ፲፱፻፫ ዓ.ም. ፡ የሐረርጌ ፡ አገረ ፡ ገዥ ፡ ሆኑ። የሐረርጌ ፡ አገረ ፡ ገዥ ፡ ሲሆኑ ፣ በጣም ፡ ብዙ ፡ ሺህ ፡ ተከታዮች ፡ ነበሩዋቸውና ፡ ልጅ ፡ እያሱን ፡ ከእንደራሴነት ፡ በኅይል ፡ እንዳያስወጡ ፤ እያሱም ፡ ተፈሪን ፡ ከሐረር ፡ አገረ ፡ ገዥነት ፡ እንዳይሽሯቸው ፡ የሚል ፡ ስምምነት ፡ ተዋዋሉ። ዳሩ ፡ ግን ፡ እያሱ ፡ ሃይማኖታቸውን ፡ ከክርስትና ፡ ወደ ፡ እስልምና ፡ እንደቀየሩ ፡ የሚል ፡ ማስረጃ ፡ ቀረበና ፡ ብዙ ፡ መኳንንትና ፡ ቀሳውስት ፡ ስለዚህ ፡ ኢያሱን ፡ አልወደዱዋቸውም ፡ ነበር። ከዚህም ፡ በላይ ፡ እያሱ ፡ ተፈሪን ፡ ከሐረር ፡ ከአገረ ፡ ገዥነታቸው ፡ ለመሻር ፡ በሞከሩበት ፡ ወቅት ፡ ስምምነታቸው ፡ እንግዲህ ፡ ተሠርዞ ፡ ተፈሪ ፡ ደግሞ ፡ ለወገናቸው ፡ ከስምምነቱ ፡ ተለቅቀው ፡ በዚያን ፡ ጊዜ ፡ እሳቸው ፡ እያሱን ፡ ከእንደራሴነት ፡ አስወጡ። እንግዲህ ፡ በ፲፱፻፱ ፡ ዓ.ም. ፡ መኳንንቱ ፡ ዘውዲቱን ፡ ንግሥተ ፡ ነገሥት ፡ ሆነው ፡ አድርገዋቸው ፡ ተፈሪ ፡ ደግሞ ፡ እንደራሴ ፡ ሆኑ። ከዚህ ፡ ወቅት ፡ ጀምሮ ፡ ተፈሪ ፡ በኢትዮጵያ ፡ ውስጥ ፡ ባለሙሉ ፡ ሥልጣን ፡ ነበሩ። በመስከረም ፳፯ ፡ ቀን ፡ ፲፱፻፳፩ ፡ ዓ.ም. ፡ የንጉሥነት ፡ ማዕረግ ፡ ተጨመረላችው። በ፲፱፻፳፪ ዓ.ም ፡ ንግሥት ፡ ዘውዲቱ ፡ አርፈው ፡ ንጉሠ ፡ ነገሥት ፡ ሆኑና ፡ ጥቅምት ፳፫ ፡ ቀን ፡ ፲፱፻፳፫ ዓ.ም. ፡ ብዙ ፡ የውጭ ፡ ልዑካን ፡ በተገኙበት ፡ ታላቅ ፡ ሥነ-ሥርዓት ፡ ቅብዓ ፡ ቅዱስ ፡ ተቀብተው ፡ እሳቸውና ፡ ሚስታቸው ፡ እቴጌ ፡ መነን ፡ ዘውድ ፡ ጫኑ። በንግሥ ፡ በዓሉ ፡ ዋዜማ ፡ ጥቅምት ፳፪ ፡ ቀን ፡ የትልቁ ፡ ንጉሠ-ነገሥት ፡ የዳግማዊ ፡ ዓፄ ፡ ምኒልክ ፡ ሐውልት ፡ በመናገሻ ፡ ቅዱስ ፡ ጊዮርጊስ ፡ ቤተ-ክርስቲያን ፡ አጠገብ ፤ ለዘውድ ፡ በዓል ፡ የመጡት ፡ እንግዶች ፡ በተገኙበት ፡ ሥርዐት ፣ የሐውልቱን ፡ መጋረጃ ፡ የመግለጥ ፡ ክብር ለብሪታንያ ፡ ንጉሥ ፡ ወኪል ፡ ለ(ዱክ ፡ ኦፍ ፡ ግሎስተር) ፡ ተሰጥቶ ፡ ሐውልቱ ፡ ተመረቀ። ለንግሥ ፡ ስርዐቱ ፡ ጥሪ ፡ የተደረገላቸው ፡ የውጭ ፡ አገር ፡ ልኡካን ፡ ከየአገራቸው ፡ ጋዜጠኞች ፡ ጋር ፡ ከጥቅምት ፰ ፡ ቀን ፡ ጀምሮ ፡ በየተራ ፡ ወደ ፡ አዲስ ፡ አበባ ፡ ገብተው ፡ ስለነበር ፡ ሥርዓቱ ፡ በዓለም ፡ ዜና ፡ ማሰራጫ ፡ በየአገሩ ፡ ታይቶ ፡ ነበር። በተለይም ፡ በብሪታንያ ፡ ቅኝ ፡ ግዛት ፡ በጃማይካ ፡ አንዳንድ ፡ ድሀ ፡ ጥቁር ፡ ሕዝቦች ፡ ስለ ፡ ማዕረጋቸው ፡ ተረድተው ፡ የተመለሰ ፡ መሢህ ፡ ነው ፡ ብለው ፡ ይሰብኩ ፡ ጀመር። እንደዚህ ፡ የሚሉት ፡ ሰዎች ፡ እስከ ፡ ዛሬ ፡ ድረስ ፡ ስለ ፡ ፊተኛው ፡ ስማቸው ፡ «ራስ ፡ ተፈሪ» ፡ ትዝታ ፡ ራሳቸውን ፡ «ራስታፋራይ» ፡ (ራሰተፈሪያውያን) ፡ ብለዋል። ዓጼ ፡ ኃይለ ፡ ሥላሴ ፡ ዘውድ ፡ እንደጫኑ ፡ የአገሪቱን ፡ የመጀመሪያ ፡ ሕገ-መንግሥት ፡ እንዲዘጋጅ ፡ አዝዘው ፡ በዘውዱ ፡ አንደኛ ፡ ዓመት ፡ በዓል ፡ ጥቅምት ፳፫ ፡ ቀን ፡ ፲፱፻፳፬ ፡ ዓ.ም. ፡ በአዲሱ ፡ ምክር ፡ ቤት ፡ (ፓርላማ) ፡ ለሕዝብ ፡ ቀረበ። ከዚህም ፡ በላይ ፡ ብዙ ፡ የቴክኖዎሎጂ ፡ ስራዎችና ፡ መሻሻያዎች ፡ ወደ ፡ ኢትዮጵያ ፡ ከውጭ ፡ አገር ፡ አስገቡ። በ፲፱፻፳፰ ዓ.ም. ፡ የሙሶሊኒ ፡ ፋሺስት ፡ ሠራዊት ፡ ኢትዮጵያን ፡ በወረረ ፡ ጊዜ ፡ ጃንሆይ ፡ ሕዝባቸውን ወራሪውን በሙሉ ለመቃወም እንዳስነሡና የከተት ዐዋጆቻቸው በታሪክ ገጾች ይዘገባሉ። በዐዋጅ መሠረት የዘመቻው ጊዜ እስቲያልቅ ድረስ ለሚታግሉ ነጋዶች ከቀረጥ አስተስርየት ሰጣቸው። እራሳቸው በቆራጥነት ፡ ከታገሉ ፡ በኋላ ፡ የጠላቱ ፡ ጦር ፡ ኅይል ፡ ግን ፡ በመጨረሻ ፡ ወደ ፡ እንግሊዝ ፡ አገር ፡ ለጊዜው ፡ አሰደዳቸው። ወደ ፡ ጄኔቭ ፡ ስዊስ ፡ ወደ ፡ ዓለም ፡ መንግሥታት ፡ ማኅበር ፡ ሄደው ፡ ስለ ፡ ጣልያኖች ፡ የዓለምን ፡ እርዳታ ፡ በመጠየቅ ፡ ተናገሩ። የዓለም ፡ መንግሥታት ፡ ግን ፡ ብዙ ፡ አላደረጉም። በ፲፱፻፴፪ ዓ.ም. ፡ ግን ፡ አውሮፓ ፡ ሁሉ ፡ በሁለተኛው ፡ የዓለም ፡ ጦርነት ፡ ተያዘ። የእንግሊዝ ፡ ሠራዊቶች ፡ ለኢትዮጵያ ፡ አርበኞች ፡ እርዳታ ፡ በመስጠት ፡ ጣልያኖች ፡ ተሸንፈው ፡ በ፲፱፻፴፫ ዓ.ም. ፡ ኢትዮጵያን ፡ ተዉ። ዓፄ ፡ ኃይለ ፡ ሥላሴ ፡ አዲስ ፡ አበባን ፡ እንደገና ፡ የገቡበት ፡ ቀን ፡ ከወጡበት ፡ ቀን ፡ በልኩ ፡ ዕለት ፡ አምስት ፡ ዓመት ፡ በኋላ ፡ ነበረ። ከዚህ ፡ በኋላ ፡ በ1948 ዓ.ም. ተሻሽሎ የወጣ የኢትዮጵያ ሕገ መንግሥት ፡ የሕዝቦችን ፡ መብቶችና ፡ ተከፋይነት ፡ በመንግሥት ፡ አስፋፍቶ ፡ ሁለቱ ፡ ምክር ፡ ቤቶች ፡ እንደመረጡ ፡ አደረገ። በ፲፱፻፶፭ ዓ.ም. ፡ ግርማዊነታቸው ፡ የአፍሪካ ፡ አንድነት ፡ ድርጅት ፡ በአዲስ ፡ አበባ ፡ እንዲመሠረት ፡ ብዙ ፡ ድጋፍ ፡ ሰጡ። በ፲፱፻፶፰ ዓ.ም. ፡ ወደ ፡ ካሪቢያን ፡ ጉብኝት ፡ አድርገው ፡ የጃማይካ ፡ ራስታዎች ፡ ተገኛኙ። በ፲፱፻፷፯ ዓ.ም. ፡ በማርክሲስት ፡ አብዮት ፡ ደርግ ፡ ሥልጣን ፡ ያዙና ፡ እሳቸው ፡ በእሥር ፡ ቤት ፡ ታሰሩ። በሚከተለው ፡ ዓመት ፡ ከተፈጥሮ ፡ ጠንቅ ፡ እንደ ፡ አረፉ ፡ አሉ ፤ ሆኖም ፡ ለምን ፡ እንደ ፡ ሞቱ ፡ ስለሚለው ፡ ጥያቄ ፡ ትንሽ ፡ ክርክር ፡ አለ። ብዙ ፡ ራስታዎች ፡ ደግሞ ፡ አሁን ፡ እንደሚኖሩ ፡ ይላሉ። የዓፄ ፡ ኃይለ ፡ ሥላሴ ፡ የትውልድ ፡ ስም ፡ ልጅ ፡ ተፈሪ ፡ መኮንን ፡ ነው። ስመ-መንግሥታቸው ፡ ግርማዊ ፡ ቀዳማዊ ፡ ዓፄ ፡ ኃይለ ፡ ሥላሴ ፡ ንጉሠ ፡ ነገሥት ፡ ዘኢትዮጵያ ፡ ነበር። ሞዓ ፡ አንበሣ ፡ ዘእምነገደ ፡ ይሁዳ ፡ ሥዩመ ፡ እግዚአብሔር ፡ ንጉሠ ፡ ነገሥት ፡ ዘኢትዮጵያ ፡ የሚለው ፡ የሰሎሞናዊ ፡ ሥረወ-መንግሥት ፡ ነገሥታት ፡ መጠሪያም ፡ በንጉሠ-ነገሥቱ ፡ አርማ ፡ እና ፡ ሌሎች ፡ ይፋዊ ፡ ጽሑፎች ፡ ላይ ፡ ከመደበኛው ፡ ማዕረግ ፡ ጋር ፡ ይጠቀስ ፡ ነበር። ጃንሆይ ፣ ታላቁ ፡ መሪ ፡ እና ፡ አባ ፡ ጠቅል ፡ በመባልም ፡ ይታወቁ ፡ ነበር። የንጉሶች ንጉስ እንደ ንጉሥ እና ንጉሠ ነገሥት በ1928 ደጃዝማች ባልቻ ሳፎ ትልቅ ታጣቂ ይዘው ወደ አዲስ አበባ ሲሄዱ የተፈሪ ስልጣን ፈታኝ ነበር። ተፈሪ ግዛቱን በግዛቶች ላይ ሲያጠናክር፣ ብዙ የሚኒሊክ ተሿሚዎች አዲሱን ደንብ ለማክበር ፈቃደኛ አልሆኑም። በተለይ በቡና የበለጸገው የሲዳሞ ግዛት አስተዳዳሪ (ሹም) አስተዳዳሪ ባልቻ ሳፎ በጣም አስጨናቂ ነበር። ለማእከላዊ መንግስት ያስተላለፈው ገቢ የተጠራቀመውን ትርፍ ያላሳየ ሲሆን ተፈሪ ወደ አዲስ አበባ አስጠራው። አዛውንቱ በከፍተኛ ድግሪ ገብተው በስድብ ብዙ ጦር ይዘው መጡ። የካቲት 18 ቀን ባልቻ ሳፎና የግል ጠባቂው አዲስ አበባ በነበሩበት ወቅት ተፈሪ ራስ ካሳ ሀይሌ ዳርጌን ጦር ገዝተው የሲዳሞ ጠቅላይ ግዛት ሹም ሆነው እንዲፈናቀሉ አመቻችተው በብሩ ወልደ ገብርኤል እራሳቸው በደስታ ዳምጠው ተተክተዋል። እንዲያም ሆኖ የባልቻ ሳፎ እርምጃ እቴጌ ዘውዲቱን በፖለቲካ ስልጣን ሰጥቷት ተፈሪን በሀገር ክህደት ለመወንጀል ሞከረች። በነሀሴ 2 የተፈረመውን የ20 አመት የሰላም ስምምነትን ጨምሮ ከጣሊያን ጋር ባደረገው በጎ ግንኙነት ተሞክሯል። በሴፕቴምበር ላይ፣ አንዳንድ የእቴጌይቱን አሽከሮች ጨምሮ የቤተ መንግስት ምላሽ ሰጪዎች ቡድን ተፈሪን ለማስወገድ የመጨረሻ ሙከራ አደረጉ። የመፈንቅለ መንግስት ሙከራው አጀማመሩ አሳዛኝ ሲሆን መጨረሻውም አስቂኝ ነበር። የመፈንቅለ መንግሥቱ መሪዎች ከተፈሪና ከሠራዊቱ ጋር በተፋጠጡ ጊዜ ምኒልክ መካነ መቃብር በሚገኘው ቤተ መንግሥት ቅጥር ግቢ ውስጥ ተጠልለዋል። ተፈሪና ሰዎቹ ከበው በዘውዲቱ የግል ጠባቂ ብቻ ከበው። ብዙ የተፈሪ ካኪ የለበሱ ወታደሮች መጥተው ውጤቱን በትጥቅ ብልጫ ወሰኑ።የህዝብ ድጋፍ እና የፖሊስ ድጋፍ አሁንም ተፈሪ ጋር ቀረ። በመጨረሻም እቴጌይቱ ​​ተጸጽተው ጥቅምት 7 ቀን 1928 ተፈሪን ንጉስ አድርገው ዘውድ ጫኑባቸው (አማርኛ፡ “ንጉስ”)። የተፈሪ ንጉስ ሆኖ መሾሙ አነጋጋሪ ነበር። ወደ ግዛቱ ግዛት ከመሄድ ይልቅ እንደ እቴጌይቱ ​​ተመሳሳይ ግዛት ያዘ። ሁለት ነገሥታት አንዱ ቫሳል ሌላው ቀርቶ ንጉሠ ነገሥት (በዚህ ጉዳይ ላይ ንጉሠ ነገሥት) በኢትዮጵያ ታሪክ ውስጥ አንድ ቦታ ተይዘው አያውቁም። ወግ አጥባቂዎች ይህንን የዘውዳዊውን ክብር ነቀፋ ለማስተካከል ተነሳስተው የራስ ጉግሳ ቬለ አመጽን አስከትሏል። ጉግሳ ቬለ የእቴጌይቱ ​​እና የበጌምድር ጠቅላይ ግዛት የሹም ባል ነበር። በ1930 ዓ.ም መጀመሪያ ላይ ጦር አሰባስቦ ከጎንደር ከተማ ወደ አዲስ አበባ ዘመቱ። መጋቢት 31 ቀን 1930 ጉግሳ ቬሌ ከንጉስ ተፈሪ ታማኝ ጦር ጋር ተገናኝቶ በአንኬም ጦርነት ተሸነፈ። ጉግሳ ቬለ የተገደለው በድርጊቱ ነው። ሚያዝያ 2 ቀን 1930 እቴጌ በድንገት ሲሞቱ የጉግሳ ቬለ የሽንፈትና የሞት ዜና በአዲስ አበባ ብዙም ተስፋፍቶ ነበር። ከተለየችው ግን የምትወደው ባለቤቷ፣ እቴጌ ጣይቱ በጉንፋን በሚመስል ትኩሳት እና በስኳር በሽታ መያዛቸው ተረጋግጧል።ዘውዲቱ ካረፉ በኋላ ተፈሪ እራሱ ንጉሠ ነገሥት ሆኖ ንጉሠ ነገሥት ዘኢትዮጵያ "የኢትዮጵያ ነገሥታት ንጉሥ" ተብሎ ተጠራ። ህዳር 2 ቀን 1930 በአዲስ አበባ ቤተ ጊዮርጊስ ካቴድራል ዘውድ ተቀዳጁ። የዘውድ ሥርዓቱ በሁሉም መልኩ “እጅግ አስደናቂ ተግባር” ነበር፣ እና በመላው አለም የተውጣጡ የንጉሣዊ ቤተሰብ አባላት እና ታላላቅ ባለስልጣናት ተገኝተዋል። በስብሰባው ላይ ከተገኙት መካከል የግሎስተር መስፍን (የኪንግ ጆርጅ አምስተኛ ልጅ)፣ ፈረንሳዊው ማርሻል ሉዊስ ፍራንቼት ዲኤስፔሬ እና የኢጣሊያ ንጉሥ ቪክቶር ኢማኑኤል ሳልሳዊን የሚወክል የኡዲን ልዑል ይገኙበታል። የዩናይትድ ስቴትስ፣ የግብፅ፣ የቱርክ፣ የስዊድን፣ የቤልጂየም እና የጃፓን ተላላኪዎች እንዲሁ ብሪታኒያ ደራሲ ኤቭሊን ዋግ ተገኝተው ስለ ዝግጅቱ ወቅታዊ ዘገባ ሲጽፉ አሜሪካዊው የጉዞ መምህር በርተን ሆልምስ የዝግጅቱን ብቸኛ የፊልም ቀረጻ አሳይቷል። . በዓሉ ከ3,000,000 ዶላር በላይ ወጪ እንደወጣበት አንድ የጋዜጣ ዘገባ ጠቁሟል። በስብሰባው ላይ ከነበሩት መካከል ብዙዎቹ የተትረፈረፈ ስጦታዎችን ተቀበሉ; በአንድ ወቅት የክርስቲያኑ ንጉሠ ነገሥት በዘውድ ሥርዓቱ ላይ ላልተገኝ አንድ አሜሪካዊ ጳጳስ በወርቅ የታሸገ መጽሐፍ ቅዱስ ልኮ ነበር፤ ነገር ግን በዘውዳዊው ዕለት ለንጉሠ ነገሥቱ ጸሎት ወስኗል። ኃይለ ሥላሴ የሁለት ምክር ቤት ሕግ አውጭ አካል የሚደነግገውን በኢትዮጵያ የመጀመሪያውን የተጻፈ ሕገ መንግሥት ሐምሌ 16 ቀን 1931 ዓ.ም. ሕገ መንግሥቱ ሥልጣንን በባላባቶች እጅ እንዲይዝ አድርጓል፣ ነገር ግን በመኳንንቶች መካከል የዴሞክራሲ ደረጃዎችን አስቀምጧል፣ ወደ ዲሞክራሲያዊ አገዛዝ መሸጋገርን በማሳየት “ሕዝቡ ራሱን መምረጥ እስኪችል ድረስ” ያሸንፋል። ሕገ መንግሥቱ የዙፋኑን ሥልጣን በኃይለ ሥላሴ ዘሮች ብቻ ወስኖታል፤ ይህ ነጥብ የትግራይ መኳንንትንና የንጉሠ ነገሥቱን ታማኝ የአጎት ልጅ ራስ ካሳ ኃይለ ዳርጌን ጨምሮ የሌሎች ሥርወ መንግሥት መሳፍንት ተቀባይነት ያጣ ነበር። እ.ኤ.አ. በ1932 የጅማ ሱልጣኔት ዳግማዊ የጅማ ሱልጣን አባ ጅፋርን ህልፈት ተከትሎ ወደ ኢትዮጵያ ገባ። ከጣሊያን ጋር ግጭት ኢትዮጵያ በ1930ዎቹ የታደሰ የኢጣሊያ ኢምፔሪያሊስት ዲዛይኖች ኢላማ ሆናለች። የቤኒቶ ሙሶሎኒ ፋሽስታዊ አገዛዝ ጣሊያን በአንደኛው ኢታሎ-አቢሲኒያ ጦርነት በኢትዮጵያ ላይ የደረሰባትን ወታደራዊ ሽንፈት ለመበቀል እና በአድዋ ላይ በደረሰው ሽንፈት በሚገለጽ መልኩ “ሊበራል” ኢጣሊያ ሀገሪቱን ለመቆጣጠር ያደረገውን የከሸፈ ሙከራ ለመመከት ከፍተኛ ፍላጎት ነበረው። ኢትዮጵያን መውረርም የፋሺዝምን ጉዳይ ሊያጠናክር እና የግዛቱን ንግግሮች ሊያበረታታ ይችላል። ኢትዮጵያ በጣሊያን ኤርትራ እና በጣሊያን ሶማሊላንድ ንብረቶች መካከል ድልድይ ትሰጣለች። ኢትዮጵያ በሊግ ኦፍ ኔሽን ውስጥ ያላት አቋም ጣሊያኖችን በ1935 ዓ.ም. በሊጉ የታሰበው “የጋራ ደህንነት” ምንም ፋይዳ አልነበረውም፣ እናም የሆአሬ-ላቫል ስምምነት የኢትዮጵያ ሊግ አጋሮች ጣሊያንን ለማስደሰት እያሴሩ እንደሆነ ሲገልጽ ቅሌት ተፈጠረ። ታህሣሥ 5 ቀን 1934 ጣሊያን በኦጋዴን ግዛት ወልወል ኢትዮጵያን ወረረ፣ ኃይለ ሥላሴ የሰሜን ሠራዊቱን ተቀላቅሎ በወሎ ጠቅላይ ግዛት በደሴ ዋና መሥሪያ ቤት አቋቋመ። በጥቅምት 3 ቀን 1935 የቅስቀሳ ትዕዛዙን አውጥቷል፡- በአገርህ ኢትዮጵያ የምትሞትበትን የሳል ወይም የጭንቅላት ጉንፋን መሞትን ከከለከልክ (በወረዳህ፣ በአባትህ እና በአገርህ) ጠላታችንን ለመቃወም ከሩቅ አገር እየመጣ ነው። እኛንም ደማችሁንም ባለማፍሰስ ከጸናችሁ ስለርሱ በፈጣሪያችሁ ትገሥጻላችሁ በዘርህም ትረገማለህ። ስለዚህ፣ የለመደው ጀግንነት ልብህን ሳትቀዘቅዝ፣ ወደፊት የሚኖረውን ታሪክህን እያስታወስክ በጽኑ ለመታገል ውሳኔህ ወጣ……በሰልፍህ ላይ ማንኛውንም ቤት ውስጥ ወይም ከብቶች እና እህል ውስጥ ያለውን ንብረት፣ ሳር እንኳን ሳይቀር ብትነካካ፣ ገለባና እበት ያልተካተተ፣ ከአንተ ጋር የሚሞተውን ወንድምህን እንደ መግደል ነው… አንተ፣ የአገር ልጅ፣ በተለያዩ መንገዶች የምትኖር፣ በሰፈሩበት ቦታ ለሠራዊቱ ገበያ አዘጋጅተህ፣ በአውራጃህም ቀን... ለኢትዮጵያ ነፃነት የሚዘምቱ ወታደሮች ችግር እንዳይገጥማቸው ገዥው ይነግርሃል። በወታደራዊ ካምፖች ውስጥ ለምታገበያዩት ለማንኛውም ነገር የዘመቻው ማብቂያ ድረስ የኤክሳይዝ ቀረጥ አይከፍሉም፡ ይቅርታ ሰጥቻችኋለሁ… ወደ ጦርነት እንድትሄዱ ከታዘዛችሁ በኋላ ግን ከዘመቻው ጠፍታችሁ ጠፍተዋል፣ እና በአካባቢው አለቃ ወይም በከሳሽ ሲያዙ, በውርስዎ መሬት, በንብረትዎ እና በሰውነትዎ ላይ ቅጣት ይደርስብዎታል; ከንብረትህ ሲሶውን ለከሳሹ እሰጣለሁ... ጥቅምት 19 ቀን 1935 ኃይለ ሥላሴ ለጦር ኃይሉ ለጠቅላይ አዛዡ ለራስ ካሳ እንዲህ የሚል ትእዛዝ ሰጡ። ድንኳን ስትተክሉ በዋሻዎች ፣ በዛፎች እና በእንጨት ላይ ፣ ቦታው ከእነዚህ ጋር የተቆራኘ ከሆነ እና በተለያዩ ፕላቶዎች ውስጥ የሚለያይ ከሆነ ። እርስ በርሳቸው በ30 ክንድ ርቀት ላይ ድንኳኖች ይተክላሉ። አይሮፕላን በሚታይበት ጊዜ ትላልቅ ክፍት መንገዶችን እና ሰፋፊ ሜዳዎችን ትቶ በሸለቆዎች እና በቆሻሻ ማጠራቀሚያዎች እና በዚግዛግ መንገዶች ዛፎች እና ጫካዎች ባሉበት ቦታ መሄድ አለበት ። አውሮፕላን ቦምብ ለመወርወር ሲመጣ ወደ 100 ሜትር ካልወረደ በስተቀር ይህን ለማድረግ አይመቸውም; ስለዚህ ለእንዲህ ዓይነቱ ተግባር ዝቅ ብሎ በሚበርበት ጊዜ አንድ ሰው ጥሩ እና በጣም ረጅም ሽጉጥ ያለው ቮሊ መተኮስ እና ከዚያም በፍጥነት መበተን አለበት። ሶስት አራት ጥይቶች ሲመቱ አውሮፕላኑ መውደቅ አይቀሬ ነው። ነገር ግን ለእንዲህ ዓይነቱ ተኩስ በተመረጠ መሳሪያ እንዲተኩሱ የታዘዙት እሳቶች ብቻ ይሁኑ፣ ምክንያቱም ሁሉም ሽጉጥ የያዘውን ቢተኮስ ጥይት ከማባከን እና ወንዶቹ ያሉበትን ቦታ ከመግለጽ ውጭ ምንም ጥቅም የለውም። አውሮፕላኑ እንደገና በሚነሳበት ጊዜ የተበተኑት ሰዎች ያሉበትን እንዳይያውቅ፣ አሁንም በጣም ቅርብ እስከሆነ ድረስ በጥንቃቄ ተበታትኖ መቆየት ጥሩ ነው። በጦርነት ጊዜ ጠመንጃውን በተጌጡ ጋሻዎች ፣ ጌጣጌጦች ፣ የብር እና የወርቅ ካባዎች ፣ የሐር ሸሚዝ እና መሰል ነገሮች ላይ ማነጣጠር ለጠላት ተስማሚ ነው ። ጃኬት ቢይዝም ባይኖረውም ጠባብ እጅጌ ያለው ሸሚዝ ከቀለማት ጋር ቢለብሱ ይመረጣል። ስንመለስ በእግዚአብሔር ረዳትነት የወርቅና የብር ጌጦቻችሁን መልበስ ትችላላችሁ። አሁን ሄዶ መታገል ነው። በጥንቃቄ እጦት ምንም አይነት ትልቅ ጉዳት እንዳይደርስባችሁ በማሰብ እነዚህን ሁሉ የምክር ቃላት እናቀርባለን። በተመሳሳይ ጊዜ በጦርነት ጊዜ ልናረጋግጥልዎ ደስተኞች ነን. ለኢትዮጵያ ነፃነት ስንል ደማችንን በመካከላችሁ ለማፍሰስ ተዘጋጅተናል... የጦርነቱ እድገት ከጥቅምት 1935 መጀመሪያ ጀምሮ ጣሊያኖች ኢትዮጵያን ወረሩ። ነገር ግን በህዳር ወር የወረራው ፍጥነት በአስደናቂ ሁኔታ ቀነሰ እና የሃይለስላሴ ሰሜናዊ ሰራዊት "የገና ጥቃት" ተብሎ የሚጠራውን ለመጀመር ችሏል. በዚህ ጥቃት ወቅት ጣሊያኖች ወደ ቦታው እንዲመለሱ እና መከላከያ እንዲሰለፉ ተደርገዋል። እ.ኤ.አ. በ1936 መጀመሪያ ላይ የተምቤን የመጀመሪያው ጦርነት የኢትዮጵያን ጥቃት ግስጋሴ አቆመ እና ጣሊያኖች ጥቃታቸውን ለመቀጠል ተዘጋጁ። በአምባ አራዳም ጦርነት፣ በሁለተኛው የተምቤን ጦርነት እና በሽሬ ጦርነት የሰሜን ኢትዮጵያ ጦር ሽንፈትንና ውድመትን ተከትሎ ሀይለስላሴ በሰሜን ግንባር የመጨረሻውን የኢትዮጵያ ጦር ይዞ ሜዳውን ወሰደ። መጋቢት 31 ቀን 1936 በደቡብ ትግራይ በማይጨው ጦርነት በራሱ ጣሊያኖች ላይ የመልሶ ማጥቃት ጀመረ። የንጉሠ ነገሥቱ ጦር ተሸንፎ ወደ ኋላ አፈገፈገ። የኃይለስላሴ ጦር ለቆ ሲወጣ ጣሊያኖች ታጥቀው ከኢጣሊያኖች የሚከፈላቸው ከአማፂ የራያ እና የአዘቦ ጎሳ አባላት ጋር በአየር ላይ ጥቃት ሰነዘሩ።ሃይለስላሴ ወደ ዋና ከተማቸው ከመመለሱ በፊት ከፍተኛ የመያዣ አደጋ ደርሶባቸው በላሊበላ የሚገኙትን አብያተ ክርስቲያናት በብቸኝነት ተጉዘዋል። የመንግስት ምክር ቤት ከፍተኛ ማዕበል ካለበት በኋላ አዲስ አበባን መከላከል ባለመቻሉ መንግስት ወደ ደቡብ ጎሬ ከተማ እንዲዛወር እና የንጉሰ ነገስቱን ባለቤት ወይዘሮ መነን አስፋውን እና የንጉሱን ባለቤት አቶ መነን አስፋውን እና የክልሉን መንግስት ለመጠበቅ ሲባል ወደ ደቡብ ጎሬ ከተማ እንዲዛወሩ ስምምነት ላይ ተደርሷል። የቀሩት የንጉሠ ነገሥቱ ቤተሰብ ወዲያውኑ ወደ ፈረንሣይ ሶማሌላንድ ይውጡ እና ከዚያ ወደ እየሩሳሌም ይቀጥሉ የስደት ውይይት ሃይለስላሴ ወደ ጎሬ ይሂድ ወይስ ቤተሰቡን ይሸኝ ይሆን በሚለው ጉዳይ ላይ ተጨማሪ ክርክር ከተደረገ በኋላ ከኢትዮጵያ ቤተሰባቸው ጋር ትቶ የኢትዮጵያን ጉዳይ በጄኔቫ ለሊግ ኦፍ ኔሽን እንዲያቀርብ ስምምነት ላይ ተደርሷል። ውሳኔው በአንድ ድምፅ ባለመሆኑ በርካታ ተሳታፊዎች፣ ክቡር ብላታ ተክለ ወልደ ሐዋሪያትን ጨምሮ፣ የኢትዮጵያ ንጉሠ ነገሥት ከወራሪ ኃይል ፊት ይሰደዳል የሚለውን ሐሳብ አጥብቀው ተቃውመዋል። ኃይለ ሥላሴ የአጎታቸውን ልጅ ራስ እምሩ ኃይለ ሥላሴን በሌሉበት ልዑል ገዢ አድርገው ሾሟቸው፣ ግንቦት 2 ቀን 1936 ከቤተሰባቸው ጋር ወደ ፈረንሳይ ሶማሊላንድ አቅንተዋል። በሜይ 5 ማርሻል ፒዬትሮ ባዶሊዮ የጣሊያን ወታደሮችን እየመራ ወደ አዲስ አበባ ገባ፣ እና ሙሶሎኒ ኢትዮጵያን የጣሊያን ግዛት አወጀ። ቪክቶር አማኑኤል ሳልሳዊ አዲሱ የኢትዮጵያ ንጉሠ ነገሥት ተብሎ ታወጀ። በቀደመው ቀን ኢትዮጵያውያን በስደት ላይ የነበሩት የእንግሊዝ ክሩዘር ኤችኤምኤስ ኢንተርፕራይዝ ከፈረንሳይ ሶማሌላንድ ተነስተው ነበር። ወደ እየሩሳሌም የተጓዙት በእንግሊዝ የፍልስጤም ማንዴት ሲሆን የኢትዮጵያ ንጉሣዊ ቤተሰብ መኖሪያ ቤት ነበር። የንጉሠ ነገሥቱ ቤተሰብ ሃይፋ ላይ ከወረዱ በኋላ ወደ እየሩሳሌም ሄዱ። እዚያ እንደደረሱ ኃይለ ሥላሴና ሹማምንቶቻቸው ጉዳያቸውን በጄኔቫ ለማድረግ ተዘጋጁ። የሰለሞናዊው ሥርወ መንግሥት የዳዊት ቤት ዘር ነው ስለሚል የኢየሩሳሌም ምርጫ በጣም ምሳሌያዊ ነበር። ቅድስት ሀገሩን ለቆ የወጣው ኃይለ ሥላሴና አጃቢዎቻቸው በብሪቲሽ ክሩዘር ኤችኤምኤስ ኬፕታውን በመርከብ በመርከብ ወደ ጊብራልታር በማምራት ሮክ ሆቴል ገብተዋል። ከጅብራልታር ምርኮኞቹ ወደ ተራ መስመር ተላልፈዋል። ይህን በማድረግ የዩናይትድ ኪንግደም መንግስት ከመንግስት አቀባበል ወጪ ተረፈ። የጋራ ደህንነት እና የመንግሥታት ሊግ ፣ 1936 (አውሮፓዊ) ሙሶሎኒ ኢትዮጵያን ወረረ እና ወዲያው የራሱን "የጣሊያን ኢምፓየር" አወጀ። የሊግ ኦፍ ኔሽን ለኃይለ ሥላሴ በጉባኤው ላይ ንግግር እንዲያደርጉ ዕድል ከሰጣቸው በኋላ፣ ጣሊያን የሊጉን ልዑካን በግንቦት 12 ቀን 1936 አገለለ።በዚህም ሁኔታ ነበር ኃይለ ሥላሴ በሊግ ኦፍ ኔሽን አዳራሽ የገቡት፣ በሊግ ኦፍ ኔሽን ፕሬዝደንት ያስተዋወቁት። ጉባኤ እንደ "የኢትዮጵያ ንጉሠ ነገሥት ግርማዊ ንጉሠ ነገሥት" (). መግቢያው በርካታ የጣሊያን ጋዜጠኞችን በየጋለሪዎቹ ውስጥ በማሾፍ፣ በፉጨት እና በፉጨት እንዲፈነዳ አድርጓል። እንደ ተለወጠው፣ ቀደም ሲል የሙሶሎኒ አማች በሆነው በ ፊሽካ አውጥተው ነበር። የሮማኒያ ተወካይ የሆነው ኒኮላ ቲቱሌስኩ በምላሹ ወደ እግሩ ዘሎ "ከአረመኔዎች ጋር ወደ በሩ!" አለቀሰ እና ጥፋተኛ ጋዜጠኞች ከአዳራሹ ተወግደዋል። ኃይለ ሥላሴ አዳራሹ እስኪጸዳ ድረስ በእርጋታ ጠብቆ፣ በ20ኛው ክፍለ ዘመን እጅግ ቀስቃሽ ከነበሩት መካከል አንዳንዶቹ ያነሱት ንግግር “በግርማ ሞገስ” መለሱ። የሊጉ የስራ ቋንቋ የሆነው ፈረንሳይኛ አቀላጥፎ ቢያውቅም ሀይለስላሴ ታሪካዊ ንግግራቸውን በአፍ መፍቻው በአማርኛ መናገርን መርጧል። “በሊግ ላይ ያለው እምነት ፍጹም ስለነበር” አሁን ህዝቦቹ እየተጨፈጨፉ መሆኑን አስረግጦ ተናግሯል። በሊግ ኦፍ ኔሽን የኢትዮጵያን ሞገስ ያገኙት እነዚሁ የአውሮፓ መንግስታት ጣሊያንን እየረዱ የኢትዮጵያን ብድርና ቁሳቁስ እምቢ በማለት በወታደራዊ እና በሲቪል ኢላማ ላይ የኬሚካል ጦር መሳሪያ እየተጠቀመች መሆኑን ጠቁመዋል። የማካሌ ከተማን የመከለል ዘመቻ እየተካሄደ በነበረበት ወቅት ነበር የጣሊያን አዛዥ መንገድን በመፍራት አሁን አለምን ማውገዝ ያለበትን አሰራር የተከተለው። በአውሮፕላኑ ላይ ልዩ የሚረጩ መሳሪያዎች ተጭነዋል፣ ስለዚህም እንዲተኑ፣ ሰፊ በሆነ ክልል ላይ፣ ቅጣት የሚያስቀጣ ዝናብ። ዘጠኝ፣ አስራ አምስት፣ አስራ ስምንት አውሮፕላኖች እርስበርስ ተከትለው የሚወጡት ጭጋግ ቀጣይነት ያለው አንሶላ ፈጠረ። ስለዚህም ነበር ከጥር 1936 መጨረሻ ጀምሮ ወታደሮች፣ ሴቶች፣ ህፃናት፣ ከብቶች፣ ወንዞች፣ ሀይቆች እና የግጦሽ መሬቶች በዚህ ገዳይ ዝናብ ያለማቋረጥ ሰምጠው ነበር። ሕያዋን ፍጥረታትን ሁሉ በዘዴ ለማጥፋት፣ ውሃንና የግጦሽ መሬቶችን ለመመረዝ፣ የጣሊያን ትእዛዝ አውሮፕላኑን ደጋግሞ እንዲያልፍ አደረገ። ዋናው የጦርነት ዘዴ ይህ ነበር። የራሱ “12 ሚሊዮን ነዋሪ የሆኑ ትንንሽ ሰዎች፣ መሳሪያ የሌላቸው፣ ሃብት የሌላቸው” እንደ ጣሊያን ባሉ ትልቅ ሃይል የሚደርስበትን ጥቃት መቼም ሊቋቋሙት እንደማይችሉ በመጥቀስ 42 ሚሊዮን ህዝቦቿ እና “ያልተገደበ መጠን እጅግ በጣም ብዙ ሞት አድራጊ መሳሪያ”። ጥቃቱ ሁሉንም ትንንሽ ግዛቶችን እንደሚያሰጋ እና ሁሉም ትናንሽ ግዛቶች የጋራ ዕርምጃ በሌለበት ሁኔታ ወደ ቫሳል ግዛቶች እንዲቀነሱ ተከራክረዋል ። “እግዚአብሔርና ታሪክ ፍርድህን ያስታውሳል” ሲል ማኅበሩን መክሯል። የጋራ ደህንነት ነው፡ የመንግስታቱ ድርጅት ህልውና ነው። እያንዳንዱ ሀገር በአለም አቀፍ ስምምነቶች ላይ የሚያኖረው እምነት ነው… በአንድ ቃል፣ አደጋ ላይ ያለው ዓለም አቀፋዊ ሥነ ምግባር ነው። ፊርማዎቹ ከስምምነት ዋጋ ጋር ተያይዘው የገቡት የፈራሚው ሃይሎች ግላዊ፣ ቀጥተኛ እና የቅርብ ፍላጎት እስካላቸው ድረስ ብቻ ነው? ንግግሩ ንጉሠ ነገሥቱን በዓለም ዙሪያ ላሉ ፀረ ፋሺስቶች ተምሳሌት ያደረጋቸው ሲሆን ታይምም “የአመቱ ምርጥ ሰው” ብሎ ሰይሞታል። እሱ ግን በጣም የሚፈልገውን ለማግኘት አልተሳካም-ሊጉ በጣሊያን ላይ ከፊል እና ውጤታማ ያልሆነ ማዕቀብ ብቻ ተስማማ። እ.ኤ.አ. በ 1937 የጣሊያንን ወረራ እውቅና ያልሰጡት ስድስት ሀገራት ብቻ ቻይና ፣ ኒውዚላንድ ፣ ሶቪየት ህብረት ፣ የስፔን ሪፐብሊክ ፣ ሜክሲኮ እና አሜሪካ። ጣልያን በአቢሲኒያ ላይ የጀመረችውን ወረራ በማውገዝ ባለመቻሉ የመንግሥታቱ ድርጅት (ሊግ ኦፍ ኔሽን) በተሳካ ሁኔታ ወድቋል ይባላል። ዋቢ ምንጭ ሕይወቴና የኢትዮጵያ እርምጃ፣ ፩ኛው መጽሐፍ ፍሬ ከናፈር ቁ. ፫ የጃንሆይ ይፋዊ ዜና መዋዕል ከመጋቢት 1947 እስከ ነሐሴ 1949 ዓ.ም. ድረስ ያቀርባል ኃይለ ፡ ሥላሴ

36524

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%98%E1%88%B5%E1%8A%AE%E1%89%A5%E1%8A%9B

መስኮብኛ

ራሽያኛ በዋነኛነት በሩሲያ ውስጥ የሚነገር የምስራቅ ስላቪክ ቋንቋ ነው። የሩስያውያን የአፍ መፍቻ ቋንቋ ሲሆን የኢንዶ-አውሮፓ ቋንቋ ቤተሰብ ነው. እሱ ከአራቱ ሕያዋን የምስራቅ ስላቪክ ቋንቋዎች አንዱ ነው፣ እና እንዲሁም የትልቁ የባልቶ-ስላቪክ ቋንቋዎች አካል ነው። ከሩሲያ ራሷ በተጨማሪ ሩሲያኛ በቤላሩስ፣ ካዛኪስታን እና ኪርጊስታን ውስጥ ይፋዊ ቋንቋ ሲሆን በመላው ዩክሬን፣ ካውካሰስ፣ መካከለኛው እስያ እና በተወሰነ ደረጃ በባልቲክ ግዛቶች ውስጥ እንደ ልሳን ፍራንካ በሰፊው ጥቅም ላይ ይውላል። የቀድሞዋ የሶቪየት ኅብረት ትክክለኛ ቋንቋ ነበር፣ እና ከሶቪየት-ሶቪየት በኋላ በነበሩት ግዛቶች ሁሉ በተለያዩ ብቃቶች በሕዝብ ሕይወት ውስጥ ጥቅም ላይ መዋሉን ቀጥሏል። ሩሲያኛ አለው በደቡብ ስላቪክ ብሉይ ቤተ ክርስቲያን የስላቮን ቋንቋ ባዳበረ እና በከፊል በሩሲያ ኦርቶዶክስ ቤተ ክርስቲያን የምትጠቀምበት የቤተ ክርስቲያን ስላቮን ተጽዕኖ አሳድሯል። ይሁን እንጂ የምስራቅ ስላቪክ ቅርጾች በፍጥነት እያሽቆለቆለ ባለባቸው የተለያዩ ቀበሌኛዎች ውስጥ ብቻ ጥቅም ላይ ውለዋል. በአንዳንድ ሁኔታዎች ሁለቱም የምስራቅ ስላቪክ እና የቤተክርስቲያን የስላቮን ቅርጾች ብዙ የተለያዩ ትርጉሞች አሏቸው። በሌሎች አገሮች ውስጥ ያለው ደረጃ በጆርጂያ ውስጥ ሩሲያኛ ምንም አይነት ኦፊሴላዊ ደረጃ የለውም, ነገር ግን በብሔራዊ አናሳዎች ጥበቃ ማዕቀፍ ስምምነት መሰረት እንደ አናሳ ቋንቋ ይታወቃል. በአለም የፋክት መፅሃፍ መሰረት ራሽያኛ የ9% ህዝብ ቋንቋ ነው። ኢትኖሎግ ሩሲያንን የሀገሪቱ ትክክለኛ የስራ ቋንቋ አድርጎ ይጠቅሳል። በኡዝቤኪስታን ውስጥ ሩሲያኛ የብሔረሰቦች ግንኙነት ቋንቋ ነው። በኦፊሴላዊ ሰነዶች ውስጥ ተፈቅዶ አንዳንድ ኦፊሴላዊ ሚናዎች አሉት እና የአገሪቱ ቋንቋ እና የሊቃውንት ቋንቋ ነው። ከአለም ፋክት ቡክ ባገኘው መረጃ መሰረት ሩሲያኛ በ14.2% ህዝብ ይነገራል። በቬትናም ውስጥ ሩሲያኛ ከቻይና እና ጃፓን ጋር በአንደኛ ደረጃ ሥርዓተ ትምህርት ውስጥ ተጨምሯል እና የቬትናም ተማሪዎች ከእንግሊዝኛ ጋር እኩል እንዲማሩ "የመጀመሪያ የውጭ ቋንቋዎች" ተብለው ተሰይመዋል። በካዛክስታን ውስጥ ሩሲያኛ የመንግስት ቋንቋ አይደለም ፣ ግን በካዛክስታን ሕገ መንግሥት አንቀጽ 7 መሠረት አጠቃቀሙ በካዛክስታን በግዛት እና በአከባቢ አስተዳደር ውስጥ ካለው የካዛክኛ ቋንቋ እኩል ደረጃ አለው። እ.ኤ.አ. በ 2009 የተደረገው የህዝብ ቆጠራ 10,309,500 ሰዎች ወይም 84.8% ከ15 እና ከዚያ በላይ የሆናቸው ህዝብ በሩሲያኛ በደንብ ማንበብ እና መጻፍ እንደሚችሉ እና የንግግር ቋንቋን መረዳት እንደሚችሉ ዘግቧል። በኪርጊስታን ውስጥ ሩሲያኛ በኪርጊስታን ሕገ መንግሥት አንቀጽ 5 ላይ የጋራ ኦፊሴላዊ ቋንቋ ነው። እ.ኤ.አ. በ 2009 የተካሄደው ቆጠራ 482,200 ሰዎች ሩሲያኛ እንደ የአፍ መፍቻ ቋንቋ ይናገራሉ ወይም 8.99% ከህዝቡ ውስጥ ይናገራሉ። በተጨማሪም፣ 1,854,700 የኪርጊስታን ነዋሪዎች ዕድሜያቸው 15 እና ከዚያ በላይ የሆኑ ሩሲያኛን እንደ ሁለተኛ ቋንቋ አቀላጥፈው ይናገራሉ፣ ወይም 49.6% የሚሆነው ህዝብ በእድሜ ክልል ውስጥ ነው። በታጂኪስታን ውስጥ ሩሲያኛ በታጂኪስታን ሕገ መንግሥት መሠረት የብሔረሰቦች ግንኙነት ቋንቋ ነው እና በይፋዊ ሰነዶች ውስጥ ተፈቅዶለታል። እ.ኤ.አ. በ 2006 ከህዝቡ 28% የሚሆኑት በሩሲያኛ አቀላጥፈው ይናገሩ ነበር ፣ እና 7% የሚሆኑት ከቤተሰብ ፣ ከጓደኞች ወይም በሥራ ቦታ እንደ ዋና ቋንቋ ይጠቀሙበት ነበር። ወርልድ ፋክትቡክ ሩሲያኛ በመንግስት እና በንግድ ስራ በስፋት ጥቅም ላይ እንደሚውል አስታውቋል። የፊውዳል ክፍፍሎች እና በተቀናቃኝ ፖለቲካዎች መካከል ያሉ ግጭቶች በመካከለኛው ዘመን ሩስ ርእሰ መስተዳድሮች በፊት እና በተለይም በሞንጎሊያውያን አገዛዝ ወቅት ሸቀጦችን እና ሀሳቦችን ለመለዋወጥ እንቅፋት ፈጥረዋል። ይህም የቋንቋ ልዩነትን በማጠናከር ለዘመናት ምንም ዓይነት ደረጃውን የጠበቀ “ብሔራዊ” ቋንቋ እንዳይመሠረት አድርጓል። ከ 1547 ጀምሮ የሞስኮ ግራንድ ርእሰ መስተዳድር - ከጊዜ በኋላ የሩሲያ ዛርዶም - እንደ ዋና እና ከጊዜ ወደ ጊዜ እየጨመረ የሚሄደው የሩስ ፖሊሲ ፣ የምስራቅ ስላቪክ ቋንቋን መሠረት ለማድረግ የመጀመሪያ ሙከራዎችን አስፈለገ ። በሞስኮ ቀበሌኛ. ከዚያን ጊዜ ጀምሮ በሩሲያ ውስጥ የቋንቋ ፖሊሲ አዝማሚያ በሁለቱም ሩሲያውያን መካከል ያሉ ዲያሌክቲካዊ እንቅፋቶችን የመቀነስ እና የሩሲያን አጠቃቀም በስፋት የማስፋት እና በሩሲያ ድንበሮች ውስጥ ካሉ ሌሎች ቋንቋዎች ጋር በመስማማት በሁለቱም ገደቦች ውስጥ መደበኛ ሆኗል ። ኢምፓየር, እና በኋላ የሶቪየት ኅብረት እና በቅርቡ, የሩሲያ ፌዴሬሽን አሁን ያለው የሩስያ መደበኛ ቅፅ በአጠቃላይ እንደ ዘመናዊው የሩስያ ስነ-ጽሑፋዊ ቋንቋ (ሶቭሬምኒ ሩሲኪ ሊቴራተርን ያዚክ - "") ነው. በ 18 ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ በታላቁ ፒተር የግዛት ዘመን በሩሲያ ግዛት በተካሄደው የዘመናዊነት ማሻሻያ እና ከሞስኮ (መካከለኛው ወይም መካከለኛው ሩሲያኛ) ቀበሌኛ ንዑስ ክፍል የዳበረው ​​ባለፈው ክፍለ ዘመን በአንዳንድ የሩስያ የቻንስትሪ ቋንቋዎች ተጽዕኖ ነበር. ይህ የሆነው ሴንት ፒተርስበርግ ምዕራባዊ ተኮር በሆነችው በ"ምዕራባውያን" ዛር ፒተር ታላቁ የተፈጠረች ዋና ከተማ ከ200 ለሚበልጡ ዓመታት የሩስያ ኢምፓየር ዋና ከተማ የነበረች ቢሆንም [ጥቅስ ያስፈልጋል]። ሚካሂል ሎሞኖሶቭ በ 1755 ላይ ያተኮረ የሩሲያ ሰዋሰው የመጀመሪያውን መጽሐፍ አዘጋጅቷል ። የሩሲያ አካዳሚ የመጀመሪያ ገላጭ የሩሲያ መዝገበ ቃላት በ 1783 ታየ ። በ 18 ኛው እና በ 19 ኛው ክፍለ ዘመን መገባደጃ ላይ ፣ የሩሲያ ሥነ-ጽሑፍ “ወርቃማው ዘመን” ተብሎ የሚጠራው ጊዜ ፣ ​​ሰዋሰው ፣ የቃላት አጠራር እና የሩስያ ቋንቋ አጠራር ደረጃውን በጠበቀ ጽሑፋዊ መልክ ብቅ አለ።[ጥቅስ ያስፈልጋል]

51193

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8D%8D%E1%89%BC%20%E1%8C%AB%E1%88%9D%E1%89%A3%E1%88%8B%E1%88%8B%20%E1%89%A0%E1%8B%93%E1%88%8D%20%E1%89%A0%E1%8B%A9%E1%8A%94%E1%88%B5%E1%8A%AE%20%E1%8B%A8%E1%88%B0%E1%8B%8D%20%E1%88%8D%E1%8C%86%E1%89%BD%20%E1%8B%88%E1%8A%AB%E1%8B%AD%20%E1%8B%A8%E1%88%9B%E1%8B%AD%E1%8B%B3%E1%88%B0%E1%88%B5%20%E1%89%A3%E1%88%95%E1%88%8B%E1%8B%8A%20%E1%89%85%E1%88%AD%E1%88%B5%20%E1%8B%9D%E1%88%AD%E1%8B%9D%E1%88%AD%20%E1%88%8B%E1%8B%AD%20%E1%89%A0%E1%8B%A9%E1%8A%94%E1%88%B5%E1%8A%AE%20%E1%89%B0%E1%88%98%E1%8B%98%E1%8C%88

ፍቼ ጫምባላላ በዓል በዩኔስኮ የሰው ልጆች ወካይ የማይዳሰስ ባሕላዊ ቅርስ ዝርዝር ላይ በዩኔስኮ ተመዘገ

የማይዳሰሱ (ኢንታንጀብል) ባህላዊ ቅርሶችን የሚመለከተው የዩኔስኮ አካል በይነ መንግሥታዊው ኮሚቴ () 10ኛ ስብሰባውን ከኅዳር 20 እስከ ኅዳር 24 ቀን 2008 ዓ.ም. በናሚቢያ መዲና ዊንድሆክ በተደረገው 10ኛ የዩኔስኮ ጉባዔ ለውሳኔ ከቀረቡት 35 (ሠላሳ አምስት) ባሕላዊ ቅርሶች መካከል የሲዳማ ብሔር የአዲስ ዓመት ዘመን መለወጫ የሆነው ፍቼ ጫምባላላ በዓል በሰው ልጆች ወካይ ቅርስ ዝርዝር ውስጥ () የ2003 የኢንታጀብል ባህላዊ ቅርሶች ጥበቃ ዓለም አቀፍ ስምምነት መስፈርቶችን አሟልቶ በመገኘቱ አባል አገሮች ውይይት ካደረጉበት በኋላ ፍቼ ጫምባላላ ተመዝግቧል፡፡ ይህም ከመስቀል በዓል ቀጥሎ የኢትዮጵያ ሁለተኛው የማይዳሰስ ዓለም አቀፍ የሰው ልጆች ወካይ ቅርስ ሆኖ ሕዳር 22 ቀን 2008 ዓ.ም በአገሩ ሰዓት አቆጣጠር 9፡40 በፋይል ቁጥር በውሳኔ ቁጥር 10..16 ተመዝግቧል፡፡ በምዝገባው ላይ ስድስት ዓባላት ያሉት የኢትዮጵያ ልዑካን ቡድንን በመምራት በጉባዔው ላይ የተገኙት የፌዴራል ባሕልና ቱሪዝም ሚኒስቴር ሚኒስትር ዴኤታ ክብርት ወ/ሮ መዓዛ ገ/መድህን እንዲሁም የኢትዮጵያ ቅርስ ጥናትና ጥበቃ ባለሥልጣን ዋና ዳይሬክተር አቶ ዮናስ ደስታ ሲሆኑ የፍቼ ጫምባላላ በዓል በመመዝገቡ የተሰማቸውን ከፍተኛ ደስታ ለጉባዔው በንግግር ገልጸው ለመላው የኢትዮጵያ ሕዝብና ለደቡብ ኢትዮጵያ ሕዝቦች፣ እንዲሁም የቅርሱ ባለቤት ለሆነው የሲዳማ ሕዝብ እንኳን ደስ ያላችሁ የሚል መልዕክት አስተላልፈዋል፡፡ ተጨማሪ ማብራሪያ ኢትዮጵያ የኢንታጀብል ባህላዊ ቅርሶቿን በዩኔስኮ ከማስመዝገብ አኳያ ያለችበት ደረጃ አጭር ማብራሪያ በ2003 (እ.ኤ.አ) በዩኔስኮ የፀደቀው የኢንታንጀብል ባህላዊ ቅርሶች ጥበቃ ዓለም አቀፍ ኮንቬንሽን () መሰረት ኢንታንጀብል ባህላዊ ቅርስ ማለት ግለሰቦች፣ቡድኖችና ማህበረሰቦች ባህላቸው አድርገው የተቀበሏቸው ድርጊቶች፣ ውክልናዎች፣ መገለጫዎች፣ እውቀት፣ ክህሎት እንዲሁም ከእነዚህ ጋር የተያያዥ የሆኑ መሳሪያዎች፣ ቁሶች፣ እደጥበባትና ባህላዊ ሥፍራዎችን የሚያካትት ነው፡፡ በዚህ ኮንቬንሽን የኢንታንጀብል ባህላዊ ቅርሶች በአምስት ክፍሎች ተመድበዋል፡፡እነሱም አፋዊ ትውፊቶችና መገለጫዎች ()፤ ማህበራዊ ክንዋኔዎች፣ ሥነ-ስርዓቶችና ፌስቲቫሎች ()፤ሀገር በቀል እውቀቶች ወይም ስለ ተፈጥሮና ዓለም እውቀትና ትግበራ ()፤ትውፊታዊ የዕደ ጥበብ እውቀቶችና ክህሎቶች () እና ሀገረሰባዊ ትውን ጥበባት () ናቸው፡፡ ኢትዮጵያ የበርካታ ብሔሮች፣ ብሔረሰቦችና ሕዝቦች ሀገር መሆኗ ይታወቃል፡፡ እነዚህ ብሔር ብሔረሰቦች የየራሳቸው መለያ የሆኑ ባህላዊ እሴቶችና ቅርሶች ባለቤት በመሆናቸው ኢትዮጵያ በኢንታንጀብል ባህላዊ ቅርሶች ሀብት የበለጸገች ናት ማለት ይቻላል፡፡ በመሆኑም በ1987 የፀደቀው የኢፌዲሪ ህገ መንግሥት ብሔሮች፣ ብሔረሰቦችና ህዝቦች ባህላዊ እሴቶቻቸውን በነፃነትና በእኩልነት የመግለጽ፣ የማሳደግና የመንከባከብ መብት አጎናጽፏቸዋል፡፡ በተጨማሪም በ199ዐ የፀደቀው የባህል ፖሊሲና በ1992 ዓ.ም. የወጣው የቅርስ ጥናትና አጠባበቅ አዋጅ ኢንታንጀብል ባህላዊ ቅርሶች በእኩልነት እንዲታወቁና፣ እንዲመዘገቡ ተጠንተው፣ ተጠብቀውና ተዋውቀው ለዘለቄታዊ ማኀበራዊና የቱሪዝም ልማት እንዲውሉና ባህላዊ ይዘታቸውን ጠብቀው ከትውልድ ወደ ትውልድ የሚተላለፉበትን አቅጣጫ አስቀምጧል፡፡ ከዚህ በተጨማሪም ኢትዮጵያ ዓለም አቀፍ የኢንታጀብል ባህላዊ ቅርሶች ጥበቃ ስምምነትን እ.ኤ.አ ፊብሯሪ 24, 2006 ፈርማለች፡፡ በኢፌዲሪ ባህልና ቱሪዝም ሚኒስቴር የቅርስ ጥናትና ጥበቃ ባለሥልጣን በአንደኛው የዕድገትና ትራንስፎርሜሽን ዕቅድ ዘመን ሶስት ኢንታንጀብል ባህላዊ ቅርሶችን በዩኔስኮ የሰው ልጆች ወካይ ቅርስ ዝርዝር ውስጥ ለማካተት የሚስችሉ ተግባራትን አከናውኗል፡፡ በ2004 በጀት ዓመት የመስቀል በዓል አከባበርን በዩኔስኮ ማስመዝገብ የሚያስችል የጥናት ሰነድ ተዘጋጅቶ ለዩኔስኮ የተላከ ሲሆን በአዘርባጃን ዋና ከተማ ባኩ ከህዳር 23-28 ቀን 2006 ዓ.ም በተካሄደው 8ኛው የዩኔስኮ የኢንታንጀብል ባህላዊ ቅርሶች ጥበቃ የኢንተርገቨርንመንታል ኮሚቴ መደበኛ ጉባዔ ውሳኔ መሰረት የመስቀል በዓል አከባበር በዩኔስኮ የሰው ልጆች ወካይ ኢንታንጀብል ባህላዊ ቅርስ ዝርዝር () ውስጥ ተካቷል፡፡ ለተጨማሪ መረጃ፡- በ2006 የበጀት ዓመት የሲዳማ ብሔር የዘመን መለወጫ በዓል የሆነው ፊቼ ጫምበላላን በሰው ልጆች ወካይ ኢንታንጀብል ባህላዊ ቅርስ ዝርዝር ውስጥ ለማስመዝገብ የሚያስችል የጥናት ሰነድ (ኖሚኔሽን ፋይል) ተዘጋጅቶ ለዩኔስኮ የተላከውና ህዳር 22 ቀን 2008 ዓ.ም የተመዘገበው የተደረገው ፊቼ ጫምበላላ ሰነዶች በሚከተለው የዩኔስኮ ድረ ገጽ ላይ ለመላው ዓለም ተለቀው ይገኛል፡፡ በተመሳሳይም በ2007 የበጀት ዓመት ኦሮሞ ህዝብ የማንነት መገለጫ የሆነው የገዳ ስርዓትን በሰው ልጆች ወካይ ኢንታንጀብል ባህላዊ ቅርስ ዝርዝር ውስጥ ለማካተት የሚያስችል የኖሚኔሽን ሰነድ ተዘጋጅቶ ለዩኔስኮ መጋቢት 2007 ዓ.ም ተልኳል፡፡ የኖሚኔሽን ሰነዱ በሚከተለው የዩኔስኮ ድረ ገጽ ላይ ለመላው ዓለም ተለቀው ይገኛል፡፡ በአጠቃላይ ኢትዩጵያ በአንደኛው የዕድገትና ትራንስፎርሜሽን ዕቅድ ዘመን ሶስት ኢንታንጀብል ቅርሶች በሰው ልጆች ወካይ የቅርስ ማኀደር ውስጥ ለማስመዝገብ የሚስችሉ የኖሚኔሽን ጥናት ሰነዶችን አዘጋጅታ ለዩኔስኮ ልካለች፡፡ ከዚህ በተጨማሪም እ.ኤ.አ በ2014 ኢትዩጵያ 24 አባል ሀገራት ባሉት የኢንታጀብል ባህላዊ ቅርሶች የኢንተርገቨርንመንታል ኮሚቴ () አባል ሁና ተመርጣለች፡፡ስለሆነም እ.ኤ.አ እስከ 2018 ድረስ በኮሚቴነት ትሰራለች ማለት ነው፡፡ የፊቼ-ጫምባላላ በዓል ምንነት በርካታ የማንነታችን መገለጫ ከሆኑ አኩሪ ባህሎቻችን ውስጥ አንዱ የሲዳማ ብሔር የዘመን መለወጫ በዓል (ፊቼ ጫምባላላ) ነው፡፡ ይህ በዓል በክልልና በአገር አቀፍ ደረጃ የተሰጠው ትኩረት ከጊዜ ወደ ጊዜ እያደገ በመሄድ ላይ ይገኛል፡፡ የፊቼ ጫምባላላ በዓል በርካታ ባህላዊ ክንዋኔዎችን በውስጡ የያዘ ነው፡፡ ለአብነትም በዓሉ የሲዳማ ብሔር የአዲስ ዘመን መቀበያ ከመሆኑም ባሻገር በዓሉ ዘመዳሞች የሚገናኙበትና የሚጠያየቁበት፣ በተለያዩ አጋጣሚዎች የተፈጠሩ አለመግባባቶች ተፈተው እርቅ የሚወርድበት፣ ሀገር በቀል የሆኑ ዕውቀቶች ማለትም ባህላዊ የዘመን አቆጣጠር ሥርዓት በብሔሩ ባህላዊ ሊቃውንቶች የሚከወንበት፣ የአካባቢ ጥበቃ እና የሥነ ምህዳር እውቀቶች ለወጣቱ ትውልድ የሚተላለፉበት እንዲሁም ባህላዊ የምግብ አዘገጃጀት የሚከወንበት በዓል ነው፡፡ ከዚህ በተጨማሪም በዓሉ የተለያዩ ሀገረሰባዊ ጭፈራዎች የሚከወንበት በዓል ነው፡፡ የፊቼ ጫምባላላ በዓል የዩኔስኮ ምዝገባ ሂደት የደ/ብ/ብ/ህ ክልል ባህልና ቱሪዝም ቢሮ እንዲሁም የብሔሩ አባላት ያቀረቡትን ጥያቄዎች መሰረት በማድረግ የቅርስ ጥናትና ጥበቃ ባለስልጣን ከ2005 ዓ.ም መጨረሻ ጀምሮ የፊቼ ጫምባላላ ኢንታጀብል ባህላዊ ቅርስ በዩኔስኮ ለማስመዝገብ የሚያስችሉ የጥናት ሰነዶች ከክልሉ ባህልና ቱሪዝም ቢሮ እንዲሁም ከሲዳማ ዞን ባህል፣ ቱሪዝምና መንግስት ኮሚኒኬሽን መምሪያ ጋር በቅንጅት ተዘጋጅቷል፡፡ የተዘጋጀውም የኖሚኔሽን ሰነድ መጋቢት 2006 ዓ.ም ለዩኔስኮ እንዲላክ ተደርጓል፡፡ ይህ የኖሚኔሽን ፋይል ዓለም አቀፉ ማህበረሰብ እንዲያውቀው ከሰኔ 2006 ዓ.ም ጀምሮ በዩኔስኮ ድህረ ገፅ ላይ ተጭኖ ይገኛል፡፡ በዩኔስኮ ድህረ ገፅ ላይ ተጭኖ ዓለም አቀፉ ማህበረሰብ እንዲያውቀው በመደረግ ላይ ያሉት ሰነዶች የሚከተሉት ናቸው፡፡ – የሲዳማ ብሔር የዘመን መለወጫ በዓል በሀገር አቀፍ ደረጃ በቅርስነት መመዝገቡን የሚያረጋግጥ ሰነድ፤ – ስለ ፊቼ ጫምባላላ ሰፋ ያለ መረጃ የያዘ የኖሚኔሽን ሰነድ፤ – ፊቼ ጫምባላላን ለዓለም ሕዝብ ለማስተዋወቅ የ1ዐ ደቂቃ ቪዲዮ፤ - ፊቼ ጫምባላላን የሚያመለክቱ 10 ፎቶግራፎች፤ – የተለያዩ የሕብረተሰብ ክፍሎች ያለምንም ተጽእኖ ወይም ግፊት በራሳቸው ተነሳሽነት ፊቼ ጫምባላላ በዩኔስኮ እንዲመዘገብላቸው መስማማታቸውን የገለጹበት የጽሑፍ ሰነድና ይህንንም ከስማቸው አኳያ በፊርማቸው ያረጋገጡበትን ሰነድ ያትታል፡፡ ይህ ተጠንቶ የተላከው የኖሚኔሽን ሰነድ የፊቼ ጫምባላላ ኢንታጀብል ቅርስ ሰነድ ዩኔስኮ የሚጠይቀውን ሂደት ጠብቆና የተለያዩ የግምገማ መስፈርቶችን አልፎ በዩኔስኮ የጊዜ ሰሌዳ መሰረት እ.ኤ.አ ከ 04/2015 ድረስ በናሚቢያ በሚካሄደው 10ኛው የዩኔስኮ የኢንታንጀብል ባህላዊ ቅርሶች ጥበቃ የኢንተርገቨርንመንታል ኮሚቴ መደበኛ ጉባዔ ላይ ቀርቧል፡፡ ለምዝገባ ውሳኔ በጉባዔው ላይ 35 የኢንታንጀብል ባህላዊ ቅርሶች የቀረቡ ሲሆን ከነዚህም አንዱ ፊቼ ጫምባላላ ቅርስ ነበር፡፡ በጉባዔው 23 የኢንታጀብል ቅርሶች እንዲመዘገቡ የመጨረሻ ውሳኔ ሰጥቷል፡፡ ከነዚህም አንዱ ፊቼ ጫምባላላ ነው፡፡ የፊቼ ጫምባላላ መመዝገብ ሀገራችን ኢትዩጲያ ቀደም ሲል ካስመዘገበቻቸው ዘጠኝ የታንጀብል (ተዳሳሽ) አለም አቀፍ ቅርሶች በተጨማሪ ሁለት የኢንታጀብል ባህላዊ ቅርስ በዓለም አቀፍ ደረጃ ለማስመዝገብ ችላለች ማለት ነው፡፡

53166

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%8B%88%E1%88%8B%E1%8B%AD%E1%89%B3%20%E1%8B%9E%E1%8A%95

የወላይታ ዞን

ወላይታ ወይም ዎላይታ በኢትዮጵያ ውስጥ የአስተዳደር ዞን ነው። የትውልድ አገሩ በዞኑ ውስጥ ላለው የወላይታ ህዝብ ተሰይሟል። ወላይታ በደቡብ በጋሞ ጎፋ ፣ በምዕራብ ከዳውሮ የሚለየው የኦሞ ወንዝ ፣ በሰሜን ምዕራብ በከምባታ ጠምባሮ ፣ በሰሜን በሐዲያ ፣ በሰሜን ምስራቅ በኦሮሚያ ክልል ፣ በምስራቅ በቢልቴዎች ይዋሰናል። ወንዝ ከሲዳማ ክልል ፣ በደቡብ ምስራቅ በኩል ደግሞ ከኦሮሚያ ክልል የሚለየው የአባያ ሀይቅ ነው። የወላይታ አስተዳደር ማዕከል ሶዶ ነው። ሌሎች ዋና ዋና ከተሞች አረካ ፣ ቦዲቲ ፣ ጠበላ ፣ ቤሌ ፣ ገሱባ ፣ ጉኑኖ ፣ በዴሳ እና ዲምቱ ናቸው። ወላይታ 358 ኪሎ ሜትር (222 ማይል) በሁሉም ወቅቶች የሚመች መንገድ እና 425 ኪሎ ሜትር (264 ማይል) ደረቅ መንገዶች፣ በአማካይ የመንገድ ጥግግት 187 ኪሎ ሜትር በ1000 ካሬ ኪሎ ሜትር ነው። ከፍተኛው የዳሞታ ተራራ (2738 ሜትር) ነው። ከ 1894 በፊት የወላይታ ህዝብ በሶስት ስርወ መንግስት ውስጥ ከሃምሳ በላይ ንጉሶች አሉት። የወላይታ ነገሥታት ካዎ የሚል የወላይታ ብሄረሰብ ከ13ኛው ክፍለ ዘመን ጀምሮ እስከ መጀመሪያው ሚሊኒየም ድረስ እስከ 1894 ድረስ የተለየ፣ ቀጣይነት ያለው፣ ጠንካራ እና ራሱን የቻለ መንግስት የነበረው ኩሩ ህዝብ ነው። በመጨረሻው የካዎ (ንጉስ) የወላይታ ቶና ጋጋ የተካሄደው የተቃውሞ ጦርነት በምኒልክ የግዛት ዘመን ከተደረጉት ደም አፋሳሽ ዘመቻዎች አንዱ ሲሆን ይህም የወላይታ መንግስት ከሌሎች የደቡብ ህዝቦች ብሄረሰቦችና ህዝቦች ጋር እንዲዋሃድ አድርጓል። ወደ ኢትዮጵያ ኢምፓየር ገባ። የወላይታ ወታደራዊ ተቃውሞ እና የምኒልክ ጄኔራሎች (ዘመናዊ መሳሪያ የታጠቁ) መመከት የወላይታ ወታደራዊ ድርጅት እና ህዝብ ጥንካሬ አሳይቷል። በ1894 ዓ.ም የወላይታ ተቃዋሚዎች በራሳቸው በዳግማዊ አጼ ምኒልክ መሪነት ደም አፋሳሽ ጦርነት ካደረጉ በኋላ በኢትዮጵያ ድል ተቀዳጅተዋል። ከ1894 ዓ.ም ለዘመናት የዘለቀው ጭቆና ቢኖርም የወላይታ ህዝብ የተለየ ብሄራዊ ማንነት አለው ማለትም ህዝቡ ቋንቋ፣ባህል፣ወግ፣ታሪክ፣ስነ ልቦናዊ ሜካፕ እና ተያያዥ መልክዓ ምድራዊ አቀማመጥ ያለው በመሆኑ እሱን የሚገልፅ እና ከሌሎች የሚለይ ያደርገዋል። ብሄረሰቦች እና ህዝቦች በኢትዮጵያ። የወላይታ ሕዝብ በንጉሣዊው አገዛዝ ላይ ኢኮኖሚያዊና ፖለቲካዊ ነፃነትን ለማስፈን ያካሄደው ተቃውሞና ትግል፣ የወላይታ ሕዝቦች ራስን በራስ የማስተዳደር ፀረ-ዴሞክራሲያዊ በሆነ መንገድ ራሳቸውን በራሳቸው እንዲያስተዳድሩ መከልከል የጀመሩትን የጸና እና ያልተቋረጠ የራስን ዕድል በራስ የመወሰን ትግል ምሳሌ ነው። ክልል የመሆን ጥያቄ በ1991-94 የሽግግር መንግስት ዘመን ወላይታ ክልል የራሱ ክልል ነበረው እሱም ክልሉ 9 ቢሆንም ፌዴሬሽኑ በ1995 ሲመሰረት ወደ ደቡብ ብሄር ብሄረሰቦችና ህዝቦች ክልል ተቀላቅሏል። ጀምሮ በሕዝብ ቅሬታ እና ራስን በራስ የማስተዳደር ተቃዋሚ አባላት ተደብድበዋል፣ ተሰቃይተዋል፣ ቁጥራቸው ቀላል የማይባሉ ወጣቶች ተሰደዋል። እ.ኤ.አ. በ1997 ደኢህዴን ዎጋጎዳን ለመፍጠር ሞክሯል፣ አጎራባች ብሄረሰቦችን ከወላይታ ጋር አዋህዶ፣ ይህም በመጨረሻ የወላይታ ህዝብን የመቶ አመት ባህልና አርማ ያበላሽ ነበር። ያ ሙከራ ከህዝቡ ከፍተኛ ትግል ታይቷል እናም የመንግስት ተመሳሳይነት ያለው እርምጃ በመጨረሻ ተትቷል ። ሆኖም በ1998 ወላይታ፣ ጋሞ ጎፋና ዳውሮ ተለያይተው የራሳቸውን ዞን አስተዳደር መስርተው ከነበረው የሰሜን ኦሞ ዞን ዋና ከተማ አርባ ምንጭ በሺዎች የሚቆጠሩ ታግተው በመቶ ሺዎች የሚቆጠሩ የወላይታ ብሔር ተወላጆች በኃይል ተፈናቅለዋል። እና 2000. በታዋቂው የጸጥታ ሃይሎች የወላይታ ተወላጆች ለራሳቸው ዞን በተሳካ ሁኔታ ሲዘምቱ እና አዲሱን የተቀናጀ ቋንቋ እና ማንነት ለመጫን የተደረገውን ሙከራ ውድቅ ባደረጉበት ወቅት ቢያንስ አምስት ሰዎች ተገድለዋል። እስከ 2000 ዓ.ም ወላይታ የሰሜን ኦሞ ዞን አካል ነበር፣ እና የ1994ቱ ሀገር አቀፍ ቆጠራ ነዋሪዎቹን የዚያ ዞን አካል አድርጎ ይቆጥራል። ይሁን እንጂ በሴሜን ኦሞ በተለያዩ ብሔረሰቦች መካከል የተፈጠረው አለመግባባት፣ በወላይታ ተወቃሽነት የተነሳው “የጎሣ ብሔርተኝነት” እና ገዥው ፓርቲ ትንንሾቹን ብሔረሰቦች ማስተባበር፣ ማጠናከር እና አንድ ማድረግ አስፈላጊ መሆኑን ለማጉላት ጥረት ቢያደርግም ከግቡ ለመድረስ በ2000 ዓ.ም ዞኑ እንዲከፋፈል ምክንያት የሆነው "የመንግስት ሀብት በብቃት መጠቀሙ" ወላይታ ብቻ ሳይሆን ጋሞ ጎፋና ዳውሮ ዞኖች እንዲሁም ሁለት ልዩ ወረዳዎች እንዲፈጠሩ አድርጓል። የወላይታ ብሄረሰብ ክልል የመደራጀት ህገ መንግስታዊ መብቶች ከቅርብ አመታት ወዲህ እየተጠናከረ የመጣ ሲሆን በየደረጃው ሰፊ ምክክር ከተደረገ በኋላ የወላይታ ክልል መንግስት ለመመስረት የቀረበው ሀሳብ ፀድቋል። የዞኑ ምክር ቤት የክልልነት ጥያቄን በሙሉ ድምፅ የሰጠ ሲሆን ከህገ መንግስቱም ሆነ ከህገ መንግስቱ ጋር በመስማማት ህዝበ ውሳኔ እንዲሰጥ ለደቡብ ክልል መንግስት መደበኛ ደብዳቤ በ19/12/2011 ልኳል። የወላይታ ዞንን የሚወክሉ 38 የደቡብ ክልል ምክር ቤት አባላት ከክልሉ ምክር ቤት ራሳቸውን አግልለው ክልሉን ወደ 4 ክልሎች ለማደራጀት እንቅስቃሴን በመቃወም ራሳቸውን አግልለዋል። የወላይታ ዞን ተወካዮች ርምጃው ያቀረቡትን የክልልነት ጥያቄ ያላገናዘበ ነው ይላሉ። እ.ኤ.አ በግንቦት እና ታህሳስ 2011 ዞኑ ከደቡብ ክልል በመገንጠል በራሱ ክልል እንዲሆን የድጋፍ ሰልፍ በወላይታ ተካሂዷል። በታህሳስ 20 ቀን 2011 የተካሄደው ሰልፍ የክልሉ ምክር ቤት የዞኑን የክልል መንግስት ጥያቄ ወደ ብሄራዊ ምርጫ ቦርድ ልኮ ህዝበ ውሳኔ እንዲያደርግ አለማድረጉን ተቃወሙ። መልከዓ ምድር ወላይታ በደቡብ ክልል ከሚገኙ 16 የዞን አስተዳደሮች አንዱ ሲሆን ከአዲስ አበባ ወደ ደቡብ 300 ኪሎ ሜትር (190 ማይል) አካባቢ ይገኛል። ወላይታ በሰሜን ምዕራብ በጣምባሮ ፣በምስራቅ በኩል ከአርሲ ኦሮሞ የሚከፍለው የቢልቴ ወንዝ ፣ደቡብ በአባያ ሀይቅ እና በኩጫ ፣በምእራብ በኩል በኦሞ ወንዝ የተገደበ ነው። የግልገል ጊቤ ሶስት ግድብ በኦሞ ወንዝ ላይ የተገነባ ኤሌክትሪክ ሃይል ማመንጫ ነው። ግድቡ 1870 ሜጋ ዋት የማመንጨት አቅም ያለው በአፍሪካ ሶስተኛው ትልቁ የሀይድሮ ኤሌክትሪክ ግድብ ነው። የሰፋፊው ክልል እፅዋት እና የአየር ንብረት በ1,500 እና 1,800 ሜትር (5,900 መካከል ባለው አጠቃላይ ከፍታ የተቀመጡ ናቸው። ከባህር ጠለል በላይ. ሆኖም ከ 2,000 ሜትር (6,600 ጫማ) በላይ ከፍታ ያላቸው አምስት ተራሮች አሉ። ከነዚያም ዳሞታ ተራራ ከባህር ጠለል በላይ 3,000 ሜትር ከፍታ ያለው ነው ። ኮረብታዎች ከሶዶ ዙርያ እና የኦሞ ወንዝ ተፋሰስ ከ 1,500 ሜትር (4,900 ጫማ) በታች ከሆነው በስተቀር ትላልቅ ደኖች የሉም። በአከባቢው እይታ ሁለት ክልሎች ብቻ አሉ-ደጋማ ቦታዎች (ጌዝያ) እና ቆላማ (ጋራአ)። በደጋማ ቦታዎች ላይ ጅረቶች እና ትናንሽ ወንዞች አሉ. በአባያ ሀይቅ ዙሪያ፣ የሚፈላ እና የሚንፋፋ ውሃ ያላቸው በርካታ የሙቀት ምንጮች አሉ። የወላይታ አፈር ቀይ ቀለም ያለው በዝናብ ጊዜ ቡናማና ጥቁር ሆኖ ብስባሽ እና የአሸዋ ልስላሴ ያለው ነው። ደረቅ ወቅት አፈርን እንደ ጡብ ያጠነክራል, ከዝናብ በኋላ ማረስ እና መቆፈር ይቻላል. ጉድጓዶች በሚቆፈሩበት ጊዜ እንደተረጋገጠው የአፈር ንብርብር በጣም ጥልቀት - በአማካይ 30 ሜትር - በሜዳውና በኮረብታው ላይ. አፈሩ ለም ሲሆን ዝናቡ መደበኛ በሚሆንበት ጊዜ በአመት ሁለት ሰብሎችን ያመርታል። የአየር ንብረት የወላይታ የአየር ንብረት ከመጋቢት እስከ ጥቅምት የሚዘልቅ የሁለትዮሽ የዝናብ መጠን አለው። የመጀመሪያው የዝናብ ወቅት ከመጋቢት እስከ ግንቦት ድረስ ይቆያል. ወቅቱ ከሐምሌ እስከ ኦክቶበር የሚዘልቅ ሲሆን በሐምሌ እና ነሐሴ ከፍተኛው ጊዜ ነው. ባለፉት 43 ዓመታት አማካይ የዝናብ መጠን 1,014 ነበር። ። አማካይ ዓመታዊ የሙቀት መጠን 19.9 ነው ° ሴ, ከ 17.7 ወርሃዊ የሙቀት መጠን ጋር ° ሴ በጁላይ እስከ 22.1 ° ሴ በየካቲት እና መጋቢት. የአየር ንብረቱ የተረጋጋ ሲሆን የሙቀት መጠኑ ከ 24 እስከ 30 ይለያያል በቀን ውስጥ ° ሴ እና ከ 16 እስከ 20 ° ሴ በሌሊት ፣ ዓመቱን በሙሉ። አመቱ በሁለት ወቅቶች ይከፈላል።እርጥብ ወቅት (ባልጉዋ) ከሰኔ እስከ ጥቅምት፣ እና ደረቃማ ወቅት (ቦኒያ) ከጥቅምት እስከ ሰኔ፣ በየካቲት ወር "ትንሽ ዝናብ" (ባዴዴሳ) እየተባለ በሚጠራው አጭር ጊዜ ተበላሽቷል። የጠቅላላው ክልል አማካይ የዝናብ መጠን 1,350 ሚሊ ሜትር (53 ውስጥ) በዓመት. የደረቁ ወቅት ከምስራቅ በሚነፍስ ኃይለኛ ነፋስ ይታወቃል. በእርጥብ ወቅቶች, ከባድ ዝናብ እና ኃይለኛ አውሎ ነፋሶች, በወቅቱ መጨረሻ ላይ ሙሉ ምሽት ወይም ምሽት ሊቆዩ የሚችሉ የተለመዱ ክስተቶች ናቸው. ጭጋግ በዝናብ ወቅት በየቀኑ ማለዳ በሸለቆዎች ውስጥ ይታያል; ከዚያም በፀሐይ የመጀመሪያ ሰዓታት ውስጥ ይተናል. በሁለቱም ደረቅ እና እርጥብ ወቅቶች ወይ ሰብሎችን የሚያጠፋ በረዶ ወይም አውሎ ነፋሶች ዛፎችን የሚያንኳኳ, ሊሆኑ የሚችሉ ክስተቶች ናቸው። የስነ ሕዝብ አወቃቀር በ2020 የኢትዮጵያ ማዕከላዊ ስታቲስቲክስ ኤጀንሲ ባደረገው የህዝብ ቁጥር ትንበያ መሰረት ዞኑ በአጠቃላይ 5,385,782 ህዝብ ሲኖር ሄክታር (1,741.980 የቆዳ ስፋት አለው። ። ከዞኑ አጠቃላይ ህዝብ ሴቶች 2,698,261 እና ወንዶች 2,687,021 ናቸው. የወላይታ ህዝብ ብዛት 356.67 ነው። 366,567 ወይም 11.49% የከተማ ነዋሪ ሲሆኑ፣ ተጨማሪ 1,196 ወይም 0.08% ብዙሀን አራማጆች ናቸው። በዞኑ በአጠቃላይ 310,454 አባወራዎች የተቆጠሩ ሲሆን ይህም በአማካኝ 4.84 ሰዎች ለአንድ ቤተሰብ እና 297,981 መኖሪያ ቤቶች ተገኝተዋል። በዞኑ ትልቁ ብሄረሰብ ወላይታ ; ሁሉም ሌሎች ብሄረሰቦች ከህዝቡ 3.69% ናቸው። ወላይታ እንደ መጀመሪያ ቋንቋ በ96.82% ነዋሪዎች ይነገራል። የተቀሩት 3.18% ሌሎች የመጀመሪያ ቋንቋዎችን ይናገራሉ። 71.34% ፕሮቴስታንቶች ነበሩ፣ 21% የሚሆነው ህዝብ የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ክርስትናን እንደሚከተል ተናግሯል፣ 5.35% ደግሞ የካቶሊክ እምነት ተከታዮች ናቸው። የወላይታ ዞን አስራ ስድስት ወረዳዎችና ስድስት የከተማ አስተዳደሮችን ያቀፈ ነው። በወላይታ ዞን የተለያዩ ከተሞችና ከተሞችም አሉ። ሶዶ ከተማ የአስተዳደር እና የንግድ ማዕከል ስትሆን ወደ መንገዶች መሃል ላይ ትገኛለች እና ሰባት መግቢያ በሮች። በወላይታ ዞን የሚገኙ የከተማ ማዕከላት የሚከተሉት ናቸው። ሆቢቻ ባዳ በቅሎ ሰኞ ባሌ ሀዋሳ ጋራ ጎዶ = ባህል ጊፋታ በየአመቱ በመስከረም ወር ከሚከበረው የወላይታ ስነ-ስርአት መካከል በጣም ታዋቂው በዓል ነው። በወላይታ ጊፋታ (ማስቃላ) የተሰኘው የዘመን መለወጫ በዓል በዋዜማው እና በበአሉ ሳምንታት ልዩ ልዩ ምግቦችን ባቺራ እና ሙቹዋን በመመገብ ተከብሯል። ጊፋታ ከብዙ መቶ አመታት በፊት ወላይታዎች ሲያከብሩት የነበረው የወላይታ አዲስ አመት በዓል ነው። ጊፋታ በየአመቱ ሁሌም እሁድ ይከበራል ይህም በመስከረም (መስከረም) 14 እና 20 መካከል ነው ጊፋታ ሁሉንም በቅርብ እና በሩቅ የሚያገናኝ ድልድይ ነው። ወደ ወላይታ ሶዶ የሚመጡ ቱሪስቶች በቡታጅራ 310 አካባቢ በባህር ላይ በመጓዝ ከአዲስ አበባ ወደ ከተማዋ ይገባሉ። ወይም ሻሸመኔ መንገዶች 380 አካባቢ ። በአማራጭ፣ ቱሪስቶች ከአዲስ አበባ ወደ ወላይታ የአውቶቡስ ማጓጓዣ ወይም በአየር በመጓዝ አርባ ምንጭ በመብረር ከአርባ ምንጭ ወደ ወላይታ ሶዶ የየብስ ትራንስፖርት ሊወስዱ ይችላሉ። ከተማዋ የአውቶቡስ ተርሚናል እና አየር ማረፊያ አላት። ይሁን እንጂ የኋለኛው ሙሉ በሙሉ አይሰራም እና የንግድ በረራዎችን አይቀበልም. በወላይታ ዞን የተፈጥሮ ቅርስ እና የባህል ቅርስ የቱሪስት ገበያዎችን ለመያዝ ያለውን አቅም ለመገምገም የተመረጡ የተለያዩ የቱሪስት ስፍራዎች አሉ። አጆራ ፏፏቴዎች የአጆራ ፏፏቴዎች በግምት 390 የሚጠጉ በአጃቾ እና በሶኪ ወንዞች የተፈጠሩ መንታ ፏፏቴዎች ናቸው። ከአዲስ አበባ . የአጃቾ ፏፏቴ 210 ሜትር (690 ይወርዳል ከገደሉ ጫፍ ላይ ሶኬው በትንሹ በ 170 ሜትር (560 ሲቀንስ 118ቱ ፏፏቴዎች 7 ይገኛሉ ከአረካ ከተማ በስተሰሜን፣ ነገር ግን የቦታው መዳረሻ 25 ያህል ማሽከርከርን ይጠይቃል ከከተማው ቆሻሻ ጋር። እንደ ብዙ የቱሪስት መስህቦች በመላው ኢትዮጵያ፣ በአጆራ ፏፏቴ ቱሪዝም በአገር ውስጥ ቱሪስቶች የተያዘ ነው፣ አንዳንዴም ከውጭ አገር ቱሪስቶች በ23 ጊዜ ይበልጣል። በአመት ቦታው በአማካይ 14 አለም አቀፍ እና 195 የሀገር ውስጥ ቱሪስቶች አሉት። የሞቸና ቦራጎ ሮክሼልተር ከወላይታ ሶዶ ከተማ በስተሰሜን ምዕራብ በደቡብ ምዕራብ የዳሞታ ተራራ ተዳፋት ላይ ይገኛል። ዳሞታ የዳሞት ተራራ ተብሎ የሚጠራው ከ 2,900 በላይ ከፍ ብሏል። ከባህር ጠለል በላይ ምንም እንኳን ሞቼና ቦራጎ ሮክሼልተር ከባህር ጠለል በላይ በ 2,200 አካባቢ ላይ ይገኛል። ወደ ሞቸና ቦራጎ ለመድረስ ቱሪስቶች በግምት 10 ያሽከረክራሉ ከወላይታ ሶዶ በሆሳዕና መንገድ። ወደ ቋጥኝ ሼልተር የሚወስደው ያልተስፋልት መንገድ መጥፋቱን የሚያመለክት ምልክት ነው። ባለፉት አመታት, የጣቢያው መዳረሻ ቀላል ሆኗል. ትንሽ የሚንጠባጠብ ፏፏቴ ከሮክሼልተሩ አናት ላይ ወደ ተራራው ግርጌ ወደሚሄድ ጅረት ትገባለች። እ.ኤ.አ. ከ2006 እስከ 2008 የፍሎሪዳ ዩኒቨርሲቲ ደቡብ ምዕራብ ኢትዮጵያ አርኪኦሎጂካል ፕሮጀክት () በመጠለያው ዘግይቶ የሚገኘውን የፕሌይስቶሴን ክምችት በመቆፈር ላይ ያተኮረ ነበር። የተፈጥሮ ድልድይ ይህ ድልድይ በወላይታ ዞን ኦፋ ወረዳ ከወረዳ ከተማ ገሱባ በ5 ኪሎ ሜትር እና ከዞኑ አስተዳደር ከተማ ሶዶ በ29 ኪሎ ሜትር ርቀት ላይ ይገኛል። በማኒሳ በሚፈስሰው ወንዝ ላይ ከተቀመጠው አንድ ትልቅ ድንጋይ በተፈጥሮ የተሰራው ድልድይ ነው። አባላ ጮካሬ (ቢልቦ ፍል ውሃ) ንፍልውሃው በሁምቦ ወረዳ አበላ ማረቃ ቀበሌ ይገኛል። የክበብ ቅርጽ ያለው የፍል ምንጭ ሰፊ ቦታዎችን ይሸፍናል እና ጭስ እየጨመረ እና ከመሬት ውስጥ የሚፈልቅ አረፋዎች ያሉት ሲሆን የውሃ ትነት ከሩቅ ይታያል. ዳሞታ ተራራ የዳሞታ ተራራ በወላይታ ዞን ሶዶ ዙሪያ ወረዳ ከሶዶ ከተማ ወደ ሰሜን 12 ኪሎ ሜትር ርቀት ላይ የሚገኝ ሲሆን ከባህር ጠለል በላይ 3000 ሜትር የሚጠጋ ነው። ወላይታ ውስጥ በተለያዩ ስፖርታዊ እንቅስቃሴዎች በአገር አቀፍና በአህጉር ደረጃ የሚወዳደሩ ክለቦች አሉ። ወላይታ ዲቻ አክሲዮን ማኅበር በሶዶ የሚገኝ የኢትዮጵያ እግር ኳስ ክለብ ነው። ክለቡ በ2009 በወላይታ ልማት ማህበር የተመሰረተ ነው። ወላይታ ዲቻ አሁን በምስራቅ አፍሪካ ዜጎች እና በመላው አፍሪካ የተለመደ ስም ነው። የደቡብ ኢትዮጵያ ክለብ የግብፅን ሀያል ክለብ እና በካፍ ቻምፒየንስ ሊግ አምስት ጊዜ አሸናፊውን ዛማሌክን በካይሮ በአስደናቂ የፍፁም ቅጣት ምት አሸንፏል። ክለቡ ወላይታ ቱሳ አክስዮን ማህበርን ተክቶ ቱሳ ተብሎ የሚጠራው በአዲስ መልክ ከመዋቀሩ በፊት እና በአዲስ መልክ ብቅ ብሏል። ክለቡ የጦና ንቦች የሚል ቅጽል ስም ያገኘው በ19ኛው ክፍለ ዘመን ከወላይታ መንግስት መሪ "ንጉስ ጦና" ነው። የወላይታ ዲቻ ክለብ በ2017 የመጀመሪያውን የሀገር ውስጥ ዋንጫ በማንሳት ለ 2018 የካፍ ኮንፌዴሬሽን ዋንጫ ማለፉን ክለቡ ዛማሌክን አሸንፎ ወደ ሩብ ፍፃሜው ማለፍ ችሏል። ሌላው በወላይታ ሶዶ ከተማ የሚገኘው የወላይታ ሶዶ ከተማ ስፖርት ክለብ ነው። በ2011 በይፋ ተመስርቷል። ክለቡ በኢትዮጵያ አንደኛ ሊግ እየተሳተፈ ይገኛል። ቦዲቲ ከተማ በቦዲቲ ከተማ የተመሰረተ የኢትዮጵያ እግር ኳስ ክለብ ነው። ክለቡ የወላይታ ዞንን በመወከል በደቡብ ክልል በጂንካ ሻምፒዮና አድርጎ የውድድር ዘመኑን በድል አጠናቋል። የወላይታ ዲቻ የወንዶች ቮሊቦል ቡድን በጥር ወር 2005 ዓ.ም የተመሰረተው የወላይታ ዲቻ ቮሊቦል ቡድን በወላይታ ሶዶ የሚገኝ የስፖርት ቡድን ነው። ቡድኑ የኢትዮጵያ ቮሊቦል ፕሪሚየር ሊግን ብዙ ጊዜ አሸንፏል። በ2019 እና 2021 ኢትዮጵያን ወክሎ በአፍሪካ ቮሊቦል ክለቦች ሻምፒዮና ላይ ተሳትፏል አረካ ከተማ በወላይታ አረካ የሚገኝ ክለብ ነው። በይፋ የተመሰረተው በ2000 ነው። የኢትዮጵያ እግር ኳስ ፌዴሬሽን አባል ሲሆኑ በኢትዮጵያ አንደኛ ሊግ ይጫወታሉ። መገናኛ ብዙሀን የወላይታ ዞን አስተዳደር ድህነትንና ኋላቀርነትን ለመቅረፍና የህብረተሰቡን ተጠቃሚነት ለማሻሻል የረዥም ጊዜና የመካከለኛ ጊዜ እቅድ በማውጣት ፈጣንና ቀጣይነት ያለው የኢኮኖሚ እድገት ለማስመዝገብ ባደረገው ጥረት በማህበራዊ፣ ኢኮኖሚያዊና ፖለቲካዊ ዘርፎች በርካታ እመርቶችን አስመዝግቧል። ለተለያዩ የሚዲያ ምንጮች። በወላይታ የሚገኙ የመገናኛ ብዙኃን በኢትዮጵያ መንግሥት ቁጥጥር ሥር የሚገኙትን ሬዲዮ፣ ቴሌቪዥንና ኢንተርኔት እንዲሁም የግል ጋዜጦችና መጽሔቶችን ያቀፈ ነው። በሶዶ የሚገኙ የሬድዮ ማሰራጫ ጣቢያዎች ራዲዮ ወጌታ 96.6 እና ራዲዮ ፋና 99.9 ይገኙበታል። ሳተላይት ቴሌቭዥን በኢትዮጵያ ለብዙ አመታት ተወዳጅነትን አግኝቷል። ከዚህ በተጨማሪም በአካባቢው የቴሌቭዥን መገናኛ ብዙሀን ባለመኖሩ ከፍተኛ ኢንቨስት በማድረግ የወላይታ ዞንን ህዝብ ባህላዊና ታሪካዊ መረጃዎችን ተደራሽ ያደረገ የወላይታ ቲቪ ነው። ትምህርት የአንድን ሀገር ዘላቂ ማህበራዊ፣ ኢኮኖሚያዊ እና ፖለቲካዊ እድገት ለማረጋገጥ ቁልፍ ነው። የወላይታ ዞን በደቡብ ብሔር ብሔረሰቦችና ህዝቦች ክልል በገጠር የሚገኝ እና በወፍራም የሚኖር አካባቢ ነው። የትምህርት ስርዓቱ ጥሩ ትምህርት እና እገዛ ለመስጠት እየታገለ ሲሆን የሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤቶች አቅርቦት ውስን ነው። ለዚህም በዞኑ ያለውን የትምህርት ሥርዓት ለማሻሻል የዞን ትምህርት መምሪያ ከስኮትላንድ መሪ ዓለም አቀፍ የትምህርት በጎ አድራጎት ድርጅት ጋር በመተባበር። ይህ ድርጅት ከሰሃራ በስተደቡብ ባሉ አፍሪካ እና ከዚያም በላይ ትምህርትን ለማሻሻል እየሰራ ነው። በወላይታ፣ ኢትዮጵያ ውስጥ ካሉት ጥንታዊ ትምህርት ቤቶች መካከል ያሉ ትምህርት ቤቶች አሉ። ለምሳሌ በ1933 እና 1945 ዓ.ም የተቋቋሙት የዱቦ የእመቤታችን የካቶሊክ ትምህርት ቤት እና ሊጋባ አባ-ሰብስብ ትምህርት ቤት። ወላይታ ሶዶ ዩኒቨርሲቲ (, በ 2007 የተመሰረተ, በሶዶ ውስጥ የሚገኝ የመንግስት ከፍተኛ ትምህርት ተቋም ነው. ዩኒቨርሲቲው በመማር/መማር፣ በምርምር እና በማህበረሰብ አገልግሎቶች ላይ ተሰማርቷል። ዩኒቨርሲቲው በተለያዩ አካባቢዎች እንደ ጋንዳባ፣ ኦቶና እና ዳውሮ ታርቻ ካምፓስ ውስጥ ካምፓሶች አሉት። የወላይታ ሶዶ ግብርና ኮሌጅ ይህ ኮሌጅ በ2001 ዓ.ም. በወላይታ ሶዶ ከተማ የተቋቋመ የቴክኒክና ሙያ ማሰልጠኛ ማዕከል ነው። ከእነዚህም በተጨማሪ የሶዶ ከተማ ትምህርት ቤቶች ወላይታ ሶዶ 2ኛ ደረጃ እና መሰናዶ ትምህርት ቤት፣ ወላይታ ሊቃ ትምህርት ቤት እና ቦጋለ ዋለሉ 2ኛ ደረጃና መሰናዶ ትምህርት ቤት ይገኙበታል። የወላይታ ዞን ዋና አስተዳዳሪዎች ስም ዝርዝር የወላይታ ዞን ዋና አስተዳዳሪዎች ከ2000 ዓ.ም. ከ2000 እስከ 2001፣ ማሞ ጎደቦ፣ ደኢህዴን ከ 2001 እስከ 2004, ከ2004 እስከ 2008፣ አማኑኤል ኦቶሮ፣ ደኢህዴን ከ2008 እስከ 2010፣ ኃይለብርሃን ዜና፣ ደኢህዴን ከ2011 እስከ 2013፣ ተስፋዬ ይገዙ፣ ደኢህዴን ከ2013 እስከ 2016፣ ፣ ከ 2016 እስከ 2018, አስራት ተራ, ፒኤችዲ, ከጁላይ 2018 እስከ ህዳር 2018፣ ጌታሁን ጋረደው፣ ፒኤችዲ፣ ከ2018 እስከ ነሐሴ 28 ቀን 2020፣ ዳጋቶ ኩምቤ፣ የብልጽግና ፓርቲ ከነሐሴ 28 ቀን 2020 እስከ ኦክቶበር 19 ቀን 2021፣ እንድሪያስ ጌታ፣ ፒኤችዲ፣ የብልጽግና ፓርቲ ኦክቶበር 19፣ 2021 አክሊሉ ለማ፣ የብልጽግና ፓርቲ ለማቅረብ የአስተዳደር ክፍሎች * ለሁሉም አስተዳደራዊ ዓላማ እንደ ወረዳ የተቆጠሩ የከተማ አስተዳደሮች። ግብርና ከ90% በላይ ለሚሆነው የገጠር ህዝብ መተዳደሪያ ነው። የእንስሳት እርባታ ከሰብል ምርት ጋር የተጣጣመ ሲሆን የወላይታ የእንስሳት ቁጥር የሚገመተው 685,886 የቀንድ ከብቶች፣ 87,525 በጎች፣ 90,215 ፍየሎች፣ 1951 ፈረሶች፣ 669,822 የዶሮ እርባታ እና 38,564 የንብ ቀፎ ናቸው። አርሶ አደሮች በከብት እርባታ የታወቁ ሲሆኑ በዋናነት ከብት በኦርጋኒክ ስጋ እና ቅቤ (ሚሊዮን, 2003)። በአገር ውስጥ/በቤት ላይ የተመሰረተ መኖ ማሟያ/ማጎሪያ (የእህል እህል፣ ሥርና ቱር ሰብል)፣ የቤት ውስጥ ተረፈ ምርት፣ ሳር (ታከለ እና ሃብታሙ፣ 2009) በሬዎችን የማድለብ የረጅም ጊዜ ባህል አላቸው። በወተት ምርት እድገትን ለማስመዝገብ ጠንካራ አቅም ካላቸው አካባቢዎች መካከል የሶዶ የወተት ማፍሰሻ አንዱ ነው። በቆሎ፣ ባቄላ፣ ጣሮ፣ ስኳር ድንች፣ እንሰት፣ ሙዝ፣ አቮካዶ፣ ማንጎ እና ቡና በወላይታ እና አካባቢው ለሚገኙ አነስተኛ አርሶ አደሮች ከፍተኛ ጥቅም ያላቸው ዋና ዋና ሰብሎች ናቸው ። ካሳቫ በዘመናችን እያደገ ነው። የእህል፣ የስር ሰብል፣ የእንሰት እና የቡና ምርትን የሚያካትቱ ድብልቅ እርሻዎች ይተገበራሉ። ኢንሴት በወላይታ ምግብ ኢኮኖሚ ውስጥ አስፈላጊ አካል ነው እና እንደ ዋና፣ ወይም አብሮ-ዋና ምግብ ሆኖ ያገለግላል። መሬት በጣም አናሳ በሆነበት እና በዚህም ምክንያት የእህል ምርት ዝቅተኛ በሆነበት፣ ከፍተኛ ምርት የሚሰጥ ኢንሴት ለምግብ ዋስትና የተወሰነ እድል ይሰጣል። ኤንሴት ድርቅን የመቋቋም ባህሪ ስላለው ታዋቂ ነው። እንስሳት እና ዕፅዋት በወላይታ የእንስሳት ዝርያዎች ስርጭትም የተለያየ ነው። መካከለኛ ደረጃ ያላቸው አጥቢ እንስሳት በብዛት ይገኛሉ፣ አነስተኛ ቁጥር ያላቸው የአረም እንስሳት እና አነስተኛ ቁጥር ያላቸው የዳርቻ ዝርያዎች። በዓመቱ ውስጥ የባሕር ዛፍ፣ ጥድ፣ ግራር፣ ማግኖሊያ፣ ግዙፍ ሾላዎች ከሐሰተኛ የሙዝ ዛፎች (ኡታ) ጋር አብረው ይኖራሉ። በእርጥብ ወቅት መጨረሻ ላይ ሣር ሦስት ሜትር ቁመት ሊደርስ ይችላል. ማህበረሰቦቹ በትልቅ የእህል እርሻ እና ከምንም በላይ በትላልቅ የጥጥ እርሻዎች የተከበቡ ሲሆን ይህም የሀብታቸው ማሳያ ይሆናል። እነሆ የጥጥ መሬት፣ የኢትዮጵያ ካባዎች የሚመረቱበት፣ ይህ ተክል የሚበቅልበት፣ ከቡና ጋር ተዳምሮ የኢትዮጵያ የአሁን የሀብት ምንጭ የሆነውና በቅርቡም የአገሪቱ ዋነኛ የኤክስፖርት ምርት ይሆናል። በቆሎ፣ ስንዴ፣ ዱራ፣ ገብስ እና ጤፍ ሁሉም በአካባቢው ይበቅላል። ብዙዎቹ በዓመት ሁለት ጊዜ ሊሰበሰቡ ይችላሉ. ሁሉም የሜዲትራኒያን ዛፎች ዓመቱን ሙሉ ፍሬ ያመርታሉ-ወይን, ፖም, ፒር, ኮክ, አፕሪኮት, ብርቱካን, መንደሪን, ሙዝ, ፓፓያ, አቮካዶ, ወዘተ. ታዋቂ ሰዎች ለገሰ ሞጣ ባራታ የኢትዮጵያ ብሔራዊ ባንክ ገዥ በደርግ ጊዜ ስምዖን ጋሎሬ የኢሉባቦር እና የሰሜን ኦሞ ክልል ዋና አስተዳዳሪ ነበር። ካዎ ሞቶሎሚ ሳቶ, መስራች እና በጣም ታዋቂው የወላይታ ንጉስ ንጉስ አንዱ. በዳሞት መንግሥት በ12ኛው ክፍለ ዘመን የአሁኗን ኢትዮጵያ አብዛኛውን ክፍል ገዛ። ካዎ ኦጋቶ ሳና ከትግሬ ስርወ መንግስት ጋር በወላይታ ግዛት ውስጥ ከታወቁት ንጉስ አንዱ ነበር። ካዎ ሳና ቱቤ የወላይታ ትግሬ 9ኛ ንጉስ ነበር የካዎ ጦና ጋጋ የመጨረሻው የወላይታ ንጉስ ንጉስ። ከታላላቅ ተዋጊ እና ኃያል የወላይታ ንጉስ አንዱ እንደሆነ ይታመን ነበር። ሠራዊቱ የንጉሥ ምኒልክን ጦር ስድስት ጊዜ አሸንፎ በ1896 በምኒልክ እና በአባ ጅፋር ጥምር ጦር ተሸንፏል። ፋሬው አልታዬ የወላይታ ዞን ሁለተኛ ዋና አስተዳዳሪ እና ፖለቲከኛ የቀድሞ የኢትዮጵያ ጠቅላይ ሚኒስትር ኃይለማርያም ደሳለኝ ( ኢንጂነር ) የፌደራል ፀረ-ሙስና ኮሚሽን ኮሚሽነር ሳሙኤል ኡርቃቶ ( ዶክትሬት ) እና የሳይንስና ከፍተኛ ትምህርት ሚኒስቴር ሚኒስትር ሆነው አገልግለዋል። በቻይና አምባሳደር ተሾመ ቶጋ ሮማን ተስፋዬ - የኢትዮጵያ ቀዳማዊት እመቤት ቀደም ሲል በተባበሩት መንግስታት የልማት ፕሮግራም እና ሌሎች ቢሮዎች ውስጥ ከፍተኛ የአመራር ቦታዎችን ትይዝ ነበር ሳንቾ ገብሬ ኢትዮጵያዊው ዘፋኝ፣ ኮሪዮግራፈር እና ዳንሰኛ። ጊልዶ ካሳ የኢትዮጵያ ሪከርድ አዘጋጅ፣ ግጥም ደራሲ እና ዘፋኝ ካሙዙ ካሳ የኢትዮጵያ ሙዚቃ አቀናባሪ እና ዜማ ደራሲ። ተክለወልድ አጥናፉ የኢትዮጵያ ብሔራዊ ባንክን ለሁለት አስርት ዓመታት ያህል ያስተዳድሩ የነበሩት ፖለቲከኛ። መንግስቱ ኃይለ ማርያም ከ1977 እስከ 1991 የኢትዮጵያ ርዕሰ መስተዳድር እና ከ1984 እስከ 1991 የኢትዮጵያ የሰራተኞች ፓርቲ ዋና ፀሀፊ የነበሩት ኢትዮጵያዊ ወታደር እና ፖለቲከኛ ነበሩ። ጌታሁን ጋረደው (ፒኤችዲ); የኢፌዲሪ አካባቢ ጥበቃ ባለስልጣን ዋና ዳይሬክተር፣ የቀድሞ የትምህርት ሚኒስቴር ሚኒስትር ዴኤታ የሹሩን አለማየሁ አዴህ የቀድሞ ክብርት (ዶክትሬት) ይባላሉ ። የኢትዮጵያ ስፔስ ሳይንስ እና ቴክኖሎጂ ኢንስቲትዩት ምክትል ዋና ዳይሬክተር፣ የመጀመሪያው የኢትዮጵያ ሳተላይት ልማት ቡድን መሪ ናቸው። ቸርነት ጉግሳ የኢትዮጵያ ፕሪሚየር ሊግ ክለብ ቅዱስ ጊዮርጊስ እና የኢትዮጵያ ብሔራዊ ቡድን የሚጫወተው ኢትዮጵያዊ ፕሮፌሽናል ነው። የኢትዮጵያ ዞኖች

15918

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%8B%E1%8D%95%E1%88%8B%E1%88%B5%20%E1%88%BD%E1%8C%8D%E1%8C%8D%E1%88%AD

ላፕላስ ሽግግር

በሒሳብ ጥናት ውስጥ በከፍተኛ ደረጃ ስራ ላይ የሚውል የመደመራዊ ሽግግር ቢኖር ይሄው ላፕላስ ሽግግር () የሚባለው ነው። ይህ ሽግግር በፊዚክስ፣ሒሳብ፣ በምህንድስናና በእድል ጥናት የዕውቀት ዘርፎች በከፍተኛ ስራ ላይ ይውላል። ሎጋሪዝም ማባዛትን ወደ መደመር እንደሚቀይርና ማባዛትን እንደሚያቃልል ሁሉ የላፕላስት ትራንስፎርም የካልኩለስን ሥነ ለውጥና ሥነ ማጎር ወደ ማባዛትና ማካፈል በማሻገር የካልኩለስን ተግባር ያቃልላል። የላፕላስ ሽግግር ከፎሪየር ሽግግር ጋር ተዛማጅ ቢሆንም ቅሉ የፎሪየር ሽግግር ፈንክሽኖችን ወይም መልእክትን ወደ መስረታዊ የርግብግብ ክፍላቸው ሲበትናቸው የላፕላስ ሽግግር ግን ወደ መሰረታዊ ቅርጻቸው ይበትናቸዋል። ሁለቱም ግን የውድድር እኩልዮሽን (ዲፈረንሺያል ኢኮዥን) ጥያቄወችን ለመፍታት የሚጠቅሙ ሂሳባዊ መሳሪያወች ናቸው። የላፕላስ ሽግግር በፊዚክስና በ ምህንድስና ከፍተኛ ጥቅም ያላቸው ጊዜ-የማይለውጣቸው ቀጥተኛ (ሊኒያር ታይም ኢንቫሪያንት) ሥርዓቶችን ለመፍታት ሲሆን ይህ ጉዳይ የኤሌክትሪክ ምህንድስናን፣ ብርሃናዊ መሳሪያወች ምህንድስናን ሌሎች ተነቀሳቃሽ እቃወችን በቀላሉ ለመተለም ይረዳል። በዚህ የትንታኔ () ሥርዓት በጊዜ ግዛት ውስጥ ተቀምጠው ያሉ ጥያቄወችን ወደ ድግግሞሽ ግዛት ጣይቄዎች በማሻገር የሚደረገውን የስሌት ሂደት መቀነስ ነው። ... በጊዜ ውስጥ ያለ ስርዓት ሲሆን .... በድግግሞሽ ግዛት ያለ ሥርዓት የላፕላስ ሽግግር ምልክት ይሄን ይመስላል ። ቀጥተኛ ኦፕሬተር ሲሆን )ን ወደ እንግዲህ ድግግሞሽ ያቅጣጫ ቁጥር ነው ) ይቀይራል። የላፕላስ ሽግግር በእውቁ የሒሳብና ከዋክብት ሊቅ ፒየ-ስሞን ላፕላስ ስም የተሰየመ ሲሆን፣ ይሄው አጥኝ የሽግግሩን ግኝት የተጠቀመበት የዕድል ጥናቱን በቀላሉ ለማካሄድ ነበር። ከላፕላስ በፊት እርግጥ ነው ኦይለር የሚከተለውን አይነት ጥረዛ(ኢንቴግራል) አጥንቷል፦ ይህንም ያጠናው የአንድ አንድ ውድድር እኩልዮሾችን መፍትሔ ለማግኘት ነበር፤ ነገር ግን ነግሩን ጠለቅ ብሎ የማየት ዝንባሌ አላሳየም። ዮሴፍ ሉዊ ላግራንግ የተሰኘው የፈረንሳይ የሂሳብ ሊቅም በበኩሉ የኦይለር አድናቂ እንደሞሆኑ መጠን የእድል ችፍገትን () ለማስላት ተመሳሳይ ፎርሙላ ተጠቅሟል፦ ይህ ስሌት አሁን ካለንበት የላፕላስ ሽግግር ቀመር ጋር ተመሳሳይ ቢሆንም ዳሩ ግን ያሁን እውቀት አካል እንጂ ሙሉ በሙሉ የላፕላስ ሽግግርን እንደማይወክል ስምምነት ላይ ተደርሷል። ላፕላስ በ1782አካባቢ ከላይ የተጠቀሰውን የኦይለርን ቀመር ለለውድድር እኩልዮሽ መፍትሔነት ቢመረምርም ቅሉ በ1785 በጣም ወሳኝ ርምጃ ወስደ። ይሄውም ከላይ የተጻፉትን ሥነ-ጠረዛ እንደ የዲፈረንሻል ጥያቄ ከማየት ይልቅ እራሳቸውን የቻሉ የፈንክሽን አሻጋሪወች መሆናቸውን ተገነዘበ። ለዚህም ስራው እንዲረዳው ይህን የመሰለ የጥረዛ ቀመር መጠቀም ጀመረ፦ አንዳንድ የሂሳብ ታሪክ አጥኘወች ይህን ፈንክሽን የዘመናዊው ላፕላስ ሽግግር ኅልዮት አካል አድርገው ያዩታል። ተግባሩም አጠቃላይ የውድድር እኩልዮሾችን ከከባድ ወደ ቀላል በማሻገር ምፍትሔያቸውን በተሻገረው ቅርጽ መፈለግ ነበር። ቀጥሎም አሁን የሚታወቀውን የላፕላስ ሽግግር በመመርመር ጥልቅ የሆነ እምቅ ጥቅሙን ለመገንዘብ ቻለ። ላፕላስ የዮሴፍ ፎሪየርን የሙቀት ሥርፀት ጥናትና የፎሪየር ዝርዝር መፍትሔውን ውሱን ኃይል በመተቸት በአዲሱ ቀመሩ ፎርየር ከፈታቸው ጥያቄወች የሰፉ ጥያቄወችን መልስ ለማግኘት ቻለ። የላፕላስ ሽግግር ደንበኛ ትርጓሜ ግዛቱ ማናቸውም የውን ቁጥር ≥ 0፣ የሆነ አስረካቢ ) ቢሰጠን፣ የዚህ አስረክቢ የላፕላስ ሽግግር ) ትርጓሜ እንዲህ ነው: ፓራሜትር እዚህ ላይ የአቅጣጫ ቁጥር ናት፣ ማለት እና የውኑ ቁጥር ናቸው። የሥነ ጥረዛው (ኢንቴገራሉ) ምንነት እንደ አጠቃቀማችን ይለያያል። ለጥራዙ ህልውና የአስረካቢን በ መጠረዝ መቻል አስፈላጊ ነው።. ሁለት ጎን ላፕላስ ሽግግር ላፕላስ ሽግግር ሲባል አብላጫውን ጊዜ ትርጓሜው አንድ ጎን ላፕላስ ሽግግር ማለት ነው (0 እና ከ0 በላይ) ። ነገር ግን የላፕላስ ሽግግር ሁሎንም የውን ቁጥሮች እንዲያሳትፍ ሆኖ ሊተረጎም ይችላል፣ ማለት የማጎሪያው መነሻና መድረሻ ከነጌቲቭ አዕላፍ እስከ ፖዚቲቭ አዕላፍ ማለት ነው። ሁለት ጎን የላፕላስ ሽግግር እንዲህ ይቀመራል፡ የላፕላስ ሽግግር ግልብጥ የላፕላስ ሽግግር ግልብጥ በእንዲህ መልኩ በአቅጣጫ ቁጥር ሥነ ጥረዛ ይጻፋል፡ እዚህ ላይ የውኑ ቁጥር ነው። የሽግግሩ ሥነ ጥረዛ ውሱን የሚሆንበት አካባቢ በየቦታው መጠረዝ የሚችል ከሆነ የ ላፕላስ ሽግግር ) ውሱን ነው የሚባለው የሚከተለው ጥገት ኅልው ሲሆን ነው። እንግዲህ ይህ እንዲሆን ቀላል መፈተኛው ዘዴ ኅልው ከሆነ የዚያ ፈንክሽን ላፕላስ ሽግግር ውሱን ነው፣ ስለሆነም አለ (ኅልው ነው)። የሽግግሩ ፀባዮችኛ እርጉጦች የላፕላስ ሽግግር ፀባዮች ሊኒያር የእንቅስቃሴ ስርዓቶችን ተንትኖ ለመረዳት የሚያስችሉ ብዙ ጥሩ ጸባዮች አሉት። በተለይ ዋናው ለዚህ ጉዳይ የሚጠቅመው ፀባዩ ውድድርን ወደ ማባዛት እና ጥረዛን ወደማካፈል በመቀየር ሂሳብን ማቃለሉ ነው። ይህ እንግዲህ ሎጋሪዝም ማባዛትን ወደ ሎጋሪዝም መደመር እና ማካፈልን ወደ ሎጋሪዝም መቀነስ እንደሚቀይረው አይነት ባህርይ ነው። ስለሆነም የላፕላስ ሽግግር የውድድር እኩልዮሽና የጥረዛ እኩልዮሽን ወደ ፖሊኖሚያል እኩልዮሽ በመቀየር ስራን ከማቀላጠፍ በላይ እጅግ ያቃልላል። በዚህ ወቅት በጊዜ ግዛት ውስጥ የነበሩት እኩልዮሾች ወደ ግዛት ስለሚሻገሩ፣ የተገኘውን የላፕላስ ሽግግር መፍትሔ ወደ ጊዜ ግዛት እንደገና መቀየር ግድ ይላል። ይሔውም የሚከናወነው በ መገልበጥ ነው። ሁለት ፈንክሽኖች ፣ ) እና ), ቢሰጡንና የላፕላስ ተሻጋሪዎቻቸው ) እና ) ቢሆኑ: ይህን ልብ በማለት፣ የላፕላስ ሽግግር ዋና ዋና ጠባዮች ከታች ይቀርባሉ : የመጀመሪያ ዋጋ እርጉጥ: የመጨረሻ ዋጋ እርጉጥ: , ማናቸውም ዋልታወች (የ ) በቁጥር ጠለል ግራ ጎን ላይ ከተገኙ ። በጊዜ ውስጥ ያለ የኤሌክትሪክ ኡደት የ-ግዛት ተመጣጣኙና እግዶሹ የላፕላስ ሽግግር ብዙውን ጊዜ በኤሌክትሪክ ኡደት (ሰርኪዩት) ትንታኔ ላይ ተጠቃሚነትን ያገኛል። አብዛኛውን ጊዜ የተሰጠን ዑደት ወደ -ግዛት ተመጣጣኙ ማሻገር ቀላል ነው። የዑደቱ አባላት በቀላሉ ወደ ተመጣጣኝ ተቃውሞአቸው (ኢምፔዳንስ) ይቀየራል፣ ይኼውም ፌዘር እንደሚገኝበት ስሌት ነው እንጅ ልዩ አይደለም። የሚከተለው ምስል ይህን ተግባር ባጭሩ ያሳያል ፦ እዚህ ላይ እንቅፋት(ሬዚዝስተር) በጊዜም ሆነ በኤስ-ግዛት አንድ አይነት ዋጋ አለው። የኤሌክትሪክ ምንጮች በዚህ ትንታኔ ውስጥ እንዳይወጡ የሚሆኑት ትንታኔ በሚጀመርበት ወቅት ዋጋ ካላቸው ነው። ለምሳሌ አቃቤው (ካፓሲተሩ) ሲጀመር ቮልቴጅ ካለው ፣ ወይንም የኤሌክትሪክ እልከኛው (ኢንደክተሩ) በውስጡ የኤሌክትሪክ ጅረት ካለው፣ በ -ግዛት ሆነው ያሉት ምንጮች በተሻጋሪው ዑደት ውስጥ መግባት ግድ ይላል። ኤሌክትሪካል ኢንጂኔሪንግ

50476

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%88%8D%E1%89%A0%E1%88%AD%E1%89%B5%20%E1%8A%A0%E1%8A%95%E1%88%BD%E1%89%B3%E1%8B%AD%E1%8A%95

አልበርት አንሽታይን

በረር እነሆ አልበርት አንሽታይን በማንኛውም ጊዜ ከኖሩት ታላላቅ እና በጣም የታወቁ ሳይንቲስቶች እንደ አንዱ ይቆጠራል። እ.ኤ.አ. በ 1905 ለዶክትሬት ማሟያ ያቀረባቸው ሦስት ፔፐሮች በ20ኛውክ/ዘመን የፋዚክስ እድገት ውስጥ ቁልፍ ሚና የነበራቸው ፣ እና የምእራቡን አስተሳሰብ ወደ ላቀ ደረጃም አሸጋግረዋል ፡፡ እነዚህ ፔፐሮች የብርሃንን ተፈጠሮአዊ ቅንጣትን ያወያዩ ፣ በሞለኪውላዊ እንቅስቃሴ ላይ መግለጫ የሰጡ እና የአንፃራዊነት ልዩ ንድፈ ሃሳብን ያስተዋወቁ ናቸው፡፡ አንስታይን ባህላዊ ሳይንሳዊና ግምቶችን በመገምገም ማንም ጋር ያልደረሰበትን ድምዳሜ በማምጣት ዝነኛ ሆኗል ፡፡ ምንም እንኳን የሰላም እና የጽዮናዊነት ጠንካራ ደጋፊ የነበረ ቢሆንም በማህበራዊ ተሳትፎው አምበዛም አይደለም። እዚህ ፣ ስለ ጋንዲ ተወያይቶ እዛ አመፅን ያወድሳል ይሉታል አንዳንድ ነቃፊዎቹ፡፡ ትወልደ ጀርመን አሜሪካዊ የፊዚክስ ሊቅ የኖቤል ተሸላሚ ፣ የአንፃራዊነት ንድፈ ሀሳብ ፈጣሪና የብርሃን ቅንጣት ባህሪይ በተመለከተ ደፋር መላምት ያስቀመጠ። ምናልባትም የ20 ኛው ክፍለዘመን እውቅ ሳይንቲስት ። አንሽታይን እ.ኤ.አ. ማርች 14 ቀን 1879 በኡልም ተወለደ የኤሌክትሪክ ማሽን የሚያመርት አነስተኛ ሱቅ ባላቸው ቤተሰብ ጋር ሙኒክ ውስጥ አደገ ፡፡ እስከ ሦስት ዓመቱ ድረስ መናገር የማይችል ቢሆንም፣ በወጣትነቱ ግን ስለ ተፈጥሮ የማወቅ ጉጉት እንዳለው እና ከባድ የሂሳብ ፅንሰ ሀሳቦችን የመረዳት ችሎታውን አሳይቷል ፡፡ በ 12 ዓመቱ እራሱን የኢሊሲዲያን ጂኦሜትሪ አስተማረ ፡፡ አንሽታይን ሙኒክ ውስጥ የሚገኝ ትምህርት ቤት ሪስትረክሽን የበዛበትንና ኢሀሳባዊ መንፈስ ያለውን የመማር ማስተማር ሂደት በእጅጉይጠላ ነበር ፡፡ ቤተሰቦቹ በተደጋጋሚ በደረሰባቸው ኪሳራ ምክንያት ጀርመንን ለቀው ወደ ሚላን ሲያቀኑ በዚያን ጊዜ የ 15 ዓመት ወጣት የሆነው አንስታይን የሚጠላውን ትምህርት ለማቆም ሰበብ አገኘ ፡፡ በዚች አለም ውስጥ የራሱን መንገድ መከተል እንዳለበት ግልጽ ሆነ ከሚላን የአንድ ዓመት የጥሞና ቆይታ በኋላ ወደ ስዊዘርላንድ በማምራት በአራኡ ሁለተኛ ደረጃ ትምህርቱን አጠናቅቆ ዙሪክ በሚገኘው የስዊስ ፌዴራል የቴክኖሎጂ ተቋም ገባ። አንስታይን እዚህም በነበረው የመማሪያ ዘዴዎች አልተደሰተም። ብዙውን ጊዜ ትምህርቱን ያቌርጣል ጊዜውንም ራሱን ፊዚክስ በማስተማር ወይም የሚወደውን ቫዮሊን ለመጫወት ይጠቀምበት ነበር። ፈተናዎቹን የሚያልፈውም የክፍል ጓደኛው ኖት በመውሰድና በማጥናት በመሆኑና በዚሁ መንገድ ከተቌሙ ሊመረቅ በመቻሉ ፕሮፌሰሮቹ በሱ ብዙም ደስተኞች አልነበሩም ሪኮሜንዴሽን ላለመጻፍ አስከመወሰን አድርሶአቸዋል፡፡ አንስታይን ለሁለት ዓመታት ያህል ቱቶርና እና ተተኪ መምህር ሆኖ አገልግሏል ፡፡ እ.ኤ.አ. በ 1902 በርን ውስጥ በሚገኘው የስዊስ የፈጠራ ባለቤትነት ጽ / የምርመራ ኃላፊ ሆኖም አገለገለ ፡፡ አንስታይን በ 1905 ለዶክተሬት ማሟያ በሞለኪውሎች ስፋት ላይ ሥነ-ፅሁፋዊ ጥናት // አቅርቦ ከዙሪክ ዩኒቨርሲቲ ዶክትሬቱን ከተቀበለ በኋላ ለ20 ኛው ክፍለዘመን የፊዚክስ እድገት እድገት ማዕከላዊ ጠቀሜታ ያላቸውን ሶስት የስነ-ፅሁፍ ወረቀቶችም አሳተመ ፡፡ የመጀመሪያው በብሮናዊያን ሞሽን ጽሁፍ ላይ በፈሳሽ ውስጥ ስለሚሰራጩ ቅንጣቶች እንቅስቃሴ ትርጉም ያለው ትንበያዎችን አድርጓል ፡፡ እነዚህ ግምቶች ም በኋላ ላይ በሙከራ ተረጋገጡ ፡፡ ሁለተኛውና የኖቤል ሽልማት ያስገኘለት የፎቶ ኤሌክትሪክ ተፅእኖ ይባላል የብርሃንን በህርይ በተመለከተ አብዮታዊ መላምት የያዘ ድንቅ ተዎሪ-፡፡ አንስታይን ሀሳብ ሲያቀርብ በተወሰኑ ሁኔታዎች ስር ብርሃን ቅንጣቶች እንደሆኑ ተደርገው ሊቆጠሩ ይችላሉ የሚለውን ብቻ ሳይሆን፣የማንኛውም የብርሃን ክፍል የተሸከመው ኃይል ፎቶን ተብለው የሚጠሩና ከጨረር ድግግሞሽ ጋር ተመጣጣኝ መሆናቸውን ገምቷል ፡፡ የዚህ ቀመር ነው ፣ የጨረራ ኃይል ፣ ፕላክ ኮንስታነት ተብሎ የሚታወቀው ዩኒቨርሳል ኮንስታንት ፣ ደግሞ የጨረሩ ድግግሞሽ ነው ፡፡ በብርሃን ሞገድ ውስጥ ያለው ኃይል በኢንዲቪጅዋል ዩኒት ወይም በኳንታ ውስጥ ይተላለፋል የሚለው ምክረ ሀሳብ የብርሃን ሀይል ቀጣይነት ያለው ሂደት መገለጫ ነው ከሚለው የመቶ ዓመት ባህልና አስተሳሰብ ጋር ይጋጫል። እንደ እውነቱ ከሆነ አንስታይን ያቀረበውን ሃሳብ ማንም አልተቀበለም ነበር በሂሳብ ቀመር ያሸበረቀ የሃሰት ክምር ነው እስከማለት የደረሱ ሰዎችም ነበሩ ፡፡ በእርግጥ ፣ የአሜሪካው የፊዚክስ ሊቅ ሮበርት አንድዬይ ሚልኪን ከአስር አመት በኋላ ፅንሰ-ሀሳቡን በተከታታይ ሲያረጋግጥ በውጤቱ በጣም ተገርመ፤ ተደመመ፤ ምህታትም መሰለው በተወሰነ ደረጃም ተጨንቀ ፡፡ የኤሌክትሮኒካላዊ ጨረር ተፈጥሮን መረዳትን ዋና ትኩረቱ የነበረው አንስታይን ፣ በመቀጠልም የብርሃን ሞገድ እና ቅንጣቶች ሞዴሎች ስብስብ የሆነ ፅንሰ-ሀሳብ እንዲፈጠር አጥብቆ አሳስቧል ፡፡ እንደገናም ፣ በጣም ጥቂት የፊዚክስ ሊቃውንት የተረዱት ወይም ለእነዚህ ሀሳቦች ፍለጎት ያላቸው ሰዎችንም አገኘ ፡፡ አንስታይን በ 1905 ሦስተኛው ዋና ጽሑፍ ፣ “ኤሌክትሮማዳይናሚክስ በሚንቀሳቀሱ አካላት ላይ” የአንፃራዊነት ልዩ ጽንሰ-ሀሳብ ተብሎ የሚያካትት ፡፡ ከእንግሊዛዊው የሂሣብ እና የፊዚክስ ሊቅ ሰር ይስሐቅ ኒውተን ተፈጥሮአዊ ፈላስፋ ጀምሮ (የፊዚክስ ሊቃውንት እና ኬሚስቶች ) የቁስ እና ጨረር ምንነት እና በአንድ በተዋሃደ የዓለም ስዕል ላይ እንዴት እንደተገናኙ ለማወቅ ሞክረዋል። ሜካኒካል ህጎች መሠረታዊ የሆኑት ስፍራው መካኒካዊ የዓለም እይታ በመባል የሚታወቅ ሲሆን የኤሌክትሪክ ህጎች መሠረታዊ መሆናቸውም የኤሌክትሮማግኔቲክ የዓለም እይታ በመባል ይታወቃል ፡፡ ሆኖም ማንኛውም አቀራረብ ለጨረር (ለምሳሌ ፣ መብራት) እና ከተለያዩ የማመሳከሪያ ክፈፎች ሲታይ በተመሳሳይ ጊዜ መስተጋብር እና ታዛቢ በእያንቀሳቀሱ መስተጋብራዊ ምልከታዎች ላይ አንድ ወጥ የሆነ ማብራሪያ መስጠት አልተቻልም ፡፡ አንስታይን እነዚህን ችግሮች ለአስር ዓመታት ካሰላሰለ በኋላ እ.ኤ.አ. በ 1905 የፀደይ ወቅት የችግሩ ማዕቀፍ በቁሳዊ ፅንሰ-ሀሳብ ሳይሆን በመለካት ፅንሰ-ሀሳብ ላይ የተመሠረተ መሆኑን ተገነዘበ ፡፡ የሁለት ርቀት እና በተመሳሳይ ጊዜ በአንድ ጊዜ የሚከናወኑ መሆናቸውን በሚመለከት በፍርድ ውሳኔዎች ላይ የሚመረኮዝ የሁሉም የጊዜ እና የቦታ መለኪያዎች በፍርድ ላይ እንደሚወሰኑ መገንዘቡ በልዩነት ጽንሰ-ሃሳቡ እምብርት ላይ ነበር ፡፡ ይህ በሁለት ድህረ-ገፅታዎች ላይ የተመሠረተ ፅንሰ-ሀሳብ እንዲያዳብር አነሳሳው-የግንኙነት መርህ ፣ የአካል ህጎች በሁሉም የውስጥ ውስጥ ባሉ የማጣቀሻ ስርዓቶች ውስጥ አንድ አይነት ናቸው ፣ የብርሃን ፍጥነት ቋሚነት የተንተራሰ ነበር። አንስታይን እንደበየነው በጠረፍ ውስጥ የብርሃን ፍጥነት ባማናቸውም ተመልካቾች (ቋሚም ሆነ ተንቀሳቃሽ) ዘንድ አንድ ነው፣ በዚህ ምክንያት በተንቀሳቃሽ ሳጥን ውስጥ የሚፈጠር ኩነት የሚወስደው የጊዜ ቆይታ ከሳጥኑ ውስጥ ላለ ተመልካችና ከሳጥኑ ውስጥ ላለ ተመልካች አንድ አይደለም ብሏል ፡፡ የአንሽታይንን ሥራዎችን አስቸጋሪ ያደርገው የተወሳሰበ ሂሳብ ወይም ቴክኒካዊ ምስጢሮች ስለነበሩት አይደለም ፡፡ ችግሩ የመነጨው ሃሳብና ዕምነት ላይ ይወድቃል፡፡ በጥሩ ጽንሰ ሃሳብ ባህሪይ ላይ ባለው አምነት እንዲሁም በልምድ እና በንድፈ ሀሳብ መካከል ስላለው ግንኙነት የተናሳ ነው። አናሽታይን ብቸኛው የእውቀት ምንጭ ተሞክሮ ነው የሚል ትልቅ ዕምነት አለው፣ የሳይንሳዊ ፅንሰ-ሀሳቦች የተስተካከለ አካላዊ አስተሳሰብ ነፃ ፈጠራዎች እንደሆኑና ጽንሰ-ሀሳቦች የተመሠረቱባቸው ትምህርቶች ከሙከራ ጋር በምንም መንገድ መገናኘት እንደማይችሉ ያምን ነበር። ስለሆነም ጥሩው ጽንሰ-ሐሳብ ለአካላዊው ማስረጃ ተጠያቂነት ቢያንስ ጥቂት ድውረቶች ከሚያስፈልጉበት አንዱ ነው ፡፡ ይህ ሁሉምን የአንስታይን ሥራ ባህሪ የሆነው ይህ የፖላቲስ ድንገተኛ ስራ የእርሱ ባልደረቦች ድጋፍ እስኪያደርጉ ድረስ ስራው በጣም ከባድ እንዲሆን ያደረገው ፡፡ አንስታይን ወሳኝ የሆኑ ደጋፊዎች ነበሩት ፡፡ የእሱ ዋና ደጋፊ ደግሞ የጀርመን የፊዚክስ ሊቅ ማክስ ፕላክ ነበር ፡፡ ኮከቡ በፊዚክስ ማህበረሰብ ውስጥ መነሳት ከጀመረ በኋላ ለአራት ዓመታት በፓተንት ቢሮው ውስጥ ቆይቷል ፡፡ ከዚያ በጀርመን ተናጋሪ አካዳሚ ዓለም በፍጥነት ወደ ላይ ወጣ ፡፡ የመጀመሪያዎቹ የትምህርት ቀጠሮውም በ 1909 በዙሪክ ዩኒቨርሲቲ ነበር ፡፡ በ 1911 በፕራግ ወደ ጀርመንኛ ተናጋሪ ዩኒቨርስቲ ተዛወረ እና በ 1912 በዛርሪክ ውስጥ ወደ ስዊስ ብሔራዊ ፖሊቴክኒክ ተመለሰ ፡፡ በመጨረሻም በ 1914 በርሊን በሚገኘው የኪኪ ዊልሄልም የፊዚክስ ተቋም ዳይሬክተር ሆነው ተሾመዋል፡፡ አንሽታይን እ.ኤ.አ. በ 1907 የፈጠራ ባለቤትነት መስሪያ ቤትን ለቆ ከመሄዱ በፊት የአንጻራዊነት ጽንሰ ሃሳብን ማስፋትና ከሁሉም አስተባባሪ ስርዓቶችጋር አሰናስሎ የማጠቃለል ሥራ ጀመረ ፡፡ የሚዛናዊነት መርሆን ጠቅሶ ሲያስረዳ ግራቪቴሽናል ፊልድ ከማጣቀሻ ፍሬም ፍጥነት ጋር ተመጣጣኝ በሚል ነው ። ለምሳሌ ፣ በሚንቀሳቀስ ሊፍት ላይ ያሉ ሰዎች በመርህ ደረጃ የሚያንቀሳቅሳቸው ኃይል በስበት ኃይል ወይም ቌሚ ሊፍቱ ፍጥነት እንደሆነ መወሰን አይችሉም። የአንጻራዊነት አጠቃላይ ፅንሰ-ሀሳብ እስከ 1916 ድረስ አልታተመም ፡፡ በዚህ ፅንሰ-ሀሳብ ውስጥ ከዚህ በፊት ተለውጦ የነበረው የአካላት መስተጋብር የቦታ-ጊዜ ጂኦሜትሪ ተፅእኖ እንደሆነ ተደርጎ ተገልጿል (ሶስት-ልኬት ስፋት ፣ የሂሳብ አገባብ ፣ ሶስት አቅጣጫዎችን ከኢሉሲዲያናን ቦታ እና ጊዜ እንደ አራተኛው ልኬት))። አንስታይን በአጠቃላይ የተዛመደ የግንዛቤ ማስጨበጫ ፅንሰ-ሀሳብ መሠረት ፣ ቀደም ሲል ባልተገለፁት የፕላኔቶች የለውጥ እንቅስቃሴ ውስጥ ላሉ ያልተለመዱ ልዩነቶችን በመጥቀስ እንደ ፀሐይ ያለ ትልቅ አካል ባለው የከዋክብት ብርሃን መታጠፍን ተንብዮ ነበር ፡፡ የዚህ የመጨረሻ ክስተት ማረጋገጫ በ 1919 የታየው የፀሐይ ግርዶሽ ነው አንሽታይንም የሚዲያን ትኩረት ሳበ ፣ ዝናውም በዓለም ዙሪያ ናኘ ቤሄደበት ፎቶግራፍ መነሳት፤ የክብር ተጋባዥ የአለም ዜጋ መሆን ሆነ ሥራው ፡፡ እ.ኤ.አ. በ 1905 አልበርት ባሳተመው የአንጻራዊነትን ልዩ ፅንሰ-ሀሳብ ላይ ፡፡ በዚህ ጽንሰ-ሀሳብ መሠረት በማስና በኃይል መካከል ያለው ግንኙነት የሚገለጠው በ 2 ሲሆን () የተወሰነ መጠን ካለው ኃይል ይያያዛል ()ይህ ማስ በብረሀን ፍጥነት ስኩዬር ከተባዛ ኃይል ጋር እኩል ነው ፡፡ ()። በጣም ትንሽ የሆነ ቁስ ከፍተኛ መጠን ካለው ኃይል ጋር እኩል ነው። ለምሳሌ ፣ 1 ኪ.ግ ቁስ ሙሉ በሙሉ ወደ ኃይል ከተቀየረ ሲፈነዳ ከሚለቀው 22 ሜጋ ዋት ኃይል ጋር እኩል ይሆናል። በአጭሩ አንድ ቁስ ሲታመቅ በከፍተኛ ኃይል ይፈነዳል፡፡በአለማየሁ ያለው

49076

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%AB%E1%88%B5%E1%89%B3%E1%8D%8B%E1%88%AB%E1%8B%AD%20%E1%8A%A5%E1%8A%95%E1%89%85%E1%88%B5%E1%89%83%E1%88%B4

ራስታፋራይ እንቅስቃሴ

ራስታፋራይ በመጀመርያ በ1930ዎቹ እ.ኤ.አ. በጃማይካ የተነሣ እንቅስቃሴና እምነትና አኗርኗር ነው። ዛሬ በአለም ዙሪያ ምናልባት 1 ሚሊዮን ራስታዎች አሉ። የራስታፋራይ እንቅስቃሴ የጀመረው አፄ ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ በ1930 እ.ኤ.አ. (1923 ዓም.) የኢትዮጵያ ንጉሠ ነገሥት ዘውድ ከመጫናቸው ቀጥሎ ዜናውስ ወደ ዩናይትድ ኪንግደም ቅኝ ግዛት ደሴት በካሪቢያን ባህር ውስጥ ወደ ጃማይካ በደረሰበት ወቅት ያሕል ነበር። ስያሜው «ራስታፋራይ» የመጣው ከአጼ ኃይለ ሥላሴ ቀድሞ አርእስት ከራስ ተፈሪ በማክበርም ነው። ከዚህ በፊት የጃማይካ ሕዝቦች ታሪክ በቅኝ ግዛትነት ሥር በመከራዎች ይሞላ ነበር። የሕዝቡ ብዛት ከአፍሪካዊ ዘር ሲሆን፣ አያቶቻቸው በባርነት ዘመን (ከ1800ዎቹ አስቀድሞ) ከአፍሪካ ተወስደው በሸንኮራ ኣገዳ እርሻ በስኳር ግብርና እንዲሠሩ ወደ ጃማይካ ደርሰው ነበር። አንዳንዶቹ ወደ ተራሮቹ አምልጠው ማሩን የተባሉት አመጸኞች ሆኑ። ባርነት ከተከለከለ በኋላም ቅኝ አገሪቱ የብሪታንያ ስኳር እርሻ መሆንዋ አልተቋረጠም ነበር። የጃማይካ ሕዝብም ጥልቅና ጽኑ መንፈሳዊነት ያላቸውና የመጽሐፍ ቅዱስ አንባብያን ስለ ሆኑ በነርሱ በኩል በርካታ መንፈሳዊ እንቅስቃሴዎች ተነሥተው ነበር። የጃማይካ ሕዝብ ዘር ብዙ ክፍል ደግሞ ከአሻንቲ መንግሥት በመድረሱ፣ ከምዕራብ አፍሪካ የተዘረጉ ልማዶች፣ እምነቶች ወይም ተጽእኖች ሊገኙ ተችሏል። ከነዚህ ቅድመኞች መንፈሳዊ እንቅስቃሴዎች መካከል፦ በድዋርዲስም (በይፋ «የጃማይካ ኗሪ አጥማቂ ነፃ ቤተክርስቲያን») ከ1881-1913 ዓም፣ ትምህርቱ ከተለመደው ክርስትና በጣም ባይለይም፣ እራሱን እንደ ተለየ አዲስ ሃይማኖት አወጀ። የወደፊት አዲሱ ኢየሩሳሌም በጃማይካ እንደሚገኝ ይል ነበር። የማርከስ ጋርቪ እንቅስቃሴ ወይም ጋርቪስም - በ1911 ዓም በጃማይካ አቶ ጋርቪ «ሁሉን አቀፍ ጥቁሮች ማሻሻል ማህበር» መሠረተ፤ እንቅስቃሴው በምጣኔ ሀብትና በፖለቲካ ረገድ በአፍሪካ ላይ ሰፊ ትክተት አኖረ። ጋርቪም በስብከቱ «አንድ ጥቁር ንጉስ በዚያ ዘውድ ይጫናልና ወደ አፍሪካ ተመልከቱ» ብሎ ይነብይ ነበር። አጥሊካኒስም (በይፋ «አፍሮ-አጥሊካን ጠቃሚ ገዓጥሊ») በ1914 ዓም ሮበርት አጥልዪ ሮጀርስ የተባለው ሰው አዲስ አፍሪካዊ ሃይማኖት ለመመሥረት አስቦ ቅዱስ ፓይቢ የተባለ እምነት ጽሑፍ አቀረበ። በእምነቱ ዘንድ ኢትዮጵያ ለጥቁሮች ሁሉ የተስፋ ምድር ስትሆን ማርከስ ጋርቪ ደግሞ የእግዜር ሐዋርያ ይባል ነበር። ፊፅ ባልንታይን ፐተርስቡርግ የተባለ ሌላ ጃማይካዊ ሰባኪ በ1918 ዓም የጥቁር ላዕላይነት ንጉሣዊ ጥቅል ብራና የሚባል እምነት ጽሑፍ አቀረበ፤ በዚሁ ዘንድ ደራሲው አቶ ፐተርስቡርግ «ንጉሥ አልፋ» እና ሚስቱ «ንግሥት ኦሜጋ» ይባላሉ። እንግዲህ ራስታፋራይ በዚህ አይነት ሁኔታና ትርምስ ተወለደ ማለት ሰባኪው አቶ ሌናርድ ፕ ሃወል በብዕር ስሙ «ጋንጉሩ ማራግ» ሥር በጽሑፉ የተስፋ ቁልፍ ያሳተማቸው ጽንሰ ሀሣቦች ልደት ነበር። የተስፋ ቁልፍ በተለይ ከፊጽ ባልንታይን ፐተስቡርግ ጽሑፍ ንጉሣዊ ጥቅል ብራና ብዙ መፈክሮች ከመበደሩ በላይ፣ ሃወል ባስተማረው ትምህርት ዘንድ የ«ንጉሥ አልፋ» ትርጉም ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ፣ የ«ንግሥት ኦሜጋ»ም መታወቂያ እቴጌ መነን ነበሩ። ስለ ኢትዮጵያ ጥንታዊነትና ክርስትና እና ስለ ጃንሆይ ሥራተ ነግሥም ይገልጻል። ጃንሆይ በራሳቸው እግዚአብሔር ወልድ (መሢኅ) ተመልሰው ስለ ሆኑ፣ አዲስ ሃይማኖት መመሥረት እንደሚገባ የሚል ጽሑፍ ነው። እነዚህም ሀሣቦች እስካሁን ድረስ በራስታፋራይ አማኞች (ራስተፈሪያውያን) በኩል ተቀብለዋል። (በሃወል ጽሑፍ ደግሞ ጥቁሮች ከሌሎች ዘሮች ብልጫ አንዳላቸው ይላልና ስለ ነጮች በተለይም ስለ እንግሊዝ ዘር ብዙ ስድቦች ሲኖሩበት፣ በአሁን ዘመን ግን ብዙ ራስታዎች ስለ ጃንሆይ እራሳቸው ቃላት በደንብ በማጥናት፡ ብዙዎቹ በዘሮች ሁሉ እኩልነት የሚያምኑ ሆነዋል። ) የጃማይካ ባለሥልጣናት በመጀመርያው በአዲሱ እንቅስቃሴ ደስ አላላቸውም ነበርና ራስታዎቹ ከነርሱ ዘንድ መሳደድን ያገኙ ነበር። አሁን ዝነኛ የሆነው የራስታዎች «ድረድሎክ» (ጉንጉን) ጽጉር አሠራር መጀመርያው የታየው በ1941 ዓም በኪንግስተን «ወጣቶች ጥቁር እምነት» በተባለው ንዑስ-ክፍል አባላት መካከል ነበር። ሆኖም «ባለ ድረድሎክ ሁሉ ራስታ አይደለም፣ ራስታ ሁሉ ባለ ድረድሎክ አይደለም» በማለት የመንፈስና የልቡና ፍቅር ከጽጉሩ ይልቅ በአይነተኛነት እንደሚበልጥ ይናገራሉ። ጃንሆይ የእምነት አባት በመሆናቸው መጠን፣ ራስታዎች ባብዛኛው ሌሎች የሃይማኖት መሪዎች ወይም ጳጳሳት አይኖራቸውም። እንዲህ ያሉት መዋቅሮች በአለም ታሪክ ሲገኙ በጠላቶችም ሲበረዙ ታይተዋልና ይላሉ። በዚያው ፈንታ ሰዎች ሁሉ ቢያውቁትም ባያውቁትም የሰማዩ አባትና የምድራዊት እማማ ልጆች ሆነው እንደ ወንድማማችና እኅትማማች በመከባበር መኖር ይገባቸዋል ባዮች ናቸው። እያንዳንዱ ወንድም «ንጉሥ» ተብሎ በመንፈሱ ውስጥ ከአምላክ (ሥላሴ) ጸባይ ጋር መዋኸድ ስለሚገባ፣ በቃላቸው ራስታዎች «» (እኔ እና እኔ) ሲሉ፣ የተናጋሪውና የአምላኩ ውኅደት በራስታፋራይ መንፈስ ውስጥ ያመልከታሉ። እንዲሁም እያንዳንዱ ራስታ እኅት ወይም «ንግሥት» ደግሞ «» ትላለች። በ1953 ዓም አንዳንድ የራስታ ሽማግሌዎች ወደ ኢትዮጵያ አዲስ አበባ ተጉዘው ከጃንሆይ ጋራ ተገናኙ። ከ1958 ዓም ጀምሮ አንዳንድ ራስታዎች በሻሸመኔ ደርሰው አነስተኛ ርስት ተሰጥተዋል። በዚያም ዓመት ጃንሆይ እራሳቸው ወደ ጃማይካ ጉብኝት ሲያድርጉ፣ አንድ መቶ ሺህ ራስታዎች በአውሮፕላን ማረፊያው ለአምላካቸው የጋለ ሰላምታ ሰጡዋቸው። የዚሁም ጉብኝት መታሠቢያ ቀን እንደ በዓል ይከበራል። የራስታዎች አምልኮት ከብዙ ከበሮ፣ መዝሙር፣ የኢትዮጵያ ቀለማት (አረንጓዴ፣ ብጫ፣ ቀይ) በማሳየት፣ እና ካያን (እጸ ፋርስን) በፒፓዎች በማጨስ ይደረጋል። ከ1960 ዓም ጀምሮ ብዙ ራስታ ሙዚቀኞች አዲሱን «ሬጌ» ቄንጥ ወይም ዘርፍ አሰምተዋል፤ ከሁሉ ዝነኛ የሆነው ቦብ ማርሊ ሆኖዋል። ከጃንሆይ በቀር ምንም የተወሰነ ትምህርት መሪነት ባይኖራቸውም፣ ራስታዎች ባጠቃላይ መጽሐፍ ቅዱስን ይቀበላሉ፤ ይህም በኢትዮጵያ ከሚከበረው አዋልድ መጻሕፍት ክፍል ጭምር ይከበራል። በተጨማሪ ሕይወቴና የኢትዮጵያ እርምጃ እና ክብረ ነገሰት እንደ ቅዱሳን መጻሕፍት የሚያጥኑ ራስታዎች አሉ። በሰፊው በራስታፋራይ እምነቶች ዘንድ፣ ለወደፊት የተነበየው የእግዚአብሐር መንግሥት ከዋና ከተማው በኢትዮጵያ በመሲሃቸው ሥር ለዘላለም ይገዛል፤ የዓለሙም መደበኛ ቋንቋ ያንጊዜ አማርኛ ይሆናል። ባብዛኛው አጼ ኃይለ ሥላሴ እንደ ሞቱ አይቀበሉም፤ እግዚአብሔር አይሞትምና አሁን መሢህ በስውር ለባቢሎን ውድቀት ሰዓት እየጠበቁ ነው ይላሉ። ይህም ውድቀት ከብዙ አመታት በላይ ስለማይቀር፣ ባጠቃላይ እንደ ክርስትና ወይም እንደ ሌሎች ሃይማኖቶች ጽኑ መዋቅርና አስተዳደር ለመመሥረት ጊዜው አይገባም ይላሉ። ጃንሆይ እንዳስረዱትም የኅሊና ነጻነት እጅግ ይከበራል። እስከዚያው ድረስ የአሁኑ ባቢሎን መከራ ዘመን «አማጊዴዎን» (ቃሉ ከአርማ ጌዶን ተወስዶ) ይሉታል። የራስታፋራይ ወንድም ወይም እኅት ለመሆን መጀመርያው እርምጃ ባቢሎንን መተዉ ነው ብለው ያስተምራሉ። ራስታዎች ሁሉ ባይሆኑም ብዙዎቹ በምግብነት ሥጋ አይበሉም፣ የአትክልትን ምግብ ይመርጣሉ። ሌሎችም በሕገ ሙሴ ከተከለከሉት ሥጋዎች (በተለይም ከአሳማ) ቀርተዋል። ወደ ቤተ መቅደስ መሄዱ ሳይሆን ሰውነት እራሱ ቤተ መቅደስህ መቆጠር ይገባልና ይላሉ። የአመጋገብ ጉዳዮች እንደገና ከፍቅርና ሰላም ቁም ነገሮች ግን አይበልጡም። እንቅስቃሴው በጃማይካ እንደ ተደረጀ ቋንቋቸው ከእንግሊዝኛ የተለወጠ ቀበሌኛ ሊመስል ይችላል፤ ከ«» በቀር አያሌ «-» ያለባቸውን አዳዲስ ቃላት ፈጥረዋል። በኦሪት እንደሚገለጽና እንደ ሶምሶን የናዝራዊ ሥርዓት ለመፈጽም የሚምሉ አጥብቀው ከሥጋ፣ ከአረቄ ወይም ትምባሆ፣ ከመቀስ ወይም ሚዶ የሚርቁ ናቸው። ከተፈጥሮአዊ ካያ በቀር ሌላ አደንዛዥ አይነኩም። በራስተፋራይ እንቅስቃሴ ውስጥ በዓመታት ላይ አንዳንድ ተቃራኒ ክፍልፋዮች ወይም «ቤተሠቦች» ተነሥተዋል፤ ዋናዎቹም፦ ናያቢንጊ - ከአጼ ኃይለ ሥላሴ ወይም ከመጽሐፍ ቅዱስ ትምህርቶች ውጭ ካለው ሁሉ አጥብቀው የሚጠብቁ ናቸው። ቦቦ አሻንቲ - በትምህርታቸው የ«ሥላሴ» ትርጉም ጃንሆይ፣ ማርከስ ጋርቪ እና ሦስተኛው መሪያቸው ቻርልስ ኤድዋርድስ ሲሆን በሦስት መሲሆች አንድላይ የሚያምኑ ናቸው። አሥራ ሁለቱ ነገዶች - ከእስያ ሃይማኖቶች የተመላሽ-ትስብዕት (ሰምሳረ) ጽንሰ ሃሣብ ተቀብለው እራሳቸው ከጥንቱ እስራኤል ነገዶች ነፍሶች እንደ ተመለሱ ይላሉ። የ12 ነገዶቹም አከፋፈል በየፈረንጅ ወሩ በልደታቸው ወር ነው። ዛሬም ከጃማይካ ወይም ካካሪቢያን ውጭ ራስታዎች በመላው ዓለም አገራት በአሜሪካ፣ በአውሮፓ፣ በአፍሪካም ሆነ በእስያ በአውስትራሊያም ይገኛሉ።

3827

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%8B%E1%88%BA%E1%8A%95%E1%8C%8D%E1%89%B0%E1%8A%95%20%E1%8B%B2%E1%88%B2

ዋሺንግተን ዲሲ

ዋሽንግተን ዲሲ፣ በይፋ ዲስትሪክት ኦፍ ኮለምቢያ፣ በዘልማድ ዋሽንግተን ወይም ዲሲ በመባልም የሚታወቀው፣ ዋና ከተማ እና የየተባበሩት ግዛቶች የፌደራል ወረዳ ነው። በፖቶማክ ወንዝ ምሥራቃዊ ዳርቻ ላይ ትገኛለች፣ እሱም ደቡብ ምዕራብ እና ደቡብ ድንበሯን ከዩናይትድ ስቴትስ ቨርጂኒያ ግዛት ጋር ያዋስናል፣ እና ከዩናይትድ ስቴትስ የሜሪላንድ ግዛት በቀሪዎቹ ጎኖቹ የመሬት ድንበር ይጋራል። ከተማዋ የተሰየመችው ለጆርጅ ዋሽንግተን መስራች አባት እና የዩናይትድ ስቴትስ የመጀመሪያ ፕሬዝደንት ሲሆን የፌደራል ዲስትሪክት ስያሜ የወጣው ኮለምቢያ በተሰየመች የሀገሪቱ ሴት አካል ነው። የዩኤስ ፌደራል መንግስት መቀመጫ እና የበርካታ አለም አቀፍ ድርጅቶች ከተማ እንደመሆኗ መጠን ከተማዋ የአለም የፖለቲካ ዋና ከተማ ነች። በ2016 ከ20 ሚሊዮን በላይ ጎብኝዎችን በማየት በአሜሪካ ውስጥ በብዛት ከሚጎበኙ ከተሞች አንዷ ነች። የዩኤስ ሕገ መንግሥት በኮንግረስ ልዩ ስልጣን ስር ያለ የፌደራል ዲስትሪክት ይሰጣል። ስለዚህ ወረዳው የየትኛውም የአሜሪካ ግዛት አካል አይደለም (ወይም ራሱ አይደለም)። በጁላይ 16, 1790 የመኖሪያ ህጉን መፈረም በሀገሪቱ ምስራቅ የባህር ዳርቻ አቅራቢያ በፖቶማክ ወንዝ አጠገብ የሚገኝ ዋና ከተማ አውራጃ እንዲፈጠር አፅድቋል. የዋሽንግተን ከተማ የተመሰረተችው በ1791 እንደ ብሄራዊ ዋና ከተማ ሲሆን ኮንግረስ በ1800 የመጀመሪያውን ስብሰባ አካሄደ። በ1801 የሜሪላንድ እና የቨርጂኒያ አካል የነበረው ግዛት (የጆርጅታውን እና የአሌክሳንድሪያ ሰፈራዎችን ጨምሮ) በይፋ እውቅና አገኘ። እንደ ፌዴራል አውራጃ. እ.ኤ.አ. በ 1846 ኮንግረስ የአሌክሳንድሪያን ከተማ ጨምሮ በቨርጂኒያ የተከፈለውን መሬት መለሰ ። በ 1871 ለቀሪው የዲስትሪክቱ ክፍል አንድ ነጠላ ማዘጋጃ ቤት ፈጠረ. ከ1880ዎቹ ጀምሮ ከተማዋን ግዛት ለማድረግ ጥረቶች ነበሩ፣ይህ እንቅስቃሴ ከቅርብ አመታት ወዲህ እየተጠናከረ የመጣ እና የክልል ህግ በ2021 የተወካዮች ምክር ቤትን አፀደቀ። ከተማዋ በካፒቶል ሕንፃ ላይ ያተኮረ በአራት ክፍሎች የተከፈለች ሲሆን እስከ 131 የሚደርሱ ሰፈሮች አሉ። በ2020 የሕዝብ ቆጠራ መሠረት፣ 689,545 ሕዝብ አላት፣ ይህም በአሜሪካ ውስጥ 20ኛዋ በሕዝብ ብዛት የምትኖር ከተማ ያደርጋታል እና ከሁለት የአሜሪካ ግዛቶች የበለጠ የሕዝብ ብዛት ይሰጣታል፡ ዋዮሚንግ እና ቨርሞንት። ከሜሪላንድ እና ከቨርጂኒያ ሰፈር የመጡ ተሳፋሪዎች በስራ ሳምንት ውስጥ የከተማዋን የቀን ህዝብ ከአንድ ሚሊዮን በላይ ያሳድጋሉ።የዋሽንግተን ሜትሮፖሊታን አካባቢ፣ የሀገሪቱ ስድስተኛ ትልቁ (የሜሪላንድ፣ ቨርጂኒያ እና ዌስት ቨርጂኒያ ክፍሎችን ጨምሮ) በ2019 6.3 ይሆናል ተብሎ ይገመታል። ሚሊዮን ነዋሪዎች. ሦስቱ የዩኤስ የፌዴራል መንግሥት ቅርንጫፎች በአውራጃው ውስጥ ያተኮሩ ናቸው፡ ኮንግረስ (ህግ አውጪ)፣ ፕሬዚዳንቱ (አስፈጻሚ) እና ጠቅላይ ፍርድ ቤት (ዳኝነት)። ዋሽንግተን የበርካታ ብሔራዊ ሐውልቶች እና ሙዚየሞች መኖሪያ ናት፣ በዋነኛነት በናሽናል ሞል ላይ ወይም ዙሪያ። ከተማዋ 177 የውጭ ኤምባሲዎችን ያስተናግዳል እንዲሁም የበርካታ ዓለም አቀፍ ድርጅቶች ዋና መሥሪያ ቤት፣ የሠራተኛ ማህበራት፣ ለትርፍ ያልተቋቋሙ ድርጅቶች፣ የሎቢ ቡድኖች እና የሙያ ማህበራት፣ የዓለም ባንክ ቡድንን፣ ዓለም አቀፍ የገንዘብ ፈንድን፣ የአሜሪካ መንግስታት ድርጅትን፣ ናሽናል ጂኦግራፊያዊ ሶሳይቲ፣ የሰብአዊ መብት ዘመቻ፣ የአለም አቀፍ የፋይናንስ ኮርፖሬሽን እና የአሜሪካ ቀይ መስቀል። ከ1973 ጀምሮ በአካባቢው የተመረጠ ከንቲባ እና 13 አባላት ያሉት ምክር ቤት አውራጃውን አስተዳድረዋል። ኮንግረስ በከተማው ላይ የበላይ ስልጣን ይይዛል እና የአካባቢ ህጎችን ሊሽር ይችላል። የዲሲ ነዋሪዎች ድምጽ የማይሰጥ፣ ትልቅ ኮንግረስ ተወካይን ለተወካዮች ምክር ቤት ይመርጣሉ፣ ነገር ግን ወረዳው በሴኔት ውስጥ ውክልና የለውም። የዲስትሪክቱ መራጮች በ1961 በፀደቀው የዩናይትድ ስቴትስ ሕገ መንግሥት ሃያ ሦስተኛ ማሻሻያ መሠረት ሦስት ፕሬዚዳንታዊ መራጮችን ይመርጣሉ። በ17ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ አውሮፓውያን አካባቢውን ሲጎበኙ በፖቶማክ ወንዝ ዙሪያ ያሉ የተለያዩ የአልጎንኩዊያን ተናጋሪ የፒስካታዋይ ህዝቦች (ኮኖይ በመባልም የሚታወቁት) ጎሳዎች ይኖሩ ነበር። ናኮችታንክ በመባል የሚታወቀው አንድ ቡድን (በካቶሊክ ሚስዮናውያን ናኮስቲን ተብሎም ይጠራል) በአሁኑ ጊዜ በኮሎምቢያ ዲስትሪክት ውስጥ በአናኮስቲያ ወንዝ ዙሪያ ሰፈሮችን ጠብቋል። ከአውሮፓ ቅኝ ገዥዎች እና ከአጎራባች ጎሳዎች ጋር በተፈጠረ ግጭት የፒስካታዋይ ህዝብ ወደ ሌላ ቦታ እንዲዛወሩ አስገድዷቸዋል፣ አንዳንዶቹም በ1699 በፖይንት ኦፍ ሮክስ፣ ሜሪላንድ አቅራቢያ አዲስ ሰፈራ መስርተዋል። እ.ኤ.አ. በጥቅምት 6 በፔንስልቬንያ ሙቲን በ 1783 ወደ ፕሪንስተን ፣ ኒው ጀርሲ ፣ ኮንግረስ ለኮንግረሱ ቋሚ የመኖሪያ ቦታ በማክበር ከግምት ውስጥ ለመግባት እራሱን ወደ አጠቃላይ ኮሚቴ ወስኗል ። በማግስቱ የማሳቹሴትስ ኤልብሪጅ ጄሪ ተንቀሳቅሷል “ከዚህ ቀደም እንደተገለፀው ከወንዙ በአንዱ ላይ ተስማሚ አውራጃ መግዛት የሚቻል ከሆነ ለኮንግሬስ አገልግሎት የሚውሉ ሕንፃዎች በ አቅራቢያ በሚገኘው በዴላዌር ዳርቻ ወይም በፖቶማክ ፣ በጆርጅታውን አቅራቢያ እንዲገነቡ ተንቀሳቅሷል። ለፌዴራል ከተማ" ጄምስ ማዲሰን በጥር 23, 1788 በታተመው ፌዴራሊስት ቁጥር 43 ላይ አዲሱ የፌደራል መንግስት በብሄራዊ ካፒታል ላይ የራሱን ጥገና እና ደህንነትን ለመጠበቅ ስልጣን ያስፈልገዋል ሲል ተከራክሯል. የ 1783 ፔንስልቬንያ ሙቲኒ የብሄራዊ መንግስት አስፈላጊነት ላይ አፅንዖት ሰጥቷል. ለደህንነቱ ሲባል በየትኛውም ሀገር ላይ አለመተማመን. የሕገ መንግሥቱ አንቀጽ አንድ፣ ክፍል ስምንት “አውራጃ (ከአሥር ማይል ካሬ የማይበልጥ) በተወሰኑ ክልሎች መቋረጥ ምክንያት እና ኮንግረስ በመቀበል የአሜሪካ መንግሥት መቀመጫ ይሆናል” እንዲቋቋም ይፈቅዳል። ሆኖም ሕገ መንግሥቱ ለዋና ከተማው የሚሆን ቦታ አልገለጸም። አሁን የ1790 ስምምነት በመባል በሚታወቀው ማዲሰን፣ አሌክሳንደር ሃሚልተን እና ቶማስ ጀፈርሰን የፌደራል መንግስት በደቡባዊ ዩናይትድ ስቴትስ አዲሱን ብሄራዊ ዋና ከተማ ለመመስረት የእያንዳንዱን የአብዮታዊ ጦርነት እዳ እንደሚከፍል ተስማምተዋል። እ.ኤ.አ. ሐምሌ 9 ቀን 1790 ኮንግረስ በፖቶማክ ወንዝ ላይ ብሔራዊ ዋና ከተማ እንዲፈጠር የፈቀደውን የመኖሪያ ህጉን አፀደቀ ። ትክክለኛው ቦታ የሚመረጠው በፕሬዚዳንት ጆርጅ ዋሽንግተን ሲሆን እ.ኤ.አ. ጁላይ 16 ህጉን በፈረሙ። በሜሪላንድ እና ቨርጂኒያ ግዛቶች ከተበረከተ መሬት የተቋቋመው የፌደራል ወረዳ የመጀመሪያ ቅርፅ 10 ማይል (16 ኪሜ) የሚለካ ካሬ ነበር። ) በእያንዳንዱ ጎን፣ በድምሩ 100 ካሬ ማይል (259 ኪ.ሜ.2)። በግዛቱ ውስጥ ሁለት ቅድመ-ነባር ሰፈራዎች ተካተዋል፡ በ1751 የተመሰረተው የጆርጅታውን ወደብ ሜሪላንድ እና በ1749 የተቋቋመው የአሌክሳንድሪያ የወደብ ከተማ ቨርጂኒያ በ1791–92 በአንድሪው ኤሊኮት ስር ቡድን የኤሊኮትን ወንድሞች ጆሴፍን ጨምሮ እና ቤንጃሚን እና አፍሪካ-አሜሪካዊው የስነ ፈለክ ተመራማሪ ቤንጃሚን ባኔከር የፌደራል አውራጃ ድንበሮችን በመቃኘት የድንበር ድንጋዮችን በእያንዳንዱ ማይል ቦታ አስቀምጠዋል። ብዙዎቹ ድንጋዮች አሁንም ቆመዋል. ከጆርጅታውን በስተምስራቅ በፖቶማክ ሰሜናዊ ባንክ አዲስ የፌደራል ከተማ ተሰራ። በሴፕቴምበር 9፣ 1791 የዋና ከተማዋን ግንባታ የሚቆጣጠሩት ሦስቱ ኮሚሽነሮች ከተማዋን ለፕሬዝዳንት ዋሽንግተን ክብር ሲሉ ሰየሙት። በዚያው ቀን፣ የፌደራል ዲስትሪክት ኮሎምቢያ (የሴት የ"ኮሎምበስ" ዓይነት) ተባለ፣ እሱም በዚያን ጊዜ ለዩናይትድ ስቴትስ በብዛት ጥቅም ላይ የሚውል የግጥም ስም ነበር። ኮንግረስ በኖቬምበር 17, 1800 የመጀመሪያውን ስብሰባ አካሄደ. ኮንግረስ የ1801 የዲስትሪክት ኦፍ ኮሎምቢያ ኦርጋኒክ ህግን አጽድቆ ዲስትሪክቱን በይፋ አደራጅቶ መላውን ግዛት በፌዴራል መንግስት በብቸኛ ቁጥጥር ስር አድርጎታል። በተጨማሪም በዲስትሪክቱ ውስጥ ያለው ቦታ በሁለት አውራጃዎች ተደራጅቷል፡ የዋሽንግተን አውራጃ በምስራቅ (ወይም በሰሜን) በፖቶማክ እና በምዕራብ (ወይም በደቡብ) የአሌክሳንድሪያ ካውንቲ። ይህ ህግ ከፀደቀ በኋላ፣ በዲስትሪክቱ የሚኖሩ ዜጎች የሜሪላንድ ወይም የቨርጂኒያ ነዋሪ ተደርገው አይቆጠሩም፣ ይህም በመሆኑ በኮንግረስ ውስጥ ያላቸውን ውክልና አብቅቷል። በ 1812 ጦርነት ወቅት ማቃጠል እ.ኤ.አ. ኦገስት 24-25፣ 1814 የዋሽንግተን ቃጠሎ ተብሎ በሚታወቀው ወረራ የእንግሊዝ ጦር በ1812 ጦርነት ዋና ከተማዋን ወረረ። በጥቃቱ ወቅት ካፒቶል፣ ግምጃ ቤት እና ዋይት ሀውስ ተቃጥለው ወድመዋል። አብዛኛዎቹ የመንግስት ሕንፃዎች በፍጥነት ተስተካክለዋል; ነገር ግን ካፒቶል በወቅቱ በግንባታ ላይ የነበረ ሲሆን አሁን ባለው መልኩ እስከ 1868 ድረስ አልተጠናቀቀም. ተሃድሶ እና የእርስ በርስ ጦርነት በ1830ዎቹ የአውራጃው ደቡባዊ የአሌክሳንድሪያ ግዛት በከፊል በኮንግሬስ ቸልተኝነት ወደ ኢኮኖሚያዊ ውድቀት ገባ። የአሌክሳንድሪያ ከተማ በአሜሪካ የባሪያ ንግድ ውስጥ ትልቅ ገበያ ነበረች እና የባርነት ደጋፊ ነዋሪዎች በኮንግረስ ውስጥ አቦሊሽኒስቶች በአውራጃው ውስጥ ያለውን ባርነት ያቆማሉ ብለው ፈርተዋል ፣ ይህም ኢኮኖሚውን የበለጠ አሳዝኖታል። የአሌክሳንድሪያ ዜጎች ቨርጂኒያ አውራጃውን ለመመስረት የሰጠችውን መሬት እንድትመልስ ተማጽነዋል፣ ይህም ወደ ኋላ መመለስ በሚባል ሂደት። የቨርጂኒያ ጠቅላላ ጉባኤ በየካቲት 1846 የአሌክሳንድሪያን መመለስ ለመቀበል ድምጽ ሰጥቷል። በጁላይ 9, 1846 ኮንግረስ ቨርጂኒያ የሰጠችውን ግዛት በሙሉ ለመመለስ ተስማምቷል. ስለዚህ፣ የዲስትሪክቱ አካባቢ በመጀመሪያ በሜሪላንድ የተለገሰውን ክፍል ብቻ ያቀፈ ነው። የባርነት ደጋፊ የሆኑትን እስክንድርያውያንን ስጋት በማረጋገጥ፣ በ1850 የተደረገው ስምምነት በዲስትሪክቱ ውስጥ የባሪያ ንግድን ይከለክላል፣ ምንም እንኳን በራሱ ባርነት ባይሆንም። እ.ኤ.አ. በ 1861 የአሜሪካ የእርስ በርስ ጦርነት መፈንዳቱ የፌደራል መንግስት እንዲስፋፋ እና በዲስትሪክቱ ህዝብ ውስጥ ጉልህ የሆነ እድገት አስገኝቷል ፣ ብዙ ነፃ የወጡ ባሪያዎችን ጨምሮ። ፕሬዘደንት አብርሃም ሊንከን በ1862 የካሳ ነፃ ማውጣት ህግን ፈርመዋል፣ እሱም በኮሎምቢያ አውራጃ ባርነትን አብቅቶ ወደ 3,100 የሚጠጉ በባርነት የተያዙ ሰዎችን ነፃ ያወጣ፣ ከነጻ ማውጣት አዋጁ ከዘጠኝ ወራት በፊት። እ.ኤ.አ. በ 1868 ኮንግረስ ለዲስትሪክቱ አፍሪካዊ አሜሪካውያን ወንድ ነዋሪዎች በማዘጋጃ ቤት ምርጫ የመምረጥ መብት ሰጣቸው ። ማደግ እና መልሶ ማልማት በ1870 የዲስትሪክቱ ህዝብ ካለፈው ቆጠራ 75% ወደ 132,000 የሚጠጉ ነዋሪዎች አድጓል። ምንም እንኳን የከተማዋ እድገት ቢኖርም ዋሽንግተን አሁንም ቆሻሻ መንገዶች ነበሯት እና መሰረታዊ የንፅህና አጠባበቅ እጦት ነበር። አንዳንድ የኮንግረስ አባላት ዋና ከተማዋን ወደ ምዕራብ አቅጣጫ እንድታንቀሳቅስ ሀሳብ አቅርበዋል፣ ነገር ግን ፕሬዘዳንት ኡሊሴስ ኤስ ግራንት ይህን የመሰለ ሀሳብ ከግምት ውስጥ ለማስገባት ፍቃደኛ አልነበሩም። የሰሜን ዋሽንግተን እና የኋይት ሀውስ እይታ ከዋሽንግተን ሀውልት አናት በ1900ዎቹ መጀመሪያ ላይ ኮንግረሱ የዋሽንግተን እና የጆርጅታውን ከተሞች የግለሰብ ቻርተሮችን የሻረውን፣ የዋሽንግተን ካውንቲ የሻረው እና ለመላው የኮሎምቢያ ዲስትሪክት አዲስ የክልል መንግስት የፈጠረው የ1871 የኦርጋኒክ ህግን አጽድቋል። ከተሃድሶው በኋላ፣ ፕሬዘደንት ግራንት በ1873 አሌክሳንደር ሮቤይ ሼፐርድን የዲስትሪክት ኦፍ ኮሎምቢያ ገዥ አድርጎ ሾሙት። የዋሽንግተን ከተማን በእጅጉ የሚያሻሽሉ ትልልቅ ፕሮጀክቶችን ፈቀደ፣ ነገር ግን በመጨረሻ የዲስትሪክቱን መንግስት አፈረሰ። እ.ኤ.አ. በ 1874 ኮንግረስ የክልል መንግስትን በተሾሙ ሶስት አባላት ያሉት የኮሚሽነሮች ቦርድ ተክቷል ። የከተማዋ የመጀመሪያ በሞተር የሚንቀሳቀሱ የጎዳና ላይ መኪናዎች አገልግሎት መስጠት የጀመሩት በ1888 ነው። ከዋሽንግተን ከተማ የመጀመሪያ ድንበሮች ባሻገር በዲስትሪክቱ አካባቢዎች እድገት አስገኝተዋል። የዋሽንግተን የከተማ ፕላን በቀጣዮቹ አስርት ዓመታት ውስጥ በዲስትሪክቱ ውስጥ ተስፋፋ።[የጆርጅታውን የመንገድ ፍርግርግ እና ሌሎች የአስተዳደር ዝርዝሮች በ1895 ከህጋዊዋ የዋሽንግተን ከተማ ጋር ተዋህደዋል።ነገር ግን ከተማዋ ደካማ የመኖሪያ ቤት ሁኔታ ነበራት እና ህዝባዊ ስራዎች ተጨናንቀዋል። በ1900ዎቹ መጀመሪያ ላይ የ"ከተማ ውብ እንቅስቃሴ" አካል በመሆን የከተማ እድሳት ፕሮጀክቶችን በማካሄድ አውራጃው በብሔሩ ውስጥ የመጀመሪያዋ ከተማ ነበረች። እ.ኤ.አ. በ 1930 ዎቹ በአዲሱ ስምምነት ምክንያት የፌዴራል ወጪ መጨመር በዲስትሪክቱ ውስጥ አዳዲስ የመንግስት ሕንፃዎች ፣ መታሰቢያዎች እና ሙዚየሞች እንዲገነቡ ምክንያት ሆኗል ፣ ለአካባቢው ነዋሪዎች ለደህንነት እና ለትምህርት የሚሰጠውን ገንዘብ በመቀነስ "የእኔ ምርጫዎች ለኒገር ገንዘብ ለማውጣት አይቆሙም." ሁለተኛው የዓለም ጦርነት የመንግስት እንቅስቃሴን የበለጠ ጨምሯል, በዋና ከተማው ውስጥ የፌደራል ሰራተኞችን ቁጥር በመጨመር; እ.ኤ.አ. በ 1950 ፣ የዲስትሪክቱ ህዝብ ብዛት 802,178 ነዋሪዎች ከፍተኛ ደረጃ ላይ ደርሷል። የዜጎች መብቶች እና የቤት አገዛዝ ዘመን የዩናይትድ ስቴትስ ሕገ መንግሥት ሃያ ሦስተኛው ማሻሻያ እ.ኤ.አ. በ 1961 ጸድቋል ፣ ይህም አውራጃው በምርጫ ኮሌጅ ውስጥ ለፕሬዚዳንት እና ለምክትል ፕሬዝዳንት ምርጫ ሶስት ድምጾችን ሰጥቷል ፣ ግን አሁንም በኮንግረስ ውስጥ ምንም ድምጽ መስጠት አልቻለም ። የዜጎች መብት መሪ ዶ/ር ማርቲን ሉተር ኪንግ ጁኒየር ከተገደለ በኋላ ሚያዝያ 4 ቀን 1968 በአውራጃው ውስጥ ረብሻዎች ተቀስቅሰዋል፣ በዋናነት በ ፣ 14፣ 7 እና ኮሪደሮች፣ የጥቁሮች መኖሪያ ማዕከላት እና የንግድ አካባቢዎች. ከ13,600 የሚበልጡ የፌደራል ወታደሮች እና የዲ.ሲ. ጦር ብሄራዊ ጥበቃ አባላት ብጥብጡን እስኪያስቆሙ ድረስ ለሶስት ቀናት ብጥብጡ ቀጥሏል። ብዙ መደብሮች እና ሌሎች ሕንፃዎች ተቃጥለዋል; የመልሶ ግንባታው ግንባታ እስከ 1990ዎቹ መጨረሻ ድረስ አልተጠናቀቀም። እ.ኤ.አ. በ1973፣ ኮንግረስ ለዲስትሪክት ኦፍ ኮሎምቢያ የቤት ህግ ህግን አፅድቋል፣ ይህም ለዲስትሪክቱ ከንቲባ እና አስራ ሶስት አባላት ያሉት ምክር ቤት ያቀርባል። እ.ኤ.አ. በ 1975 ዋልተር ዋሽንግተን ለመጀመሪያ ጊዜ የተመረጠ እና የመጀመሪያው ጥቁር የዲስትሪክቱ ከንቲባ ሆነ። የመሬት አቀማመጥ እና አካባቢ ዋሽንግተን ዲሲ በዩኤስ ምስራቅ የባህር ጠረፍ መካከለኛ አትላንቲክ ክልል ውስጥ ትገኛለች። በዲስትሪክት ኦፍ ኮሎምቢያ ዳግም ለውጥ ምክንያት፣ ከተማዋ በድምሩ 68.34 ካሬ ማይል (177 ኪ.ሜ.2) ያላት ሲሆን ከዚህ ውስጥ 61.05 ካሬ ማይል (158.1 ኪ.ሜ.2) መሬት እና 7.29 ካሬ ማይል (18.9 ኪ.ሜ.2) ውሃ ነው። ድስትሪክቱ በሰሜን ምዕራብ በሞንትጎመሪ ካውንቲ ሜሪላንድ ይዋሰናል። የፕሪንስ ጆርጅ ካውንቲ, ሜሪላንድ ወደ ምስራቅ; አርሊንግተን ካውንቲ, ቨርጂኒያ ወደ ምዕራብ; እና አሌክሳንድሪያ፣ ቨርጂኒያ ወደ ደቡብ። ዋሽንግተን ዲሲ ከባልቲሞር 38 ማይል (61 ኪሜ) ከፊላደልፊያ 124 ማይል (200 ኪሜ) እና ከኒውዮርክ ከተማ 227 ማይል (365 ኪሜ) ይርቃል። የዋሽንግተን ዲሲ የሳተላይት ፎቶ በኢዜአ የፖቶማክ ወንዝ ደቡባዊ ባንክ የዲስትሪክቱን ድንበር ከቨርጂኒያ ጋር የሚዋሰን ሲሆን ሁለት ዋና ዋና ገባር ወንዞች አሉት፡ የአናኮስቲያ ወንዝ እና ሮክ ክሪክ። ቲበር ክሪክ፣ በአንድ ወቅት በናሽናል ሞል በኩል ያለፈው የተፈጥሮ የውሃ ​​መስመር፣ በ1870ዎቹ ሙሉ በሙሉ ከመሬት በታች ተዘግቶ ነበር። ክሪኩ ከ1815 እስከ 1850ዎቹ ድረስ በከተማይቱ በኩል ወደ አናኮስቲያ ወንዝ እንዲያልፍ የሚያስችለውን አሁን የተሞላውን የዋሽንግተን ሲቲ ካናል የተወሰነ ክፍል ፈጠረ። የቼሳፔክ እና የኦሃዮ ካናል በጆርጅታውን ይጀምራል እና በ19ኛው ክፍለ ዘመን በዋሽንግተን ሰሜናዊ ምዕራብ ጫፍ በአትላንቲክ የባህር ሰሌዳ የውድቀት መስመር ላይ የሚገኘውን የፖቶማክ ወንዝ ትንሹን ፏፏቴ ለማለፍ ጥቅም ላይ ውሏል። በዲስትሪክቱ ውስጥ ያለው ከፍተኛው የተፈጥሮ ከፍታ 409 ጫማ (125 ሜትር) ከባህር ጠለል በላይ በፎርት ሬኖ ፓርክ በላይኛው ሰሜናዊ ምዕራብ ዋሽንግተን ይገኛል። ዝቅተኛው ነጥብ በፖቶማክ ወንዝ ላይ የባህር ከፍታ ነው. የዋሽንግተን ጂኦግራፊያዊ ማእከል በ 4 ኛ እና ኤል ጎዳና መገናኛ አጠገብ ነው። ዲስትሪክቱ 7,464 ኤከር (30.21 ኪ.ሜ.2) የፓርክ መሬት፣ ከከተማዋ አጠቃላይ ስፋት 19% ያህሉ እና ከፍተኛ ጥግግት ካላቸው የአሜሪካ ከተሞች መካከል ሁለተኛው ከፍተኛው መቶኛ አለው። ይህ ምክንያት በዩናይትድ ስቴትስ ውስጥ ካሉት 100 በሕዝብ ብዛት ካላቸው ከተሞች ውስጥ በፓርኮች ስርዓት በ2018 ደረጃ ለፓርኮች ተደራሽነት እና ጥራት በሀገሪቱ በሦስተኛ ደረጃ እንድትገኝ ዋሽንግተን ዲሲን አስተዋጽዖ አድርጓል ሲል ለትርፍ ያልተቋቋመ ትረስት ፎር የህዝብ መሬት ገልጿል። ዋሽንግተን በምሽት ከሰማይ ታየች። የብሔራዊ ፓርክ አገልግሎት አብዛኛው 9,122 ኤከር (36.92 ኪ.ሜ.2) በዩኤስ መንግስት ባለቤትነት የተያዘውን የከተማ መሬት ያስተዳድራል። የሮክ ክሪክ ፓርክ 1,754-2) በሰሜን ምዕራብ ዋሽንግተን ውስጥ የሚገኝ የከተማ ደን ሲሆን ከተማዋን ለሁለት በሚከፋፍል ጅረት ሸለቆ በኩል 9.3 ማይል (15.0 ኪሜ) ይዘልቃል። እ.ኤ.አ. በ1890 የተመሰረተው የሀገሪቱ አራተኛው አንጋፋ ብሄራዊ ፓርክ ሲሆን የተለያዩ የእፅዋት እና የእንስሳት ዝርያዎች መገኛ ሲሆን ራኮን፣ አጋዘን፣ ጉጉት እና ኮዮት ይገኙበታል። ሌሎች የብሔራዊ ፓርክ አገልግሎት ንብረቶች የ ብሔራዊ ታሪካዊ ፓርክ፣ ብሔራዊ የገበያ ማዕከል እና መታሰቢያ ፓርኮች፣ ቴዎዶር ሩዝቬልት ደሴት፣ ኮሎምቢያ ደሴት፣ ፎርት ዱፖንት ፓርክ፣ ሜሪዲያን ሂል ፓርክ፣ ኬኒልዎርዝ ፓርክ እና የውሃ ውስጥ አትክልት ስፍራዎች እና አናኮስያ ፓርክ ያካትታሉ። የዲ.ሲ. የፓርኮች እና መዝናኛ መምሪያ የከተማዋን 900 ኤከር (3.6 ኪሜ 2) የአትሌቲክስ ሜዳዎችና የመጫወቻ ሜዳዎች፣ 40 የመዋኛ ገንዳዎች እና 68 የመዝናኛ ማዕከላትን ይጠብቃል። የዩኤስ የግብርና ዲፓርትመንት 446-2) የአሜሪካ ብሔራዊ አርቦሬተም በሰሜን ምስራቅ ዋሽንግተን ይሠራል። የአየር ንብረት ዋሽንግተን እርጥበታማ የአየር ንብረት ቀጠና ውስጥ ትገኛለች ()። የትሬዋርታ ምደባ እንደ ውቅያኖስ የአየር ንብረት (ዶ) ይገለጻል። ክረምት ብዙውን ጊዜ በቀላል በረዶ ይቀዘቅዛል ፣ እና ክረምቱ ሞቃት እና እርጥብ ነው። አውራጃው በእጽዋት ጠንካራነት ዞን 8 ሀ በመሃል ከተማ አቅራቢያ እና ዞን 7 ለ በከተማው ውስጥ ሌላ ቦታ ላይ ነው, ይህም እርጥብ የአየር ንብረት መኖሩን ያሳያል. የዩኤስ ካፒቶል በበረዶ ተከቧል ፀደይ እና መኸር ለመሞቅ ቀላል ናቸው ፣ ክረምቱ ቀዝቃዛ ሲሆን አመታዊ የበረዶ ዝናብ በአማካይ 15.5 ኢንች (39 ሴ.ሜ) ነው። የክረምቱ የሙቀት መጠን ከታህሳስ አጋማሽ እስከ ፌብሩዋሪ አጋማሽ ድረስ በአማካይ ወደ 38 ° (3 ° ሴ) አካባቢ። ነገር ግን ከ60°) በላይ ያለው የክረምት ሙቀት ብዙም የተለመደ አይደለም። ክረምቱ ሞቃት እና እርጥብ ሲሆን የጁላይ እለታዊ አማካኝ 79.8°) እና አማካኝ ዕለታዊ አንጻራዊ የእርጥበት መጠን 66% ሲሆን ይህም መጠነኛ የሆነ የግል ምቾት ያመጣል። የሙቀት ጠቋሚዎች በበጋው ከፍታ ላይ በመደበኛነት ወደ 100 ዲግሪ ፋራናይት (38 ዲግሪ ሴንቲ ግሬድ) ይቀርባሉ። በበጋው ውስጥ ያለው ሙቀት እና እርጥበት ጥምረት በጣም ተደጋጋሚ ነጎድጓዳማዎችን ያመጣል, አንዳንዶቹም አልፎ አልፎ በአካባቢው አውሎ ነፋሶችን ይፈጥራሉ. አውሎ ነፋሶች በዋሽንግተን ላይ በአማካይ በየአራት እና ስድስት ዓመታት አንድ ጊዜ ይነካል ። በጣም ኃይለኛ አውሎ ነፋሶች "" ይባላሉ, ይህም ብዙውን ጊዜ በምስራቅ የባህር ዳርቻ ትላልቅ ክፍሎች ላይ ተጽዕኖ ያሳድራል. እ.ኤ.አ. ከጥር 27 እስከ 28 ቀን 1922 ከተማዋ 28 ኢንች (71 ሴ.ሜ) የበረዶ ዝናብ አግኝታለች ፣ ይህም በ 1885 ኦፊሴላዊ ልኬቶች ከጀመሩበት ጊዜ ጀምሮ ትልቁ የበረዶ አውሎ ንፋስ ነው። በወቅቱ በተቀመጡት ማስታወሻዎች መሰረት ከተማዋ ከ30 እስከ 36 ኢንች (76 እና 91 ሴ.ሜ) በጥር 1772 ከበረዶ አውሎ ንፋስ. እ.ኤ.አ. በ2007 በብሔራዊ የቼሪ አበባ ፌስቲቫል በቲዳል ተፋሰስ ላይ የሚታየው የዋሽንግተን ሀውልት አውሎ ነፋሶች (ወይም ቀሪዎቻቸው) በበጋ መጨረሻ እና በመኸር መጀመሪያ ላይ አልፎ አልፎ አካባቢውን ይከታተላሉ። ሆኖም፣ ዋሽንግተን ሲደርሱ ብዙ ጊዜ ደካማ ይሆናሉ፣ ይህም በከፊል የከተማዋ መሀል አካባቢ ነው። የፖቶማክ ወንዝ ጎርፍ ግን ከፍተኛ ማዕበል፣ አውሎ ንፋስ እና የውሃ ፍሳሽ ጥምረት በጆርጅታውን ሰፈር ከፍተኛ የንብረት ውድመት ማድረጉ ይታወቃል። በዓመቱ ውስጥ ዝናብ ይከሰታል. ከፍተኛው የተመዘገበው የሙቀት መጠን 106°) በነሐሴ 6፣ 1918 እና በጁላይ 20፣ 1930 ነበር። ዝቅተኛው የሙቀት መጠን -15°) በየካቲት 11፣ 1899፣ ልክ በፊት፣ እ.ኤ.አ. የ 1899 ታላቁ የበረዶ አውሎ ንፋስ በተለመደው አመት፣ ከተማዋ በአማካይ ወደ 37 ቀናት በ90 ዲግሪ ፋራናይት (32°ሴ) እና 64 ምሽቶች ከቅዝቃዜ ምልክት (32° ወይም 0°) በታች። በአማካይ፣ የመጀመሪያው ቀን በትንሹ ወይም ከዚያ በታች ቅዝቃዜ ያለው ህዳር 18 ሲሆን የመጨረሻው ቀን መጋቢት 27 ነው። የከተማ ገጽታ ዋሽንግተን ዲሲ የታቀደ ከተማ ነች። እ.ኤ.አ. በ1791 ፕሬዘዳንት ዋሽንግተን ፒየር (ፒተር) ቻርለስ ኤል ኤንፋንት የተባለውን የፈረንሳይ ተወላጅ አርክቴክት እና የከተማ ፕላነር አዲሷን ዋና ከተማ እንዲቀርፅ አዘዘ። የከተማውን እቅድ ለማውጣት እንዲረዳው ስኮትላንዳዊ ቀያሽ አሌክሳንደር ራልስተንን ጠየቀ። የ ፕላን ከአራት ማዕዘኖች የሚወጡ ሰፋፊ መንገዶችን እና መንገዶችን አቅርቧል፣ ይህም ለክፍት ቦታ እና ለመሬት አቀማመጥ። ዲዛይኑን ቶማስ ጀፈርሰን በላከው እንደ ፓሪስ፣ አምስተርዳም፣ ካርልስሩሄ እና ሚላን ባሉ ከተሞች እቅዶች ላይ ተመስርቷል። የ ንድፍ እንዲሁ በአትክልት ስፍራ የተሸፈነ "ታላቅ ጎዳና" በግምት 1 ማይል (1.6 ኪሜ) ርዝማኔ እና 400 ጫማ (120 ሜትር) ስፋት ያለው አሁን ናሽናል ሞል በሆነው አካባቢ ነበር። ፕሬዝዳንት ዋሽንግተን የዋና ከተማዋን ግንባታ እንዲቆጣጠሩ ከተሾሙት ሶስት ኮሚሽነሮች ጋር በተፈጠረው ግጭት ምክንያት ኤልንፋንት በማርች 1792 አሰናበቷት። ከ ጋር ከተማዋን በመቃኘት ይሰራ የነበረው አንድሪው ኢሊኮት ዲዛይኑን የማጠናቀቅ ኃላፊነት ተሰጥቶት ነበር። ምንም እንኳን ኤሊኮት በመጀመሪያዎቹ እቅዶች ላይ ማሻሻያ ቢያደርግም—በአንዳንድ የመንገድ ቅጦች ላይ ለውጦችን ጨምሮ—ኤል ኤንፋንት አሁንም ለከተማዋ አጠቃላይ ዲዛይን እውቅና ተሰጥቶታል። ከመሬት ደረጃ የሚታየው ረዥም ሕንፃ። በዱፖንት ክበብ ሰፈር ውስጥ ባለ 12 ፎቅ የካይሮ አፓርትመንት ሕንፃ ግንባታ የግንባታ ከፍታ ገደቦችን አነሳሳ። በ20ኛው ክፍለ ዘመን መጀመሪያ ላይ፣ የኤልኤንፋንት ታላቅ ብሄራዊ ዋና ከተማ ራዕይ በብሔራዊ ሞል ላይ ያለውን የባቡር ጣቢያን ጨምሮ በደሳሳ ሰፈሮች እና በዘፈቀደ በተቀመጡ ህንፃዎች ተበላሽቷል። ኮንግረስ የዋሽንግተንን ሥነ ሥርዓት አስኳል የማስዋብ ኃላፊነት የተሰጠው ልዩ ኮሚቴ አቋቋመ። የማክሚላን ፕላን በመባል የሚታወቀው በ1901 የተጠናቀቀ ሲሆን የካፒቶል ሜዳዎችን እና ናሽናል ሞልን እንደገና ማስዋብ፣ የተጎሳቆሉ አካባቢዎችን ማጽዳት እና አዲስ ከተማ አቀፍ የፓርክ ስርዓት መዘርጋትን ያካትታል። ዕቅዱ የ የታሰበውን ንድፍ በእጅጉ ጠብቆታል ተብሎ ይታሰባል። የጆርጅታውን ሰፈር በፌዴራል መሰል ታሪካዊ ተራ ቤቶች ይታወቃል። ከፊት ለፊት ያለው የ19ኛው ክፍለ ዘመን ቼሳፔክ እና ኦሃዮ ቦይ ነው። በህግ የዋሽንግተን ሰማይ መስመር ዝቅተኛ እና ሰፊ ነው። እ.ኤ.አ. የ 1910 የፌዴራል የህንፃዎች ከፍታ ህግ ከ 20 ጫማ (6.1 ሜትር) ጋር ከተጠጋው የመንገድ ስፋት የማይበልጡ ሕንፃዎችን ይፈቅዳል። ምንም እንኳን ብዙ ሰዎች ቢያምኑም፣ የዲስትሪክቱ ረጅሙ መዋቅር ሆኖ በቆየው የዩናይትድ ስቴትስ ካፒቶል ሕንፃ ወይም 555 ጫማ (169 ሜትር) ዋሽንግተን ሐውልት ላይ ሕንፃዎችን የሚገድብ ሕግ የለም። የከተማው አመራሮች የከፍታ መገደቡን አውራጃው በከተማ ዳርቻ መስፋፋት ምክንያት የሚፈጠሩ የመኖሪያ ቤቶች እና የትራፊክ ችግሮች ውሱን የሆነበት ዋና ምክንያት ነው ሲሉ ተችተዋል። ዲስትሪክቱ በአራት ኳድራንት እኩል ያልሆነ ቦታ የተከፈለ ነው፡ ሰሜን ምዕራብ ()፣ ሰሜን ምስራቅ ()፣ ደቡብ ምስራቅ () እና ደቡብ ምዕራብ ()። አራት ማዕዘኖቹን የሚይዙት መጥረቢያዎች ከዩኤስ ካፒቶል ሕንፃ ይወጣሉ. ሁሉም የመንገድ ስሞች አካባቢቸውን ለመጠቆም የኳድራንት ምህጻረ ቃልን ያካትታሉ እና የቤት ቁጥሮች በአጠቃላይ ከካፒቶል ርቀው ከሚገኙት ብሎኮች ብዛት ጋር ይዛመዳሉ። አብዛኛዎቹ ጎዳናዎች በፍርግርግ ስርዓተ-ጥለት የተቀመጡት ከምስራቅ - ምዕራብ ጎዳናዎች በፊደል የተሰየሙ (ለምሳሌ ፣ ሲ ስትሪት ) ፣ ሰሜን - ደቡብ ጎዳናዎች በቁጥር (ለምሳሌ ፣ 4) እና ሰያፍ መንገዶች ፣ አብዛኛዎቹ በክልሎች የተሰየሙ ናቸው። . የዋሽንግተን ከተማ በሰሜን በ (በ1890 ፍሎሪዳ ጎዳና ተብሎ ተሰየመ)፣ ወደ ምዕራብ ሮክ ክሪክ እና በምስራቅ የዋሽንግተን ጎዳና ፍርግርግ የአናኮስቲያ ወንዝ የተዘረጋ ሲሆን በተቻለ መጠን በአውራጃው ከ 1888 ጀምሮ ተዘረጋ። የጆርጅታውን ጎዳናዎች በ1895 ተሰይመዋል። በተለይም እንደ ፔንስልቬንያ አቬኑ—ዋይት ሀውስን ከካፒቶል ጋር የሚያገናኘው እና ኬ ጎዳና—የብዙ የሎቢ ቡድኖች ቢሮዎችን የያዘው አንዳንድ ጎዳናዎች ትኩረት የሚስቡ ናቸው። ሕገ መንግሥታዊ ጎዳና እና የነጻነት ጎዳና፣ በናሽናል ሞል በሰሜን እና በደቡብ በኩል፣ በቅደም ተከተል፣ የብዙ የዋሽንግተን ታዋቂ ሙዚየሞች፣ የስሚዝሶኒያን ተቋም ህንጻዎች፣ የብሔራዊ ቤተ መዛግብት ህንፃን ጨምሮ መኖሪያ ናቸው። ዋሽንግተን 177 የውጭ ኤምባሲዎችን ያስተናግዳል፣ በውጭ ሀገራት ባለቤትነት ከተያዙት ከ1,600 በላይ የመኖሪያ ንብረቶች ውጭ ወደ 297 የሚጠጉ ሕንፃዎችን ያቀፈች ሲሆን ከእነዚህም አብዛኛዎቹ የኢምባሲ ረድፍ ተብሎ በሚታወቀው የማሳቹሴትስ ጎዳና ክፍል ነው። የዋሽንግተን አርክቴክቸር በጣም ይለያያል። በአሜሪካ የስነ-ህንፃ ኢንስቲትዩት እ.ኤ.አ. በ 2007 “የአሜሪካ ተወዳጅ አርክቴክቸር” ደረጃ ከያዙት 10 ምርጥ ሕንፃዎች ውስጥ ስድስቱ በኮሎምቢያ ዲስትሪክት ውስጥ ይገኛሉ፡ ዋይት ሀውስ፣ ዋሽንግተን ብሄራዊ ካቴድራል፣ የቶማስ ጀፈርሰን መታሰቢያ፣ የዩናይትድ ስቴትስ ካፒቶል፣ የሊንከን መታሰቢያ ፣ እና የቬትናም የቀድሞ ወታደሮች መታሰቢያ። የኒዮክላሲካል፣ የጆርጂያ፣ የጎቲክ እና የዘመናዊው የስነ-ህንጻ ቅጦች ሁሉም በዋሽንግተን ውስጥ በእነዚያ ስድስቱ መዋቅሮች እና ሌሎች በርካታ ታዋቂ ህንጻዎች መካከል ተንጸባርቀዋል። ለየት ያሉ ሁኔታዎች በፈረንሳይ ሁለተኛ ኢምፓየር ዘይቤ እንደ የአይዘንሃወር ሥራ አስፈፃሚ ቢሮ ሕንፃ ያሉ ሕንፃዎችን ያካትታሉ። የሜሪዲያን ሂል ፓርክ ከጣልያን ህዳሴ መሰል አርክቴክቸር ጋር ተንሸራታች ፏፏቴ ይዟል። የዋሽንግተን ሜትሮ ጣቢያዎች ውስጠኛ ክፍል በብሩታሊዝም በጠንካራ ተጽዕኖ የተነደፉ ናቸው። በሌሊት የዋሽንግተን ዲሲ የሰማይ መስመር፣ በጥንታዊ ተመስጧዊ የሆኑ ምልክቶችን በማሳየት ላይ። ከዋሽንግተን መሃል ከተማ ውጭ፣ የስነ-ህንፃ ቅጦች የበለጠ የተለያዩ ናቸው። ታሪካዊ ሕንፃዎች በዋነኝነት የሚነደፉት በ እና በተለያዩ የቪክቶሪያ ቅጦች ውስጥ ነው. የመጋዘፊያ ቤቶች በተለይ ከርስ በርስ ጦርነት በኋላ በተዘጋጁ አካባቢዎች ጎልተው የሚታዩ ሲሆን በተለምዶ የፌደራሊዝም እና የቪክቶሪያን ዲዛይኖችን በመከተል የጆርጅታውን የድሮ ስቶን ቤት በ1765 ተገንብቶ በከተማው ውስጥ እጅግ ጥንታዊው የመጀመሪያ ህንፃ ያደርገዋል። በ1789 የተመሰረተው የጆርጅታውን ዩኒቨርሲቲ የሮማንስክ እና የጎቲክ ሪቫይቫል ስነ-ህንፃ ድብልቅን ያሳያል።የሮናልድ ሬገን ህንፃ በዲስትሪክቱ ውስጥ ትልቁ ህንፃ ሲሆን በአጠቃላይ ወደ 3.1 ሚሊዮን ካሬ ጫማ ስፋት አለው። ዋና ከተሞች የአሜሪካ ከተሞች ዋሺንግተን ዲሲ

9599

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%B0%E1%88%A8%E1%89%B5%20%E1%8B%98

ተረት ዘ

ዘላለም ከመፍሳት አንዴ መቅዘን ዘመነ ግልምቢጥ ውሻ ወደ ሰርዶ አህያ ወደ ሊጥ ዘመነ ግርምቢጥ ውሻ ወደ ሰርዶ አህያ ወደ ሊጥ ዘመን እንደንጉሱ አውድማ እንደንፋሱ ዘመን የሚወልደውን ንጉስ የሚፈርደውን ዘመን የሚወልደውን ንጉስ የሚፈርደውን የሚያውቅ የለም ዘመን የሰጠው ቅል ድንጋይ ይሰብራል ዘመን የወለደው ንጉስ የወደደው ዘመን ያነሳው ቅል ድንጋይ ይሰብራል ዘመደ ብዙ ጠላሽ ቀጭን ነው ዘመደ ብዙ ጠላው ቀጭን ነው ዘመዱን ያማ ገማ ዘመዱን ያማ ለራሱ ገማ ዘመዱን ያማ እራሱ ገማ ዘመድ ሲጣላ ያረክሳል ዘመድ ሲፈራ ላሊበላ ሲኮራ ዘመድ በዘመዱ አይጨክንም ሆዱ ዘመድ ቢረዳዳ ችግርም ባልጎዳ ዘመድ ቢረዳዳ ችግርም አይጎዳ ዘመድና መድሀኒት የተቸገሩ ለት ዘመድና መድሀኒት በተቸገረ ቀን ይፈለጋል ዘመድና ሚዛን ከወገብ ይይዛል ዘመድና እሳት በሩቅ ዘመድና ሳንቲም ከመንገድ ወድቀው ሳንቲሙን አነሱ ዘመድን ጥለው ዘመድና ዋንጫ እያለቀሰ ይመጣ ዘመድና ገንዘብ ሳያስቡት ይገኛል ዘመድና ፍየል ቤት አጥፊ ነው ዘመድን ከዘመድ ጋር ማማት ዳቦ እንደመግመጥ ነው ዘመድን ከዘመድ ጋር ማማት ጮማ እንደመቁረጥ ይቆጠራል ዘመድን የሚወጉበት ጦር ጀንፎው አይለቀቅም ዘመድን የሚወጉበት ጦር ጅንፎው አይለቀቅም ዘመድ ከዘመዱ አህያ ካመዱ ዘመድ ያረጀ በልቶ ያፈጀ ዘመዶችዋ ሁሉ ይሏታል ግንድ አልብስ ዘምቶ ተወረሰ ዘምቶ ያረጀ በልቶ ያፈጀ ዘረፋና ቀን ካልተሻሙበት ያልቃል ዘሩ የጣቴ ምድሩ ያባቴ ዘር ልትበደር ሂዳ እህል ሲሸት መጣች ዘር ከልጓም ይስባል ዘር ከልጓም ይጠቅሳል ዘር ከልጓም ይስባል ዘር ከበረከት ትውልድ ከምርቃት ዘርቶ መቃም ወልዶ መሳም ዘርቶ ያልበላ አምላክን ጠላ ዘር የጣቴ ምድሩ ያባቴ ዘባራቂ ላባ ቀረሽ እብድ አስተኔ ዘባራቂ ይወዳል ምራቂ ዘቅዝቀው ቢቀብሩት ቀና ብሎ አደገ ዘንዶ የዳገት በረዶ ዘንጋዳ ከቆረጡት አገዳ ሚስት ከፈቷት እዳ ዘንጋዳ ተቆረጡት አገዳ እዳኛ ከደረሱ እዳ ዘንጋዳና ወታደር በመከር ጊዜ ይታይ ነበር ዘንጋዳ የገለበጠ አባቱን የገላመጠ ዘንዶ የዳገት በረዶ ዘንግ ከተተከለ ልብ ተከፈለ ዘኬውን ሲቋጥር አነቀው ነብር ዘጠኝም ቢታለብ ለኔ ያው ገሌ ነው ዘጠኝ ሞት መጣ ቢሉት አንዱን ግባ በለው ዘጠኝ ሞት መጣ ቢሉት አንዱን ግባ በለው አለ ዘጠኝ ሞት መጣ ቢሉት አንዱን ግባ በለው አለው ዘጠኝ ጠጥቶ አስረኛውን የወደደ በሙሉ ነደደ ዘጠኝ ጠጥቶ አስር የወደደ በሙሉ ተናደ ዘጥ ዘጥ አቁማዳ ቂጥ ዘገየች ከረመች ቆይታ መጣች ዘፈን በበገና ነገር በዋና ዘፈን በከበሮ አዋጅ በደበሎ ዘፈን በገና ነገር በዋና ዘፈን አለ በገና ነገር አለ በዋና ዘፈን አለ በገና ነገር አለ ዋና ዘፍኖ አያምር እንኳን አልቅሶ ዛሬ ጠምቃ ፈጀችው ጠልቃ ጠልቃ ዛሬ የትላንት ነገ ነበረች ዛሬ ደግሞ የነገ ትላንት ትሆናለች ዛር ልመና ሳይያዙ ገና ከተያዙ ብዙ ነው መዘዙ ዛብ የሌለው ፈረሰኛ ምሳ የሌለው ኮሰኛ ዛፍ ሲወድቅ ከግንዱ ሰው ሲቸገር ከዘመዱ ዛፍ በሌለበት እንቧጮ አድባር ይሆናል ዛፍ እራሱን ያውቃል ዛፍ ዝናብ ያስጥላል ትልቅ ሰው ከዳ ያስጥላል ዛፍ ያለቅርንጫፍ አይደምቅም ሰው ያለሰው አይከበርም ዛፎች ቢጠፉ ቁጥቋጦች ተሰለፉ ዛፎች ቢጠፉ ቁጥቋጦች ዛፎች ነን አሉ ዛፎች አለቁ እና ግራሮች ዛፍ ሆኑ ዜማ በሀሌ ነገር በምሳሌ ዝሆኑ ሳለ ዱካውን ዝሆን ለቀንድ ባላባት ለትውልድ ዝሆን ማለት ከሞኝ ያስቆጥራል ዝሆንም ለሆዱ ድምቢጥም ለሆዱ ወደ ወንዝ ወረዱ ዝሆን ቂጡን ተማምኖ ግንድ ይውጣል ዝሆን ቢያንቀላፋ ዛፍ ተደግፎ ነው ዝሆን እንሆት ፍለጋው ወዴት ዝሆን እንሆ ፍለጋው ወዴት ዝሆን ጥርሱን አዝመራ ገብሱን ዝሆንና ዝሆን ቢጣሉ የሚጎዳው ሳሩ ዝሆን የዋለችበትን ትመስላለች ዝም ባለ አፍ ዝምብ አይገባበትም ዝም ብትል ባትከበርም ችላ ትባልበታለህ ዝምታ ለበግም አልበጃት አስራ ሁለት ሆና አንድ ነብር ፈጃት ዝምታ ራሱ መልስ ነው ዝምታ ራሱን የቻለ መልስ ነው ዝምታ ወርቅ ነው ዝምታ ወርቅ ነው መናገር ብር ነው ዝም አይነቅዝም ዝም ያለ ተንኮለኛ ይመስላል እንብላ ያለ ስስታም ይመስላል ዝርክርክ ከወንፊት የባሰ ዝክዝክ ዝቅ ቢል ከገብርዬ ከፍ ቢል ከዚያ ሰውዬ ዝባድን ከውሻ እምነትን ከባለጌ አትሻ ዝናር የሌለው ነፍጠኛ አለንጋ የሌለው ፈረሰኛ ዝናብ ለዘር ጠል ለመከር ዝናብ ለዘር ጠል ለመኸር ዝናብ ሊጥል ሲል ይነፋፍሳል ዝናብ ሊጥል ሲል ይነፍሳል ዝናብ ሲያባራ ከዋሻ ምን ሊሻ ዝናብ ሲያባራ ዋሻ ምን ያሻ ዝናብ ሳይመጣ ሁሉ ቤት እንግዳ ባይመጣ ሁሉ ሴት ዝናብ ሳይመጣ ገና የውሀን መንገድ መጥረግ ደህና ዝናብ ከደመና ነገር ከዋና ዝናብ ካልጣለ ሁሉ ቤት እንግዳ ካልመጣ ሁሉ ሴት ዝናብ ካባራ ወደ ዋሻ ዝናብና ልጅ ሲጠሉት ያከብር ዝናብ ዘነበ ቢለው ከደጅህ እየው ዝንብ ሩቅ አይበር ሜዳ አደግ ዱር አይደፍር ዝንብ ሩቅ አይበር የሜዳ ልጅ ዱር አይደፍር ዝንብ ሳያቆሙ ዝግን አይቅሙ ዝንብ ሳይቅሙ ዝግን አይቅሙ ዝንብ ቢሰበሰብ መግላሊት አይከፍትም ዝንብ ቢሰበሰብ ጋን አይከፍትም ዝንብ ካይን ጭራ ከዘባን ዝንጀሮ መቀመጫዬ ይብሳል አለች ዝንጀሮ የመቀመጫዬ ይቅደምልኝ አለች ዝንጀሮ ሰው ነበር ይላሉ ድሮ ዝንጀሮ ቢሰበሰብ ውሻን አይመክትም ዝንጀሮ እንሳሳቅ ካልሽ ነዶዬን መልሽ ዝንጀሮና ጥዋ ካፉ ነው የሚያዝ ዝንጀሮና ጥዋ ክፉ ነው የሚይዝ ዝንጀሮን በበግ ለውጠኝ ቢለው ጣፍጩን ትቼ አልማጩን ዝንጀሮ የራሷን ጠባሳ ሳታይ በባልንጀራዋ ሳቀች ዝንጀሮ የቂጧን መላጣ ሳታይ በባልንጀራዋ ትስቃለች ዝንጅብል ማን ቢሉህ ማነኝ ትል ዞር አሉ አልሸሹም ዞሮ ዞሮ መዝጊያው ጭራሮ ዞሮ ዞሮ እራቱ ጥሬ ዞሮ ዞሮ የዶሮ አንገት በማሰሮ ዞሮ ዞሮ የዶሮ አንገት ከማሰሮ]]

9320

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%B1%E1%88%98%E1%88%AD

ሱመር

ሱመር (አካድኛ፦ ሹመር፣ ግብጽኛ፦ ሳንጋር፣ ዕብራይስጥ፦ ሰናዖር) በጥንታዊ መካከለኛ ምሥራቅ አለም በቅድሚያ ሥልጣኔ የሚባል ኹኔታ የደረሰለት አገር ነበር። ዘመኑ ከታሪካዊ መዝገቦች መነሻ ጀምሮ ይታወቃል። 'ሱመራዊ' ማለት ሱመርኛ የቻሉ ወገኖች ሁሉ ነው። ከጥንታዊ ግብፅ እና ከሕንዶስ ወንዝ ሸለቆ ሥልጣኔ ጋራ ከሁሉ መጀመርያ ሥልጣኔ ካሳዩት አገሮች አንዱ ነው ይባላል። ሹመሩ የሚለው ስም በጎረቤቶቻቸው በአካድ ሰዎችም ሲጠራ ሕዝቡ ለራሳቸው የነበራቸው ስም ሳግ-ጊ-ጋ (ጥቁር ራስ ያላቸው) ነበር። አገራቸውንም ኪ-ኤን-ጊር ይሉት ነበር። በተረፈ በኬጢያውያን መዝገቦች አገሩ ሳንሃር፣ በግብጽ አማርና ደብዳቤዎች ሳንጋር፣ በመጽሐፍ ቅዱስም ሰናዖር ይባላል። ጽሕፈት በመፍጠሩ የታሪክ መጋረጃ ሲከፈት፣ ሱመራውያን በደቡብ መስጴጦምያ (ከጤግሮስና ኤፍራጥስ ወንዞች መኃል፣ የዛሬው ኢራቅ) ይገኙ ነበር። ጥንታዊው የሱመራውያን ነገሥታት ዝርዝር የያንዳንዱን ከተማ ሥርወ መንግሥት ይዘርዝራል። ከነዚህም በመግቢያው ያላቸው ነገሥታት ከማየ አይህ በፊት እንደ ነገሡ ይላል። እነዚህ ስሞች ትውፊታዊ ሊሆኑ ይችላል። ከሌላ አፈ ታሪክ ምንጭ የታወቀው በዝርዝሩ የተገኘ ስም የኪሽ ንጉሥ ኤታና ነው። ከዚያ በኋላ የኡሩክ መጀመርያ ነገሥታት ኤንመርካር፣ ሉጋልባንዳ፣ ዱሙዚድና ጊልጋመሽ ሁላቸው ከሌሎች ትውፊቶች ይታወቃሉ። ከሥነ ቅርስ የታወቀው መጀመርያ ስም ኤላምን ያሸነፈው የኪሽ ንጉሥ ኤንመባራገሲ ነው። እሱ ደግሞ የጊልጋሜሽ ትውፊት በተባለ ጽሑፍ ስለሚገኝ ይህ ለጊልጋሜሽ ታሪካዊ ሕልውና ምናልባትነት መስጠቱ ይታመናል። ከዚህ በኋላ የኡር ንጉስ መስ-አኔ-ፓዳ ኡሩክንና ኪሽንም አሸንፎ «የኪሽ ንጉሥ» የሚልን ስያሜ ወሰደ። በሚከተለውም ዘመን የሱመር ላዕላይነት ከኡር ወደ አዋን (ኤላም)፣ ከአዋንም ወደ ኪሽ፣ ከኪሽም ወደ ሐማዚ በመፈራረቅ ይዛወር እንደ ነበር መዘገቦች ይሉናል። የኡሩክ ንጉሥ ኤንሻኩሻና ሐማዚን፣ አካድን፣ ኪሽንና ኒፑርን በማሸነፉ መጀመርያ 'የሱመርና የአካድ ንጉሥ' የተባለ ነበረ። ከዚህ ቀጥሎ የላጋሽ ንጉሥ ኤ-አና-ቱም ሱመርን ሁሉ ኤላምንም በከፊል አሸነፈ። ከተገኙ ጽላቶች መሠረት፣ የሱ መንግሥት አደራረግ ተገዥ ወገኖችን ማስፈራራትና ግፍ መሆኑን ልንገምት እንችላለን። እሱ እንደ ሞተ፣ ግዛቱ ለጊዜው በየከተማው ተከፋፈለ። በኋላ የአዳብ ንጉሥ ሉጋል-አኔ-ሙንዱ በዘመቻ እስከ ሜዲቴራኔያን እና እስከ ጣውሮስ ተራሮች (ትንሹ እስያ) ና እስከ ዛግሮስ ተራራዎች (ፋርስ) ድረስ እንዳቀና ይመዘገባል። ይህም ማርቱ፣ ሊባኖስ፣ ሹቡር፣ ኤላምና ጉታውያን የጠቀለለ ነው። የሱም ግዛት በመሞቱ እንደ ከተሞቹ ብዛት ተሰባበረ። ላዕላይነቱ አሁን እንደ «ቅዱስ የሮማ መንግሥት ንጉስ» የመሰለ ማዕረግ ሆኖ ነበር። ከከተማ-አገሮቹ የማሪ ንጉስ ማዕረጉን ከያዘ፣ ከዚህ ወደ አክሻክ ንጉሥ ተዛወረ። የአክሻክ ንጉስ ፑዙር-ኒራሕ ክፉ ሆኖ፣ የሱመር ቄሳውንት መንግሥቱን ለአንዲት ሴት ባለ ጠጅ ቤት ለኩግ-ባው ንግሥት ሆና እንዳሸለሙላት የሚል ሰነድ አለ። በዚህም ዘመን በላጋሽ፣ ከአንድ ክፉ ንጉሥ ሉጋላንዳ በኋላ፣ የላጋሽ ንጉሥ ኡሩካጊና የራሱን ሕገጋት አውጥቶ ለድኆች ማሻሻል አደረገ፤ በተጨማሪ 1 ሚስት ቀድሞ ብዙ ባሎችን የምታገባበትን ልማድ ከለከለ። በኡሩካጊና ዘመን መጨረሻ፣ የኡማ ንጉሥ ሉጋል-ዛገ-ሲ ላጋሽን አገለበጠውና ዋና ከተማውን በኡሩክ አድርጎ መንግስቱን ከፋርስ ወሽመጥ እስከ ሜዲቴራኔያን ድረስ እንደ አስፋፋ በጽላቶች ተቀርጿል። ከሉጋል-ዛገ-ሲ ላይኛነቱን የያዘ ሱመራዊ ሰው ሳይሆን የአካድ ንጉሥ ታላቁ ሳርጎን ነበር። የአካድ ሰዎች ሴማዊ ቋንቋ፣ አካድኛ ይናገሩ ነበር። ቋንቋቸውን በሱመር እንዲሁም በኤላም ይፋዊ በግድ አደረጉ። በጽላት ዜና መዋዕል መዝገቦች መሠረት፣ ሳርጎን የባቢሎንን ሥፍራ ወደ አካድ ዙሪያ አዛወረ። የአካድ መንግሥት በጉታውያን ዕጅ ከወደቀ በኋላ የላጋሽ ንጉሥ ጉዴአ ተነሣ። ከዚያ በኋላ የኡር ንጉስ ኡር-ናሙ ላጋሽን አሸንፎ ላይኛነቱን ያዘ። እሱ በተለይ የኡር-ናሙ ሕገጋት ስለ ተባለው ፍትኅ ይታወሳል። በዚህ ወቅት ብዙ ሴማዊ ቋንቋ ያላችው አሞራውያን ወገኖች ወደ መስጴጦምያ ስለ ገቡ፣ የሱመርኛ ጥቅም ቀስ በቀስ ቀነሰ። ሆኖም ሱመርኛ በትምህርት ቤትና በሃይማኖት ረገድ ይቀጠል ነበር። ይህ የኡር መንግሥት እስከ 1879 ዓክልበ. ግድም (ኡልትራ አጭር አቆጣጠር) ኤላማውያን እስከ ወረሩት ድረስ ቆየ። የዚያ ውጤት አሞራውያን ለራሳቸው ከተሞች ያዙና የሱመር ሃይል ጠፋ። ከነዚህ ከተሞች መካከል ባቢሎን በንጉስዋ ሃሙራቢ ወቅት ላይኛነቱን ለረጅም ወራት መሰረተች። ታሪካዊ አገሮች

9586

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%B0%E1%88%A8%E1%89%B5%20%E1%88%88

ተረት ለ

ለሀምሳ ጋን አንድ አሎሎ ይበቃል ለሀብት መትጋት ሰውነትን ያከሳል ገንዘብን ማሰብ እንቅልፍ ይነሳል ለሀጥአን የወረደ ለጻድቃን ይተርፋል ለሁሉም ጊዜ አለው ለሂያጅ የለውም ወዳጅ ለህልም ምሳሌ የለውም ለሆዳም ሰው ማብላት ውቅያኖስን ለመደልደል መቃጣት ለሆዳም በሬ ገለባ ያዝለታል ለሆዳም በሬ ጭድ ያዝለታል ለሆዳም በሬ ቫት ተከፈለ ለሆዳም በቅሎ ጭድ ያዝለታል ለሆዴ ጠግቤ በልብሴ አንግቤ ለሆድ ቁርጠት ብላበት ለራስ ምታት ጩህበት ለላሙ መንጃ ለሸማው መቅደጃ ለላሙ መንጃ ለሸማው መከንጃ ለላም ቀንዷ አይከብዳትም ለላም ከጥጃዋና ከአላቢዋ ማን ይቀርባታል ለላም የሳር ለምለም ለላም ጥጃዋ ለአህያ ውርንጭላዋ ለሌለው ምን ትለው ለሌባ ቅሌት ልብሱ ነው ለልደት ያልሆነ ቀሚስ ይበጣጠስ ለልጅ ሲሉ ይበሉ ለወዳጅ ሲሉ ይጠሉ ለልጅ ሲሉ ይበሉ ለወገን ሲሉ ይጠሉ ለልጅ አይስቁለትም ለውሻ አይሮጡለትም ለልጅ ከሳቁለት ለውሻ ከሮጡለት ለልጅ ጥርስህን ለዝንብ ቁስልህን ለልጅ ጨዋታ ለባለጌ ቧልታ ለሎሌው ምን ትለው ለመሀን እምዬ ለአገልጋይ እትዬ ብርቋ ነው ለመሄድና ለመላወስ አዛዥ ራስ ለመሄድና ለመመለስ አዛዥ ራስ ለመሆኑ ሳይሆን እንዴት ይሆናል ቢሆን ለመማር ክፍል መግባት ለመኮረጅ ካሮት መብላት ለመማር ክፍል መግባት ለማለፍ ካሮት መብላት ለመስማት የፈጠንህ ለመናገርና ለቁጣ የዘገየህ ሁን ለመስማት የፈጠንህ ለመናገር የዘገየህ ሁን ለመስራት የሚያፍር መብላት አይደፍርም ለመስራት ያፈረ ለመብላት ደፈረ ለመስጠት አለመቸኮል ከሰጡም ወዲያ አለመጸጸት ለመነኩሴ መልካም ሎሌ ለመታማት መፍራት ለመከራ ያለው መነኩሴ ዳዊቱን ሸጦ አህያ ይገዛል ለመከራ የጣፈው ቢነግድ አይተርፈው ለሙት የለው መብት ለሚመለከት ለሚያየው ሞት ቅርብ ነው ለሚስት ያጎርሷል ለተመታ ይክሷል ለማረም ማን ብሎት ሲሰራው ግን ግድፈት ለማን አለው ፈጣሪ አለው ጠጅ ለሌለው ውሀ አለው ለማን ይፈርዱ ለወደዱ አይደለም ለወለዱ ለማኝ ቢያብድ ስልቻውን አይጥልም ለማኝ አያማርጥም ማር አይኮመጥጥም ለማየት የፈለገ አይኑን ይገልጣል ለማያቅህ ታጠን ብሎሀል ሀሰን ለማያውቅ ፎገራ ዱሩ ነው ለማያውቁሽ ታጠኚ ለማያውቁሽ ታጥበሽ ቅረቢ ለማይሞት መድሀኒት አለው ለማይሰጥ ሰው ስጡኝ ማለትን ማን አስተማረው ለማይሰጥ ሰው ስጡኝን ማን አስተማረው ለማእበል ወደብ ለነፋስ ገደብ የለውም ለምሽት መብራት ለመከራ ጊዜ ብልሀት ለምክንያት ምክንያት አለው ለምን ላለው ፈጣሪ አለው ጠጅ ለሌለው ውሃ አለው ለምን ሰርግ ይሄዳል ሰርግ አለ በቤቱ ለምን ተክዤ አምላክን ይዤ ለምን ያለው ስልቻውን ጫን ያለው ኮርቻውን ለምን ያለው ስልቻውን ጫን ያለው ኮርቻውን አያጣም ለምን ጊዜው ነቀዝሽ ለምኖ ለማኝ ቆቤን ቀማኝ ለሞኝ ሰኔ በጋው መስከረም ክረምቱ ለሞኝ ንገረው ምን ይሰማ ብዬ ለብልህ ንገረው ምን ይሳተው ብዬ ለሞኝ ከሳቁለት ለውሻ ከሮጡለት ለሞኝ ጉድጓድ አያሳዩትም ቤት ነው ብሎ ይገባበታል ለሞፈር ቆራጭ እርፍ አይታየውም በግላጭ ለረዥም ሰው ልብ እና ልብስ ያጥረዋል ለረዥም መንገድ አትሩጥበት ለረዥም ነገር አትቸኩልበት ለራሱ አያውቅ ነዳይ ቅቤ ለመነ ላዋይ ለራሱ አያውቅ ጠንቋይ መድሀኒቱ ላዋይ ለራሱ ጥላ ለእግሩ ከለላ ለራሱ የማይረባ ለሌላም አይረባ ለራሱ የማይረባ ለሰውም አይረባ ለራስ ምታት ጩህበት ለሆድ ቁርጠት ብላበት ለራሱ አያውቅ ሰው አይጠይቅ ለራስ ሲቆርሱ አያሳንሱ ለራስ ቢያወሩ ለቅንቅን ይዘሩ ለራስ ቢያወሩ ለቅንቅን ይዘሩ አለች ዶሮ ለራስ ከበጁ አይታጡ ደጁ ለራበው ሰው ቆሎ ለቁልቁለት በቅሎ ለራበው ባዶ መሶብ ማቅረብ ለራት የማይተርፍ ዳረጎት ለርስት ሴቶች ስንኳ ይሞቱበታል ለሰማይ ምሰሶ የለው ለባእድ ስር የለው ለሰለባ የመጣ ልብስ ቢጥሉለት አይመለስ ለሰለባ የመጣ ልብስ ቢጥሉለት አይመለስም ለሰበበኛ ቂጥ መረቅ አታብዛበት ለሰባቂ ጆሮህን አትስጠው ለሰው ልጅ ሲያበሉ ለውሻ ልጅ ያብሉ ለሰው ልጅ ከሚያበሉ ለውሻ ልጅ ያብሉ ለሰው ልጅ ከማብላት ለውሻ ልጅ ማብላት ለሰው ልጅ እውቀት ለጦጣ ብልጠት ለሰው ሞት አነሰው ለሰው ሞት አነሰው ውሻውንስ ፈሴ መለሰው አለች ቀበሮ ለሰው ቢነግሩት ለሰው ለሰው ቢናገሩ መልሶ ለሰው ጫር ጫር አድርጌ አፈር ላልብሰው ለሰው ብሎ መሞት አምላክነት ያሻል ለሰው ብሎ ሲያማ ለኔ ብለህ ስማ ለሰው ብትል ትጠፋለህ ለእግዜር ብትል ትለማለህ ለሰው እንግዳ ላገሩ ባዳ ለሰው እንዴት አነሰው ለሰው ከበሬታው ሰው ለወጥ ማጣፈጫው ጨው ለሰው ጠላቱ ይወጣል ከቤቱ ለሰው የማይል ሰው ሞትም ሲያንሰው ለሰው ብሎ ሲያማ ለእኔ ብለህ ስማ ለሴትና ለጉም አይዘነጉም ለሰይጣን አትስጠው ስልጣን ለእሳት ውሀ ለጸጉር ቡሀ ለሴት ልጅ እስከአርባ ቀን ሞቷን ከዚያ ወዲያ ሀብቷን ለሴት ምስጢር ማውራት በወንፊት መቅዳት ለሴት ምክር አይገባትም ለሴትና ለጉም አይዘነጉም ለሴት ጠላ ለፈረስ ቆላ ለስሟ መጠሪያ ቁና ሰፋች ለስሱ ፍትፍት አሳይቶ እበት ያጎርሷል ለሸማኔ ማገጃ ስለት ማረጃ ለሹመት ካልመከሩለት ለጥርስ ካልነከሩለት ለሹመት ካልመከሩለት ለጥርስ ካልከደኑለት ለሹመት ያደለው የለማኝ አለቃ ይሆናል ለሺ ፍልጥ ማሰሪያው ልጥ ለቀላል ምስጢር መንገር በቀዳዳ ጤፍ መቋጠር ለቀላል ሰው ምስጢር መንገር በቀዳዳ ጤፍ መቋጠር ለቀላል ሰው ምስጢር መንገር በቀዳዳ አቁማዳ ጤፍ መቋጠር ለቀማኛ የለውም እጅ ለበቅሎ የለውም ልጅ ለቀበጠች አማት ሲሶ በትር አላት ለቀባሪው አረዱት ለቀን ቀጠሮ ለሴት ወይዘሮ ለቀንዳም በሬ ቤት አትከልክለው ቀንዱ ይከልክለው ለቀንዳም በሬ ቤት አትከልክለው ቀንዱ ይከለክለዋል ለቁንጫ ለምጽ ያወጣል ለቁንጫ መላላጫ ለቂጡ ጨርቅ የለው ቆንጆ ያባብላል ለቅልብልብ አማት ሲሶ በትር አላት ለቅሶ ሳለ ከቤት ይሄዳል ጎረቤት ለቅናት የለውም ጥናት ለቅዘን እግር አንስተውለት ለውሻ ሮጠውለት ለቆመ ሰማይ ቅርቡ ነው ለቆማጣ አንድ ጣት ብርቁ ናት ለበራ ወለባ ለውሻ ገለባ ለበጋ ጥጃ ውስ አነሰው ወይ ለበግ ደጋ ለምቾት አልጋ ለቡናሽ ቁርስ የለሽ ለነገርሽ ለዛ የለሽ ለባለጌ ገድሉ ውርደቱ ለቤት ሳማ ለውጭ ቄጤማ ለቤት ሳንቃ ለሰው አለቃ ለቤት ሳንቃ ለነገር ጠበቃ ለቤት ባላ ለችግር ነጠላ ለብልህ ንገረው ምን ይስተው ብዬ ለሞኝ ንገረው ምን ይገባው ብዬ ለብልህ አይነግሩ ለድመት አያበሩ ለብልህ አይነግሩ ላንበሳ አይመትሩ ለብልህ አይነግሩ ለንጉስ አይመክሩ ለብልህ አይነግሩም ለንጉስ አይመክሩም ለብልህ አይነግሩ ካልጠየቀ በስተቀር ለተማሪ ቆሎ ለወታደር በቅሎ ለተሟጋች መዘዘኛ የዳኛ ትእግስተኛ ለተረታው ያበደረ እሳት ጨመረ ለተራበ ግብር ለተበደለ ነገር ለተራበ በግብር ለተበደለ በነገር ለተራበ ቂጣ ለተጠማ ዋንጫ ለተሸሸገ ምግብ የተሸሸገ ሆድ አይጠፋለትም ለተሾመ ይሟገቱለታል ለተሻረ ይመሰክሩበታል ለተሾመው ይመሰክሩለታል ለተሻረው ይመሰክሩበታል ለተሾመ ይመሰክሩለታል ለተሻረ ይመሰክሩበታል ለተቀማጭ ሰማይ ቅርቡ ነው ለተባባሰው ማጭድ አታውሰው ለተንኮለኛ ሲሉ ይሰበስባሉ ለቅን ይፈርዳሉ ለተወገረ የማያዝን እንብርት የለውም ለትኋን ልጓም ማጉረስ ላፈኛ ሰው መመለስ ለትኋን ልጓም ማጉረስ ላፈኛ ሰው መመለስ አይቻልም ለቸኮለ ሰው ዋንጫ አስጨብጠው ለችግር የፈጠረው ቢነግድ አይተርፈው ለነገረኛ ሰው ጀርባህን ስጠው ለነገረኛ ነገር ተውለት ለሆዳም እህል አቅርብለት ለኔ ነግ በኔ ለንጉስ የማይገዛ ለእግዚአብሄር አይገዛ ለንጉስ ያልረዳ ከባህር የማይቀዳ ለንጉስ ያልረዳ ከባህር ያልቀዳ ለንፉግ ሰው የገበያ መንገድ ይጠበዋል ለንፉግ ሰው የገበያ መንገድ ይጠበው ለአህያ ማር አይጥማትም ለአምላክ ልንገረው ለማያስቀረው ለአበባ የለው ገለባ ለአቤቱታ የለው ይሉኝታ ለአንበሳ አታበድር ካበደርክ አትጠይቅ ለአንተ ያለውን እንጀራ ይሻግታል እንጂ ማንም አይበላውም ለአኩራፊ ምሳው እራት ይሆነዋል ለአይነ ስውር መስተዋት ለአይንና ለወዳጅ ጥቂት ይበቃል ለአይን የሚከፋ ለአፍንጫ ይከረፋ ለአዋጅ ነጋሪት ለጥጥ ልቃቂት ለአገሩ እንግዳ ለሰው ባዳ ለአፈ ግም አፍንጫ ድፍን ያዝለታል ለአፉ ለከት የለውም ለአፍታ የለውም ፋታ ለአፍ ዳገት የለውም ለእሳት እንጨት ካልነሱት አይጠፋም ለእሳት እንጨት ካልነፈጉት አይጠፋም ለእሳት ውሀ ለጸጉር ቡሀ ለእሳት ፍላት ለጮማ ስባት ለእበጥ ፍላት ለእንጨት እሳት ለእባብ እግር የለው ለሞኝ መላ የለው ለእብለት ስር የለው ለእባብ እግር የለው ለእብለት ስር የለውም ለእባብ እግር የለውም ለእበጥ ፍላት ለእንጨት እሳት ለእኔ እናት ምን ደላት ያም አፈር ያም ድንጋይ ጫነባት ለእውር ዝማሜ ለመላጣ ጋሜ ለእጅ ርቆ ለአይን ጠልቆ ለእግሩ የተጠየፈ ለቂጡ አተረፈ ለእግር የፈሩት ለቂጥ ይተርፋል ለእግዚአብሄር የቀነቀነ ለጽድቅ ለጌታ የቀነቀነ ለወርቅ ለእውነት ማማ ለውሸት ጨለማ ለከለላ ጥላ ቢርብህ ብላ ለከሳሽ የለው መላሽ ለካህን ጥምቀት ለገበሬ ግንቦት ለክፋት ያደለው አሳዳጊ የበደለው ለኮ መሳቢያ ወፍጮ ማላሚያ ለወሬ ሞትሁ ለወሬ ሞትሁ ለእህል ሰለፍኩ ለወሬ ወዳጁ ወሬ ለመነኩሴ ጥሬ ለወሬ የለው ፍሬ ለወሬ የለው ፍሬ ለአበባ የለው ገለባ ለወሬ የቸኮለ እናቱን በመንገድ ይረዳል ለወርቅ ያሉት አንገት ላሽክት ለወታደር ሰፊ መንደር ለወዲላ መልካም ዱላ ለወይዘሮ መልካም ዶሮ ለወደላ መልካም ዱላ ለወዳጅ የማር ወለላ ለጠላት አሜኬላ ለወዳጅና ለአይን ትንሽ ይበቃዋል ለወጡም እዘኑለት ከእንጀራውም ጉረሱለት ለወጡ ጊዜስ ከደረቁም ለወጡም እዘኑለት ከደረቁም ብሉለት ለወጥ የሚሻል ቅልውጥ ለዋንጫ ቡሽ ለውሀ ጉሽ የለውም ለዋስ አፍ የለው ለጉንዳን ደም የለው ለውሻ ምሳ የለው ራት ብቻ ለውሻ ሞት ፊት አይነጩለትም ለውሻዬ ያልሁትን ልጄ ቢበላብኝ አልወድም ለውሽማ ሞት ፊት አይነጩለትም ለውጡኝ ባይ የሚሻለውን አውቆ ለዘመዴ ያዝናል ሆዴ ለዚህ ሆዴ ጠላኝ ዘመዴ ለዝናም ጌታ ውሀ ነሱ ለዝናም ጌታ ውሀ ነሱት ለዝንብ ከትላንት ወዲያም ድሮ ነው ለይቶ እንደፈፋ አንጓሎ እንዳረፋ ለይቶት አባ ንጉሷ ለደህና ሰው ዋጋ አነሰው ለደህና ሰው ውሸት ለጅብ እሸት ለደብተራ መቋሚያና ጭራ ለደደብ ማስረዳት ድንጋይ ቅቤ መቀባት ለደግ ንጉስ እለት እለት ማልቀስ ለዳርቻው ሲሳሱ መካከሉን ተነሱ ለዳርቻው ሲሳሱ ከነመሀሉም ተነሱ ለዳባ ለባሽ ነገርህን አታበላሽ ለዳኛ አመልክት እንዲሆን መሰረት ለዳኛ የነገሩት በርጥብ ያቃጠሉት ለዳኛ ዳኛ አለው ለአንበሳ ተኩላ አለው ለድሀ ማን ሰጠው ውሀ ለድህነት የፈጠረው ቢነግድ አይተርፈው ለድህነት የፈጠረው ቢነግድ አያተርፍም ለድሪ ያሉት አንገት ለአሸንክታብ ለድሪ ያሉት አንገት ላሽክት ለድካም የጣፈኝ ብነግድ አይተርፈኝ ለዶሮ ሲነገሩ ምጥማጥ ይሰማል ለጆሮ ጥርስ ለሆዳም ስስ ለገላጋይ ደም የለውም ለገበሬ መልካም በሬ ለገቢህ ተንገብገብ ለገና ጨዋታ አይቆጡም ጌታ ለገደለ ጎፈሬ ላረጋገጠ ወሬ ለገዳም የረዳ አይጎዳ ለጉንዳን ደም የለው ለዝንብ ቤት የለው ለጉንዳን ደም የለው ለገንዘብ ቤት የለው ለጋስ ቢለግስ አበደረ እንጂ አልሰጠም ለጋስ ቢለግስ አበደረ እንጂ እንዲያው አልሰጠም ለእግዜር የተቀናቀነ ጽድቅ ለንጉስ የተቀናቀነ ወርቅ ለጎበዝ ስጠው ሰንጋ ፈረስ ለጠላትህ እንደ ዳቦ እስኪገምጥህ አትመቸው ለጠቢብ አንድ ቃል ይበቃል ለጠጪ ሰው የመጠጥ ወሬ አውራው ለጥልና ለዳኛ ያለው ገንዘብ አፋፍ ይቆያል ለጥርጣሬ ምንጣሬ ለጥቅም ሲታጠቁ ከጎን ይጠንቀቁ ለጥቅምት ያልሆነ ቀሚስ ይበጣጠስ ለውጠኝ ባይ የሚሻለውን አውቆ ለጨለማ ጊዜ መብራት ለመከራ ጊዜ ብልሀት ለጨቅጫቃ ሰው ከማበደር ይሻላል በጄ ማደር ለጭሰኛ መሬት ለሳር ቤት ክብሪት ለጾም ግድፈት ለበአል ሽረት ለጾም ግድፈት ለባል ሽረት ለፈረስህ አንገት ለጋሻህ እንብርት ለፈሪና ለንፉግ እያደር ይቆጨዋል ለፈሪ ሜዳ አይነሱም ለፈሪ ምድር አይበቃውም ለፈሪ ይበቃል ፍርፋሪ ለፈሪ ስጠው ፍርፋሪ ለፋሲካ የተዳረች ሁል ጊዜ የፋሲካ ይመስላታል ለፍቅር ብተኛት ለጠብ አረገዘች ለፍቅር የለውም ድውር ለፍየል ቆላ ለሙክት ባቄላ ለፍየል ህመም በሬ ማረድ ለፍየል ስም አውጣ ቢለው ሞት አይደርስ አለው ሊበሉዋት ያሰብዋትን አሞራ ይሏታል ጂግራ ሊወጋ የመጣ ጌታዬ ቢሉት አይመለስም ሊያልፍ ውሀ አደረገኝ ድሀ ሊያስቡት አይገድም ሊጣላ የመጣ ሰብብ አያጣም ላህያ ፈስ አፍንጫ አይዙለትም ላህያ ማር አይጥማት ላህያ ያልከበደው ለመጫኛ ከበደው ላለው ቅንጭብ ያረግዳል ላለው ይጨመርለታል ላለፈ አይጸጸቱም ለሚመጣው አይበለጡም ላለፈው አይጸጸቱም ለሚመጣው አይበለጡም ላለፈው ክረምት ቤት አይሰራለትም ላለፈው ክረምት ውሀ ማቆር አይቻልም ላለፈው ጸሎት ከንቱ ጩኸት ላሊበላ ሄደሽ ከህንጻው ብትሰፍሪ አይገኝም ጽድቅ አለ ባህሪ ላሊበላ አደራውን አይበላ ላሊበላ የቃሉን አይበላ ላሊበላን ካላጠገቡት ይጮሀል ሎሌም ካልሰጡት ይከዳል ላላየ ልጅ ዳቦ ፍሪዳው ላላየው የሚያስገርም ለሰማው የሚያስደንቅ ላላዩ ልጅ ዳቦ ፍሪዳው ላላወቀው ፎገራ ዱር ነው ላመት ልብስ ለእለት ጉርስ ላሜ ቦራ የልጆቼን ነገር አደራ ላም ሲበዘበዝ ጭራዋን ያዝ ላም ቀንዷ አይከብዳትም ላም በረቱን የሰው ልጅ አባቱን አይረሳም ላም ባልዋለበት ኩበት ለቀማ ላም አለኝ በሰማይ ወተትዋንም አላይ ላም አለኝ በሰማይ ገመድ እፈልጋለሁ ላም እሳት ወለደች እንዳትልሰው ፈጃት እንዳትተወውም ልጅ ሆነባት ላም ከወንዝ ልጅ ከቦዝ ላንተ መምከር ጥቁር ድንጋይ ላይ ውሀ ማፍሰስ ነው ላንቺ ቁምነገርሽ በሶብላ ወጥሽ ላንቺ ብርቅሽ በሶቢላ ወጥሽ ላያዘልቅ ጸሎት ለቅስፈት ላይቀርልኝ እዳ በጊዜ ልሰናዳ ሌባ ላመሉ ቅድመ እውቅና አገኘ ሌባ ላመሉ ንግድ ይላል ሌባ ላመሉ ዳቦ ይልሳል ሌባ እናት ልጇን አታምንም ሌባን ሌባ ቢሰርቀው እንዴት ይደንቀው ልባም ሴት ለባልዋ ዘውድ ናት ልብስህን በውሀ ገንዘብህን በድሀ ልብ ካላየ አይን አያይም ልብ ካላየ አይን አይፈርድም ልትደርቅ የደረሰች ምንጭ ጭልጭል ትላለች ልትሰራ ሂዳ ተላጭታ መጣች ልጅም ከሆነ ይገፋል ድንችም ከሆነ ይጠፋል ልጅ ለናቷ ምጥ አስተማረች ልጅ ምን ቢሮጥ አባቱን አይቀድምም ልጅ ሳለህ አጊጥ ሞል ሳይዘጋ ሸምት ልጅ ቢያኮርፍ ቁርሱ እራት ይሆናል ልጅና እሳት ባለቤቱ ያጠፋዋል ልጅን አሳዳጊ እሳትን ውሀ ያጠፋዋል ልጅና ወረቀት የያዘውን አይለቅም ልጅና ጦጣ ውሀ ይጠጣ ልጅ ያቦካው ለእራት አይሆንም ልጅ ይወለዳል ከቦዝ ላም ይገዛል ከወንዝ ልጅ ደረሰ ቤት ፈረሰ ልግመኛ ባሪያ መጇን ትደብቃለች ልግመኛ አጋዥ ብታገኝ መጅ ደበቀች ልግመኛን መምከር ውሀ በወንፊት ማኖር ልፋት ቢያምርህ መሬት ግዛ ችግር ቢያምርህ ልጅ አብዛ ልፋ ያለው ሊስትሮ እግር ስር ይውላል ልፋ ያለው ምረጡኝ አለ ልፋ ያለው በህልሙ ሲሸከም ያድራል ልፋ ያለው አንድ እንጨት ያስራል ልፋ ያለው በሬ ቆዳው ለከበሮ ልፋ ያለው ቢን ላደንን ይፈልጋል ልፋ ያለው አንድ እንጨት ያስራል ሎሌ ለስህተት ጌታ ለምህረት ሎሌ ሲከብር ጌታውን ይከሳል ሙክት ሲሰባ ሾተሉን ይልሳል ሎሌ ያገለገለውን ይቆጥራል ጌታ ያስቀየመውን ያስባል ሎሌና አሞሌ ካዘዙት ይውላል ሎሚ ካልመጠጡት እምቧይ ነው ሎሚ ካልመጠጡት እምቧይ ዳቦ ካልገመጡት ድንጋይ ሎሚና ትርንጎ ሞልቶልህ ባገር እንቧይ ታሸታለህ የድሀ ነገር ሎሚና ትርንጎ ሞልቶ ባገር እንቧይ ያሸታል አወይ የድሀ ነገር ሎሚ ቢያብብ ቢኖርና መልካም ሽታ ቢሰጥ መኮምጠጡን አይተውም

13476

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%88%8D%E1%89%A0%E1%88%AD%E1%89%B5%20%E1%8A%A0%E1%8B%AD%E1%8A%95%E1%88%B5%E1%89%B3%E1%8B%AD%E1%8A%95

አልበርት አይንስታይን

አልበርት አይንስታይን በ1895 ዓ.ም ነበር የሁለተኛ ደረጃ ትምህርቱን ሳያጠናቅቅ በኤሌክትሪካል ኢንጂነሪንግ ዲፓርትመንት ገብቶ በድግሪ ለመረቅ በስዊስ (ዙሪክ ከተማ) የምዝገባ ማመልከቻውን ያስገባው። ለአንስታይን ብቸኛ ማስረጃው በጀርመን ሙኒክ ከተማ የተማረበት የሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ቤት ውጤቱ ብቻ ነበር። አባቱ በሙኒክ ከተማ የከፈተው ንግድ ለኪሳራ በመዳረጉና ወደ ጣሊያን ሀገር በመሰደዱ የተነሳ ጀርመን ሀገር ብቻውን የቀረው አይንስታይን እንደ ድሮው ለትምህርቱ ትኩረት መስጠት አልሆነለትም። በዚህ ወቅት ነበር አይንስታይን ትምህርቱን አቋርጦ በሚላን ከሚገኙት ቤተሰቦቹ ጋር የተቀላቀለው። ከጣሊያን ወደ ስዊስ በመሄድ በኮሌጅ ደረጃ ገብቶ ለመመረቅ ያመላከተበት የስዊስ «ዙሪክ ፖሊ ቴክኒክ ኮሌጂ» ምንም እንኳን አይንስታይን ትምህርቱን ያላጠናቀቀ ቢሆንም የመግቢያ ፈተናውን ካለፈ ሊማር እንደሚችል ተፈቀደለት። አይንስታይንም በታላቅ ወኔ በማትሪክ ውጤታቸው ከፍተኛ ነጥብ ካመጡና በዕድሜ ከሜበልጡት ተማሪዎች ጋር ወደፈተና አዳራሹ ገባ። የፈተናው አይነት አለም አቀፍ ይዘት ያላቸው እንደ «ፈረንሳይኛ፣ ሒሳብ፣ ፊዚክስ፣ ታሪክ፣ ጆግራፊ፣ ሙዚቃ» ይገኙበታል። የመግቢያ ፈተናዎቹም ለኢንጅነሪንግ ትምህርት የሚማሩ ተማሪዎችን ብቃት በሚገባ አብጠርጥረው ሊፈትኑ የሚችሉ ጥያቄዎችን ያካተተ ነበር። ይህን ከባድ ፈተና ነበር አይንስታይን የተጋፈጠው። አንድ ሳምንት የፈጀው ይህ የመግቢያ ፈተናም በሶሥተኛው ሳምንት ነበር ውጤቱ የተገለጨው። ከ300 ተማሪዎች ውስጥም በዲግሪ ፕሮግራም እንዲታቀፉ የሚፈቀድላቸው ከመቶ ለማይበልጡት በመሆኑ ፍክክሩ እጅግ ከባድ ነበር። የተፈታኝ ተማሪዎችም ውጤት አንድ አንድ እያል መለጠፍ ተጀመረ ከማትስና ከፊዚክስ የሰቃዮች ሰቃይ የነበረው አንስታይን ነበር። የሁለተኛ ደረጃ ትምህርቱን ያቋረጠው፣ የማትሪክ ፈተና ያልወሰደው አንስታይን በማትሪክ ውጤታቸው አንቱታን ያተረፉ የሲውዘር ላንድ ተማሪዎችን ከእግሩ ስር አሰልፏቸዋል። ይሁን እንጂ ይህን መሰሉ የሰቀላ ውጤት በሌሎች የትምህርት አይነቶች ላይ ሊደግም ግን አልተቻለውም ነበር። አልበርት አንስታይን ተወልዶ ያደገው በጀርመን ነው ፈረንሳይኛን ቋንቋ መሆኑን ከማወቅ የዘለለ እውቀት አልነበረውም። በሰዎች ትልቅ ግምት የሚሰጣቸው አለባበስና ፀጉር አበጣጠር በእርሱ ዘንድ ተራ ነገሮች ናቸው። ፀጉሩም ቢሆን ሁሌም ጨፍራራ ነበር። ብሎም የምርምር ስራዎቹን ወደ እንግሊዘኛ የሚለውጡለት ጓደኞቹ ነበሩ። ብሎም ልታሪክ ትምህርትና ለጂኦግራፊ ትምህርት ንቁ ስላልነበር ወደ ኮሌጅ ለመግባት ያደረገው ጥረት ሳይሳካ ቀረ። በፈተና መውደቁን የሰሙት አባቱ ሄርማን እና እናቱ ፓውሊን አንስታይንን በቶሎ ወደ ሚላን እንዲመጣ አደረጉት። በአንድ በኩል ልጃቸው ትምህርቱን እንዲያጠናቅቅ ቢመክሩትም አሻፈረኝ ብሏችው ነበርና ብዚህ ሁኔታ መቆየቱ አሳስቧችዋል። በሌላ በኩል ደግሞ ከዙሪክ ፖሊ ቴክኒክ ኮሌጅ መሰናበቱ አሳዝኗቸዋል። በመጨረሻ አንስታይን ጉዞውን ከሲውዘር ላንድ ወደ ጣሊያኗ ሚላን አደረገ። ከወላጆቹም ጋር ተገናኘ። ወላጆቹም የሁለተኛ ደረጃ ትምህርቱን በሚላን እንዲያጠናቅቅ ቢመክሩትም እሱግን አሻፈረኝ አለ። አሁንም ምኞቱ ያለው በታላቁ የዚውዘርላንድ ኮሌጅ (ዙሪክ ፖሊ ቴክኒክ) ላይ እንደሆነ በጠንካራ አንደበቱ ገለፀላቸው። አንስታይንን እንደገና ወደ ሲውዘርላንድ ላኩት። አንስታይን አሁን አንድ ነገር ማድረግ እንዳለበት አላጣውም። በዚህ ኮሌጅ ገብቶ ለመማር የመግቢያ ፈተናውን ማለፍ ይጠበቅበታል። ፈተናውን በሚገባ ለማለፍ ደግሞ የሁለተኛ ድረጃ ትምህርቱን ማጠናቅቅ እንዳለበርት ተገንዝቧል። በመሆኑም ከዙሪክ ከተማ ብዙም ወደማትርቀው አይራው ከተማ አመራ። በአይራው ከተማ ውስጥ በምትገኘው የካንቶሊክ ት/ቤት ተመዝግቦ ያቃረጠውን የሁለተኛ ደረጃ ትምህርቱን ቀጠለ። በዚህ ት/ቤት ታሪክ ታይቶም ተሰምቶም በማይታወቅ ስኬት ከፍተኛ ውጤት በማምጣት ትምህርቱን አጠናቀቀ። በ1986 አንስታይን በዙሪክ ፖሊ ቴክኒክ ኮሌጅ ገብቶ ለመማር የሚያስችለውን ፈተና እንደገና ወሰደ። "ከትላንት እንማራለን፣ ዛሬን እንኖራለን፣ ስለነገም ተስፋ እናደርጋለን" የሚለው አንስታይን በመጨረሻ ህልሙን እውን አድርጎ በኮሌጁ ለመታቀፍ በቃ። የኮሌጅ ቆይታው በጣም አስገራሚ የነበረ ሲሆን ብዙ ጊዜውንም ክፍል ገብቶ ከመማር ይልቅ በቤተ-ሙከራ ጅፍሎች ውስጥ ማሳለፍ ይመርጥ ነበር። ገና ኮሌጅ በገባ በመጀመሪያው ሴሜስተር ላይ ሳይንሳዊ ጥናት በማካሄድ አድናቆትን ያገኘው አንስታይን የተፈጥሮ ሳይንስ ትምህርትን የሚያፈቀረው ለንድፈ ሃሳብ (ቴዮሪ) ሳይሆን ለተግባራዊ አጠቃቀም ነበር። በርግጥ አንድ ተግባራዊ ውጤት ያለውን ሳይንሳዊ ጥናት ላማካሄድ ቲዮሪ መሰረታዊ መነሻ ማሆኑ አይካድም አንስታይን ግን 10 በመቶ ጊዜውን ለጥናት 90 በመቶውን ደግሞ ለተግባራዊ ምርምር ነበር የሚያውለው። የ16 አመት ልጅ ግሩም የሳይንስ ምርምር አደረገ ሲባል ቢደመጥ ማን ያምናል። ነገሩ ግን እውነት ነው አንስታይን በ16 አመቱ ነበር ኢተር በማግኔት መግነጢሳዊ ሃይል ውስጥ ሲያልፍ የሚኖረውን ባህሪይ ያጠናው። በዚያው ኮሌጅ ውስጥ የተለያዩ ሽልማቶን የተቸረው አንስታይን ነበር። በ1890 የኮሌጁ የወርቅ ሜዳሊያ ተሸላሚ በመሆን የኤልክትሪክ ምህንድስና ድግሪውን ጫነ። በመረቃው ወቅት የደስታው ተካፋይ በመሆን ከሚላን ተነስተው ዙሪክ የደረሱት እናቱ ፓውሊን አባቱ ሄርማን ደስታቸው እጅግ ሀያል ነበር። አብራው ደግሞ አንዲት የሲውዘርላንድ ዜግነት ያላት ተመራቂ ትገኛለች። ሜሊቫ ሜሪክ በመባል የምትጠራው ይህቺ ወጣት ከአንስታይን ጋር ስትማር የነበረችና ትምህርት ያገናኛቸው ፍቅረኛሞች ናቸው። የአንስታይን የእድሜ ልክ ጓደኛ የነበረው ኢንጂነር ማይክል ቢሶ የተገኘው ከዚሁ ኮሌጅ ነው። የምረቃ ስነ-ስርአቱ አምሮና ደምቆ ኢንጂነር አልበርት አንስታይንም ካባና ወርቁን አጥልቆ ነበር የተጠናቀቀው። ቀሪው ምርቃት ደግሞ የተካሄደው በሜሊቫ ሜሪክ ቤተሰቦች ውስጥ ነበር። የጀርመን ሰዎች

9856

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%B0%E1%8C%83%E1%8B%9D%E1%88%9B%E1%89%BD%20%E1%8A%AA%E1%8B%B3%E1%8A%94%20%E1%8B%88%E1%88%8D%E1%8B%B0%E1%88%98%E1%8B%B5%E1%8A%85%E1%8A%95

ደጃዝማች ኪዳኔ ወልደመድኅን

ኪዳኔ ወልደመድኅን ዓርብ ሌሊት ሐምሌ ፪ ቀን ፲፱፻፯ ዓ.ም ቡልጋ በከሰም ወረዳ፤ የለጥ ቀበሌ፤ ልዩ ስሙ ቡሄ አምባ በሚባለው ሥፍራ ላይ ከናታቸው ከወይዘሮ አስካለ ደጀን እና ከአባታቸው ከቀኛዝማች ወልደመድኅን አዩደረስ ተወልደው ነሐሴ ፲ ቀን በጥምቀት ስም ኪዳነ ማርያም ተሰይመው የለጥ ቅዱስ ጊዮርጊስ ቤተ ክርስቲያን ክርስትና ተነሱ። አባታችው ቀኛዝማች ወልደመድኅን ትውልድ ሃገራቸው ወበሪ ሲሆን፤ በዘመኑ የታወቁ ስመጥሩ ጠበቃ ነበሩ። ከወይዘሮ አስካለም ጋር የተገናኙት ሁለቱም እወረዳው ፍርድ ቤት ኮረማሽ ለየጉዳያቸው ሄደው እንደነበር ይነገራል። ኪዳነማርያምም እስከ ፲፪ ዓመት እድሜያቸው እዚያው ቡሄ አምባ ከአያታቸው አቶ ደጀን ደብሩ ቤት እንዳደጉና የቄስ ትምህርት ቤት ቅዱስ ጊዮርጊስ ቤተ ክርስቲያን እንደተከታተሉ ተጽፏል። ከዚህ በኋላ አባታቸው ቤት እያደጉ የአማርኛና የግእዝ ትምህርት አጠናቀዋል። አካለ መጠን ሲደርሱ በ፲፰ዓ መታቸው በ፲፱፻፳፭ ዓ.ም. አዲስ አበባ በክብር ዘበኛ ደንብ ተቀጥረው ወዲያው በንጉሠ ነገሥቱ ትዕዛዝ ከስድሳ ዘጠኝ አዲስ ወታደሮች ጋር ባሌ ተመድበው እስከ ፲፱፻፳፯ ዓ.ም ድረስ በተራ ወታደርነት ከዚያም በ ሃምሳ ዓለቃና በባሻነት ማእረግ ሲያገለግሉ ከቆዩ በኋላ ኢጣሊያ ኢትዮጵያን ሊወር ሲመጣ በ፲፱፻፳፰ ዓ.ም በምስራቅ ደቡብ በደጃዝማች በየነ መርድ እና በጄነራል አስፋው ወልደ ጊዮርጊስ መሪነት፤ የመጀመሪያ ልጃቸው ዓለማየሁ በተወለደ በዘጠኝ ቀኑ፤ ጥቅምት ፲፩ ቀን ፲፱፻፳፰ ዓ.ም ከጎባ ወደ ኦጋዴን ዘመቱ። በዚህ ጦር ግንባር ፱ ወራት ለበሽሊንዲ፤ ዋቢ ሸበሌ፤ እና የመሳሰሉ ሥፍራዎች ከ እነ ባላምባራስ አየለ ወልደማርያም ጋር ሆነው ጠላትን ሲከላከሉ ከርመው ወደ ጎባ ተመለሱ። ከሰኔ ፲፱፻፳፰ ዓ.ም ጀምሮ እስከ ሚያዚያ ፳፫ ቀን ፲፱፻፳፱ ዓ.ም ከአሩሲ፤ ከሲዳሞ፤ ከሐረርና ኦጋዴን ወደ ጎባ በሃይል የመጣውን የጠላት ጦር በራሳቸው መሪነት ሲዋጉ ከርመው፤ መጨረሻ ላይ ተማም ከሚባለው ሥፍራ ላይ በተካሄደው ጦርነት ላይ ማምለጥ በማይቻልበት ኹኔታ በጠላት እጅ ወደቀው ተማረኩ። ጠላትም ለአምስት ወራት በጽኑ እሥራት ከያዛቸው በኋላ፤ በጥር ወር ፲፱፻፴ ዓ.ም ጣሊያን መሳሪያ አስታጥቆ በሽፍን መኪና ከጎባ ወሊሶ አምጥቶ እስር ላይ አዋላቸው። ባሻ ኪዳኔም እዚሁ እስር ቤት እያሉ አብረዋቸው ከታሰሩት መሀል በምስጢር ቃለ መሃላ በመስጠት መቶ ሰዎች አሳብረው እዚያ ያለውን የጠላት ጦር ፈጅተው ለመሸፈት ከወሰኑ በኋላ ወደ ባላምባራስ (በኋላ ደጃዝማች) ገረሱ ዱኪ የሚላክ ሰው በማፈላለግ ላይ እያሉ ጠላት ሰምቶ ኖሮ አጥብቆ ይከታታላቸው ጀመር። ይኼን ሲገነዘቡ ነገሩን አብርደው ሲጠባበቁ ወደ ባላምባራስ ገረሱ የላኩት ብሩ የሚባለው መልክተኛ ጥር ፲፭ ቀን ፲፱፻፴ ዓ.ም በጠላት እጅ ተይዞ ቀኑን ሙሉ ሲመረመር ዋለ። ባሻ ኪዳኔም በዚያው ዕልት ከምሽቱ ፪ ሰዐት ሲሆን በቃለ መሃላ ያደራጇቸውን ሰዎች በያሉበት እየሄዱ ከነመሳሪያቸው እየሰበሰቡ ሲያከማቹ የጠላትም ዘቦች ነቅተው በተንቀቅ ተሰልፈው ይጠብቋቸው ጀመር። ባሻ ኪዳኔ ግን ወገኖቻቸውን ሸልሉ ብለው ሲያሸልሉ የጠላት ዘቦች ተደናግጠው እንዲያውም 'እነሱ ሳይተኩሱ አትተኩሱ' የሚል ትእዛዝ አስተላልፈው ይጠባበቃሉ። ባሻ ኪዳኔም በዚህ ጊዜ ቃለ መሓላ ከሰጧቸው ፻ ሰዎች ውስጥ ፶፭ ወታደር ከነመሳሪያው፤ አራት ድግን መትረየስ፤ አስር ሣጥን ጥይት፤ ስድስት ሽጉጥ ከጠላት እጅ ነጥቀው እየተታኮሱ ሲወጡ የጠላት ኃይል ሃያ ወታደርና አንድ መትረየስ ከ ሁለት ሣጥን ጥይት ጋር ብቻ ገንጥሎ ሲያስቀርባቸው የተረፈውን መሳሪያና ወታደሮች ጋር ድል አድርገው ሸፈቱ። ወዲያውም ኩሳ ኪዳነምሕረት ከሚባል ሥፍራ ላይ ከባላምባራስ ገረሱ ጋር ተገናኙ። ከባላምባራስ ገረሱ ጋር ከተቀላቀሉ በኋላም በደንዲ፤ በሶዶ፤ በበዳቄሮ እና በመሳስሉ ሥፍራዎች አርበኝነታቸውን እስከ ጥቅምት ፲፱፻፴፩ ዓ.ም ድረስ ሲያካሂዱ ከቆዮ በኋላ በዳቄሮ ከሚባለው ሥፍራ ላይ ከ ዱካ ዳኦስታና ከ ጄነራል ናዚ ተልኬያለሁ የሚለው ሙሴ ቀስተኛ(ሴባስቲያኖ ካስታኛ) () የሚባለው ሰላይ ከሦሥት ባላባቶች ጋራ መጣ። አርበኞቹም ቀደም ሲል በ፲፱፻፴ ዓ.ም ይኼው ሰላይ ወደ ባላምባራስ አበበ አረጋይ ዘንድ ሄዶ የጦሩን ኃይል ከአየ በኋላ ብዙ አርበኛ እንዳስፈጀ ሰምተው ስለነበር እነሱንም እንደዚሁ ለማስፈጀት እንደመጣ ስለተገንዘቡት ባሻ ኪዳኔ ወልደመድኅን በመውዜር ጠመንጃ ሲመቱት 'ማማ ሚያ፤ ኢጣልያ ለዘለዓለም ትኑር ለኢጣሊያ ስል ሞትኩላት' ብሎ ሲናገር በሽጉጥ ራሱን መትተው ከገደሉት በኋላ የለበሰውን ሙሉ ገበርዲን ልብስና ካፖርት እንዲሁም የ ንግሥተ ነገሥታት ዘውዲቱ ን ስዕል ያለበትን የብር ሰዐትና በቅሎውን ከነኮርቻው ማረኩት። እሱም እንደተገደለ አብረውት መጥተው የነበሩት ባላባቶች ለጄነራል ናዚ አስታውቀው ኖሮ ያያ አምሥት ባታሊዮን ወታደርና ሃያ ስምንት አውሮፕላን ወደበዳቄሮ ዘምቶ ተርታውን ለሦሥት ቀን ሲከላከሉ ከቆዩ በኋላ አርበኞቹ ተሸንፈው ጠላትም የሙሴ ቀስተኛን እሬሳ አንስቶ ወሰደ። አርበኞቹም ከዚያ ሥፍራ ሸሽተው ሶዶ ላይ እንደገና ልስምንት ቀን ተዋጉ። ባሻ ኪዳኔ ከባላምባራስ ገረሱ ጋር ከሙሴ ቀስተኛ የተማረከውን አላስረክብም በማለታቸውና በሌላም ምክንያቶች ባለመስማማታቸው፤ በኅዳር ወር ፲፱፻፴፩ ዓ.ም. አባሎቻቸውን አስከትለው ወደ ትውልድ አገራቸው ወደቡልጋ ተጉዘው በአሥራ ሁለት ቀናቸውም ቡልጋ ገቡ። እዚሁም ከፊታውራሪ ኃይለማርያም ማናህሌ እና ከፊታውራሪ ተረፈ ማናህሌ ጋር ተቀላቅለው እስከ መጋቢት ፲፱፻፴፩ ዓ.ም. ድረስ በውሽንግር፤ ጨፌ ዶንሳ ምሽግ፤ ነጭ ድንጋይ ምሽግ፤ ልዝብ ድንጋይ ከተባሉ ቦታዎች ላይ ከጠላት ኃይል ጋር ሲዋጉ ከርመው በመጋቢት ወር በሃገሩ ላይ ገብቶ በነበረው የ እንቅጥቅጥ በሽታ በጽኑ ታመው ከልዝብ ድንጋይ ምሽግና ቤቶች ነጭ ድንጋይ ጦስኝ ምሽግ ከወደምስራቅ ኮረማሽ መካከል ታመው ተኙ:: ወዲያው በሰኔ ወር ሦሥት አምባ ላይ ሰፍረው ሳሉ ጠላት በሦስት አምባ፤ በወይን አምባ እና በጦስኝ በኩል ወርዶ ሲከባቸው ባሻ ኪዳኔ ገመምተኛ ስለነበሩ መሮጥ አቅቷቸው ‘ተማረክ’ እያለ የከበባቸውን የጠላት ጦር እየተከላለከሉ ጫካ ገቡ የጠላትም ወታደሮች የገቡበት ጠፍቶባቸው ሲፈልጉ ባሻ ኪዳኔ ጎርፍ በጀለጣት ዛፍ ተንጠልጥለው ደፍጠው ሲጠባበቁ ጠላት ጫካውን በእሳት ነበልባል ግራና ቀኙን ሲያቃጥልው እሳቸው ያሉባት ሳትቃጠል ሊተርፉ ቻሉ። ከሦስት ቀንም በኋላ ጠላት ለቆ ሲሄድ ባሻ ኪዳኔ ከጅረት ወርደው ውሃ ሲጠጡ ደክመው ወድቀው ሳሉ ወንድማቸውና ሌሎች ሲፈልጓቸው በጥይት ያሉበትን አሳወቋቸውና መጥተው በቃሬዛ አዛውሯቸው፡ ከዚህ በኋላ ክረምቱን ቡልጋ ውስጥ በነጭ ድንጋይ፤ ፍልፍል አፈር፤ ጦስኝ ምሽግ፤ በመስኖ ከነደጃዝማች ኃብተ ሥላሴ በላይነህ፤ ከነፊታውራሪ በለጠ ሳሴና ፊታውራሪ አጎናፍር ሌሎችም ስመጥሩ የቡልጋ ልጆች ጋር ሆነው ጠላትን ሲያጠቁና ሲከላከሉ ቆይተው በመስከረም ፲፱፻፴፪ ዓ.ም በሰገሌ በኩል ተጉዘው ገሊላ ከሚባል ሥፍራ ላይ ከራስ አበበ አረጋይ ጋር ሲቀላቀሉ ባሻ ኪዳኔ የግራዝማችነት ማዕረግ ተሾሙ። ከዚህ ጊዜ ጀምሮ ከ”ጊዲዮን ፎርስ” () ጋር ወደጎጃምና ወደጎንደር እስከዘመቱ ፲፱፻፴፫ ዓ.ም ድረስ ከራስ አበበ ጋር ጠላትን በየቦታው ሲዋጉ በአርበኝነት ቆዩ። ከብዙ ከተለያዩ ውጊያዎችና ጀብዱዎች በኋላ በየካቲት ፲፱፻፴፫ ዓ.ም መሶቢት ከሚባለው ቦታ ላይ በመሪነት የጠላትን ጦር ድል አድርገው ወደዋናው ሰራዊት ከተቀላቀሉ በኋላ ራስ አበበ የቀኛዝማችነት ማዕረግ ሾሟቸው። የሰሜን ዘመቻ ቀኛዝማች ኪዳኔ በ፲፱፻፴፫ ዓ.ም ዳውንት፤ ተንታ፤ ደብረታቦር ላይ የሰፈረውን የጣሊያን ወታደሮች ከጓደኞቻቸው ጋር እየማረኩ በመስከረም ፲፱፻፴፬ ዓ.ም ጉማራ ላይ ከፍ ያለ ውጊያ አድርገው ጠላትን ድል አደረጉ። ኅዳር ፲፪ ቀን ፲፱፻፴፬ ዓ.ም ከጎንደር ወደ ቁልቋል በር ላለው የጠላት ጦር ስንቅ ሊያቀብል ከባድ መኪና፤ ታንክና መድፍ ጭኖ የመጣውን ኃይል ገጥመውት አሸንፏቸው ስንቁን አቀብሎ ሲመለስ እንደገና አጥቅተው ብዙ ባንዳዎች ገደሉ። ኅዳር ፲፰ ቀን ፲፱፻፴፬ ዓ.ም ጎንደር ከተማ ውስጥ ጄነራል ናሲ ከብዙ ሺህ ሰራዊት ጋር አካባቢውን በሽቦ አጥሮ በሽቦው ውስጥና ውጭ ፈንጂ ቦንብ ከምሱሩን ነቅሎ ቀብሮበት ሳለ፡ በእንግሊዛዊው ማጆር ዳግላስ መሪነት ቀኛዝማች ኪዳኔ ይኼንኑ የተቀበረ ቦንብ በመቀስ እየቆረጡ ሌሊቱን ተጉዘው ምሽጉ ሲደርሱ ከበው ሲነጋ ተኩስ ተከፈተ። ጠላትም ከከፍተኛ ተራራ ላይ ወደታች ወደነ ቀኛዝማች ኪዳኔ በቦንባርድና ከባድ መትረየስ ሲያጠቃቸው በተራራው ሥር ሥር አድርገው ወደ ጎንደር ከተማ የሚወስደውን መንገድ ላይ ሲደርሱ ከጎንደር ከተማ የሚመጡ አስመስለው ከኋላው በጨበጣ የጅ ቦንብ እየጣሉ ብዙ ወታደሮች ፈጁ። እንዲሁም ሦስት ቦንባርድና ስድስት የውሐ መትረየስ ማርከው ምሽጉን አስለቅቀው ከያዙ በኋላ ጀነራል ናሲ ወዳለበት ወደጎንደር ቀጠሉ። ጎንደርም ሲገቡ በአሶ ቤተክርስቲያን ምሽግ በኩል ፋሲል ግንብ ምሽግ ሲደርሱ ምሽጉን ለመድፈር የጅ ቦንብ ምሽጉ ላይ በብዛት ሲጥሉ ጠላት ተሸንፎ የሰላም ባንዲራ አውጣ። በዚህ ጊዜ ቀኛዝማች የጠላትን ወታደሮች ለመማረክ ሲጠጉ የነቀሉትን የጅ ቦንብ እረስተውት ኪሳቸው ከተቱ። ወዲያው አራት መቶ ሰማንያ አራት ነጮች በጃቸው ተማርከው በከተማው የሚገኙትን የዓረብ ተወላጆች ሱቅና ገንዘብ እንዳይዘረፍ በወታደር አስጠብቀው ከምሽቱ ሁለት ሰዐት ላይ ተማራኪዎቹን ለ ማጆር ዳግላስ አስረክበው እረፍት ሲያደርጉ ቀን በ ዘጠኝ ሰዐት ገደማ የነቀሉት ቦንብ ከምሽቱ ሁለት ሰዐት ላይ ከኪሳቸው ላስቲኩ ተነቅሎ ሳይፈነዳ ተወርውሮ ሲጣል ፈነዳ። የጎንደርም ጦርነት ኅዳር ፲፱ ቀን ፲፱፻፴፬ ዓ.ም ተፈጽሞ ባራት ቀኑ አልጋወራሹ መጥተው ወዲያው ከሳቸው ጋር ወደወሎ ጠቅላይ ግዛት እንዲሄዱ ተደርጎ እዚያው ብዙ ወታደርና መሳሪያ ለመከላከያ ሚኒስቴር አስረከቡ። የካቲት ፲፰ ቀን ፲፱፻፴፬ ዓ.ም የፊታውራሪነት ማእረግ ተሰጥተው መጀመሪያ በ ወረዳ አስተዳዳሪነት ከዚያም በ፲፱፻፴፮ ዓ.ም የየጁ፤ የዋድላ ደላንታ፤ የመቂት፤ የሸደሃና የዳውንት ብሔራዊ ጦር አዛዥና የጠቅላይ ግዛቱ ጦር አማካሪ ከዚያም እስከ ፲፱፻፵፫ ዓ.ም ድረስ በወሎና በከፋ ውስጥ አውራጃ አስተዳዳሪነት ተመድበው ሲያገለግሉ ቆዩ። ከፋ ውስጥ እንደተሾሙ (፲፱፻፵፫ ዓ.ም) ከጠቅላይ ገዢው ጋር ባለመስማማታቸው ተሽረው ንጉሠ ነገሥቱ ከስልጣን እስከወረዱ ድረስ በእስራትና በግዞት ሐያ ሦስት ዓመት ሙሉ ለሃገሩ እንዳልተጋደለ፣ በአርበኝነት ደሙን እንዳላፈሰሰ፣ ለኢትዮጵያ ነጻነት መስዋዕት እንዳልሆነ ተቆጥረው፣ ንጉሠ ነገሥቱ ለቅርብ ሎሌአቸው አድልተው ደጃዝማች ኪዳኔን ከሀገር አገልግሎት አስወገዷቸው። ንጉሠ ነገሥቱ ከስልጣን ከወረዱ በኋላ ክቡር ደጃዝማች ኪዳኔ በመላ የጥንታዊት ኢትዮጵያ ጀግኖች አርበኞች ማኅበር ሊቀመንበርነት ተመርጠው ሲያገለግሉ ከቆዩ በኋላ ሃገራቸውንንና ማኅበሩን ወክለው ሮማ ላይ በተካኼደው የዓለም አቀፍ ጸረ ኑክሊየር መሣሪያ ስብሰባ ላይ ለመሳተፍ ሲጓዙ መስኮብ () ላይ ጥቅምት ፱ ቀን ፲፱፻፸፪ ዓ.ም. በተወለዱ በስልሳ አራት ዓመታቸው አረፉ። ቀብራቸውም መንበረ ፀባዖት ቅድስት ሥላሴ ቤተ ክርስቲያን ጥቅምት ፲፭ ቀን ፲፱፻፸፪ ዓ.ም. ተከናውኗል። ክቡር ደጃዝማች ኪዳኔ ወልደመድኅን በ ፲፱፻፵፱ ዓ.ም. በተወለዱበት አጥቢያ በቡልጋ የየለጥ ቅዱስ ጊዮርጊስን ቤተ ክርስቲያን በግል ያሠሩ ሲሆን፤ በ ፲፱፻፷፬ ዓ.ም ."ከልደት እስከ ሞት" የተባለች አጭር ኃይማኖታዊ፤ መንፈሳዊና የፍልስፍና መጽሐፍ ደርሰው አሳትመዋል። የኒሻኖቻቸው ዝርዝር የዳግማዊ ምኒልክ ኒሻን ባለአምበል የአርበኝነት ሜዳይ ከ ፬ ዘንባባ ጋር የድል ኮከብ የቅዱስ ጊዮርጊስ የከፍተኛ ጀብዱ ሜዳይ ከ ፩ ዘንባባ ጋር የኢትዮጵያ የክብር ኮከብ ታላቅ መኮንን ከደረት ኮከብ ጋር ከእንግሊዝ መንግሥት የአፍሪቃ ኮከብ ከእንግሊዝ መንግሥት የአፍሪቃየድል ሜዳይ ከሶቪዬት ሕብረት ሦስት ኒሻኖች በጠቅላላው ፲ ኒሻኖችን ተሸልመዋል። ዋቢ ምንጮች የጥንታዊት ኢትዮጵያ ጀግኖች አርበኞች ማኅበር የታሪክ መዝገብ - ታህሣሥ ፲፰ ቀን ፲፱፻፸ ዓ.ም አዲስ ዘመን ጋዜጣ ፥ ፴፰ኛ ዓመት ቊጥር ፴፰ ፥ ጥቅምት ፲፮ ቀን ፲፱፻፸፪ ዓ.ም. የኢትዮጵያ ሰዎችአርበኞች

13108

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%80%E1%88%88%E1%88%9D

ቀለም

የአይናችንን የተፈተለ እንዝርት የመሰሉ ጥቃቅን ክፍሎች የብርሃን ሞገድ ሲመታቸው፣ ይህ ጉዳይ ወደ አእምሮ ተላልፎ እንደተማቹ ብርሃን የሞገድ ርዝመትና ሃይል አይምሮአችን ወደ ቀይ አረንጓዴ እና ሰማያዊ መቺውን ብርሃን ይተረጉመዋል። ማስተዋል ያለብን እዚህ ላይ ቀለም በአይንና በብርሃን የሞገድ ርዝመት ብቻ የሚወሰን ሳይሆን አእምሮም ራሱ መጠነኛ ነው የማይባል አስተዋጾ ያደርጋል። ቢጫ ቀይና ሰማያዊ ቀለማት በአይን ይታዩ እንጂ እነዚህን 3 ቀለማት በማዋሃድ ህልቁ መሳፍርት የሆኑ የቀለም አይኖትችን እንድናይ የሚያደርገን አእምሮአችን ነው። የቀለም ተፈጥሮ ምንድን ነው? ብርሃን በራሱ የኮረንቲና ማግኔት ማዕበል ሲሆን ከዚህ ማእበል ውስጥ የሚታየው ክፍል ብቻ ብርሃን ይባላል። የማይታዩት ክፍሎች እንደነ ኤክስ ሬይ፣የራዲዮ ሞገድ፣ አንስታይ ቀይና ተባታይ ወይን ጠጅን ይጠቀልላሉ። እነዚህ እንግዲህ በአይን ስለማይታዩ በተለመዶ ብርሃን አይባሉም ምንም እንኳ የብራሃን ታላቅና ታናሽ ወንድም ቢሆኑም (ማለት በተፈጥሮአቸው አንድ አይነት ነገሮች ቢሆኑም)። የኮረንቲና ማግኔት ማዕበል የሞገድ ርዝመቱ በትንሹ 390 ቢሊዮንኛ ከሜትር እና በትልቁ 650 ብሊዮንኛ ከሜትር (በቀላል አፃፃፍ ከ390 እስከ 750 ) ከሆነ በዓይን ይታያል። በነዚህ የሞግድ ርዝመት ያሉ ብርሃናት በርዝመታቸው ልክ የተለያየ ቀለማትን ይወክላሉ። ( የቀኙን ሰንጠረዥ ይመልከቱ)። ህብረ ቀለማት ከቀኝ የተቀመጠው ሰንጠረዥ የሚያሳየው በቀስተ ደመና ውስጥ ሊገኙ የሚችሉትን ከአንድ የጠራ የሞገድ ርዝመት ካለው ብርሃን የሚሰሩትን ቀለማት ነው። ከበታች ያለው ሰንጠረዥ የየቀለማቱን የሞገድ ርዝመትና የሞገድ ድግግሞሽ በቁጥር ያሳየናል። መረሳት የሌለበት የቀለማት ህብር አንድ ወጥ ሲሆን በተቆራረጠ የቀለም አይነቶች የምናይበት ምክንያት ከባህልና ያስተዳደግ ዘይቤ የተነሳ ነው። ምን ማለት ነው ኢትዮጵያ ያለ ሰው ቀይ ነው ብሎ የሚያምነውን አሜሪካ ያደገ ሰው ከነጭራሹ አላስፈላጊ ቀለም አድርጎ ሊቆጥረው ይችላል። ነገር ግን ሁሉም ህብረተሰብ ብርሃንን በአንድ አይነት የቀለም ህብር እንደሚከፋፍል ተደርሶበታል። ማለት አውሮጳዊውና ኢትዮጵያዊው ቀይ ነው ብለው የሚያስቡት ነገር አንድ አይነት ነገር ነው። ). በሁሉም ቦታ የሚሰራባቸው የቀለም ህብር ክፍፍሎች ስድስት ሲሆኑእነሱም ቀይ፣ ብርቱካን፣ ቢጫ፣ አረንጓዴ፣ ሰማያዊ እና ወይን ጠጅ ናቸው። ኢሳቅ ኒውተን በሰማያዊ እና በወይን ጠጅ መካከል ያለ ኢንዲጎ የተባለ ቀለም 8ኛ የሰወች ሁሉ የጋራ ቀለም ነው ቢሎ ቢጽፍም ቅሉ አሁን እንደተደረስበት አብዛኛው ህዝብ ይህን ቀለም ለይቶ ማየት ስለማይችል ከ6ቱ የጋራ መግባቢያ ቀለማት ሊባረር ችሎአል። የቀለም ግንዛቤ በብርሃኑ ሞገድ ርዝመት ብቻ ሳይሆን አንድ-አንድ-ጊዜ በፈጠረው ብርሃንም ሃይል ይወሰናል። ለምሳሌ በጣም ደብዛዛ ብርቱካናዊ ቢጫ እንደ ቡኒ ሆኖ እንገነዘበዋለን፣ እንዲሁ ድብዝዝ ያለ ቢጫማ አረንጓዴ በአይን ሲታይ የኦሊቭ አረንጓዴ ይመስላል። የ ቁሶች ቀለም ከየት መጣ? ያንድ ዕቃ ቀለም ቤእቃው ተፈጥሮ ብቻ ሳይሆን የሚወሰነው በተመልካቹም አይንና አእምሮ ጭምር እንጂ። የቀለም እይታ ርዕዮተ አለም ታሪክ ቀለም በአይናችን ውስጥ ቀለም በጭንቅላታችን ውስጥ ከተለምዶው ውጭ የሆኑ የቀለም እይታወች ቀለም ማየት የተሳናቸው አራት ቀለም ማየት ቀለምና ፊደል ደባልቆ ማየት የትኩረት ቀለም የቀለም ቋሚ ምስክር የቀለሞች ስያሜ ከዚህ የሚክተሉት የቀለም አስተኔዎች ይህ አይነት ስያሜታ ሊይዙ ይቺላሉ። አስተኔ ማለት በስፊው ትርጉሙ ድብልቅ መጢቃ ክልስ ቅይጥ ማለት ነው። ሌላም ንግጝራዊ ዘይቤ አለው ግን አሁን ለቀለሞች መጠቀሚይ አድርገን እንውሰደው። አረጓዴ እና ፤የአርንጓዼ አስተኔ በጥቂቱ እነሆ.........ቀንበጥ -አረጓዼ የቢጫ ዘር በዉስጡ ያለው፡ ቡላ አርንጓዴ - የገረጣ አረጓዴ ፤ወይራ ፍሬ አርንጓዴ ፡ አልጌ አረንጓዴ ወይበራአርንጓዴ ወዘተ አስተኔው ድንበር የለዉም፡፡ የቢጫ- አስተኔ.......እርዴ ....ሎሚት...አደዮ.. አደይ አበባ የመሰለ....አብሺት.... አብሽ የመሰለ፡ ሰፈፌ፡ ሰፈፍ የመስለ:.....አፋር. ቢጫ ድኝቴ....ድኝ የሚመስል። የሰማያዊ አስተኔ......ክብረ ስማይ ስማያዊ ። ጉሎ ስማያዊ ፡፡ዉሃ ሰማያዊ፤ ኢንዲጎ፡ አኩዋ ማሪን ቱርኪዝ ቀይ አስተኔ .... ቀጋ ቀይ፡ አዋዝ ቀይ፡ ፍምቀይ፡ የጽጌረዳ ደም፡ ጃኖ ቀይ፡ በቾ ቀይ ፡ጥቁር ቀይ የዎይን ጠጅ አስተኔ፡ አጋሜት፡ ሸንኮሪት የቡና አይነት አስተኔ፡ መረሬ ቡና አይነት፡ ሸክሊት ቡና አይነት፡ ኡብራ ቡና አይነት፡ ዳማ ቡና አይነት፡ የሃመር አስተኔ ፡ ዎንዜ ጥሪ ሃመር፡ እንዲህ እያለ ሁልቆ -ምሳፍርት በሌለው ዝርዝር ይቀጥላል ይህ የቀለም ስያሜታ፡ ለሰአሊዎች ልዲዛይነርች ለአታሚዎች እንዲሁም ለሌሎች በጣም አስፈላጊ ነው፡፡ ማሳስብያ እትዮጵያ ዉስጥ ያሉ የባህል ቤተሰቦች ፣ስለ ቀለም የራሳቸው አምልኮ እና ፍች ነበራቸው፡ ለምሳሌ ጥንት የሸማ ጥለት እንድሁ አይለበስም ነበር፣ ጥለቱ ትርጉም እና ፍች ነበረው። ሌላው የሸዋ ኦርሞዎች ትልቅ ዛፍ ግንድ ላይ ቀይ ጨርቅ በስፊው ጠምጥመው ያስሩ ነበር። አማሮች ከቤተስቦቻቸው አንድ ሰው ስያርፍ ለሶስት ቀናት ነጭ ፈትል እንደ ማተብ ይስሩ ነበር።ይህ የጠቀስኩት ምሳሌ፣ ብቁንጽል ነው አርስቱ እጅግ ስፊ ነው ፣ ብዙ የመስክ ስራ እና ምርምር ያስፈልገዋል። 3-ኒውትራል ቀለም 4--ግራጫ አስተኔዎች 5- የቶን አስተኔው ደርጃ፣ እርከንወይም ጋማ 7-ቀለም ማጻዳት ማንጣት 8-ቀለም ማጥቆር ማጥላት 9-ህሮማቲካዊ ቀለም 10- ፕሪሜር ቀለም የቀለም ዐእማድ !!-ስብትራክቲቭ ቀለም መበጥበጥ 12-የሰአሊ መሰርታዊ ቀለም 13-የቀለም አውደ ሰንጠርዥ 14-ቀለም-አዘል ግራጫዎች-ወይም የ ሶስትዮሽ ቀለሞች 15-ኮፕሊሜንታር ቀለሞች 16-ቀዝቃዛ እና ሙቅ ቀለሞች 17- የቀለም ውሁደት ቀለ አርሞኒ 18-የቀለም ኮንትራርስት 19- ሲሙልታናዊ ኮንትራስት 20-ኮንፕሌሜንታር ቀለሞችን ማጻዳት ማንጣት 21-ኮንፕሊሜንታር ቀለሞቺን ማጥቆር 22- ኮንፕሊሜንታር ቀለሞቺን በኒውትራል ደጀን ባግራዉንድ ከላይ የተጠቀሱት የቀለም ባህሪዎች በዝርዝ እያንዳኑ ግንዛቤ ምን ማለት እንደሆነ ይተነተናል። አን ት አልም.አይ አንት አልምት አንድምንም አቅ አይብልስ ምርት 7-ቀለም ማጻዳት ማንጣት 8-ቀለም ማጥቆር ማጥላት 9-ህሮማቲካዊ ቀለም 10- ፕሪሜር ቀለም የቀለም ዐእማድ !!-ስብትራክቲቭ ቀለም መበጥበጥ 12-የሰአሊ መሰርታዊ ቀለም 13-የቀለም አውደ ሰንጠርዥ 14-ቀለም-አዘል ግራጫዎች-ወይም የ ሶስትዮሽ ቀለሞች 15-ኮፕሊሜንታር ቀለሞች 16-ቀዝቃዛ እና ሙቅ ቀለሞች 17- የቀለም ውሁደት ቀለ አርሞኒ 18-የቀለም ኮንትራርስት 19- ሲሙልታናዊ ኮንትራስት 20-ኮንፕሌሜንታር ቀለሞችን ማጻዳት ማንጣት 21-ኮንፕሊሜንታር ቀለሞቺን ማጥቆር 22- ኮንፕሊሜንታር ቀለሞቺን በኒውትራል ደጀን ባግራዉንድ ከላይ የተጠቀሱት የቀለም ባህሪዎች በዝርዝ እያንዳኑ ግንዛቤ ምን ማለት እንደሆነ ይተነተናል። የቀለም ረድፍ

49236

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%88%E1%8B%AD%E1%8A%93%20%E1%8B%B0%E1%8C%8B

ወይና ደጋ

በአቶ ድንበሩ አለሙ (ጎጎት ከሚለው መፅሃፍ የተወሰደ) በመጀመሪያ ስለ መስቃን ህዘብ ታሪካዊ አመጣጥ ከመመልከታችን በፊት ስለ ህዝቡ አሰፋፈርና ስለ አካባቢው መልከዓ ምድራዊ አቀማመጥ ማወቅ አስፈላጊ ነው። የመስቃን ህዝብ በጉራጌ ዞን ከሚገኙ አስራ አንድ ወረዳዎች መካከል አንዱ በሆነው በመስቃን ወረዳ ውስጥ የሚገኝ ሲሆን የሚዋሰነውም በሰሜን ሶዶ በደቡብ ስልጤ በምእራብ ሰባት ቤት ጉራጌና በምስራቅ ከማረቆ ጋር ነው። የመስቃን ህዝብ ካለው የህዘብ ብዛትና ከሰፈረበት ይዞታ አኳያ የወረዳው መጠሪያ ስም ለመሆን የቻለ ሲሆን ህዝቡ ተራራማ ከሆነው የመስቃን ደጋና ወይና ደጋ ክፍል አንስቶ የወረዳው ርእሰ ከተማ የሆነችው ቡታጅራን ጨምሮ እስከ ቆላማው የወረዳው ድንበር ድረስ ሰፍሮ ይገኛል። በተጨማሪም የመስቃን ቤተ ጉራጌ አባላት በአጎራባች ወረዳዎችና በደቡብ ኢትዮጵያ ህዝቦች ክልል በከንባታ አለባ ጠንባሮ በሲዳማና በጌዲኦ ዞኖች እንዲሁም በኦሮሚያ ክልል በመቂ አከባቢና በሃገሪቷ በሆነችው በአዲስ አበባ ከተማ ውስት ተሰራጭተው ኑሮአቸውን መስርተው የገኛሉ። የመስቃን ቤተ ጉራጌ አመጣጥ የመስቃን ህዝብ ታሪካዊ አመጣጥን በተመለከተ እስከዛሬ ድረስ በሃገር ውስጥም ሆነ በውጪ ሃገር የታሪክ ምሁራን በኩል የተካሄደ ጥናት ካለመኖሩ ባሻገር የጉራጌን ህዝብ ታሪክ ለመጻፍ የተነሱ የታሪክ ምሁራን ባሰባሰቧቸው የታሪክ መዘክሮች የጻፉት ነገር ቢኖር በጣም አናሳ በሆነ ሁኔታ የጉራጌ ብሄረሰብ አካል መሆኑንና የጉራጌ ብሄረሰብ የዘር ግንድ ከሆኑት ሰዎች ጋር ወደ ዛሬው የጉራጌ ምድር መምጣታቸውን የሚጠቁም መጠነኛ ፍንጭ የሚሰጥ ሆኖ እናገኘዋለን። በዚህ ምክንያት የህዘቡን ማንነት የሚገልጽ ጥናት ባለመካሄዱ በተጨማሪም ወደ ሰነድነት የተሸጋገረ የቆየ ታሪኩን የሚዘግብ ጽሁፍ ባለመኖሩ በተለይም ወጣቱ ትውልድ ስለህዝቡ ታሪክ ባህልና ገድል በቂ ግንዛቤ ለመጨበጥ የተቸገረ መሆኑ አሌ የማይባል ሀቅ ነው። ሆኖም ባንድ ታሪክ ወቅት የሚገኝ ህብረተሰብ በተለያየ የእድገት ደረጃ ላይ ይሁን እንጂ የትኛውም ህዝብ የራሱ የሆነ ታሪክ ባህልና ቋንቋ ያለው ስለመሆኑ የሚያጠያይቅ ጉዳይ አይሆንም ። በመሆኑም ከዚህ መሰረታዊ ጉዳይ በመነሳት የመስቃን ህዝብ የማንነት መግለጫ የሆነው ታሪኩና ባህሉን ለማጥናት ከላይ በተገለጸው ነባራዊ ሁኔታ አስቸጋሪ ቢሆንም ባሁኑ ጊዜ በህይወት ያሉ የማህበረሰቡ ተወላጆ የሆኑ አዛውንቶች ባፈ ታሪከ የሚናገሩትን መረጃ በማሰባሰብና አንዳንድ መጽሃፍቶች ስለ መስቃን ህዘብ ከሚሰጡት መጠነኛ ፍንጭ ጋር በተገናዘበ መልኩ የተሟላ ባይሆንም መጠነኛ ግንዛቤ የሚያስጨብጥ የመስቃን ህዝብ የረጅም ዘመን ታሪክን ከዚህ ቀጥሎ ለማየት እንሞክራለን። በመጀመሪያ ደረጃ የመስቃን ህዝብ መስቃን የሚለው መጠሪያ ስያሜ ያገኘው በመካከለኛው ዘመን መባቻ ላይ ቢዳራ በሚባለው ቀበሌ ተገንብቶ የነበረውና በሗላም በ16ኛው መቶ ክፍለ ዘመን ባህመድ ግራኝ የፈረሰው መስቀለ እየሱስ ከሚባለው ቤተክርስቲያን ስም የተወሰደ ለመሆኑ የመስክ ጉብኝት በተደረገበት ወቅት ለጥናቱ ተባባሪ የሆኑ አዛውንቶች ገልጸዋል። በተጨማሪም ስሙንት(ስምንት) ሰንጋ መስቃን በመባል የሚታወቁት አከባቢዎች ደግሞ የጠቀር፣ ሚካኢሎ፣ ውሪብ፣ አቦራት፣ እም (እናት) መስቃን ፣ እምቦር (ፈረዝአገኝ) ፣ የተቦን እና ጎይባን ናቸው። ወደ ተነሳንበት ርእሰ ጉዳይ ስንመለስ የዛሬው የመስቃን ህዝብ በተሰበሰበው መረጃ መሰረት በስሩ 62 (ስልሳ ሁለት) ጎሳዎችን ያቀፈ ነው። የእነዚህ ጎሳዎች ታሪካዊ አመጣጥን ስንመለከት በተለያየ ወቅት ከተለያ አቅጣጫ በተለያ ምክንያት የመጡ ሲሆን ከነባርና ቀድመው ከመጡ ጎሳዎች ጋር በስምምነትና በግጭት እየተቀለቀሉ እየተዋሃዱ በረጅም ጊዜ የታሪክ ሂደት የዛሬውን የመስቃን ቤተ ጉራጌ በመባል የሚታወቀውን ህዝብ ለመመስረት ችሏል። ​​​​​​1. እናት መስቃን ​2. እምቦር ​3. ዲራማ ​​4. ፈረዝአገኝ ​5. ግዴይ 6. ውሪብ 7. ሚካኢሎ 8. የጠቀር 9. የተቦን 10. ጐይባን ሼህ መረዲን(ማሬኖ) ከዚህ አኳያ የዛሬው የመስቃን ህዝብ ታሪካዊ አመጣጥን ለማወቅ በሶስት ዋና ዋና ምክንያቶችና ጊዜያቶች ከፍለን መመልከት የበለጠ ግንዘቤን ስለሚያስጨብጥ ከዚህ ቀጥሎ በዝርዝር ለመመልከት እንሞከራለን። ሀ) በሰሜኑ ማእከላዊ መንግስት የግዛት መስፋፋት ፖሊሲ ምክንያት በአጼ አምደ ጽዮን ዘመነ መንግስት በመጀመሪያ ደረጃ በዛሬው መስቃን ምድር ላይ የሚታዩ ትክል ድንጋዮች መኖራቸው የሚታወቅ ሲሆን እነዚህም የትክል ድንጋዮች መጀመሪአ ባካባቢው ሰው ኖር እንደነበር የሚጠቁም የታሪከ አሻራ ነው። ከዚህ አኳያ "ኢትዮጵያ ህዝብ ረጅም የህዝብና የመንግስት ታሪክ" በሚለው መጽሃፍ ስለ ደቡብ ነባር ህዝቦች ሲጽፍ በደቡብ ኢትዮጵያ ያሉ የዋሻ ድንጋይ ላይ ስዕሎች የቀረጹ የትክል ድንጋዮች የሰሩና የተከሉ ፣ የመቃብር ላይ ሃውልቶች ያነፁ የጥንታዊ ህዝቦች መንነትና ታሪካዊ አመጣጥ በሚመለከት በዘመነ ክርስትና ከስምንተኛው ክፍለ ዘመን ጀምሮ በቀይ ባህር ከዳህለክ ደሴትና ከጠረፍ ወደቦች ጀበርቲ በመባል የሚታወቁ የአረብ ነጋዴዎችና የሃይማኖት ሰባኪዎች በምስራቅ አፍሪካ እስኪገኙ ድረስ ከትሮሎጅሎድ ከበርበራና ከአዛኒያ የጠረፍ አገሮች እና ሀዝቦች ውጪ ጥንተዊ የግሪክ የሮማውያንና የአረብ የታሪክ ፀሃፊዎች ስለ ምስራቅ ደቡብና መሃል ኢትዮጵያ ነባር ሃገሮችና ህዝቦች የፃፉት ነገር እስከ ዛሬ አለመገኘቱን አስምሮበታል። ከዚህ አኳያ በዚህ ስፈራ ነበሩ ህዝቦች የኢነርያንና የሲዳማ ህዝቦች እንደሆኑና የጉራግ ህዝብ ከምስራቅ አቅጣጫ መጥቶ ከእነዚህ ነባር ህዝቦች ጋር እንደተዋሃደ በርካታ የታሪክ ምሁራኖች የሚስማሙበት ቢሆንም የጉራጌን ህዝብ ታሪክ በጥልቀት ስንመረምረው ደግሞ እውነታው ከዚህ ሌት እንደሚል በመጀመሪያው ምእራፍ ላይ ለማየት ተሞክሯል ። በመሆኑም በመስቃን ምድር ከጥንት ጀምሮ ነባር የሆኑ ህዝቦች እንዳሉ ግልፅ ቢሆንም እስከ አስራ አራተኛው ክፍለ ዘመን የነበሩት ታሪካዊ ማንነት በተመለከተ ካለው የመረጃ እጥረት አኳያ በትክክል ለማወቅ አስቸጋሪ ቢሆንም የዚህ ህዝብ ታሪክ በግልፅ ከሚታወቅበት ዘመን ጀምሮ ያለውን ለመመልከት እንሞክራለን ። ከዚህ መሰረተ ሃሳብ በመነሳት "ባጼ አምደ ፂዮን ዘመነ መንግስት ባዝማች የሚመራ የኢትዮጵያ ሰራዊት ቡድን ባካለ ጉዛይ አውራጃ ትግረ ውስጥ ጉርአ ከሚባል ስፍራ ተነስቶ በዛሬው ሰሜን ጉራጌ አይመለል በሚባለው ቦታ ላይ ሰፈረ" በማለት ዊሊያም ሻክ። ከዚህ በሗላ ያዝማች ሰብሃት ሰራዊት ከአይመለል ተነስቶ ወደ ጨቦ ፣ አመቦ፣ ጭላሎና ኦሞ ወንዝ ድረስ በቡድን በቡድን ተከፋፍሎ በመያዝ የራሳቸው ግዛት አደረጉ ። ከዚህ አኳያ በጉራጌ አካባቢ አንድ ቡድን መስቃን፣ አንድ ቡድን ሰባት ቤት ጉራጌ እና ሶዶ ምድር ገብተው እንደተቀመጡ ይነገራል። በመስቃን ህብረተሰብ ውስጥ ከሚገኙ በርካታ ጎሳዎች መካከል የመስቃን የዘር ግንድ ከሚታወቀው አንዱ ሻዶ ሲሆን የአያቱ ስም በዚያ ዘመን ከታግራይ መጥቶ እናት መስቃን በሚባል ስፍራ ተቀምጦ የሻዶን አባት ቤህሩንን መውለዱና ሻዶ ደግሞ ቦንጂ ፣ አልወድሽ እና ገራድባለከሽ የተባሉ ሶስት ልጆችን ወልደዋል ። ቦንጂና አልወድሽ ራሳቸውን የቻሉ የዘር ግንድ ለመሆን የበቁ ሲሆን ገራድ ባለከሽ ደግሞ ማሬኖ ፣ ወሬቦ ፣ ድላባ ፣ሲላቶ ፣ሰጦ እና በርኮ የተባሉ ስድስት ልጆችን በመውለድ ለዛሬዎቹ የተለያዩ የመስቃን ጎሳዎች መጠሪያ ስም ለመሆን በቅተዋል ። በተጨማሪም በዚያ ዘመን አዝማች ስብሃትን ተከትለው ወደዚህ ስፍራ የመጡ ጎሳዎች ተራም፣በጋምና ፋጌ የመሳሰሉ ጎሳዎች ይገኙበታል። እነዚህ አዝማች ስብሃትን ተከትለው የመጡ ሰዎች አቦራት ፣በሚካኤሎ ፣በጎይባን አካባቢዎች ዝርየዎቻቸው ተሰራጭተው ይገኛሉ ።ሌላው ጐይባን አካባቢ ሸዋ የሚባል ጎሳ ከትግረ አገር ተነስቶ ሸዋ አካባቢ ከኖረ በሗላ ዘግየት ብሎ ወደ ዛሬው ጎይባን እንደመጣ ይነገራል ። የህም ጎየባን ውስጥ ሸበሬር የሚባል አካባቢ ሸዋ የሚባል ሰው ድላሞ፣ ኡራጎ፣ ዝወ፣ ማንዳኝ፣ ጦኔና አርጥቦ በመባል የሚታወቁ ስድስት ልጆችን የወለደ ሲሆን የመጨረሻዎች ሁለቱ ጦኔና አርጥቦ በአሁኑ ወቅት ዶቢ ቀበሌ አርጉሜ ስፍራ የሚገኙ ናቸው። ሚካኤሎ ቀበሌ የሚገኝ ሚካኤሎ በመባል የሚታወቀው ጎሳ በዚያ ዘመን ከአዝማች ስብሃት ጋር አብሮ የመጣ ሲሆን ከእዣ (ቆንጫጫ) ጋር ወንድማማቾች እንደሆኑ ይነገራል። ​በተጨማሪም በዚህ ዘመን ከመጡት ውስጥ በኣቦራት ቀበሌ ነዋሪ የሆኑት ሱምየ፣ ንቡወና ጋሎ በመባል የሚታወቁ ጎሳዎች ናቸው። ንቡወ የዘር ግንዱ እዣ ውስጥ የሚገኝ ቆንጫጫ ጎሳ ጋር የዘር ትስስር እንዳለው ይነገራል።

13869

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8C%A5%E1%88%A9%E1%8A%90%E1%88%BD%20%E1%8B%B2%E1%89%A3%E1%89%A3

ጥሩነሽ ዲባባ

ጥሩነሽ ዲዲባባ በ 1978 ዓ.ም. በኢትዮጵያ በአርሲ ክፍለ ሀገር በቼፋ ወረዳ ከኦሮሞ ብሄረሰብ ነው። ጥሩነሽ ለቤተሰብዋ ከአምስት 3 ናት። የጥሩነሽ አስተዳደግ እንደማንኛውም ኢትዮጵያዊ ነው። ነገር ግን የጥሩነሽ ቤተሰቦች የረጅም ርቀት አትሌቶች ናቸው። አክስቷ ደራርቱ ቱሉ ሁለት ጊዜ የኦሎምፒክ እና አንድ ጊዜ ደግሞ የ 10000 ሜትር አሸናፊ እና የብዙ አገር አቋራጭ ውድድር አሸናፊ ነበረች። ሌላ አክስቷም በቀሉ ዲባባ ጥሩ ሯጭ ነበረች ጥሩነሽ ልጅ እያለች በበቆጂ ስትኖር። ሌላዋ እህትዋ እጅጋየሁ ዲባባ ከጥሩነሽ ቀደም ብላ መሮጥ ጀምራ ነበር። ጥሩነሽ ዲባባ የቤተሰብዋን ፈለግ መከተል የጀመረችው እድሜዋ ከፍ ካለ በኋላ ነው። ጥሩነሽ ዲባባ ከ ሯጭ ቤተሰብ ብትፈጠርም ለመሮጥ ግን ምንም ፍላጎት አልነበራትም። ቱሉ በባርሴሎና ኦሎምፒክ በ 10000 ሜትር ባሸነፈች በሰባት አመቱ ጥሩነሽ ወደ አዲስ አበባ በ 2000 ዓ/ም መንገድ ጀመረች። ነገር ግን በቀሉ ዲባባ አባል ከሆነችበት ከእስረኞች ማረሚያ ፖሊስ ቡድን ስፖርት መስሪያ ክበብ ውስጥ አስመዝግባት ልምምድ ቀጠለች። ጥሩነሽ ዲባባ ኢትዮጵያ ካፈራቻቸው ምርጥ የረጅም ርቀት ሯጮች አንዷ ለመሆን በቃች። ጥሩነሽ ዲባባ በ 14 አመት እድሜዋ በጣም ወጣት እና ሰውነትዋም ተሰባሪ ይመስል ነበር። ብዙዎችም በሩጫ ምንም ተስፋ እንደሌላት እና ሩጫው የሚጠይቀውን ጠንካራ ሰውነት የላትም ብለው ያምኑ ነበር። ጥሩነሽ ዲባባ የኢትዮጵያ የረጅም ርቀት ተወዳዳሪ አትሌት ናት። በ 5000ሜትር የአለም ክብረ ወስን ባለቤት ስትሆን በ5000 ሜትር እና በ10000 ሜትር የኦሎምፒክ ውድድር አሸናፊ ናት። ጥሩነሽ አራት የአለም አቀፍ ውድድር እና አምስት የአገር አቋራጭ ውድድር አሸነፊ ናት። በቅጽል ስም “የሕጻን ፊት ያላት ደምሳሽ” በማለት ይጠሩዋታል። ጥሩነሽ ዲባባ የመጀመሪያ አለም አቀፍ የውጪ ውድድር ያደረገችው በ 2001 በአለም አቀፍ አትሌቶች ውድድር ላይ ነው። ውድድሩን ስታካሂድ የ 15 አመት ልጅ ነበረች በዚህ ውድድር አምስተኛ በመሆን ጨርሳለች። በ 2003 በተደረገው የአፍሮ ኤሽያ ውድድር ላይ በ 5000 ሜትር የብር ሜዳሊያ ተሸላሚ ሆናለች። የጥሩነሽ ዲባባ አስደናቂ ውጤቶች ማምጣት የጀመረችው በአለም አቀፍ አትሌቶች ውድድር ላይ በ 2003 2005 እና 2007 ላይ ነው። ጥሩነሽ በ 2003 በ 5000 ሜትር ተስፈንጥራ በመውጣት የስፔይኗን ማርታ ዶሚኒጌዝ እና የኬንያዋን ኤዲት ማሳያ ቀድማ በመግባት ነው። በወቅቱ የታወቀች አትሌት ባለመሆኗ ውድድሩን ያስተላልፉ የነበሩት እንግሊዛዊ ስቲቭ ክራም እና ብሬንዳን ፎስተር ውድድሩ 100 ሜትር እስኪቀረው አንድም ጊዜ ስሟን ሳይጠሩ ቀርተዋል። በ 2005 ውድድር ላይ ተስፈንጥራ በመውጣት ብርሀኔ አደሬን እና እህታዋን እጅጋየሁን ቀድማ በመግባት የመጀመሪያዋ 5000 / 10000 ሜትር የወርቅ ተሸላሚ ለመሆን በቅታለች። በ2007 ኦሳካ ላይ በተካሄደው የ 10000 ሜትር ውድድር የቱርክዋን ኤልቫን አቢይ ለገስን ተስፈንጥራ በመቅደም በ 31:55.41 አሽናፊ ሆናለች። በ 2004 በ አቴንስ ኦሎምፒክ በ 5000ሜትር ጥሩነሽ ሶስተኛ ወጥታለች በመሰረት ደፋር እና በ ኢሳቤላ ኦቺቺ በመሸነፍ። በሁኔታው ብዙ ሰዎች ቢበሳጩም የ 19 አመትዋ ጥሩነሽ የመጀመሪያዋ ወጣት ባለ ኦሎምፒክ ሜዳል ኢትዮጵያዊ አትሌት አሸናፊ አድርጓታል። በ2006 በወርቃማው ማህበር ውድድር ከስድስት የወርቅ ሜዳሊያ አምስቱን አሸናፊ ሆናለች ። (5,000 ሜ) በዚህም $83,333 ተሸላሚ ለመሆን በቅታለች። የጥሩነሽ ዲባባ ሀይለኛ ተፎካካሪ መሰረት ደፋር ናት። ሁለቱንም በአንድ ውድድር ላይ ለማሳተፍ ታስቧል ነገር ግን ብዙ ጊዜ የሚሳካው በውድድር ላይ ብቻ ነው። የጥሩነሽ ዲባባ የአሯሯጥ ዘዴ በመጨረሻው ዙር ላይ ተስፈንጥሮ በመውጣት ማሸነፍ ነው። በመጨረሻው የ 10000 ሜትር ውድድር ላይ በ 2005 ዓ/ም የመጨረሻውን 400 ሜትር በ 58.33 ሴኮንድስ ነው የጨረሰችው። ጥሩነሽ ዲባባ በአገር አቋራጭ ሩጫም የተሳካ ውጤት አምጥታለች። ጥሩነሽ ዲባባ አለም አቀፍ አትሌቲክስ ውድድር ባሰናዳው አለም አቀፍ የአገር አቋራጭ ውድድር አምስት የወርቅ ሜዳሊያ አሸናፊ ነች። ውድድሩም የወጣቶች (በላውሳኔ 2003) አንድ አጭር ርቀት (በ ሴይንት ጋልሚየር 2005) እና ሌሎች ሁለት ረጅም ርቀት (በ ሴይንት ጋልሚየር 2005 እና በፉኩኦካ 2006 ) ከ2007 ጀምሮ በየምድቡ አንድ ውድድር ብቻ ይካሄዳል። ጥሩነሽ ዲባባ ሞምባሳ በተካሄደው ውድድር የብር ሜዳሊያ ተሸልማለች። በ ኤዲንበርግ ላይ በተካሄደው የወርቅ ሜዳሊያ በ 2008 ተሸላሚ ናት። የወርቅ ሜዳሊያ በኦሎምፒክ ጥሩነሽ ዲባባ በ 2008 ኦስሎ በተካሄደው የ 5000 ሜትር በ14 ደቂቃ 11.15ሴኮንድስ በመግባት በውድድሩ አንደኛ በመውጣት የአዲስ ክብረ ወሰን ባለቤት ለመሆን በቅታለች። ጥሩነሽ ዲባባ በ ነሐሴ 15 2008 በቤጂንግ ኦሎምፒክ በተደረገው የ 10 000 ሜትር ውድድር በ 29:54.66 በመግባት በውድድሩ አንደኛ በመውጣት የአዲስ ክብረ ወሰን ባለቤት ለመሆን በቅታለች። አሮጌው ሰአት 30:17.49 ነበር። የክብረ ወሰኑም ባለቤት የነበረችው የጥሩነሽ ዲባብ አክስት ደራርቱ ቱሉ ነበረች። ይህም ሰአት የተመዘገበው በሲድኔ ኦሎምፒክ በ2000ዓ/ም ነበር። አዲሱ የጥሩነሽ ዲባባ ክብረ ወስን ሁለተኛው ፈጣኑ የ 10000 ሜትር ሰአት ሲሆን ለአፍሪካ ደግሞ ፈጣኑ ክብረ ወሰን ነው። የቀድሞው የአፍሪካ ክብረ ወሰን ነበር በ 2003 አለም አቀፍ ውድድር ላይ በ ብርሃኔ አደሬ የተመዘገበ። ከአንድ ሳምንት በኋላ በነሐሴ 22 2008 በ 5000 ሜትር መሰረት ደፋርን ቀድማ በመግባት በ 15:41.40 የወርቅ ሜዳሊያ አሸናፊ ለመሆን በቅታለች። በዚህ ኦሎምፒክ በሁለት ውድድር የወርቅ ሜዳሊያ በማግኘቷ በአለም የመጀመሪያዋ የሴት አትሌት ሆናለች። በ 5000 እና በ10000 ሜትር በአንድ ኦሎምፒክ አሸናፊ በመሆኗ። በ 2008 የቤት ውስጥ እና የሜዳ ዜና የአመቱ ታላቅ አትሌት በማለት ሸልሟታል። በአለም አቀፍ አትሌቶች ፌዴሬሽንም አስደናቂ የሴት አትሌት በማለት ሽልማት አበርክቶላታል። ተመሳሳይ ሽልማት በ 2005 ቀደም ብሎ ተበርክቶላታል። በ 2009 በጤና ችግር ምክንያት በአለም አቀፍ አትሌቶች ፌዴሬሽን ባዘጋጀው አገር አቋራጭ ውድድር በአማን ተሳታፊ ሳትሆን ቀርታለች። እንዲሁም በ 2009 በበርሊን በተካሄደው የአለም አቀፍ ውድድርም አልተሳተፈችም። በህዳር 15 2009 በዜቬኡቬሌንሉፕ(ሰባት ኮረብታ) በተካሄደው የ15 ኪሎ ሜትር ርቀት ውድድር በኔዘርላንድ ኒጄምገን የካዮኮ ፉኩሺን የ15 ኪሎ ሜትር ክብረ ወሰን በግማሽ ደቂቃ በመስበር በ 46:28 አሸናፊ ለመሆን በቅታለች። ከ 2005 በኋላ ይህ ውድድር የመጀመሪያዋ ነበር። ይህንንም አገር አቋራጭ የውጭ ውድድር እንደወደደችው ተናግራለች። ነገር ግን በቤት ውስጥ ውድድር እንደምትቆይ ተናግራለች። በሃምሌ 27 2012 እ.ኤ.አ በለንደን በተካሄደው የ10000 ሜትር የኦሎምፒክ ውድድር 30 ደቂቃ ከ20.75 ሰከንድ ገብታ ውድድሩን በማሸነፍ በኦሎምፒክ ያገኘችውን የወርቅ ሜዳሊያ ቁጥር ወደ ሶስት ከፍ አድርጋለች። በመሆኑም በኢትዮጲያ ውስጥ እጅግ ውጤታማ የሆነ አትሌትነትን ቦታ ከቀነኒሳ በቀለ ጋር ተጋርታለች። በጋጠማት ጉዳት ምክንያት ለ16 ወራት ከውድድር ተገልላ ታህሳስ 2012 ወደ ውድድር የተመለሰችው ጥሩነሽ ውድድሩ ሊጠናቀቅ አንድ ዙር ሊቀረው አካባቢ አፈትልካ በማምለጥ በረጅም ርቀት አሸንፋለች። የግል ሕይወት ጥሩነሽ ዲባባ ስለሺ ስህንን አግብታለች። ስለሺ ስህን በ2004 እና 2008 የ 10000 ሜትር ኦሎምፒክ ውድድር የብር ሜዳሊያ ተሸላሚ አትሌት ነው። ጥሩነሽ ዲባባ ከቤጂንግ ኦሎምፒክ በኋላም የእስረኞች ማረሚያ ፖሊስ ለቡድኑ እና ለሀገርዋ ላደረገችው ከፍተኛ አስተዋጽኦ የ ሌ/ኮለኔልነት ማዕርግ ተሰጥቷታል። በስሟም በአዲስ አበባ ውጭ ሆስፒታል ተሰይሞላታል። የአለም አቀፍ አትሌቶች ፌዴሬሽን ውድድር ውጤት የአልማዝ ማህበር የአልማዝ ማህበር በየአመቱ የሚካሄድ የቤት ውስጥ እና የሜዳ ውድድር ነው። ውድድሩም የሚዘጋጀው በአለም አቀፍ አትሌቶች ፌዴሬሽን ነው የተጀመረውም በ 2010 ነው። የአለም አትሌቲክስ መጨረሻ የአለም አትሌቲክስ መጨረሻ በየአመቱ የሚካሄድ የቤት ውስጥ እና የሜዳ ውድድር ነው። ውድድሩም የሚዘጋጀው በአለም አቀፍ አትሌቶች ፌዴሬሽን ነው የተጀመረውም በ 2003 እስከ 2009. የወርቅ ማህበር የወርቅ ማህበር በየአመቱ የሚካሄድ የቤት ውስጥ እና የሜዳ ውድድር ነው። ውድድሩም የሚዘጋጀው በአለም አቀፍ አትሌቶች ፌዴሬሽን ነው የተጀመረውም በ 1998 እስከ 2009. የውጭ ውድድር በቤት ውስጥ ውድድር የቪዲዮ ቃለ መጠይቅ ወደ ውጭ የሚያገናኙ የኢትዮጵያ አትሌቶች

9181

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%B0%E1%88%AD%E1%8C%8D

ደርግ

ደርግ ከሰኔ 21፣ 1966 እስከ 1983ዓ.ም. በኢትዮጵያ ሰፍኖ የነበር የወታደራዊ አገዛዝ ስርዓት አይነት ነበር። ደርግ የሚለው ቃል ከግዕዝ የተወሰደ ሲሆን ትርጓሜውም ቡድን ወይንም ኮሚቴ ማለት ነው። ይህን ቃል ለመጀመሪያ ጊዜ ለስርዓቱ መገለጫነት የተጠቀመው ግለሰብ ሻለቃ ናደው ዘካሪያስ ሲባል ይሄውም ሰኔ 21፣ 1966 ዓ.ም. ነበር። በዚህ ወቅት፣ በአዲስ አበባ ከተማ በሚገኘው የአራተኛ እግረኛ ክፍለ ጦር መምሪያ ከተለያዩ የአገሪቱ ክፍሎች የተውጣጡ መለዮ ለባሾች በየካቲት ወር ስለፈነዳው አብዮት ከሰኔ 19 ጀምሮ ውይይት የሚያካሂዱበት ጊዜ የነበር ሲሆን፤ ሻለቃ ናደው የዚህ ኮሚቴ ማስታወቂያ ጉዳይ ሠራተኛ ነበር። ደርግ በዚህ ሁኔታ በዝቅተኛ መኮንኖች (ከኮሎኔል ማዕረግ በታች) ከተመሰረተ በኋላ በዚያው ቀን ሻለቃ መንግስቱ ኃይለማርያም የደርግ ሊቀመንበር በመሆን ተመርጦ እስከ ስርዓቱ ማብቂያ ድረስ በዚያ ስልጣን አገልግሏል። የአብዮቱ ዋዜማ የታኅሣሥ ግርግር ተብሎ በሚታወቀውና በ1953 ዓ.ም. የተካሄደው የመፈንቅለ መንግስት ሙከራ ከከሸፈ በኋላ የቀዳማዊ ዓፄ ኃይለ ሥላሴ ዘውዳዊ መንግስት የተለያዩ ማሻሻያ ለውጦችን ለስርዓቱ አስተዋወቀ። አብዛኛዎቹ ማሻሻያዎች መፈንቅለ መንግስቱን እንዲደግፉ ለሚጠረጠሩ የጦርና የፖሊስ ሃይሎች የመሬት ስጦታ በማድረግ ላይ ያተኮረ ነበር። ስለሆነም የአገሪቱ መሰረታዊ የኢኮኖሚና ማህበራዊ ሁኔታ በቋሚ ሁኔታ ሊሻሻል አልቻለም። በ1958ዓ.ም. የባለ ርስቱን መደብ ጉልበት ለመቀነስ በማሰብ የዘውዱ ሥርዓት አዲስ አይነት የመሬት ግብር ለማስተዋወቅ ሞከረ። ሆኖም ፓርላማው ሙሉ በሙሉ ውድቅ አደረገው። በምትኩ፣ በሚቀጥለው ዓመት የእርሻ ውጤቶች ግብር ለፓርላማ ቀርቦ ጸደቀ። ምንም እንኳ የጸደቀው ግብር መንግስት ካቀረበው በጣም የተለወጠ ቢሆንም፣ በባለርስቱ መደብ አመጽ ማስነሳቱ አልቀረም። በተለይ በጎጃም ባለርስቶች በተነሳ አመጽ ምክንያት የሁለት አመት ወታደራዊ ዘመቻ በጎጃም ተደርጎ አመጹን ለማሸነፍ ስላልተቻለ መንግስት ወታደሩን ከጎጃም በማውጣት ግብሩን ሙሉ በሙሉ መሰርዝ ግድ አለው። እንዲያውም ወደኋላ፣ እስከ 1932ዓ.ም. የነበር የግብር እዳ በሙሉ ተሰረዘ። የጎጃሙ ሽንፈት ሌሎች ለውጥን የሚቃወሙ ክፍሎች እንዲያምጹ ከማበረታቱም በላይ ስርዓቱን ለሌላ አጣብቂኝ ዳረገው። ለውጥን እሚቃወሙ ኃይሎች በሚያምጹበት በዚያው ወቅት፣ በተቃራኒው ለውጥን የሚፈልጉ ተማሪዎች፣ ገበሬዎችና፣ የሰራተኞች ማህበራት ባንጻሩ የኑሮ ውድነትን፣ ጉቦንና፣ የመሬት ሥርዓቱን በመቃዎም ማደም ጀመሩ። ይህ የተወሳሰበ ሁኔታ በእድሜ እየገፉ የሄዱት ንጉሱ ፊታቸውን ወደ ውጭ ጉዳይ እንዲያዞሩና የአገሪቱን የውስጥ ጉዳይ በጠቅላይ ሚንስትራቸው አክሊሉ ሃብተወልድ ጫንቃ ላይ እንዲያስቀምጡ አደረጋቸው። ሥርዓቱ በሁለት ተጻራሪ አጣብቂኞች ውስጥ ገብቶ ባለበት በዚህ ወቅት በተፈጠረ የርሃብ፣ የኑሮ ውድነት፣ ሙስናና አጠቃላይ ቅሬታ የ1966ቱ አብዮት እንዲፈነዳ ግድ ሆነ። አብዮቱን ሀ ብሎ የጀመረው የወታደሩ መደብ ሲሆን፣ ጥር፣1966 ዓ.ም. ነገሌ፣ ሲዳሞ ላይ ሰፍሮ የነበረው የምድር ጦር ሠራዊት አዛዥ መኮንኖቻቸውን ሲያግቱ ይጀምራል። ጉዳዩ በተለያዩ የኢትዮጵያ ክፍሎች በሚኖሩ የሰራዊቱ ክፍሎች ድጋፍን በማግኘቱ በወታደሩ መደብ ከመዛመቱም ባሻገር ወደ ተቀረው ዜጋም በመዝለል በመጋባቱ በብዙ ከተማዎች አመጽ መነሳት ጀመረ። የዘውዱ መንግስት ለዚህ መልስ ይሆናል ብሎ ያስበውን ብዙ ጥቃቅን ለውጦችን አድርጓል፤ ለምሳሌ አክሊሉ ሃብተወልድን አንስቶ እንዳልካቸው መኮንንን ጠቅላይ ሚኒስትር አድርጓል፣ ለወታደሩ ልዩ ደመዎዝ ጭማሪ አድርጓል፣ ሊተገበር የነበር የትምህርት ስርዓት ማሻሻያ ለውጥን በተነሳበት ተቃውሞ ምክንያት አስቁሟል፣ የካቲት ወር ላይ እንዲሁ የመልስቱን ሕገ መንግስት ለማሻሻል ሞክሯል። ምንም እንኳ እኒህ ለውጦች ውጥረቱን ቢያረግቡም፣ በኋላ ላይ በኮሎኔል አለም ዘውድ የሚመራ የዘውዱ ተቆርቋሪ ቡድን የእንዳልካቸውን አስተዳደር ለመጥቀም በማሰብ ብዙ የአየር ኃይል መኮንኖችን ለእስር ዳረገ። በዚህ ሁኔታ የተበሳጨውና ተከፋፍሎ የነበረው የጦር ሠራዊቱ ክፍል፣ ኮ/ል አለም ዘውድ ከሚመራው ቡድን በማፈንገጥ በአንድ ልብ አመጽ ጀመረ። ሻለቃና ከሻለቃ በታች የሆኑት እነዚህ መኮንኖች በተለያዩ ስፍራዎች የሚገኙ የአገሪቱ ሰራዊት ሶስት ሶስት ተወካዮች ወደ አዲስ አበባ እንዲልኩ በማድረግ፣እርስ በርሳቸው በመሰባሰብ፣ ደርግን መሰረቱ። የደርግ አመሰራረት ኮ/ል አለም ዘውድ የዘውዱ ተቆርቋሪ እንደሆነ ከታመነበት በኋላ በኮ/ል አጥናፉ አባተ የሚመራ፣ ባብዛኛው ከሆለታ ጦር ማሰልጠኛ የተመረቀ ቡድንና ጥቂት የሐረር መኮንኖች ማስለጠኛ ምሩቆች ሁነው አክራሪ አብዮተኛ ቡድን መስርተው ከአለም ዘውድ ቡድን ተገንጥለው ወጡ። ይህ ቡድን በኮሚቴ በመዋቀር በአገሪቱ ከሚገኙ 42 የጦር ክፍሎች ሦስት ሦስት ወኪሎች ወደ አዲስ አበባ እንዲመጡ ካደረገ በኋላ ከሰኔ '66 ጀምሮ መደበኛ ስብስባ በማድረግ ደርግ' እንዲቋቋም አደረገ። በአነጋገር ጥንካሬው፣ ውሳኔ ለመወሰን ባለምፍራቱና ባለማመንታቱ ታዋቂነት ያተረፈው መንግስቱ ኃይለማርያም ኢትዮጵያ ትቅደም የሚለውን መፈክር ካስተዋወቀ በኋላ በጣም ተቀባይነትን በማግኘቱ የዚሁ ኮሚቴ ሊቀመንበር ሆኖ ተመረጠ። ኢትዮጵያ ትቅደም የሚለውን መፈክር ባስተዋወቀበት ንግግሩ ኮሚቴው ኢትዮጵያን ከመበታተን አደጋ ለማዳን የቆመ ኃይል አድርጎ በማቅረብ ለተዘበራረቀው አብዮት አቅጣጫ ከመስጠቱም በተጨማሪ የአገሪቱን አንድነት ለማስጠበቅ የሚችል ሃይል ይሄው ኮሚቴ እንደሆነ በማሳየት ለኮሚቴው የሃገር ጠባቂነትን አላማ ለማሰጠት ችሎ ነበር። መንግስቱ፣ ምንም እንኳ በወታደሩ ዘንድ ተቀባይነት ቢያገኝም፣ በመላው ሃገሪቱ ዘንድ ሙሉ ተቀባይነትን ማግኘት እንደማይችል ስለተረዳ ለዚህ ተግባር እንዲረዳው ጄኔራል አማን አንዶምን የስርዓቱ መሪ እንዲሆን በመጋበዝ የጊዜያዊው አስተዳደር ደርግ መሪ እንዲሆን አደረገ። ቀጥሎም ለዓፄ ኃይለሥላሴ 5 ጥያቄዎችን በማቅረብ ንጉሱ አምስቱንም ስለፈቀዱ የደርግ ሃይል በቅጽበት እንዲያድግ አደረገ። በመቀጠል፣ በሃይል የጎለበተው ደርግ ጠቅላይ ሚንስትር እንዳልካቸው ከስልጣን እንዲነሱ አድርጎ ሚካኤል እምሩን ተካ። አማን አንዶም መከላከያ ሚንስትር ሆነው ከተሾሙ በኋላ እንዳልካቸውና የርሳቸው ደጋፊዎች እንዲታሰሩ ተደረገ። በዚህ መልኩ ቀስ ብሎ ይካሄድ የነበረው ለውጥ ፍጥነት ጨመረ። መንግስቱ፣ ንጉሱ እራሳቸውን በቀጥታ መጋፈጥ ስላልፈለገ ቀስ በቀስ የኃይላቻውን መዋቅር በማፈራረስ፣ የክብር ዘበኛን መሪ በማሳሰር፣ በኋላም የጆናታን ዲምብሊን የወሎ ረሃብ ቪዲዮ በቴሌቪዥን በማቅረብ ንጉሱ ተጠያቂ መሆናቸውን በማሳየት፣ ሙሉው ስራ ከተሰራ በኋላ ያለምንም ችግር ንጉሱን ከስልጣን ማስወገድ ቻለ። የጊዚያዊ ወታደራዊ አስተዳደር ደርግ ንጉሱ ከስልጣን ከተነሱ በኋላ ጄኔራል አማን አንዶም የጊዚያዊ ወታደራዊ ደርግ ዋና ሊቀመንበር ሆኖ በመሾም፣ አዲሱ ስርዓት መስከረም፣ 1967 ተጀመረ። ደርግ በዚህ አኳሃን ስልጣን ላይ እንደወጣ አዲስ ረቆ የነብረውን ሕገ መንግሥት እና የነበረውን ፓርላማ ወዲያው ሰረዘ። የአማን ተግባር በተለይ ለአለም ፈገግ የሚል መልክ ማሳየትና እጅ መጨበጥ ነበርና ከሁለት ወር በኋላ መንግስቱ አስገድሎት ሌላ አሻንጉሊት መሪ ተፈሪ በንቲ በሥፍራው አስቆመ። አመሠራረት እና ዕድገት የመንግስቱ አመራር መረሳ በ1982 የ1977 ረሃብ ዕርዳታና ውዝግቡ የደርግ ማብቂያ የተመሰረተው በጥቂት ዝቅተኛ ወታደራዊ መኮንኖች ሲሆን ደርግ የአጼ ኃይለ ስላሴ መንግስትን ገርሦ በምትኩ ወታደራዊ ጁንታ በመመስረት ስሙን በመቀያየር አገዛዙ ለ17 ዓመታት ኢትዮጵያን አስተዳድሮአል። የተመሠረተበትም ቀን ሰኔ 20 1966 ነው ደግሞ ይዩ፦ 1974 እ.ኤ.አ. 1987 እ.ኤ.አ. 1991 እ.ኤ.አ. መንግስቱ ኃይለ ማርያም የኢትዮጵያ ታሪክ

45643

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%8C%E1%8B%8A

ሌዊ

ሌዊ (ዕብራይስጥ፦ ‎ /ለዊ/) በብሉይ ኪዳን ዘንድ ከያዕቆብ ፲፪ ወንድ ልጆች አንዱ ሲሆን ከእስራኤል ፲፪ ነገዶችም የሌዋውያን አባት ነበረ። ሌዊ ከሮቤልና ከስምዖን በኋላ የያዕቆብና የልያ ፫ኛው ልጅ ነበር፤ በፓዳን-አራም ተወለደ። በኦሪት ዘፍጥረት ፴፬፡፳፭፣ ቤተሠቡ በከነዓን ሲኖር ስምዖንና ሌዊ ስለ እኅታቸው ዲና የሴኬም ባላባት ኤዊያዊው ኤሞርን አሸነፉ፣ የሴኬምን ሠፈር አጠፉ። ስለዚህ አባታቸው ያዕቆብ ገሰጻቸው ። የሌዊ ወንድ ልጆች ጌድሶን፣ ቀዓትና ሜራሪ ተባሉ፤ እነዚህ ሁሉ ወደ ጌሤም ፈለሱ። በኦሪት ዘኊልቊ ፳፮፡፶፱ ሴት ልጁን ዮካብድን ይጠቅሳል፤ እርስዋም የቀዓት ልጅ እንበረም አግብታ አሮንን፣ ማርያምንና ሙሴን ወለደች። በያዕቆብ በረከት ኑዛዜ (ኦሪት ዘፍጥረት ፵፱፡፭-፯) ሌዊ ግን ከወንድሙ ስምዖን ጋር ይረገማል፦ «ስምዖንና ሌዊ ወንድማማች ናቸው፤ ሰይፎቻቸው የዓመፃ መሣሪያ ናቸው። በምክራቸው፣ ነፍሴ፣ አትግባ፤ ከጉባኤአቸውም ጋር፣ ክብሬ፣ አትተባበር፤ በቊጣቸው ሰውን ገድለዋልና፣ በገዛ ፈቃዳቸውም በሬን አስነክሰዋልና። ቊጣቸው ርጉም ይሁን፣ ጽኑ ነበርና፤ ኲርፍታቸውም፣ ብርቱ ነበርና፤ በያዕቆብ አከፋፍላቸዋለሁ፣ በእስራኤልም እበታትናቸዋለሁ።» ኦሪት ዘጸአት ፮፡፲፮ የሌዊ ሕይወት ዘመን ፻፴፯ ዓመታት እንደ ነበር ይነግረናል። በኋላ ዘሮቹ ሌዋውያን ከከነዓን የራሳቸውን ርስት አልተቀበሉም፣ ነገር ግን የካህናት መደብ ሆነው በነገዶቹ መካከል ተበተኑ። በሙሴም በረከት ኑዛዜ (ኦሪት ዘዳግም ፴፫፡፰-፲፩)፣ ሙሴ ስለ ነገደ ሌዊ እንዲህ ይላል፦ «ቱሚምህና ኡሪምህ ለቅዱስህ ሰው ነው፣ በማሳህ ለፈተንኸው፣ በመሪባ ውኃም ለተከራከርኸው፣ ስለ አባቱና ስለ እናቱ፦ አላየሁም ላለ፣ ወንድሞቹንም ላላስተዋለ፣ ልጆቹንም ላላወቀ፤ ቃልህን አደረጉ፣ ቃል ኪዳንህንም ጠበቁ። ፍርድህን ለያዕቆብ፣ ሕግህንም ለእስራእል ያስተምራሉ፤ በፊትህ ዕጣንን፣ በመሥዊያህም የሚቃጠል መሥዋዕት ይሠዋሉ። አቤቱ፣ ሀብቱን ባርክ፣ የእጁንም ሥራ ተቀበል፤ የሚነሣበትን ወገብ ውጋው፣ የሚጠሉትም አይነሡ።» በትንቢተ ሚልክያስ ፪፡፬-፮፣ እግዚአብሔር ካህናቱ (ሌዋውያን) ስለ ሌዊ ጽድቅ እንደ ተመረጡ ይገልጻል፦ «ቃል ኪዳኔ ከሌዊ ጋር ይሆን ዘንድ ይህን ትእዛዝ እንደ ሰደድሁላችሁ ታውቃላችሁ፣ ይላል የሠራዊት ጌታ እግዚአብሔር። ቃል ኪዳኔ ከእርሱ ጋር የሕይወትና ሰላም ቃል ኪዳን ነበረ፤ ይፈራ ዘንድም እነርሱን ሰጠሁት፣ እርሱም ፈራኝ፣ ከስሜም የተነሣ ደነገጠ። የእውነት ሕግ በአፉ ውስጥ ነበረች፣ በከንፈሩም ውስጥ በደል አልተገኘበትም፣ ከእኔም ጋር በሰላምና በቅንነት ሄደ፣ብዙ ሰዎችንም ከኃጢአት መለሰ።» በመጽሐፈ ኩፋሌ መሠረት፣ ሌዊ በ2127 ዓ.ዓ. ተወለደ። ኩፋሌ ፳፩፡፲፱ እንዲህ ይላል፦ «እነርሱም በእውነተኛነት እንደ ተቈጠሩ የሌዊም ልጅ ለክህነት እንደ ተመረጠ፣ እኛ (መላዕክት) በዘመኑ ሁሉ እንዳገለገልን፣ ሌዋውያንም በእግዚአብሔር ፊት ያገለግሉ ዘንድ እንደ ተመረጡ እይ። እውነት ነገር ይሠራ ዘንድ ፍርድንም ይፈርድ ዘንድ በእስራኤል ላይ በጠላትነት ከሚነሡ ብድራትን ይመልስ ዘንድ ቀንቶአልና ሌዊ ይክበር ልጆቹም ለዘላለም ይክበሩ።» በዚህ መጽሐፍ ፳፪፡፲፪-፲፮፣ ያዕቆብ ሌዊን ባረከው እንጂ አልረገመውም። በ፳፪፡፴፬፣ «ሌዊም እንደ ሾሙት፣ ለልዑል አምላክም እርሱን አገልጋይ እንዳደረጉት፣ ልጆቹንም እስከ ዘላለም ድረስ አገልጋይ እንዳደረጉአቸው ሕልም አየ።» ያንጊዜ አባቱ ያዕቆብ ሌዊን ቄስ አደረገው። በኩፋሌ ፳፬፡፳፮ የሌዊ ሚስት ስም ሜልካ ተባለ፣ «ከቃራ (ወይም በሌሎቹ ቅጂዎች ታራ) ልጆች ወገን ከሚሆን ከአራም ልጆች የተወለደች»። በኋላ ዘመን ያዕቆብ በጌሤም በምድረ ግብፅ ባረፈው ወቅት፣ የአባቶቹን መጻሕፍት ሁሉ የወረሰው ሌዊ ሆነ (ኩፍ. ፴፪፡፱)። የሌዊ ምስክር «የሌዊ ምስክር» በተባለው ጽሑፍ ዘንድ፣ ሌዊ ሳይሞት የህይወቱን ታሪክ ያወራል። በዚህ መሠረት፣ ሌዊ በካራን ተወልዶ የስምንት ዓመት ልጅ ሲሆን ወደ ከነዓን ፈለሰ፤ ስለ እህቱም ዲና ሴኬምን ያጠፋው እድሜው ፲፰ ወይም ፳ ነበር፤ በ፲፱ኛው ዓመት ቄስ ተደረገ፤ በ፳፰ኛው ዓመት ሚስቱን ሜልካን አገባት፤ ጌድሶንን ወለደችለት። በሌዊ ፴፭ኛው ዓመት ቀዓትን ፤ በ፵ኛውም ዓመት ሜራሪን ወለደችለት፤ ዮካብድም በግብጽ በ፷፬ኛው ዓመት ተወለደችለት። እንበረምም ዮካብድ በተወለደች ቀን ተወለደና በሌዊ ፺፬ኛው ዓመት የእንበረም ሚስት ሆነች። በሌዊ ፻፲፰ኛው ዓመት ዮሴፍ አረፈ። በተጨማሪ ሌዊ በዚህ መጽሐፍ ብዙ ምሳሌዎች፣ ምክሮች፣ ትንቢቶችና ራዕዮች ለልጆቹ ያስተምራቸዋል። ዮሴፍና አሰናት «ዮሴፍና አሰናት» የሚባል ታሪክ ስለ ዮሴፍና ግብጻዊት ሚስቱ አሰናት አንዳንድ ትውፊት አለው። በዚህም ሌዊ እንደ ነቢይና ተዋጊ ይታያል። በዚህ አፈ ታሪክ፣ የያዕቆብ ልጆች ወደ ግብጽ ገብተው ወንድማቸው ብንያም የፈርዖንን አልጋ ወራሽ ገደለው፤ ፈርዖንም ዕድሜው ፻፱ ዓመት ሲሆን አረፈና ዮሴፍ እራሱ ለ፵፰ ዓመታት የግብጽ ንጉሥ ሆነ። ያንጊዜ ዮሴፍ ዘውዱን ለፈርዖኑ ልጅ ልጅ ሰጥቶ ለእርሱ እንደ አባት ሆነ። ይህ ጽሑፍ በሶርያኛ፣ ስላቮንኛ፣ አርሜንኛና በሮማይስጥ ይታወቃል፤ መቼ እንደ ተቀናበረ ግን ተከራካሪ ነው። የብሉይ ኪዳን ሰዎች

2349

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A6%E1%88%AE%E1%88%9A%E1%8B%AB%20%E1%8A%AD%E1%88%8D%E1%88%8D

ኦሮሚያ ክልል

ኦሮሚያ ( በአፋን ኦሮሞ ፥ ) በኢትዮጵያ ውስጥ ያለ ክልላዊ መንግስት እና የኦሮሞ ህዝብ መገኛ ነው ። የኦሮሚያ ክልል ዋና አዳማ በአሁኑ ወቅት ክልሉ 21 የአስተዳደር ዞኖችን ያቀፈ ነው ። በምስራቅ ከሶማሌ ክልል ጋር ይዋሰናል። የአማራ ክልል ፣ የአፋር ክልል እና የቤኒሻንጉል ጉሙዝ ክልል በሰሜን; ድሬዳዋ በሰሜን ምስራቅ; የደቡብ ሱዳን የላይኛው አባይ ፣ የጋምቤላ ክልል ፣ የደቡብ ብሔር ብሔረሰቦችና ሕዝቦች ክልል እና የሲዳማ ክልል በምዕራብ፣ በደቡብ በኩል የኬንያ ምስራቃዊ ግዛት ; እንዲሁም አዲስ አበባ በማዕከሉ እና በሐረሪ ክልል ልዩ ዞን የተከበበች ከባቢ ነች በምስራቅ ሀረርጌ የተከበበ እንደ መንደርደሪያ ። እ.ኤ.አ. በነሀሴ 2013 የኢትዮጵያ ማዕከላዊ ስታትስቲክስ ኤጀንሲ የ2017 የኦሮሚያ ህዝብ ብዛት 11,467,001 ይሆናል ብሎ ተንብዮ ነበር። በሕዝብ ብዛት ትልቁ ክልላዊ መንግሥት ያደርገዋል። 353,690 ስኩዌር ኪሎ ሜትር ( 136,560 ስኩዌር ማይል) የሚሸፍን ትልቁ ክልላዊ መንግስት ነው። ኦሮሚያ ከአለም 42ኛ በህዝብ ብዛት የምትገኝ ንዑስ ብሄረሰብ ነች ። እና በአፍሪካ ውስጥ በህዝብ ብዛት የሚገኝ ንዑስ ብሄራዊ አካል ነው። ኦሮሞዎች እስከ 19ኛው ክፍለ ዘመን መጨረሻ ሩብ ድረስ፣ ሉዓላዊነታቸውን እስካጡ ድረስ ነፃነታቸውን ጠብቀዋል። ከ1881 እስከ 1886 አፄ ምኒልክ በግዛታቸው ላይ ብዙ ያልተሳኩ የወረራ ዘመቻዎችን አካሂደዋል። የአርሲ ኦሮሞዎች ይህን የአቢሲኒያ ወረራ በመቃወም ጠንካራ ተቃውሞን አሳይተዋል፣ በአውሮፓ ዘመናዊ የጦር መሳሪያ በታጠቀ ጠላት ላይ ጠንካራ ተቃውሞ አደረጉ። በመጨረሻ በ1886 ተሸንፈዋል። በ1940ዎቹ አንዳንድ የአርሲ ኦሮሞዎች ከባሌ ክፍለ ሀገር ተወላጆች ጋር በመሆን የሐረሪ ኩሉብ ንቅናቄን ተቀላቅለዋል ፣ የሱማሌ ወጣቶች ሊግ አጋር የሆነው የሐረርጌን የአማራ ክርስትያኖች የበላይነት ይቃወማል ። የኢትዮጵያ መንግስት እነዚህን የብሄር ተኮር ሀይማኖቶች በኃይል አፍኗል። በ1970ዎቹ አርሲ ከሶማሊያ ጋር ጥምረት ፈጠረ ። እ.ኤ.አ. በ1967 የቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ ንጉሠ ነገሥት መንግሥት የሜጫ እና ቱላማ ራስን አገዝ ማኅበር () የተባለውን የኦሮሞ ማኅበራዊ ንቅናቄ ሕገ-ወጥ በሆነ መንገድ በማውጣት በአባላቶቹ ላይ የጅምላ እስራትና ግድያ ፈጽሟል። ታዋቂ የጦር መኮንን የነበሩት የቡድኑ መሪ ኮሎኔል ጄኔራል ታደሰ ብሩ ከታሰሩት መካከል ይገኙበታል። የአገዛዙ ድርጊት በኦሮሞ ማህበረሰብ ዘንድ ቁጣን ቀስቅሷል በመጨረሻም በ1973 የኦሮሞ ነፃነት ግንባር እንዲመሰረት አድርጓል ። ኦሮሞዎች የአፄ ኃይለ ሥላሴን አገዛዝ እንደ ጨቋኝ አድርገው ይመለከቱት ነበር፣ ምክንያቱም ኦሮምኛ ቋንቋ ከመማር እና ከአስተዳደር ስራ ስለታገደ፣ ተናጋሪዎች በግል እና በአደባባይ ይሳለቁበት ነበር። የዐማራው ባህል በወታደራዊና በንጉሣዊ አገዛዝ ዘመን ሁሉ የበላይ ነበር። የንጉሠ ነገሥቱም ሆነ የደርግ መንግሥት በሰሜኑ የሀገሪቱ ክፍል የተከሰተውን ድርቅ ለመቅረፍ የዛሬውን የኦሮሚያ ክልል ጨምሮ በርካታ አማሮችን ወደ ደቡብ ኢትዮጵያ እንዲሰፍሩ አድርጓል። በተጨማሪም በመንግስት አስተዳደር፣ በፍርድ ቤት፣ በቤተክርስቲያን እና በትምህርት ቤት ሳይቀር የኦሮምኛ ጽሑፎች ተወግደው በአማርኛ ተተኩ። በደርግ መንግስት ተጨማሪ መስተጓጎል የመጣው የገበሬ ማህበረሰቦችን በግዳጅ ማሰባሰብ እና በጥቂት መንደሮች ውስጥ በማቋቋም ነው። የአቢሲኒያ ልሂቃን የኦሮሞ ማንነት እና ቋንቋዎች የኢትዮጵያን ብሄራዊ ማንነት መስፋፋት ይቃወማሉ ብለው ያምኑ ነበር። በ1990ዎቹ መጀመሪያ ላይ የኢትዮጵያ ዲሞክራሲያዊ ህዝቦች ሪፐብሊክ በኢትዮጵያ ላይ ያለውን ቁጥጥር ማጣት ጀመረ ። ኦነግ በወቅቱ ከሌሎቹ ሁለቱ አማፂ ቡድኖች ማለትም ከህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ (ሻዕቢያ) እና ከህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ (ህወሓት) ጋር ጠንካራ ቁርኝት መፍጠር አልቻለም። እ.ኤ.አ. በ1990 ህወሓት በኢትዮጵያ ውስጥ ለበርካታ አማፂ ቡድኖች የኢትዮጵያ ህዝቦች አብዮታዊ ዴሞክራሲያዊ ግንባር (ኢህአዴግ) ጃንጥላ ድርጅት ፈጠረ ። የኢህአዴግ የኦሮሞ ታዛዥ የሆነው የኦሮሞ ህዝብ ዴሞክራሲያዊ ድርጅት (ኦህዴድ) ኦነግን ለመተካት ሲሞከር ታይቷል። ግንቦት 28 ቀን 1991 ኢህአዴግ ስልጣኑን ተቆጣጥሮ የሽግግር መንግስት አቋቋመ ። ኢህአዴግ እና ኦነግ በአዲሱ መንግስት ውስጥ አብረው ለመስራት ቃል ገቡ። ነገር ግን ኦነግ ኦህዴድን የኢህአዴግ ተጽኖ ለመገደብ የተደረገ ደባ አድርገው ስለሚቆጥሩት በአብዛኛው መተባበር አልቻሉም። እ.ኤ.አ. በ1992 ኦነግ “በአባላቶቹ ላይ በደረሰው ትንኮሳ እና ግድያ” ከሽግግሩ መንግስት እንደሚገለል አስታውቋል። በምላሹም ኢሕአፓ ወታደሮችን ልኮ ን ካምፖች አወደሙ። በኢህአዴግ ላይ የመጀመርያ ድሎች ቢጎናፀፉም ኦነግ በመጨረሻ በኢህአዴግ ከፍተኛ ቁጥርና መሳሪያ በመሸነፉ የ ወታደሮች ከባህላዊ ስልቶች ይልቅ የሽምቅ ውጊያ እንዲያደርጉ አስገደዳቸው። በ1990ዎቹ መገባደጃ ላይ አብዛኞቹ የኦነግ መሪዎች ከኢትዮጵያ አምልጠው መውጣታቸው የሚታወስ ሲሆን በመጀመሪያ በኦነግ ይተዳደር የነበረው መሬት አሁን በኢህአዴግ የሚመራው የኢትዮጵያ መንግስት ተይዞ ነበር። የአሁኗ አዲስ አበባ ከመመስረት በፊት ቦታው በኦሮሞኛ ፊንፊኔ ይባል ነበር ፤ ይህ ስም ፍል ውሃ መኖሩን ያመለክታል። አካባቢው ቀደም ሲል የተለያዩ የኦሮሞ ጎሳዎች ይኖሩበት ነበር። በ2000 የኦሮሚያ ዋና ከተማ ከአዲስ አበባ ወደ አዳማ ተዛወረ። ይህ እርምጃ በኦሮሞ ተማሪዎች መካከል ከፍተኛ ውዝግብ እና ተቃውሞ ስለፈጠረ የገዢው ፓርቲ ኢህአዴግ ጥምረት አካል የሆነው የኦሮሞ ህዝቦች ዴሞክራሲያዊ ድርጅት (ኦህዴድ) ሰኔ 10 ቀን 2005 የክልሉን ዋና ከተማ ወደ አዲስ አበባ የመመለስ እቅድ እንዳለው በይፋ አስታውቋል። በኤፕሪል 25 ቀን 2004 የአዲስ አበባን ማስተር ፕላን በመቃወም የተቀሰቀሰው ተቃውሞ በሴፕቴምበር 12 ቀን 2015 ቀጥሏል እና እ.ኤ.አ. እስከ 2016 ድረስ የቀጠለ ሲሆን አሁንም እንደገና የኦሮሚያ ክልልን ያማከለ በመላው ኢትዮጵያ ተቀስቅሷል። በተቃውሞው የመጀመሪያዎቹ ቀናት በደርዘን የሚቆጠሩ ተቃዋሚዎች የተገደሉ ሲሆን በብዙ የክልሉ አካባቢዎች የኢንተርኔት አገልግሎት ተቋርጧል። በ2019 የኢሬቻ በዓል ከ150 ዓመታት እገዳ በኋላ በአዲስ አበባ ተከብሮ ነበር። በዐብይ አህመድ የጠቅላይ ሚኒስትርነት ጊዜ አዲስ አበባና አካባቢዋ ሸገርን ማስዋብ ችለዋል ። ሸገር የአዲስ አበባ ቅጽል ስም ሲሆን ይህ ፕሮጀክት የከተማዋን አረንጓዴ ሽፋንና ውበት ለማሳደግ ያለመ ነው። እ.ኤ.አ. በ2018 አብይ የወንዞች ዳርቻን ከእንጦጦ ተራሮች እስከ አቃቂ ወንዝ ድረስ 56 ኪሎ ሜትር (35 ማይል) ለማስፋፋት ያቀደውን "ወንዝ ዳርቻ" የተሰኘ ፕሮጀክት አነሳ ። ኦሮሚያ የቀድሞውን የአርሲ ክፍለ ሀገርን ጨምሮ የቀድሞ ባሌ ፣ ኢሉባቦር ፣ ከፋ ፣ ሸዋ እና ሲዳሞ አውራጃዎችን ያጠቃልላል። ኦሮሚያ ከትግራይ ክልል በስተቀር በሁሉም የኢትዮጵያ ክልሎች ማለት ይቻላል ድንበር ትጋራለች ። እነዚህ ድንበሮች በተለያዩ ጉዳዮች ሲከራከሩ ቆይተዋል በተለይም በኦሮሚያና በሶማሌ ክልል መካከል ውዝግብ ተፈጥሯል ። በሁለቱ ክልሎች መካከል የተፈጠረውን አለመግባባት ለመፍታት አንደኛው ሙከራ በጥቅምት 2004 በ12 ወረዳዎች በሚገኙ 420 ቀበሌዎች የተካሄደው ህዝበ ውሳኔ ነው።በሶማሌ ክልል አምስት ዞኖች። በህዝበ ውሳኔው ይፋዊ ውጤት መሰረት፣ 80% ያህሉ አጨቃጫቂ አካባቢዎች በኦሮሚያ አስተዳደር ስር ወድቀዋል፣ ምንም እንኳን በአብዛኛዎቹ የድምጽ መስጫ ግድፈቶች ክስ ቀርቦ ነበር። ውጤቱ በሚቀጥሉት ሳምንታት በእነዚህ ቀበሌዎች ውስጥ የሚገኙ አናሳዎች እንዲለቁ ጫና ሲደረግባቸው ቆይቷል። በኦሮሚያ ክልል በምዕራብ ሀረርጌ ዞንና በምስራቅ ሀረርጌ ዞን በሚገኙት ሚኤሶ ፣ ዶባ እና ኤረር ወረዳዎች 21,520 ሰዎች ተፈናቃዮች መሆናቸውን ከአካባቢው ወረዳና ከቀበሌ ባለስልጣናት ባወጡት አሃዝ ይጠቁማል ።. የፌደራል ባለስልጣናት ይህ ቁጥር እስከ 11,000 ሊጨምር እንደሚችል ያምናሉ። በዶባ የፌደራል ጉዳዮች ሚኒስቴር የተፈናቃዮቹን ቁጥር 6,000 አድርሶታል። በተጨማሪም በሚኤሶ ከ2,500 በላይ ተፈናቃዮች አሉ። በተጨማሪም በሞያሌ እና ቦረና ዞኖች አዋሳኝ አካባቢዎች በዚህ ግጭት የተነሳ ሰዎች መፈናቀላቸውንም ተዘግቧል። በክልሉ ከሚገኙት ከተሞች መካከል አዳማ ፣ አምቦ ፣ አሰላ ፣ ባዴሳ ፣ ባሌ ሮቤ ፣ በደሌ ፣ ቢሾፍቱ ፣ ቤጊ ፣ ቡሌ ሆራ ፣ ቡራዩ ፣ ጭሮ ፣ ደምቢዶሎ ፣ ፍቼ ፣ ጊምቢ ፣ ጎባ ፣ ሀሮማያ ፣ ሆለታ ፣ ጅማ ፣ ኮዬ ፈጨ ፣ መቱ አርሲ ነቀምቴ , ሰበታ , ሻሸመኔ እና ወሊሶ ፣ ከብዙ ሌሎች ጋር። የስነ ሕዝብ ታሪካዊ ህዝብ አመት ህዝብ ±% በ1994 ዓ.ም 18,732,525 - በ2007 ዓ.ም 26,993,933 + 44.1% ምንጭ ፡ በ2007 የኢትዮጵያ ማዕከላዊ ስታቲስቲክስ ኤጀንሲ ባካሄደው የህዝብ ቆጠራ ወቅት የኦሮሚያ ክልል በአጠቃላይ 26,993,933 ህዝብ 13,595,006 ወንዶች እና 13,398,927 ሴቶች ነበሩት። የከተማ ነዋሪዎች 3,317,460 ወይም 11.3% የህዝብ ብዛት አላቸው። 353,006.81 ስኩዌር ኪሎ ሜትር (136,296.69 ካሬ ማይል) የሚገመት የቆዳ ስፋት ያለው፣ ክልሉ የሚገመተው የህዝብ ብዛት 76.93 በካሬ ኪሎ ሜትር (199.2/ስኩዌር ማይል) ነበር። ለጠቅላላው ክልል 5,590,530 አባወራዎች ተቆጥረዋል, ይህም በአማካይ ከ 4.8 ሰዎች ለአንድ ቤተሰብ, የከተማ ቤተሰቦች በአማካይ 3.8 እና የገጠር ቤተሰቦች 5.0 ናቸው. ለ 2017 የታሰበው የህዝብ ብዛት 35,467,001 ነበር። በ1994 ዓ.ም በተደረገው ከዚህ ቀደም በተደረገው ቆጠራ፣ የክልሉ ህዝብ ቁጥር 17,088,136 ሆኖ ተገኝቷል። የከተማ ነዋሪዎች ቁጥር 621,210 ወይም ከህዝቡ 14% ነው። እንደ ሲኤስኤ፣ ከ2004 ዓ.ም32 በመቶ የሚሆነው ህዝብ የንፁህ መጠጥ ውሃ ተጠቃሚ የነበረ ሲሆን ከነዚህም 23.7% የገጠር ነዋሪዎች እና 91.03% የከተማ ነዋሪዎች ናቸው። በ2005 የኦሮሚያን የኑሮ ደረጃን የሚያሳዩ ሌሎች የተዘገበ የጋራ አመለካከቶች እሴቶችየሚከተሉትን ያካትቱ: 19.9% ​​ነዋሪዎች ወደ ዝቅተኛው የሀብት ኩንታል ውስጥ ይወድቃሉ; የአዋቂዎች ማንበብና መጻፍ ለወንዶች 61.5% እና ለሴቶች 29.5%; እና የክልሉ የጨቅላ ህጻናት ሞት በ1,000 ህጻናት 76 የጨቅላ ህፃናት ሞት ሲሆን ይህም በአገር አቀፍ ደረጃ በአማካይ ከ 77 ጋር ተመሳሳይ ነው. ከእነዚህ ሞት ውስጥ ቢያንስ ግማሽ ያህሉ የተከሰቱት በጨቅላ ሕፃናት የመጀመሪያ ወር ውስጥ ነው።

2843

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%A4%E1%88%B2%E1%8A%AD%20%28BASIC%29

ቤሲክ (BASIC)

በኮምፒውተር ፍርገማ (ፕሮግራሚንግ) ዘርፍ ቤሲክ () የሚሰኘው የከፍተኛ ደረጃ ፍርገማ ቋንቋዎችን የሚያዝል ቤተሰብ ነው። የቃሉም ትርጉም 'መሰረታዊ' ወይም 'ቀላል' ቢሆን የተሰየመው ግን ከእንግሊዝኛው አኅጽሮተ ቃል ነበረ። ይህም ማለት "የጀማሪዎች ሙሉ-ምክንያት ምልክታዊ ትምህርታዊ ኮድ" የሚያሕል ነው። ቤሲክ መጀመሪያ በ1963 እ.ኤ.አ. ከኮምፒውተር ዘርፍ ውጭ የሚያጥኑ ተማሪዎች ኮምፒውተሮች ይጠቀሙ ዘንድ ጆን ጆርጅ ኬሜኒና ቶማስ ዩጂን ኩርትዝ አበጅተው በዳርትመስ ከሌጅ አቀረቡት። በጊዜው እያንዳንዱ ኮምፒውተር ሌሱ የሚሆን ሶፍትዌር መጻፍ ይጠይቅ በነበረበት ሁኔታ በሳይንስና በሂሳብ የተሰማሩ ሰዎች ብቻ የመስራት ዝንባሌ ነበሯቸው። ቤሲክ በሰማኒያዎቹ (እ.ኤ.አ.) በቤት ኮምፒውተሮች የተሰራጨ ሲሆን፥ ዛሬም በአንዳንድ በጣም በተለወጡ ቋንቋዎች አማካኝነት ተጠቃሚዎች አሉት። ክ1960ዎቹ (እ.ኤ.አ.) አመታት መሃክል በፊት ኮምፒተሮች በጣም ውድና ለተወሰኑ አላማ ባላችው ስራሞች ላይ የተወሰኑ መሳሪያዎች ነበሩ። ቀላል የባች ሂደቶች () አይነቶችን በመጥቀም በአንድ ጊዜ አንድ ስራ ብቻ ይሰሩ ነበር። በ1960ዎቹ ውስጥ የኮምፒውትር ዋጋ የትንንሽ ድርጅቶት የግዢ አቅም እስከሚፈቅደው ድረስ አሽቆለቆል። ፍትነታቸውም ክመጨመሩ የተነሳ የለስሯ የሚቀመጡበት ጊዜ ይበዛ ጀመር። የዘመኑ የፕሮግራም ቋንቋዎች አሰራር ልክ እንደ ማሽኖቹ ለተውሰኑ ሰራዎች የታለሙ (እንደ ሳይንስ ነቅ ፎርሙላዎች ወይም የጽሁፍ ሰሌዳዎች) ነበሩ። እነዚህ ባንድ ስራ የተወሰኑ ማሽኖች በመወደዳቸው፥ የቋንቋዎቹ የአሰራር ፍጥነት ከሁሉም ግጽታዎች የላቀ ወሳኝነት ነበረው። ባብዛኛው እነዚህን ቋንቋዎች መጠቀም አስቸጋሪና ሥርአት አገባችው () በጣም የተለያየ ነበር። በዚህ ጊዜ ነው የጊዜ መጋራት () ሃሳብ ተቀባይነት እያገኘ የመጣው። በዚህ ሲስተም ስር የዋና ማሽን የስራ አቅም ይከፋፈልና እያንዳንዱ ተጠቃሚ በየተራው አነስተኛ ጊዜ ይሰጠዋል። እነዚህ ማሽኖች በቂ ፍጥነት ስለነበራቸው አብዛኛው ተጠቃሚ ለራሱ አንድ ማሽን የተመደበለት ያስመስሉት ነበር። በቴዎሪ ደረጃ የጊዜ መጋሯት ለኮምፒውትር የሚወጣውን ወጪ በእጭጉ ቅንሰዋል:: በመቶ ለሚቆጠሩ ተጠቃሚዎች አንድ ማሺን ይበቃ ስለነበር። የመጀመሪያዎቹ አመታት ታላቅ እድገት ። የቤት ኮምፒውትር ዘመን ብስለት — የግል ኮምፒውተር ዘመን ሥርአት አገብ ( የቤሲክ አረፍተ የመስመር መቀጠያ ፊደል ከሌለ መስመር መጨረሻ ላይ ያልቃሉ። በጣም አነስተኛ ቤሲክ የሚሉት ትእዛዞች ይበቁታል:: የመስመር ቁጥሮች የቤት ኮምፒውተር ቤሲክን ከሚለዩ ገጽታዎች አንዱ ነው። አንዳንድ ቆይተው የመጡ የቤሲክ ተርጓሚዎች () አምበሮ የሚመጡ የሚባል መስመር ቆጣሪ ትእዛዝ ነበራችው ። አንዳንድ ዘምዝናዊ ባሲኮች የመስመር ቁጥርን ትተው አብዛኛው በሌሎች ቋንቋዎች (እንደ ሲ ና ፓስካል) የሚታወቁትን የመዝገብና () የመቆጣጠሪያ () አቀማመጥን አስገብተዋል። (አንዳንድ በመስመር ቁጥር ላይ የተመሰረቱም ቋንቋዎች እነዚህን አቀማመጦች ማስገባታችውን መመዝገብ ያሻል።) በቅርብ የተሰሩ እንደ ቪሱአል ቤሲክ () የቤሲክ ተዛማጆች እቃ አዘል ገጽታዎችን እንደ ያሉ አቀማመጦችን ሰብስቦችና ተርታዎችን በጥምዝ () ለመፈተሽ ቪሱአል ቤሲክ 4 አንስቶ ሲያስገቡ ብእቃ አዘለ ፍርግምና ውርስ ተብሎ የሚታወቀውን አሰራር በመቅረብ አስገብተዋል። የማህደረ እውስታ () አስተዳደር ዘዴው ካብዛኛው የተደራጁ ቋንቋዎች የቀለለ ነው። ይህም ሊሆን የቻለው ቋንቋው ወይም የቆሻሻ ሰብሳቢ ይዞ ስለሚመጣ ነው:: አደረጃጀትና የፍሳሽ ቁጥጥር ቤሲክ እንደ ሲ የውጭ ቤተ መጻህፍት () የለውም። የቋንቋው ተርጓሚ () ሰፊ ቤተ መጻህፍትና አብረውት የተገነቡ ፕሮሲጀሮች () ይይዛል: ለነዚህ ፕሮሲጀሮች አንድ ፈርጋሚ ሙያውን ለመማርም ሆነ ቀለል ያሉ ፕሮግራሞችን ለመጻፍ የሚያስፈልጉትን አብዛኞቹን መሳሪያዎች (የሂሳብ ተግባሯትን፥ የፊደል ክር-, የማስገቢያና የማሶጪያ መስኮት፥ የስዕልና የመዘገብ መሳሪያ) ያካትታል። አንዳንድ የቤሲክ ቤተሰብ አባል ቋንቋዎች ፈርጋሚው የራሱን ፕሮሲጀሮች እንዲጽፍ አይፈቅዱም:: ፈርጋሚው ከአንድ ቅርንጫፍ ወደሌላ ለመዘዋወር በዛት ን በመጠቀም ፕሮግራሙን ይጽፋል። የዚህ ውጤት ደግሞ ለአንባቢ እጅግ አስቸጋሪ የሆነ የፕሮግራም ምንጭ ()፥ በተለምዶ "እንደ ፓስታ የተወሳሰበ" ወይም ፥ አይነት ይሆናል። የቅርንጫፍ ዝውውሩን የሚያደርገው ወደ ንዑስ ክንውኖች (አነስተኛ የፕሮግራም አካሎች) ሲሆን ባብዛኛው ያለግቤት ()ና ያለሰፈር ተለዋጭ () ነው። ዘመናዊ የቤሲክ ስሪቶች እንደ ሚክሮሶፍት ኪክ ቤሲክ ሙሉ ንዑስ ክንውኖችንና () ተግባራትን () አስገብተዋል። ይህ ቤሲክ ከሌሎች ቋንቋዎች የሚለይበት አንዱ ገጽታው ነው። ቤሲክ፥ እንደ ፓስካል፥ መልስ በማይጠበቅባቸው ፕሮሴጀሮችና (ንዑስ ክንውኖች የምንላቸው) መልስ በሚሰጡት (ተግባራት) መሃከል ልዩነት ያደርጋል። ሌሎች እንደ ሁሉንም በተግባራት ስያሜ (አንዳንዶቹን ባለ ባዶ መልስ በማለት) ለዩነትን አያደርጉም። የመዝገብ አይነቶች ቤሲክ ለፊደል ክሮች () ስሪ የሚያገለግሉ ጥሩ ተግባራት ያለው ቋንቋ እንደሆነ ይታወቃል። የቀድሞው የዚሁ ቤተሰብ ቋንቋዎች እንደ የመሳሰሉት መሰረታዊ ተግባራት በማቀፍ የፊደል ክሮችን የሚመለከቱትን ስራዎች ያቃልላሉ። የፊደል ክሮች የለት ተለት ስራዎች ላይ በተደጋጋሚ ሰላሚያጋጥሙ ከሌሎች የዘመኑ ቋንቋዎች በዚህ ረገድ ብልጫ አሳይቷል። የቀድሞው የዳርትሙንት ቤሲክ ለቁጥርና ለፊደል ክር አይነቶችን ብቻ ድጋፍ ይሰጥ ነበር። የሙሉ ቁጥሮች () አይነቶች አልነበሩም። ቁጥሮች በሙሉ ባለነጥብ () ነበሩ። የፊደል ክሮች አለ ተለዋዋጭ ርዝመት ነበሩ። ቤሲክ የፊደል ክርም ሆነ የቁጥር ተርታዎችን () እንዲሁ ባለሁለት ማአዘን ተርታዎችን የሚደግፍ ወይም የሚይዝ ቋንቋ ነበር። ማንኛው ዘምዝናዊ የቤሲክ ቤተሰብ ቋንቋ ቢያንስ ቁጥሮችንና የፊደል ክሮችን ይይዛል። የመጀመሪያ የቤሲክ ፕሮግራም ወይም ፍርግም ጀማሪ የቤሲክ ፈርጋሚዎች የቤት ኮምፒውትሯቸው ላይ የሚጀምሩት በ ከርኒጋንና ሪቺ አማካኝነት እውቅና ያገኘውን ሰላም አለም ፍርግም አይደለም። ይልቁኑ የሚቀጥለውን የማያባራ ጥምዝ የሚመስል ነው። ክላሲክ ወይም የቀድሞው ቤሲክ ክላሲክ ወይም የቀድሞው ቤሲክ፤ ይህ ምሳሌ በስራአት የተደራጀ መሆኑን ን መጠቀም የግድ ወደተመሰቃቀለ የፍርግም እንደማያመሯ ያሳያል። ዘምዝናዊ ቤሲክ "ዘምዝናዊ" የተደፘጀው ቤሲክ (ለምሳሌ፥ ኩኢክቤሲክ ና ፓወርቤሲክ), የተሰኘውን ቃል በዘመናዊ ቃላት ተክተው።

2315

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8C%89%E1%8C%8D%E1%88%8D

ጉግል

ጉግል () በ1998 እ.ኤ.አ. የግለሰብ ድርጅት ሆኖ ነው የጀመረው። የጉግል ፍለጋ ዌብሳይትን የሰራው እና የሚያስተዳድረው ይሄው ድርጅት ነው። የጉግል ዓላማ የዓለምን መረጃ ለማሰናዳት ፣ ለማቅረብና ጠቃሚ ማድረግ ነው። ጉግል እንደ ፕሮጀክት ሆኖ በጃኑዋሪ 1996 እ.ኤ.አ. በላሪ ፔጅ እና ሰርጂ ብሪን በስታንፎርድ ዩኒቨርስቲ ነው የጀመረው። የፕሮጀክቱ ሀሳብ የድረ ገጾችን ግንኙነት በማጥናት የተሻለ የፍለጋ አገልግሎት መሰጠት መቻል ነበር። ወደ አንድ ድረ ገጽ ብዙ መያያዣዎች ካሉ ያ ድረ ገጽ ትክክለኛ ኢንፎርሜሽን አለው የሚለውን ሀሳብ ሞክረው ትክክለኛ መሆኑን አዩ (ይህ ዘዴ ፔጅራንክ ይባላል)፣ ለፍለጋ ድረ ገጻቸውም መሠረት ጣሉ። በእዚያ ጊዜ ፍለጋውን የሚያስተናግደው የስታንፎርድ ዌብሳይት ነበር። አድራሻውም ነበር። ያሁኑ አድራሻቸው በ, 1990 (. 15, 1997 እ.ኤ.አ.) ነው የተመዘገበው። በማርች 1999 እ.ኤ.አ. ድርጅቱ ወደ 165 ዩኒቨርስቲ አቬኑ, ፓሎ አልቶ መስሪያ ቤቱን አዛወረ። ከዚያ በኋላ ሌሎች ሁለት ቦታዎች ቢቀያይሩም በ2003 እ.ኤ.አ. 1600 አምፊቲያትር ፓርክዌይ, ማውንቴን ቪው ወደ ሚገኙ ሕንጻዎች አረፉ። አብዛኛው በዚህ ጊዜ ይጠቀምበት የነበረው የኮምፒዩተር ዕቃዎች ከኢንቴል እና አይቢኤም የተለገሡ ነበሩ። በፍጥነት የሚያድገው የኢንተርኔት ተጠቃሚዎች ጉግልን ማድነቅ ጀመሩ። ተጠዋሚዎች ወደ ዌብሳይቱ ቀላል እና ዓይን የሚስብ ዲዛይን ተሳቡ። በ2000 እ.ኤ.አ. በፍለጋ ቃላት ላይ የተመሠረቱ ማስታወቂያዎችን ማሳየት ጀመሩ። ነጻ የዌብሳይት ዲዛይን አንዲኖርና የዌብሳይቱን የመጫን ጊዜ ፈጣን እንዲሆን ማስታወቂያዎቹ የምስል ሳይሆን የጽሁፍ ብቻ ናቸው። ሌሎች ተወዳዳሪዎቹ እየወደቁ ሲመጡ ጉግል ግን እያደገ እና እየታወቀ መጣ። በ, 1993 (. 4, 2001 እ.ኤ.አ.) የዩናይትድ ስቴትስ ፓተንት ቢሮ የፔጅራንክ ዘዴን ፓተንት ለስታንፎርድ ዩኒቨርስቲ ሰጠ። በፌብሩዋሪ 2003 እ.ኤ.አ. ጉግል ፓይራ ላብስ የሚባለውን የብሎገር ባለቤት ገዛ። በ2004 እ.ኤ.አ. መጀመሪያ ጉግል በወርልድ ዋይድ ዌብ ከነበረው የፍለጋ ጥያቄዎች 84.7 በመቶውን በራሱ ዌብሳይትና በሌሎች ጓደኛ ዌብሳይቶች ያስተናግድ ነበር። በፌብሩዋሪ 2004 እ.ኤ.አ. ያሁ! ከጉግል ጋር የነበረውን ጓደኝነት አቆመ። በበዓል ቀናት፣ የአንድ ነገር መታሰቢያ ቀናት እና ልዩ ቀኖች የጉግል ዌብሳይት አስቂኝ ነገሮችን ይይዛል። ከነዚህም ታዋቂው የድርጅቱን አርማ መለወጥ ነው። ይህም 'ጉግል ዱድልስ' ይባላል። በየጊዜው አዲስ ነገር ከጉግል ይመነጫል። ጉግል ላብስ የሚባለው የዌብሳይቱ ክፍል አዲስ በሙከራ ያሉ ውጤቶችን ይይዛል። ይህም የተጠቃሚዎችን አስተያየት ስለሚያስገኘው ከተጠቃሚዎች ጋር ያለውን ግንኙነት ያዳብራል። ይህም አዲሶቹን ምርቶች አሰራር ያሻሽላል። የአርማ ለውጥ በዓመታት ውስጥ የጉግል አርማ ተለውጧል። የጉግል አርማዎችን ስብስብ ለማየት የጉግል አርማዎችን ያለቅጥ የሚያሳይ ዌብሳይትም አለ ይህ ዌብሳይት ደግሞ ሰዎች በጉግል የሰሩትን የውሸት አርማዎች ያሳያል የቃል አመሠራረት ጉግል () የሚለው ቃል ጉጎል () ከሚለው የመጣ ነው። ጉጎል የሚባለው ቃል የተፈጠረው በሚልተን ሲሮታ በ1938 እ.ኤ.አ. በዘጠኝ ዓመቱ ነው። ሚልተን ኤድዋርድ ካስነር የሚባል ማቲማቲሻን ወንድም/እሀት? ልጅ ነው። የቃሉ አጠቃቀም የጉግልን በኢንተርኔት የሚገኘውን ኢንፎርሜሽን ለማሰናዳት ያለውን ዓላማ ያንፀባራቃል። የጉግል ጠቃላይ መምሪያ ጉግልፕሊክስ () ይባላል። ዛሬ 'ጉግል' በአንዳንድ ቋንቋዎች እንደ ቃል ይወሰዳል። ትርጉሙም 'የዌብሳይት ፍለጋ ማድረግ' ነው። የጉግል የመጀመሪያ ዕርዳታ ከአንዲ ቤክቶልሸም የተጻፈ የ$100,000 ቼክ ነው። ጉግል እያደገ ሲመጣ ትልቅ ውድድር እየሳበ ይመጣል። አንድ ምሳሌ በጉግል እና ማይክሮሶፍት መሀል ነው። ማይክሮሶፍት ኤምኤስኤን ሰርች የሚባለውን የፍለጋ አገልግሎት በየጊዜው እየለወጠ ከጉግል ጋር የተወዳዳሪ ቦታ እንዲይዝ ይሞክራል። ከዚህም በላይ ሁለቱ ድርጅቶች አንድአይነት አገልግሎቶችን ማቅረብ ጀምረዋል። ጉግል በፍለጋ አገልግሎት መሪ ስለሆነ እንደ ያሁ! ያሉትን ተወዳዳሪዎች ለማሸነፍ ይጥራል። የጉግልና ያሁ ትኩረት የተለያየ ቢሆንም ጉግል ግን አዳዲስ አገልግሎቶችን እየከፈተ ነው። በጁን 21, 2005 እ.ኤ.አ. ጉግል እንደ ኢቤይ ያሉትን የንግድ ዌብሳይቶችን ለመወዳደር ያለውን ዕቅድ አሳውቋል። በጉግል የመጀመሪያ ዓመታት የሠራተኞች ደሞዝ ትንሽ ነበር። በአሁኑ ጊዜ ግን ዩጉግል ሼር በከፍተኛ መጠን እያደገ ስለመጣ የሠራተኞች ደሞዝ በአንጻሩ ጨምሯል። ከደሞዝ ሌላ ታዋቂነት እና ሌሎች ጥቅሞች ብዙ አመልካቾችን ስቧል። ከአንድ ላነሰ የሥራ ቦታ አንድ ሺህ አመልካቾች እንዳሉ ተገምቷል። የድርጅቱ መሥራቾችና ሌሎች ዋና ሠራተኞች አንድ የአሜሪካን ዶላር እየተከፈላቸው ይሰራሉ። እነዚህ ሰዎች የድርጅቱን ብዙ ሼር ይይዛሉ። ማርች 31 2007 የተለቀቀው መረጃ እንደሚያመለክተው ጉግል 12238 ሰራተኞች አሉት። የጉግል አገልግሎቶች በብዙ ሰርቨሮች ውስጥ በሚገኙ ተራ ኮምፕዩተሮች ላይ ነው ያሉት። ኮምፒዩተሮቹ የሊኑክስ ኮምፒዩተር ፕሮግራም ይጠቀማሉ። ድርጀቱ ስለሚጠቀመው ማሽኖች ብዙ ዝርዝር ባይሰጥም በ1996 ከ60,000 በላይ ኮምፒዩተሮችን እንደሚጠቀሙ ይገመታል። ፔጅራንክ () ጉግል የፍለጋ ገጾቹ ላይ የዌብሳይቶችን ቅድመተከተል ለማግኘት የሚጠቀመው ዘዴ ነው። በፔጅራንክ እያንዳንዱ ዌብሳይት ቁጥር አለው። ይህ ቁጥር ከፍ ባለ ጊዜ የዛ ዌብሳይት ደረጃ በፍለጋ ገጹ ላይ ይጨምራል። ይሄ ቁጥር የሚወሰነው ሌሎች ወደዚህ ዌብሳይት በሚያመለክቱ ዌብሳይቶች ነው። የእነዚህ ዌብሳይቶች ቁጥር ከፍተኛ ከሆነ የዚኛውም በአንጻሩ ይጨምራል። በኣንዳንድ ምክንያቶች የተነሳ ይህ ኣስተማማኝ ላይሆን ይችላል። የድርጅቱ ባሕል ጉግል የራሱ የተለያዩ ዕምነቶች አሉት። አንዱ 'መጥፎ ነገር ሳትሰራ ገንዘብ ማግኘት ትችላለህ' ይላል። ሊሎች ዋና ሀሳቦች እዚህ ይገኛሉ። 'ሃያ በመቶ' ጊዜ ሁሉም የጉግል ኢንጅነሮች 20 በመቶ የሥራ ጊዜያቸውን እነሱ በሚስባቸው ሥራ ላይ እንዲያሳልፉ ያበረታታል። ከእነዚህ ውስጥ አንዳንድ ሥራዎች የጉግል ሌላ አገልግሎት ይሆናሉ። የጉግል መጥላይ መምሪያ ጉግልፕሌክስ () ይባላል። ይህ ቦታ ለሠራተኞች የተለያዩ መዝናኛዎችን ያቀፈ ነው። ከነዚህም ውስጥ የአካል ማጎልመሻ ክፍል፣ የተለያዩ ስፖርቶች፣ የተለያዩ ምግብና መጠጦች ይጠቀሳሉ። የስራ ትብብር የሚከተሉት የሥራ አጋሮች ናቸው፦ ሰን ማይክሮሲስተምስ ጉግል ከደርዘን በላይ በሚሆኑ ሀገሮች ቢሮዎች አሉት። የተለያዩ ሀገሮች የተለያየ ሕጎች ስላሏቸው ጉግል ሁሉንም ለማስማማት ይሞክራል። የፍለጋ ዓይነቶች ምስሎች () - ይህ በኢንተርኔት ላይ ያሉ ምስሎችን ብቻ ለመፈለግ ያገለግላል የውይይት መድረኮች() - የመወያያ ግሩፖችን ለመፈለግ ዜና () - ከተለያዩ ምንጮች ዜናን ለማንበብ ፕሮዳክት ፍለጋ () (የድሮ "ፍሩግል" ) - ይህ ድረ-ገጽ ተጠቃሚዎች በኢንተርኔት ዕቃ እንዲገዙ ያስችላል። ፍሩግልን ይዩ ሎካል () - በአቅራቢያዎ ያሉ ሱቆችንና ሌሎች የንግድ ቦታዎችን ለመፈለግ ያገለግላል እርዝ () - የዓለም የሳይተላይት ፎቶዎችን የሚያሳይ ፕሮግራም ወደ ኮምፒዩተሮ መጫን ይችላል ዴስክቶፕ () - በኮምፒዩተሮ ላይ ያሉትን ሰነዶች (ፅሁፍ፣ ፎቶ፣ ድምፅ፣ ምስል) ለመፈለግ ቪዲዮስ () - በኢንተርኔት ላይ ያሉ ቪዲዮችን ለመፈለግ ብሎግስ () - በኢንተርኔት ላይ ያሉ ብሎጎችን ለመፈለግ ስኮላር () - ትምህርታዊ ጽሁፎችን ለመፈለግ ፋይናንስ () - የንግድ መረጃ፣ ዜና እና ሰንጠረዦች ለመፈለግ ካርታ () - ካርታዎችንና የመንጃ መመሪያዎችን ለማየት የውጭ መያያዣዎች - የጉግል ዌብሳይት / - የጉግል ዌብሳይት በአማርኛ

13457

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%B3%E1%8B%AD%E1%8A%95%E1%88%B3%E1%8B%8A%20%E1%8B%98%E1%8B%B4

ሳይንሳዊ ዘዴ

ሳይንስ ከሌሎች የዕውቀት ዘርፎች (ለምሳሌ ፍልስፍና ወይም ሂሳብ ወይም ስነ ሃይማኖት) የሚለይበት ዋናው ቁም ነገር የሳይንስ ዘዴን በመጠቀሙ ነው። እርግጥ ነው ። ሳይንሳዊ ዘዴ ተብሎ የሚታወቀው ስርዓት ብዙ ጊዜ በዝርዝር ድረጃ በድረጃ በሚከተለው መልኩ ሲቀርብ እናያለን፦ ስለሚታየው አለም "ጥያቄ" አንሳ። ሁሉም የሳይንስ ስራ የሚጀምረው ጥያቄ በማቅረብ ነው። ትክክለኛና በ"ተመክሮ" ሊመለስ የሚችል ጥያቄ የማቅረብ ችሎታ እንደ ትልቅ የሳይንስ ጥበብ ይቆጠራል። ለጥያቄህ መልስ ሊሆን የሚችል "መላ ምት" ፍጠር። "መላ ምት" ማለት የግምት አይነት ሲሆን እንዲሁ በዘፌቀደ የሚደረግ ግምት ሳይሆን ያለፈን ተመክሮ እና ትምህርትን ያገናዘበ ነው። በተረፈ ይህ መላ ምት እውነት ወይም ውሽት መሆኑ ሊረጋገጥ የሚችል መሆን አለበት። ለምሳሌ "ሰማያዊ ቀለም ከቀይ ቀለም የተሻለ ነው" የሚል አስተሳሰብ "ሳይንሳቂ መላ ምት" ሊሆን አይችልም ምክንያቱም እውነት ይሁን ውሽት ማረጋገጥ ስለማይቻል። ነገር ግን ለምሳሌ "ሰማያዊ ቀለምን የሚወድ የሰው ብዛት ቀይ ቀለምን ከሚወደው ይበዛል።" ይህ "ሳይንሳዊ መላምት ሊሆን ይችላል ምክንያቱም እውነት ይሁን ውሸት ሰወችን በመሰብሰብ እና በመጠየቅ በተሞክሮ ማረጋገጥ ይቻላልና። መላ ምትህን ሊፈትን የሚችል ሙከራ ዘይድ። እውነተኛ ሳይንሳዊ መላምት በሙከራ ሊፈተን የሚችል ነው። በሙከራ ሊፈተን ካልቻለ በርግጥም ሳይንሳዊ አይደለም። ከዚህ በተረፈ፣ ሙከራው የመላምቱን ውሸትነት ሊያረጋግጥ ይችላል፣ እውነቱነቱን ግን ሊናገርም ላይናገርም ይችላል። ለምሳሌ አንድ መኪና አልነሳ ቢል፣ በሳይንሳዊ መንገድ ጥያቄ መጀመሪያ እናቀርባለን "ለምንድን ነው ያልተነሳው?" መላ ምታችን "ባትሪው ስላለቀ ነው" ይሆናል። ይህን መላምት ለመፈተን የባትሪውን አቅም በቮልት ሜተር እንድንለካ የሙከራ አቅድ እናወጣለን። ባትሪውን ስንለካ ሃይሉ ሳይሟጠጥ ካገኘነው በርግጥም መላምታችን ስህተት መሆኑን በሙከራ አረጋገጥን ማለት ነው። ባትሪው ሃይሉ ተሟጦ ካገኘነው ግን መላምታችን ትክክል መሆኑን አያሳይም ምክንያቱም መኪናው ሌላም ችግር ሊኖርበት ይችላልና። ለምሳሌ "ስታርተሩ" ላይሰራ ይችላል። ስለዚህ ሙከራ አንድን የሳይንስ መላምት ውሽትነት ማረጋገጥ ቢችልም እውነትነቱን ግን አያረጋግጥም። ሙከራህን አካሂድ በዚያውም መረጃ ሰብስብ። ከሙከራህ ተነስተህ ድምዳሜ ላይ ድረስ። በርግጥ ያቀረብከው መላምት ውሽት መሆኑን ሙከራህ ያሳያል? ካላሳየ መላምትህ ለጊዜው (በሌላ ሙከራ እስካልተስባበለ ድረስ) ልክ ነው ማለት ነው። ውሽት መሆንኑን ካረጋገጥክ ከጀረጃ 2 ጀምረህ እንደገና ሞክር። ድምዳሜህንና መላምትህን ለሌሎች አስታውቅ። ይህ ደረጃ ሳይንቲስቶች የጋን መብራት እንዳይሆኑ ከማገዱም በላይ ያንድን ሰው መላምቶችና ተመክሮወች በሌሎች ሳይንቲስቶች እንዲመዘን እና እንዲረጋገጥ መንገድ ይከፍታል። እነዚህ እርከኖች በርግጥ ሁልጊዜ በሁሉ ሳይንቲስት የሚደረጉ ባይሆን፣ ነገር ግን ባጠቃላይ መልኩ ስለዓለማችን አስተማማኝ ሃቆችን ለማግኘት የሚረዱ መሆናቸው ይታመንባቸዋል። እምነትና ተጨባጭ ሃቅ ሰዎች በአንድ ነገር ላይ ያላቸው እምነት የሚያዩትን ነገር ሁሉ አንሻፈው እንዲገነዘቡ ሊያስገድዳቸው ይችላል። ስር የሰደደ ግን ተጨባጭነት የሌለው እምንተ፣ በሌሎች ተቃውሞ ቢደርስበት እንኳ ባለቤቱ እስከመጨረሻው ሙጥኝ ሊለው ይችላል። ተማሪዎች በምርምር እንደደረሱበት፣ ብዙ ሰዎች በነገሮች ላይ ያላቸው የመጀመሪያ እይታ ትክክለኛነት ይጎድለዋል። ሁለተኛና ሶስተኛ ጊዜ የተደገመ የተሞክሮ እይታ፣ ለሃቅ ቀርብ ይላል። ከአንድ ተመክሮ ላይ እውነተኛው ሃቅ የመውጣቱ ወይም እስከመጨረሻው የመደበቁ ምስጢር ተመክሮውን በሚያደርገው ሰው የአእምሮ ክፍትነት፤ ልምድ፣ በራስ መተማመን፣ ጊዜ፣ እና ምቾት ላይ ይመሰረታል በድሮ ቻይናዎች እና አውሮጳ ሰዓሊዎች ዘንድ፣ የሚጋልቡ ፈረሶች እግሮቻቸው ተበልቅጠው ይታያሉ። ይሄ እንግዲህ ሰዓሊዎቹ ስለ ፈረሶች ኮቴ ከነበራቸው እምነት የመጣ እንጂ በርግጥም በተፈጥሮ የሚገኝ ጉዳይ/ሃቅ አልነበረም። ኤድዋርድ ሞይብሪጅ የሚጋለብን ፈረስ ተንቀሳቃሽ ስዕል በመቅረጽ እና ቅጽበት በቅጽበት በመመርመር ከላይ የተጠቀሰው እምነት ውሸት እንደሆነ አሳየ። በዚህ ምርምር መሰረት፣ ሁሉም የፈረስ ሸኮናዎች መሬትን ሲለቁ፣ ከመበልቀጥ ይልቅ ፣ አንድ ላይ የመሰብሰብን ሁኔታ እንደሚያሳዩ ታወቀ። ስለሆነም በሳይንሳዊ ዘዴ አካሄድ፣ መላምቶች ምንጊዜም እንዲፈተኑ ስለሚያጠይቅ፣ የተንሻፈፉ እምነቶች (ለምሳሌ የሚንሳፈፍ ግልቢያ) ከአንድ ግለሰብም ሆነ ህብረተሰብ አዕምሮ ውስጥ ተነቅለው እንዲዎጡ ይረዳል። የሳይንሳዊ ዘዴ ምሳሌ: ስኳር ውሃ ውስጥ ሲሟሟ ስኳር ውሃ ውስጥ የሚያደርገውን የሟሟት ሂደት አንድ አንድ ነገሮች እንዴት ተጽኖ እንደሚያረጉበት በሙከራ ለማወቅ እንፈልግ እንበል። ከዚህ ቀጥሎ በሳይንሳዊ ዘዴ የሄን እንዴት እንደምናከናውን እንመልከት፡- አላማ /ጥያቄ ስኳር በቀዝቃዛ ውሃ ውስጥ ነው ወይንስ በሞቀ ውሃ ቶሎ የሚሟሟው? የሚለውን ጥያቄ አነሳን እንበል። መላምት መፍጠር ከጥያቄ በኋላ መላምት መፍጠር ስላለብን አንደኛው መላምታችን እንዲህ ይነበባል "ስኳር ከቀዝቃዛ ውሃ ይልቅ በሞቀ ውሃ በቶሎ ይሟሟል።" (መላምታችን የዚህ ተቃራኒ ሊሆን ይችላል፣ ይፈቀዳል)። ይህ እንግዲህ በሙከራ ሊፈተን የሚችል መላ ምት ነው። ሙከራውን በምናካሂድበት ጊዜ ስኳር ከሞቀ ውሃ ይልቅ በቀዝቃዛ ውሃ በቶሎ ወይም ደግሞ እኩል ከሟሟ መላምታችን ስህተት መሆኑን ማረጋገጥ እንችላለን ማለት ነው። ለሙከራው እቅድ ማውጣት አንዱ ቀላሉ ዘዴ እንግዲህ የተለያየ ሙቀት ያለው ውሃ በተለያዩ ብርጭቆወች በማስቀመጥ በያንዳንዱ ብርጭቆ ውስጥ እኩል ስኳር በማድረግ ለመሟት የሚፈጀውን ጊዜ መመዝገብ ነው። በሙከራው ጊዜ እኩል ስኳር እና እኩል ውሃ መጠቀም ይኖርብናል አለበለዚያ የስኳሩ የመሟሟት ፍጥነት በውሃው የሙቀት መጠን ብቻ ይሁን በውሃው ብዛት ወይም ስኳር ብዛት ማወቅ አንችልም። ስለዚህም ሙከራችንን በጥንቃቄ ማቀድ የሳንሳዊ ዘዴ አንዱ ወሰኝ እርከን ነው። በሙከራችንም ጊዜ የውሃው ሙቀት እንዳይለወጥ ጥንቃቄ ማድረግ እጅግ አስፈላጊ ነው። ይህ እንግዲህ "አንዱን ተለዋዋጭ መለየት" ይባላል - አንድ ነገር ብቻ በአንድ ጊዜ እንዲለወጥ ስናደርግ የዚያን ነገር ተጽዕኖ ማረጋገጥ እንችላለን ማለት ነው። ሙከራውን ማካሄድ ሙከራውን በሶስት ደረጃ እናካሂዳለን። ሦስቱም ሙከራወች ከውሃው ሙቀት ውጭ አንድ አይነት ናቸው። አንድ ሊትር ቀዝቃዛ ውሃ ውስጥ 25 ግራም ስኳር እንጨምራለን። ሳናማስል እንጠብቃለን። አጠቃላይ ስኳሩ ለመሟት 30 ደቂቃ እንደወሰደ እናስተውላለን። አንድ ሊትር ለብ ያለ ውሃ ውስጥ 25 ግራም ስኳር እንጨምራለን። ሳናማስል እንጠብቃለን። አጠቃላይ ስኳሩ ለመሟት 15 ደቂቃ እንደወሰደ እናስተውላለን። አንድ ሊትር የሞቀ ውሃ ውስጥ 25 ግራም ስኳር እንጨምራለን። ሳናማስል እንጠብቃለን። አጠቃላይ ስኳሩ ለመሟት 4 ደቂቃ እንደወሰደ እናስተውላለን። ድምዳሜ ላይ መድረስ ድምዳሜ ላይ ለመድረስ አንዱና ቀላሉ መንገድ ያገኘነውን መረጃ በሰንጠረዥ ማስቀመት ነው። (ለዚህ ስራ እንዲቀለን፣ የተቀየሩትን ነገሮች ብቻ መዘርዘሩ ጥሩ ነው) ለምስሌ፦ ሌሎቹ የሙከራወቹ አካሎች አንድ አይነት ከሆኑ (ለምሳሌ የተለያየ የስኳር መጠን ካልተጠቀምን፣ ሁልጊዜ ካላማሰልን ወዘተ..)፣ እንግዲህ ሙከራችን ለመላምታችን ጥሩ ደጋፊ መረጃ ነው፡ ማለት የውሃ ሙቀት መጨመረ በስኳርን መሟት ላይ ትፅኖ እንደሚያደርግ። ይሄ በራሱ ግን የስኳሩን የመሟት ፍጥነት ሌላ የተደበቀ ነገር ትጽኖ እንደማያረግብት አይነግረንም። እነዚህ የተደበቁ ነገሮች በታወቁ ቁጥር እነሱን የሚለይ ሙከራ በማቀድ ይፈተናሉ ማለት ነው። በሂደት እውነቱ እየጠራ ይሄዳል። ውጤትን ስለመመዝገብና ስለማስተዋወቅ ውጤት ሲመዘገብ በሙከራችን ላይ የታዩትን ያለምንም መቀየር መሆን አለበት። ይህ ምዝገባ ከመጀመሪያው የሳይንሳዊ ዘዴ (ለምን ጥያቄ አቀረብን?) ጀምሮ እስከመጨረሻው መሆን አለበት። መላ ምታችንን፣ ምንን ግምት ውስጥ እንዳስገባን ወዘተ በዝርዝር ማሰመጥ ይኖርብናል። እያንዳንዱ ሙከራ እና ከሙከራው የተገኘው መርጃ ያለምንም መቀየር መቀመጥ ይኖርበታል። የደረስንበትም ድምዳሜ እንዲሁ መስፈር አለበት። ይህ ጽህፈት እንግዲህ ሌሎች ሳይንቲስቶች በመላክ በሌሎች መፈተሽ ይገባዋል። በሳይንሳዊ ሂደት ውስጥ ድምዳሜያችን በሌሎች ሳይንቲስቶች ስህተት ሆኖ ቢገኝ ምንም አይደለም ምክንያቱም ሳይንስ እያደገ የሚሄደው በማያቋርጥ መተራረም እንጂ በቋሚነት በጸና እውነት አይደለም። የሳይንስ ፍልስፍና

15705

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%98%E1%8A%95%E1%89%A0%E1%88%A8%20%E1%8C%B8%E1%89%A3%E1%8A%A6%E1%89%B5%20%E1%89%85%E1%8B%B5%E1%88%B5%E1%89%B5%20%E1%88%A5%E1%88%8B%E1%88%B4

መንበረ ጸባኦት ቅድስት ሥላሴ

የመንበረ ጸባኦት ቅድስት ሥላሴ ካቴድራል ሕንፃ የመሠረት ድንጋይ ታኅሣሥ ፲፭ ቀን ፲፱፻፳፬ ዓ/ም ግርማዊ ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ ሲያስቀምጡ የእስክንድርያ ኮፕት ቤተ ክርስቲያን ፓትርያርክ አቡነ ዮሐንስ እና የሀገር ጳጳሳትም በተገኙበት ልዩ ጸሎት እና ቡራኬ ተሠጥቶ ተመረቀ። ቤተ ክርስቲያኑ ሲታነጽ ቀዳሚ ዓላማው ለአገራቸው ነፃነት ሲታገሉ ለተሰው አርበኞች መካነ መቃብር እንዲሆን ታቅዶ ነው። የደብሩም ስም የሚያመላክተው ይኼንኑ እንደሆነ ነው። ታላቁ ምሁር ዓለቃ ኪዳነ ወልድ ክፍሌ መንበር የሚለውን ቃል በቁሙ ወንበር፣ ግርንቡድ፣ መኖሪያ፣ ማረፊያ፣ መቀመጫ፣ ዙፋን፣ አትሮንስ፣ ድንክ፣ እረፍት፣ መደብ፣ ለመቀመጫ የተለየ ከፍ ያለ ቦታ እንደሆነ ሲገልጹ፤ ጸባኦት ደግሞ ሰራዊት፣ ጭፍራ፤ የጦር ሕዝብ፤ ብዙ ወታደር፤ ያርበኛ ጉባኤ፤ የዠግና ማኅበር እንደሆነ ያብራራሉ። ቅድስት ሥላሴ ቤተ ክርስቲያን በጥንታዊት ኢትዮጵያ ክርስቲያናዊ ባህል መሠረት አብዛኛዎቹ ንጉሠ ነገሥቶቿ ካሠሯቸው አብያተ ክርስቲያናት በመጀመሪያ ያሠሯቸው፤ የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን እምነት ተከታዮች ፈጣሪ አምላክን “በአካል ሦስት፣ በባሕሪ አንድ” ምልክት የቅድስት ሥላሴን ቤተ ክርስቲያን ነው። ፩ኛ/ በፍጹም ኦርቶዶክሳዊ ክርስቲያንነታቸው “ቆስጠንጢኖስ” የተባሉት እና አምልኮተ ጣዖትን አጥፍተው የቤተ ክርስቲያንን ሥርዓት የወሰኑት ዓፄ ዘርአ ያዕቆብ ከአሳነጿቸው አብያተ ክርስቲያናት ውስጥ በጣም ትልቅና ታሪካዊ የሆነውን በሸዋ ውስጥ ያለውን የደብረ ብርሃን ሥላሴን ቤተ ክርስቲያን አሠርተዋል። ፪ኛ/ በጎንደር መንግሥት የዜማንና የስብሐተ እግዚአብሔር ውሳኔን የሰጡት ዓፄ ኢያሱ አድያም ሰገድ ካሠሯቸው አብያተ ክርስቲያናት ውስጥ ከፍተኛ ደረጃ ያለውን ቤተ ክርስቲያን አሳንፀው በቅድስት ሥላሴ ስም ሰይመውታል። ፫ኛ/ ዓፄ ዮሐንስም ንጉሠ ነገሥት እንደተባሉ ወዲያውኑ በአድዋ ከተማ የሚገኘውን የደብረ ብርሃን ቤተ ክርስቲያን አሳንፀው በቅድስት ሥላሴ ስም ሰይመውታል። ፬ኛ/ ዳግማዊ ዓፄ ምኒልክ ንጉሠ ነገሥት እንደሆኑ ወዲያውኑ የአዲስ አበባውን መካነ ሥላሴ ቤተ ክርስቲያን አሳንፀዋል። ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴም እንዲሁ ንጉሠ ነገሥት በተባሉ በመጀመሪያው ዓመት የሕንፃውን ሥራ አስጀምረው ሲፈጸም በቅድስት ሥላሴ ስም እንዲጠራ አደረጉ። ዲያቆን ዳንኤል ክብረት 'ኢትዮጵያ፡- ነጠላ እና ጋቢ' በሚል ጽሑፉ ላይ የቅድስት ሥላሴ ታቦት የመጣው በግራኝ ጊዜ ከፈረሰው ከወሎው መካነ ሥላሴ እንደሆነና ከዚያ ተወስዶ ወግዳ መኖሩን፣ ከወግዳ ራስ ጎበና አምጥተው ሸዋ አዲስ ዓለም ፍየታ እንዳኖሩት ከዚያም ዳግማዊ ዓፄ ምኒልክ ደግሞ አዲስ አበባ አራት ኪሎ እንዳመጡት ይዘግባል፡፡ የሕንፃው ግንባታ የሕንፃው ግንባታ ልዩ መልክ ባለው እቅድ ተገንብቶ በሮችን መገጣጠምና ጌጣ ጌጥ ነገሮችን ማስገባት ሲቀር በ፲፱፻፳፰ ዓ/ም ፋሺስት ኢጣልያ አገራችንን በግፍ ለመውረር ስለተነሳ ሥራው መቆም ግድ ሆነበት። የፋሺስት ኢጣልያም ጠቅላላ ኃሣብ የኢትዮጵያን ሙሉ ክብር ፈጽሞ ለመግፈፍ እና የእራሱን አሻራ ለማላከክ ስለነበር፣ የዚህን ካቴድራል የአሠራር ጥራት እና የቦታውንም አቀማመጥ ምቹነት በመገንዘብ የካቶሊክ ካቴድራል ለማድረግ ወሰነ። ሆኖም በግድ እና በግፍ ወሰደው ላልመባል ግምቱን ሰጥቶ መውሰድን መርጦ የጊዜውን የቤተ ክርስቲያን ኃላፊዎች በማስፈራራት ግምት ከፍዬ ልውሰደው ሲል ጠየቃቸው። ያገኘው መልስ ግን <<ዛሬ መብቱ ያንተ ነው። በግድ ለመውሰድ ትችላለህ፤ ግን በፈቃዳችን አናደርገውም>> የሚል ቆራጥ መልስ በመሆኑ፣ እጠላት እጅ ሳይገባ ቀረ። የምርቃቱ ሥነ ሥርዓት በ፲፱፻፴፫ ዓ/ም በተገኘው ድል ንጉሠ ነገሥቱ ሲመለሱ፣ የሕንፃው ሥራ እንደገና ተጀምሮ በቅልጥፍና ተሠርቶ ካለቀ በኋላ “መንበረ ጸባኦት” ተብሎ በቅድስት ሥላሴ ስም ተሰይሞ ጥር ፯ ቀን ፲፱፻፴፮ ዓ/ም፤ መሳፍንት፣ መኳንንት፣ ሊቃውንት፣ የሴት ወይዛዝር፣ የጦር ሠራዊት በተገኙበት ተመረቀ። ካቴድራሉ መታሰቢያነቱም በ፭ቱ የጠላት ወረራ ዓመታት ለተዋጉት አርበኞች ሆነ። ቅዳሴ ቤቱ ከተባረከ በኋላ በባህር የተጣሉትን፤ በገደል የወደቁትን እና በማይታወቅ ቦት የረገፉትን አርበኞች ዐጽም ተሰብስቦ በዚሁ ዕለት በልዩ የጸሎት ሥነ ሥርዓትና በታላቅ የሰልፍ አጀብ ተቀበረ። በካቴድራሉ የምረቃ ሥነ ሥርዓት ላይ ንጉሠ ነገሥቱ ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ የሚከተለውን ዐዋጅ አስነገሩ። “እጅግ ከፍ ያለው የዓለም ሁሉ ገዥ እግዚአብሔር ለኢትዮጵያና ለሕዝባችን ለእናና ለአርበኞቻችን በየጊዜው ካደረገልን ፣ ወደፊትም ከሚያደርግልን ከታላላቅ ችሮታ ከሚቆጠሩት ሥራዎች አንደኛውን ዛሬ ስለፈጸመልን ልናመሰግነው ይገባናል። ለንጉሠ ነገሥት ቤተ ዘመዳችን ደንበና የዕረፍት ሥፍራ እንዲሆን በመሠረትነው የክብር ቦታ በሥራቸውና በመሥዋዕትነታቸው ውለታቸውን ልንመልስላቸው የተገባቸው አገልጋዮች ደንበኛ የርስት ተካፋይ እንዲሆኑ ፈቀድን። የሚገባቸውን ፈጽመው ማረፋቸውን ስንመሰክርላቸው በዐጽማቸው ፊት የክብር ሰላምታ እንሰጣለን።” በዚሁም ሥነ ሥርዓት ላይ ለልዩ ልዩ የጦር ሠራዊት መለዮ የሚሆነው ሰንደቅ ዓላማ በዚህ ካቴድራል እንዲውለበለብ ፈቀዱ። ይህም በጦር ሜዳ ለወደቁት አርበኞች፣ ለሕያዋኑ ጦር ሠራዊት መታሰቢያ እና የጦሩ መለያ የሚሆን ነው። ስለዚህም ንጉሠ ነገሥቱ በሚከተለው ምስክር ወረቀት የተረጋገጠውን ሽልማትም አደርጉ። ኢትዮጵያን ከጠላት ለመከላከል በጦር ሜዳ ላይ ለወደቁት ጦረኞቻችን መታሰቢያ እንዲሆንና በጦር ሠራዊታችን ውስጥ ሆነው ለኢትዮጵያ ለተከላከሉና ለረዱ፤ ወደፊትም ለሚከላከሉና ለሚረዱ ፣ ለታማኝ ዜጎቻችን ሁሉ በመልካም ፈቃዳችን ውለታቸውን በልዩ ለመግለጥ ምኞታችን ስለሆነ፤ በሕገ መንግሥታችን በ ፲፭ኛው ክፍል የተመለከተውን ዓይተን ይህንን ለመፈጸም፦ ፩ኛ/ ከ፲፱፻፳፯ ዓ/ም እስከ ፲፱፻፴፫ ዓ/ም የጦር ሠራዊታችን ሰንደቅ ዓላማ ፪ኛ/ ለክብር ዘበኛ ሰንደቅ ዓላማ ፫ኛ/ ለቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ የጦር ተማሪ ቤት ሰንደቅ ዓላማ ፬ኛ/ ከ፲፱፻፳፯ ዓ/ም ጀምሮ እስከ ፲፱፻፴፫ ዓ/ም ድረስ በጦር ሜዳ ለወደቁ ጀግኖች ሰንደቅ ዓላማ። ታላቁን የሥላሴን ኒሻን ኮርዶን ሸልመናቸዋል። አዲስ አበባ ጥር 21 ቀን ፲፱፻፴፯ ዓ/ም ጸሐፌ ትእዛዝ ወልደ ጊዮርጊስ፣ የጽሕፈት ሚኒስትር ፪ኛው የቅጽል ሥራ በ፲፱፻፴፮ ዓ/ም የተመረቀው የቤተ ክርስቲያን ሕንፃ የአዲስ አበባ ሕዝብ ብዛይ እየጨመረ ሲሄድ በመጥበቡ በ፲፱፻፴፱ ዓ/ም አዲስ ቅጽል ሥራ ተጀምሮ አሁን ያለውን መልክና ሥፋት ሊያገኝ ችሏል። የአሁኑ ሕንፃ ወለል ስፋት ከምሥራቅ ወደ ምዕራብ ፴፯ ሜትር ሲሆን ከሰሜን ወደደቡብ ፳፯ ሜትር ነው። ቁመቱም መካከሉ ላይ ፴፭ ሜትር ነው። በውስጡ ካሉት ዓምዶችና ከቅድስቱ ጀምሮ ያለው ሕንፃ በመጀመሪያው ጊዜ የተሠራው ያልተነካ ነው። በሰሜንና በደቡብ ያሉት ግንቦች ግን በ፲፱፻፴፱ ዓ/ም የተቀጠሉት ግንቦች ናቸው። የካቴድራሉ አሠራር በመቅደሱ ውስጥ ሦስት መንበሮች ይገኛሉ። የተሠራበትም ዋጋው ፸፭ ሺ ብር ሲሆን፣ መካከለኛው በአጋእዝተ ዓለም ቅድስት ሥላሴ የተሰየመ ነው። መንበሩ ከወርቅ፣ ከብር፣ ክዝሆን ጥርስ፣ ከወይራ እንጨት ነው። ልዩ ልዩ የሥዕል ጌጣ ጌጦች ፤ በምሥራቅ የቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ ሞኖግራምና ዘውድ፣ በቀኝ እና በግራው መላእክትም አሉበት። ከፍ ብሎ ከአጎበሩ ላይ ደግሞ ክብር የተሠራ ምሴተ ሐሙስን የሚያስታውስ ማዕድ ይገኛል። በደቡብ ደግሞ በከርሠ ሐመሩ ላይ የንግሥት ሳባ ኒሻን፣ በአጎበሩ ግን የጰራቅሊጦስ ሥዕል ይገኛል። በአጎበሩ ተሸካሚ ዓምዶች ላይ የኢየሱስ ክርስቶስ የሕይወት ታሪክና የስንዴ ቅርጽ ይገኝበታል። በየ፬ቱ ማዕዘን ላይ የኪሩቤልና የሱራፌል ቅርጽ ወይም በአራቱ ወንጌላውያን የሚመሰሉት የሰው፣ የአንበሳ፣ የላም እና የንስር ቅርጽ ከብዙ ዓይንና ከየስድስቱ ክንፍ ጋር ይገኛል።ይሄ ሥራ በኢትዮጵያውያን አርቲስቶች የተሠራ ሲሆን በቤተ መንግሥቱ ልዩ ግምጃ ቤት ሹም በብላታ አድማሱ ረታ ተጠባባቂነት ነው። ከዋናው መቅደስ በስተቀኝ በቅድስት ማርያም የተሰየመው መቅደስ ይገኛል። ከዋናው መቅደስ በስተግራ ደግሞ በመጥምቁ ቅዱስ ዮሐንስ የተሰየምው መቅደስ ይገኛል።የመቅደኡ ግንብ በሞላ በሞሴይክ የተሠራ ነው። ከቅድስቱ ውስጥ በቀኝ እና በግራ ከእንጨትና ከዝሆን ጥርስ የተሠሩ የቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ እና የእቴጌ መነን ወንበሮች (ዙፋናት) ይገኛሉ። እንዲሁም በዚሁ በቅድስት ውስጥ በቀኝ ለሴት ወይዛዝር፣ በግራ ለወንድ መኳንንት የተለየ የክብር መቀመጫ ይገኝበታል። የቤተ ክርስቲያን ጌጣ ጌጥ በሰሜንና በደቡብ በየመስኮቱና በየግንቡ የቅዱሳንና የመላእክት፤ የቅድስት ማርያም ሥዕል ይገኛል። በተለይ ግን በቅድስቱ ውስጥ ከግንቡ ላይ ከምሥራቅ ከፍ ብሎ ሥዕለ ሥቅለት፣ ዝቅ ብሎ ከበሩ ራስ ላይ ምስለ ፍቁር ወልዳ ይገኛሉ ። በዚህም ሥዕል ቀኝና ግራ ግርማዊ ጃንሆይና ግርማዊት እቴጌ እንደተማፀኑ ያመለክታል። ቀኝና ግራ ባሉት መቅደሶችላይ ያሉት ሥዕሎች ደግሞ ፩ኛው ጥምቀትን ፪ኛው ኪዳነ ምሕረትን ያመለክታሉ። በደቡብ በኩል ደግሞ ቀዳማዊ ኃይለ ሥላሴ የኢትዮጵያን ጉዳት ለዓለም መንግሥታት ማኅበር ያመለከቱበትን የጀኔቭ ጉባኤ የሚያመለክት ሥዕል ይገኛል። በሰሜን በኩል ደግሞ የንጉሠ ነገሥቱን ወደ ኢትዮጵያ መመለስና በኦሜድላ ላይ ሰንደቅ ዓላማውን ሲተክሉ ያሳያል። በምዕራብ በኩል የኢትዮጵያ ሰማዕታት ዐጽም ከልዩ ልዩ ቦታዎች ተሰብስቦ በክብር ወደዚህ ቅዱስ ቦታ መግባቱን የሚያመለክት ሥዕል ይገኛል። ሌሎች ሥዕሎች በአቶ አገኘሁ እንግዳ፤ በአቶ እምአላፍ ኅሩይ፤ አቶ አለፈለገ ሰላም እና አቶ መዝሙር ዘዳዊት የተሣሉ፦ ፩ኛ/ የኢየሱስ ክርስቶስን ዕርገት የሚያመለክት ከፍ ብሎ ከኮፖላው ላይ ፪ኛ/ የኢየሱስ ክርስቶስን ዳግመኛ ምጽዐት የሚያስታውስ ሥዕል ፫ኛ/ የሀገርና የውጭ አገር ቅዱሳን ሥዕሎች ይገኛሉ። ዋቢ ምንጭ የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ሐዋርያዊ ድርጅት፣ “ትንሣኤ፡ የሃያ አምስት ዓመታት መንፈሳዊ እርምጃ” (፲፱፻፶፱ ዓ/ም) ብርሃንና ሰላም ማተሚያ ቤት። አብያተ ክርስቲያናት አዲስ አበባ

48762

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%A3%E1%8A%83%E1%8A%A2%20%E1%8A%A5%E1%88%9D%E1%8A%90%E1%89%B5

ባኃኢ እምነት

ባሃይ እምነት በተለይ በመሥራቹ ባኃኦላህ ጽሑፎችና ትምህርቶች ላይ በ1855 ዓም በፋርስ የተመሠረተ አነስተኛ ሃይማኖት ነው። በዓለም ዙሪያ ከ5 እስከ 7 ሚሊዮን አማኞች ሲኖሩት ባሃዮች በአንዳችም አገር የመንግሥት ሃይማኖት ወይም የሕዝብ ብዛት ከቶ ሆነው አያውቁም። በኢትዮጵያም ቁጥራቸው 27 ሺህ የሆኑት ባሃይ አማኞች ይኖራሉ። የባሃይ (ፋርስኛ፦ /በሃኢ/ «የክብር») እምነት መነሻ ከሺዓ እስልምና ውስጥ ይቆጠራል። በሺዓ ውስጥ፣ እንዲሁም በፋርስ አገር ያብዛኞቹ ክፍል ውስጥ፣ «የአሥራሁለተኞቹ ወገን» ሲባሉ ይሄ ማለት የነቢዩ መሐመድ 12ኛው ተከታይ ወራሽ ወይም ኢማም፣ ሙሃመድ አል-ማህዲ፣ በ5ኛው አመተ እድሜ በ866 ዓም ሳይሞት እንደ ተሰወረ፣ ወደፊትም በመጨረሻ ቀናት ለአለም ፍጻሜው ትግል፣ እርሱ ከኢሳ (ኢየሱስ) ጋር ይታያል የሚል የአብዛኞቹ ሺዓዎች ጽኑ እምነት ነው። ይህም እምነት በእስልምና ትንቢቶች ላይ ይመሠረታል። «የ12ኞቹ ወገን» አማኞች እንግዲህ ከ866 ዓም ጀምረው ለዚሁ ማህዲ ዳግመና እንዲመልስ ጠብቀዋል። በ1816 ዓም በፋርስ፣ አህመድ ሻይኽ የተባለ መምህር የሻይኺስምን እንቅስቃሴ መሠረተ፣ ይህም ወገን በተለይ የተነበየ ማህዲን ስለ ማግኘት ልዩ ትኩረት ይሰጥ ነበር። በሻይኽ አህመድ ተከታይ በሲዪድ ካዚም ዕረፍት በ1836 ዓ.ም.፣ የሻይኺስም አማኞች በመላው ፋርስ ማህዲውን ለማግኘት ወጥተው፣ አንድ «ሲዪድ አሊ ሙሐመድ» የተባለ ወጣት አገኝተው «እኔ ለማህዲው መንፈሳዊው በር (ወይም ባብ) ነኝ» አላቸው። ሰውዬውም ከዚያ ጀምሮ «ባብ» በመባል ታውቆዋል፣ እንቅስቃሴውም «ባቢስም» ይባል ጀመር። ከትንሽ ጊዜ በኋላ ባብ እራሱ የተሠወረው ማህዲ እንደ ነበር ለተከታዮቹ አዋጀ፣ ከዚያም በኋላ ባብ «የአዲሱ ዘመን ነቢይ» በመጨረሻም «የአምላኩ ክስተት» መሆኑን በአዋጆች ገለጸ። ከዚህስ በኋላ የፋርስ ባለሥልጣናት ከቁርዓን በሺርክ እንደ ወጣ እንደ ረባሽ ወይም ሀረጤቃ ቆጥረውት አሠሩትና በ1842 ዓም ይሙት በቃ ፈረዱበት። ባብ «የአዲሱ ዘመን ነቢይ» እየተባለ፣ «የአምላኩ ክስተት ሊመጣ ነው» ስለ ነበየ፣ ከማረፉ ቀጥሎ ቢያንስ ሃያ ሰዎች ደግሞ «እኔ የተነበየው የአምላኩ ክስተት ነኝ» ብለው አሳወቁ። ሚርዛ ሁሰይን አሊ-ኑሪ፣ ወይም ባሃኦላህ ከባቢስም አማኞች አንዱ ሆኖ የፋርስ ባለሥልጣናት ካሠሩት መካከል ነበር። ከእስር ቤት ሲወጣ ከፋርስ በስደት ወደ ኦቶማን መንግሥት ተባረረ፤ በዚያም አገር የባቢስም አማኞች ቅሬታ መሪና የእምነት ጽሑፎች ደራሲ ሆነ። በ1855 ዓም ባሃኦላህ የተነበየው «የአምላኩ ክስተት» እንደ ነበር ያወራ ጀመር፣ ከዚህም በኋላ አዲሱ ሃይማኖት «ባቢስም» ሳይሆን «ባሃይ እምነት» በመባል ይታወቅ ጀመር። ባሃኦላህ ደግሞ «እኔ የአምላኩ ክስተትና የተመለሰው ኢየሱስ ክርስቶስ ነኝ» የሚሉ ደብዳቤዎች ለሮሜ ፓፓ፣ ለንግሥት ቪክቶሪያ፣ እንዲሁም ለፈረንሳይ፣ ሩስያ፣ ኦስትሪያ-ሀንጋሪ፣ ጀርመን ወዘተ. መሪዎች ይልክ ነበር። ባሃኦላህ በ1884 ዓም ካረፈ በኋላ፣ ልጁ አብዱል-ባሃ የባሃይ እምነት እንቅስቃሴ መሪ እስከ 1914 ዓም ድረስ ሆነ። በ1914 ዓም የአብዱል-ባሃ ልጅ-ልጅ፣ ሾጊ ኤፈንዲ፣ እስከ 1949 ዓም ድረስ መሪነቱን ወረሰው። በነዚህ ዓመት በባሃኦላህ ተወላጆች መካከል ብዙ ክርክሮችና ችግሮች ነበሩ፤ ብዙዎቹም በአብዱል-ባሃ ወይም በሾጊ ኤፌንዲ ቃል ከእንቅስቃሴው ተወገዙ። በ1949 ዓም ሾጊ ኤፈንዲ ያለ ወራሽ ሲያርፍ፣ የባሃይ መሪዎች ከዚያ ወዲያ ማናቸውም አንድያ ላይኛ መሪ እንዳይኖርባቸው ወሰኑ። ከ1955 ዓም ጀምሮ የባሃይ እምነት ላይኛ ሥልጣን በሃይፋ፣ እስራኤል የሚገኘው የባሃይ እምነት አለም አቀፍ ፍርድ ቤት ሆኖአል፣ በብዙ አገራት ውስጥ ብዙ በጎ አድራጎት የሚፈጽም ሰላማዊ ሃይማኖት ሆኖአል። የሾጊ ኤፈንዲ መበሊት ሩሒዪህ ኻኑም ከባሃይ እምነት አለቆች አንድዋ ሆና ኢትዮጵያንም በ1961 ዓም በጎበኘችው ጊዜ፣ ንጉሠ ነገሥት በሰላማዊነት ተቀበሉአት። በባሃይ እምነት ዘንድ፣ የእምነቱ መሥራች ባኃኦላህ እንደ «የአምላኩ ክስተት» እና «የተመለሰው ኢየሱስ» እስካሁን ድረስ ይታያል። «ባብ» ደግሞ በባሃይ እምነት ውስጥ በዮሐንስ መጥምቁና በኤልያስም መንፈስ የመጣ ነቢይ እንደ ነበር ይታመናል። «የአምላኩ ክስተት» በየሺሁ ዓመታት ያህል ከሰማይ እንደሚላክ ይታመናል፤ ከባኃኦላህ ቀድሞ በታሪክ የተላኩት «የአምላክ ክስተቶች» አዳም፣ ኖኅ፣ ክሪሽና፣ ሙሴ፣ አብርሃም፣ ዞራስተር፣ ጎታማ ቡዳ፣ ኢየሱስና ሙሀመድ ይጠቀላሉ። ከባሃኦላህ ዘመን ከአንድ ሺህ አመት በኋላ፣ ወደፊት የሚከተለው «የአምላኩ ክስተት» እንደሚደርስ ይታመናል። ዕለተ ደይን ወይም የፍርድ ቀን በባሃይ እምነት ዘንድ በዓለም ፍጻሜ የሚደርስ ሳይሆን፣ በየሺሁ አመታት «የአምላኩ ክስተት» በተላከበት ሰዓት በመንፈሳዊነት የሚከሠት ድርጊት ይቆጠራል። እንዲሁም የሙታን ትንሳኤ በባሃይ እምነት ዘንድ የሰውነት ትንሳኤ ሳይሆን መንፈሳዊ ትንሳኤ በተሻለ ዓለም ወይም ህልውና እንደሚሆን ይታመናል። ማናቸውም ዝሙት ወይም አረቄ መጠጣት በባሃይ እምነት በፍጹም ክልክል ነው፣ ለባሃኦላህ ትምህርቶች ተቃራኒ የሆኑ ሥራዎች ይባላሉ። ከባሃይ እምነት ኢላማዎች መካከል፣ የሰው ልጆችን ሁሉ በአንድነት፣ በአንድ ሰላማዊነት፣ በአንድ አስተዳደር፣ በአንድ ትምህርት፣ ሃይማኖቶቹንም ሁሉ በአንድ ሃይማኖት በመሲሃቸው በባሃኦላህ ትምህርት ስር ለማዋኸድ ዋናዎቹ ኢላማዎች ናቸው። ከዚህም በላይ የሰው ልጆችን ሁሉ በአንድ ቋንቋ ለማዋኸድ ይመኛሉ፤ ሆኖም ስለዚሁ ቋንቋ ጸባይ የቱ አይነት ቋንቋ እንደሚሆን ምንም ስምምነት ገና አይኖርም። የፋርስ ታሪክ

2049

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%A5%E1%88%AB%E1%8B%9A%E1%88%8D

ብራዚል

ብራዚል በደቡብ አሜሪካ በመሬት ስፋትም ሆነ በሕዝብ ብዛት አንደኛዋ ትልቅ አገር ነች። በአለም አንደኛ ቡድን በእግር ኳስ አላት። ይፋዊ ቋንቋ ፖርቱጊዝ ሲሆን መነጋገሪያው ግን በፖርቱጋል ከሚነገረው መደበኛ ፖርቱጊዝ እንደ ቀበሌኛ ትንሽ ይለያል። ከዚያ በቀር ብዙ የጥንታዊ ኗሪዎች ልሳናት የሚችሉ ጎሣዎች ይገኛሉ። አንዳንድ ማህበረሠብ ደግሞ ጀርመንኛን ወይንም ጣልኛን ይናገራል። ሃይማኖት በብራዚል ሃይማኖት ፣ መቶኛ ካቶሊካዊነት 64.6% ፕሮቴስታንት 22.2% አግኖስቲስቲዝም + ኤቲዝም + ሃይማኖት የለውም 8% ሌሎች እምነቶች 3.2% መናፍስታዊ እምነት 2% ሕገ-መንግሥቱ የአምልኮ ነፃነትን እና የቤተክርስቲያን-መገንጠልን የመለያየት ነፃነት ያወጣል ፣ ብራዚል በይፋዊ ዓለማዊ መንግስት ያደርገዋል ፣ ምንም እንኳን የካቶሊክ ቤተክርስቲያን የበለጠ ልዩ መብት ብትኖራትም ማንኛውንም አይነት የሃይማኖት መቻቻል ይከለክላል.398 ከላይ የተጠቀሰው የካቶሊክ እምነት በአገሪቱ ውስጥ ትልቁ እምነት መሆኑን ነው ፣ ስለሆነም ብራዚል በዓለም ውስጥ ትልቁ የካቶሊክ ብዛት አላት ፡፡ እ.ኤ.አ. በ 2010 በተደረገው ቆጠራ መሠረት በብራዚል ውስጥ በጣም ተከታዮች ያሉባቸው ሃይማኖቶች የካቶሊክ እምነት ናቸው ፣ ይህም የህዝብ ብዛት 64.6% (123 ሚሊዮን) ይወክላል ፣ የፕሮቴስታንት እምነትም በተለያዩ ገጽታዎች (በታሪካዊ እና በ ንጠቆስጤ) በ 22.2 % (42.3 ሚሊዮን) እና መናፍስታዊነት ፣ 2% (3.8 ሚሊዮን) ተከትለዋል ፡፡ 8% (15.3 ሚሊዮን) ማንኛውንም ሃይማኖት አይከተሉም (ኤቲስት ፣ ፕሮሞሽን ፣ ፕሮቲኖች ፣ ወዘተ) ፡፡ የፌዴራል መንግሥት ፣ የክልሎች ወይም የፌዴራል አውራጃ እንዲሁም መዘጋጃ ቤቶች የየራሳቸውን የትምህርት ሥርዓቶች ማስተዳደርና ማደራጀት እንዳለባቸው የፌዴራል ሕገ መንግሥትና የመመሪያ መመሪያዎች እና ብሔራዊ ትምህርት (ኤል.ኤስ.ቢ.) ይወስናል ፡፡ እያንዳንዳቸው እነዚህ የሕዝብ ትምህርት ሥርዓቶች ገንዘብ የሚያመነጭ የራሱ የሆነ የጥገና ሥራ ኃላፊነት አለባቸው ፡፡ አዲሱ ህገ-መንግስት 25% የስቴቱን በጀት እና 18% የፌዴራል ግብር እና የማዘጋጃ ቤት ክፍያዎችን ይይዛል። በዩኤንዲ መረጃ መሠረት እ.ኤ.አ. በ 2007 የመማሪያ ብዛቱ 90% ነበር ፣ ይህ ማለት 14.1 ሚሊዮን ብራዚላዊያን ማንበብና መጻፍ አልቻሉም ፡፡ ተግባራዊ ማንበብና መጻፍ ወደ 21.6% አድጓል ፡፡ ከ 6 እስከ 14 ዓመት ባለው ቡድን ውስጥ 97% ፣ እና ከ 15 እስከ 17 ዓመት ባለው ሰዎች ውስጥ 82.1% ነበር ፡፡ ዕድሜያቸው ከ 10 ዓመት በላይ ለሆኑት አማካይ የጥናት ጊዜ 6.9 ዓመታት ነበር ፡፡ ከፍተኛ ትምህርት የሚጀምረው ከሁለተኛ ደረጃ በሚመረቅበት ጊዜ ሲሆን ፣ በልዩ ልዩ አካዴሚያዊ ወይም ሙያዊ የሥራ መስክ ልዩ ችሎታዎችን ሊሰጡ የሚችሉ አማራጮችን ሊሰጥ ይችላል ፡፡ በትምህርት ቤቱ ላይ በመመርኮዝ ተማሪዎች በድህረ-ምረቃ ኮርሶች ወይም ላ ትምህርታቸውን (ዳራ) ማሻሻል ይችላሉ / ከፍተኛ የከፍተኛ ትምህርት ተቋም ለመከታተል በሕግ መመሪያዎች እና የትምህርት ማዕከላት ሁሉም ደረጃዎች ማጠናቀቅ ግዴታ ነው ፡፡ ተማሪው አካላዊ ፣ አእምሯዊ ፣ የእይታ ወይም የኦዲት ክፍል ቢሆን ምንም ዓይነት የአካል ጉዳት የማያደርስበት እስከሆነ ድረስ ፣ ቅድመ-ትምህርት ቤት ፣ መሠረታዊና የሁለተኛ ደረጃ ትምህርት ያስተምራል ፡፡ የብራዚል የህዝብ ጤና ስርዓት-ሲቲማ ኒያኒ ዴ ሳኡዴ-በሁሉም የመንግስት ደረጃዎች የሚተዳደር ሲሆን የግል የጤና ሥርዓቶች ደግሞ ተጓዳኝ ሚና ይጫወታሉ የህዝብ ጤና አገልግሎቶች ለሁሉም ብራዚላዊያን እንደሚሰጡ ሁለንተናዊ ናቸው ፡፡ ነዋሪዎችን በነፃ ሆኖም የጤና ማዕከላትና ሆስፒታሎች ግንባታና ጥገና በግብር የተደገፈ በመሆኑ አገሪቱ በየዓመቱ ከ 9 በመቶው ን በጤና ወጭዎች ታወጣለች ፡፡ በ 1000 ነዋሪ ሐኪሞች እና 2.4 የሆስፒታል አልጋዎች ፡፡ እ.ኤ.አ. በ 1988 ሁለንተናዊ የጤና ስርዓት ከተቋቋመበት ጊዜ አንስቶ እስካሁን ድረስ የተሻሻሉ መሻሻል ቢኖርም በብራዚል በሕዝባዊ ጤና ላይ አሁንም ብዙ ችግሮች አሉ ፡፡ መፍትሄ ለማግኘት ከ 2006 ዋና ዋና ጉዳዮች መካከል የሕፃናቱ ከፍተኛ መጠን እና የእናቶች ሞት (በ 1000 የወሊድ ሞት 73,7 ሰዎች) ናቸው ፡፡ ተላላፊ ባልሆኑ ተላላፊ በሽታዎች ምክንያት እንደ የልብና የደም ቧንቧ በሽታዎች (151,00 በአንድ 100,000 ነዋሪ ሞት) እና ካንሰር (ከ 100,000 ነዋሪዎች 72.7 ሰዎች ሞት) በብራዚል ህዝብ ጤና ላይም ከፍተኛ ተጽዕኖ ያሳድራሉ ፡፡ በመጨረሻም ፣ እንደ አንዳንድ የመኪና አደጋዎች ፣ አመፅ እና ራስን ማጥፋትን ያሉ አንዳንድ ውጫዊ ግን መከላከል ምክንያቶች በአገሪቱ ውስጥ ከሞቱት የ 14.9% ሰዎች ሞት ምክንያት ሆነዋል ፡፡ የብራዚል ሥነ ጥበብ ከ 19 ኛው ክፍለዘመን መጀመሪያ በፊት በብራዚል ውስጥ ዋነኛው ዘይቤ በብራዚልነት ፣ በዘመናዊነት ፣ አገላለፅነት ፣ ኪዩቢዝም ፣ እስከ ግብረ-ሰዋዊነት ድረስ በተለያዩ ዘይቤዎች ተዳሷል ፡፡ ሆኖም የብራዚል የመጀመሪያዎቹ የጥበብ ምሳሌዎች ከ 15,000 ዓመታት ወዲህ ባለው በሴራ ዴ ካቪቫራ ብሔራዊ ፓርክ ውስጥ ዋሻ ሥዕሎች ናቸው ፡፡ እንደ ቅድመ-ሀፓናዊ ጊዜዎች ካሉ ትናንሽ የሴራሚክ እና የድንጋይ ቅርፃ ቅርጾች ብቻ የተወሰዱት ፡፡ ዋና የኪነ ጥበባዊ መግለጫዎች በኋላ ፣ በዚህ ደረጃ በተደረጉት ሥዕሎች ፣ ቅርፃ ቅርጾች እና ሕንፃዎች መሠረት እንደተመለከተው በብራዚል ሥነጥበብ ውስጥ ከፍተኛ ተጽዕኖ ያሳደረ የሥነጥበብ እንቅስቃሴ ባሮክ ነበር ፡፡ ብሄራዊ ነፃነት ከመጀመሩ ጥቂት ቀደም ብሎ ፣ የኪነ-ጥበባዊ ኢምፔሪያል አካዳሚ ተመሠረተ ፣ ከአስርተ ዓመታት በኋላ በሀገሪቱ ውስጥ የ 19 ኛው ክፍለዘመን ዋና የኪነ-ጥበብ እንቅስቃሴ ብቅ እያለ የብራዚል ሮማንቲዝም ፡፡ በዚህ ወቅት ፣ የአካዳሚክ ጥበብ ወደ “ወርቃማ ዘመን” ደርሷል ፣ እንደ ቪክቶር ሜይለሌስ እና ፔድሮ አሜሪክ ፣ ተወካዮች ከአውሮፓ አቻው የሚለዩት እንቅስቃሴዎችን በመፍጠር እንቅስቃሴን ከፈጠሩ ፡፡ እ.ኤ.አ. በ 1922 “ዘመናዊው የጥበብ ሳምንት” ተካሄደ ፡፡ ሳኦ ፓውሎ ውስጥ የብራዚላዊው ዘመናዊነት መጀመሪያ ምልክት የሆነ ክስተት ፡፡ እንደ አኒታ ማልፋቲቲ ፣ ታርላሻ አምባ አማኤል ፣ ኤሚሊኖ ዲ ካልቫካናቲ ፣ ቪሲቴ ዶ ሬጎ ሞንቴሮ ፣ ቪክቶር ብሬ ፣ ሲንዲዶ ፖርትዋንሪ እና ኦስካር ኒየሜር ያሉ አርቲስቶች ፣ በተመሳሳይ ጊዜ በብራዚል ውስጥ የኪነጥበብ ጥበባት እድገትና እድገትን እንደረዱት ፡፡ . ብራዚል ካቴድራል ፣ በብራዚል የሥነ ሕንፃ ኦስካር ኒዬየር የተነደፈው ፣ እ.ኤ.አ. በ 1987 የዓለም ቅርስ ጣቢያ መሆኑ ተገለጸ ፡፡ በአገሪቱ ታሪክ ውስጥ ከታዩት እጅግ ግዙፍ ወንበዴዎች አንዱ የሆነው ዕረፍቱ ፡፡ የብራዚል ሲኒማ ሥነ ጥበብ በ 19 ኛው መቶ ዘመን መገባደጃ ላይ እንደ ገና የተወለደ ነው። ከቅርብ ዓመታት ወዲህ ለምርትዎቻቸው አዲስ ዓለም አቀፍ ዕውቅና እየሰፋ ነበር ፡፡ በርካታ የብራዚል ፊልሞች የአለምአቀፍ ሃያሲያን ዕውቅና ያገኙ እና በምድባቸው ውስጥ በጣም አስፈላጊ የሆኑ ሽልማቶችን አግኝተዋል ፡፡ ለምሳሌ ፣ ኒኒስ (በዮሴ ፓዳልታ) በሮ ቲማቲሞች መሠረት በአሜሪካ ውስጥ ምርጥ ግምገማዎች ያለው የውጭ ፊልም ነው ፣ የ ተስፋ ሰጪዎች (በ ) በካኒስ ፊልም ፌስቲቫል የፓልሜ ዲ ኦርን አሸነፈ። ኒዲድ ደ ዲዮስ (በፈርሬስ ሜየርሌል) ታይምስ መጽሔት ከተመረጡት 100 ምርጥ ፊልሞች መካከል አንዱ ሆኖ ተመረጠ። በተቃራኒው ፣ ምንም እንኳን ቲያትር ከቅኝ ግዛት ዘመን ጀምሮ በጄይስቶቹ ወደ አገሪቱ ያስተዋወቀ ቢሆንም ፣ ይህ ጥበብ እስከ 19 ኛው ክፍለዘመን ድረስ በብራዚል ህዝብ ዘንድ ፍላጎት አልፈጠረም ፡፡ ሆኖም በ 20 ኛው ክፍለ ዘመን አምባገነናዊ አገዛዞች ውስጥ ቲያትሩ በመንግሥት ሳንሱር ቁጥጥር ስር የነበረ ሲሆን በአገሪቱ ውስጥ ሊታዩ የሚችሉትን የሥራ ዓይነቶች እና ዓይነቶች ይገድባል ፡፡ በመጨረሻው የወታደራዊ ስርዓት ውድቀት ወቅት በርካታ ብራዚላዊያን ተዋናዮች እንደ ጌራል ቶማስ ፣ ኡልሲስ ክሩዝ ወዘተ የመሳሰሉትን በሚሰማሩበት መስክ በዓለም ዙሪያ ጎልቶ ወጥተዋል ፡፡ የብራዚል ሙዚቃ በአፍሪካ ፣ በአውሮፓ እና በአሜሪኒያን ቅር ች ተፅእኖ ያላቸውን የተለያዩ የክልል ዘይቤዎችን ይ ል ፡፡ ከጊዜ በኋላ ሳባ ፣ ብራዚላዊ ዝነኛ ሙዚቃ ፣ ቾሮ ፣ ሴርታንጆ ፣ ቢርጋ ፣ ፎሮ ፣ ፍሮ ፣ ማራካታ ፣ ቦሳ ኖቫ ፣ የብራዚል ዓለት እና አዜኤልን ጨምሮ በብዙ የተለያዩ ዓይነቶች ውስጥ ብሔራዊ ሙዚቃ ተፈልሷል ፡፡ አንቶኒዮ ካርሎስ ኢዮብም ፣ ሄሪ ፣ እና በውጭ አገር በጣም የታወቁ ሙዚቀኞች በመሆናቸው የዓለም አቀፋዊ ዕውቅና አግኝተዋል ፡፡ የብራዚል ሥነ ጽሑፍ የተጀመረው በ 16 ኛው ክፍለዘመን ብራዚል ከተገኘ በኋላ በዬይቶች ከተበረታቱት የስነፅሁፍ እንቅስቃሴ የተነሱ ናቸው፡፡በመጀመሪያው ጊዜ ከፖርቹጋላዊ ሥነ ጽሑፍ ጋር የተቆራኘ ቢሆንም የነፃነት ጊዜ እና እስከ ምዕተ ዓመቱ ድረስ ነበር ፡፡ እንደ ሮማንቲሲዝም እና እውነታዊነት ባሉ እንቅስቃሴዎች ተጽዕኖ ነበር ፡፡ የብራዚል ሥነ ጽሑፍ እ.ኤ.አ. በ 1922 ከሌሎች ሀገራት ስራዎች ጋር የተጣራ ዕረፍትን ያሳለፈውን የዘመናዊ ስነ-ጥበባት ሳምንት (እ.አ.አ.) የራሱ የሆነ ትምህርት ቤቶቻቸውን ወደ ዘመናዊው እና የመጀመሪያዎቹ ትውልዶቻቸው እንዲመሰረት መጣ ፡፡ በእውነት ነፃ አውጪ ፀሐፊዎች። እንደ ማኑዌል ባንደራ ፣ ካርሎስ ዶርሞንድ ደ አንድሬስ ፣ ጆዋ ጉዋማዌስ ሮሳ ፣ ክላሲስ ሊሴሰር እና ሴሲሊያ ሜይሌስ ያሉ በርካታ ታዋቂ ብራዚላዊ ጸሐፊዎች ከዚህ ጊዜ ጀምሮ የተገኙ ናቸው። ሳይንስ እና ቴክኖሎጂ የብራዚል ሳይንሳዊ ምርት የተጀመረው በ 19 ኛው ክፍለ ዘመን የመጀመሪያዎቹ አስርት ዓመታት ውስጥ ሲሆን ፣ በፖርቱጋል ልዑል ገዥ ጁዋን ስድስተኛ የሚመራው የንጉሣዊው ቤተሰብ እና የፖርቹጋላዊው መኳንንት በሪዮ ዲ ጃኔሮ የፖርቹጋልን ናፖሊዮን ቦና ጦር ወረራ በመሸሽ በደረሰ ጊዜ ነበር ፡፡ እስከዚያ ጊዜ ድረስ ብራዚል ዩኒቨርሲቲዎች ወይም ሳይንሳዊ ድርጅቶች በሌሉበት የፖርቹጋላዊ ቅኝ ግዛት ነበረች ፣ ከስፔን ግዛት የአሜሪካ ቅኝ ግዛቶች በተቃራኒ ምንም እንኳን ከፍተኛ ቁጥር ያላቸው ማንበብና መጻፍ ያልቻሉ ሰዎች ቢኖሩም ከ 16 ኛው ክፍለዘመን ጀምሮ ቁጥራቸው በርካታ የሆኑ የዩኒቨርሲቲዎች ቁጥር ነበረው ፡፡ የሳይንስ እና ቴክኖሎጂ ልማት ብሔራዊ ምክር ቤት (ሲ.ሲ.ፒ.) የሳይንሳዊ እና የቴክኖሎጂ እንቅስቃሴዎችን እድገትና እድገትን የመመራት ፣ የማስተዳደር እና የማስፋፋት የመንግስት ኤጀንሲ ነው ።30 ነገር ግን በብራዚል የቴክኖሎጂ ምርምር በአብዛኛው የሚከናወነው በ የሕዝብ ዩኒቨርሲቲዎች እና የምርምር ተቋማት ፡፡ ከታወቁት የብራዚል ቴክኖሎጅያዊ ልማት ማዕከላት መካከል ኦስዋርዶ ክሩዝ ፣ ፣ የአየር ማቀፊያ ቴክኖሎጂ አጠቃላይ ትዕዛዝ ፣ እቴሬዛ ብራናርራራ ደ ፓስሲሳ አግሮፔኩሲያ እና ተቋማት ናቸው ፡፡ ብራዚል በላቲን አሜሪካ ውስጥ ለማስነሻ ተሽከርካሪዎች እና ሳተላይቶች ለማምረት ትልቅ ሀብትን ስለሚመደብ በላቲን አሜሪካ ውስጥ በጣም ከተሻሻሉ የቦታ ፕሮግራሞች አንዱ ነው ፡፡ እ.ኤ.አ. ጥቅምት 14 ቀን 1997 የብራዚል የጠፈር ኤጄንሲ ክፍሎቹን ለማቅረብ ከናሳ ጋር ስምምነት ተፈራረመ ፡፡ ይህ ስምምነት በሶዩዝ ተሽከርካሪ ላይ ለነበረው ማርኮ ፖንቴስ በማርች ፣ 2006 ፕላኔቷን ለመዞር የመጀመሪያዋ የብራዚል ተመራማሪ እንድትሆን የሚያስችል አጋጣሚ ፈጠረ ፡፡ ብሔራዊ ካንቺቶሮን ብርሃን ላብራቶሪ ፣ በካምፓስሳ ሳኦ ፓውሎ እስከአሁንም ድረስ በላቲን አሜሪካ ውስጥ ብቸኛው የመቧጠጫ ፍጥነት ያለው ብቸኛው ሰው ነው ፡፡ በሪዮ ዴ ጄኔሮ ግዛት ሬ ዴኑ የኑክሌር ነዳጅ ፋብሪካ የበለፀገው ዩራኒየም የሀገሪቱን የኃይል ፍላጎት ያሟላል ፡፡ ለአገሪቱ የመጀመሪያ የኑክሌር ባህር ሰርጓጅ ግንባታ እቅዶች አሉ፡፡ብራዚል እንዲሁ ከሦስት የላቲን አሜሪካ አገራት አን ናት ፡፡ . ብራዚል እንዲሁ እንደ አባቶች ፣ ሮቤርቶ ላሊ ዴ ሞራ እና ፍራንሲስ ጆአኦ ዴ አዜዶ ፣ አልቤርቶ ሳንቶስ ዱምቦንግ ፣ ኮሎራ ሰል ፣ ማርዮ ስንበርግ ፣ ዮሴ ሊዬስ ሎፔስ ፣ ሊዮፖልድ ፣ ፓውሎ ሪቢቦይም ፣ ካሳ ላቲስ ፣ አንድሪያ ፓል ፣ ኔሊዮ ጆሴ ኒኮላይ ፣ ኔልሰን ቤርዲን ፣ ቫል ብሬል ፣ ካርሎስ ቻግስ ፣ ኦስዋዋሮ ክሩዝ ፣ ሄሪኬክ ዴ ሮቻ ሊማ ፣ ሞሪኮዮ ሮቻ ኢ ሲልቫ እና ዩሪሲሊሌስ ዘሪቢኒ ናቸው። የጨጓራ በሽታ የብራዚል ምግብ የአገሬው ተወላጅ እና የስደተኛ ሕዝብ ድብልቅን የሚያንፀባርቅ ከክልል ወደ ክልል በጣም ይለያያል ፡፡ ይህ የክልላዊ ልዩነቶችን ጠብቆ ለማቆየት ብሔራዊ ን ገል ል ፣ ከእነዚህ መካከል በጣም ጥሩ ከሆኑት መካከል ፣ ብሄራዊ ምግብ ነው ፣ ፣ ፣ እና ። ብራዚል እንደ ብጊጋሬሮ እና ቤይጂንሆ ያሉ ብዙ የተለያዩ ጣፋጮች አሏት ፡፡ ብሄራዊ መጠጦች ቡናማ እና ካካዋ ናቸው ፣ በመጀመሪያ ከብራዚል የመጣ ሩቅ መጠጥ ፡፡ ይህ መጠጥ ከስኳር ዘንግ ይርቃል እናም የብሔራዊ ኮክቴል ፣ የካያፊሪንሃ ዋና ንጥረ ነገር ነው። የተለያዩ ምግቦች ቢኖሩም አንድ የተለመደው የብራዚል ምግብ ከበቆሎ ጋር ከበሰለ ባቄላ ጋር ፣ የበሬ ወይም የአሳማ ሥጋ እንዲሁም ሰላጣ ፣ ወይንም የተቀቀለ ወይንም የተጠበሰ እንቁላል ፣ የፈረንሣይ ፍሬዎች ወይም ከፋራ የተሰራ ዱቄት ፡፡ ካሳቫ እና ጨው ያለበት ሲሆን በመሠረቱ እሱ ኦርጋንኖ ፣ የተጠበሰ ሽንኩርት እና የተጠበሰ በርሜል ሊኖረው ይችላል፡፡በአብዛኛው ክልል ውስጥ ለሚኖረው ሞቃታማ የአየር ጠባይ ምስጋና ይግባቸው እንደ ‹ማንጎ› ያሉ በርካታ ፍራፍሬዎች ይበቅላሉ ፡፡ ፣ ፓፓያ ፣ አራኪ ፣ ኩባያ ፣ ብርቱካናማ ፣ ኮኮዋ ፣ ፣ ጉዋቫ ፣ የፍሬ ፍራፍሬ እና አናናስ። ከእነዚህ ፍራፍሬዎች ሁሉ ጭማቂዎች እና ቅመማ ቅመሞች ለቾኮሌት ፣ ለሻማ ፣ ለ አይስክሬም እና ለሌሎች ጣውላዎች ለማምረት አገልግሎት ላይ የሚውሉ ናቸው፡፡በኢንዱስትሪ በበለፀጉ አገራት ሁሉ ፈጣን ምግብ የሚሰጡ ብዙ ኩባንያዎች መገኘታቸው እየጨመረ ነው ፡፡ በተለይም በከተሞች ውስጥ የብራዚል ህዝብ አመጋገብ እና የአመጋገብ ስርዓት ለውጦችን ያስከትላል ፡፡ ፓውሎ ሪቢቦይም ፣ ካሳ ላቲስ ፣ አንድሪያ ፓል ፣ ኔሊዮ ጆሴ ኒኮላይ ፣ ኔልሰን ቤርዲን ፣ ቫል ብሬል ፣ ካርሎስ ቻግስ ፣ ኦስዋዋሮ ክሩዝ ፣ ሄሪኬክ ዴ ሮቻ ሊማ ፣ ሞሪኮዮ ሮቻ ኢ ሲልቫ እና ዩሪሲሊሌስ ዘሪቢኒ ናቸው። ኗሪዎቹ ለእግር ኳስ ያላቸው ፍቅር አይበለጠም። ብዙ ሚሊዮን አድናቂዎች አሉት። የማወቅ ጉጉቶች ሊግ ኦፍ አፈ ታሪክ ተጫዋቾች ከህዝብ ቦታዎች በህጋዊ መንገድ ታግደዋል።

48546

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%9A%E1%8A%92%E1%88%8A%E1%8A%AD%20%E1%88%86%E1%88%B5%E1%8D%92%E1%89%B3%E1%88%8D

ሚኒሊክ ሆስፒታል

ዳግማዊ ምኒልክ ሆስፒታል በአገሪቱ የህክምና አገልግሎት ታሪክ ውስጥ ፈር ቀዳጅ ነው። በታሪክ ሲነገር የሚሰማው የዳግማዊ ምኒልክ ሆስፒታል ምስረታ ጊዜና ለበዓሉ የታተመ መጽሄት ላይ የሰፈረው መረጃ የሚገልጸው የተቋቋመበት ወቅት ለየቅል ነው። ሆስፒታሉ የተሰየመው በዳግማዊ አጼ ምኒልክ ነው፡፡ የግንባታ ሥራው ከ1890ዓ.ም እስከ በ1891ዓ.ም ተከናውኖ የተወሰኑ ክፍሎቹ ለአገልግሎት በቅተዋል፡፡ ሙሉ ቁመና የያዘው ደግሞ ከአስር ዓመት በኋላ በ1902ዓ.ም ነው፡፡በዚህ መልኩ የህዝብ ጤናን ለመጠበቅ የተመሠረተው ሆስፒታል በረጅም ጊዜ የአገልግሎት ዘመኑ የሚሰጣቸው አገልግሎቶች እየተስፋፉ መጥተዋል፡፡የተገልጋዩም ቁጥር ጨምሯል፡፡ይሁን እንጂ ሆስፒታሉ በሀገሪቷ ብቸኛ በመሆኑ የህክምናውን ጫና ተሸክሞ ነው ያለፈው ማለት ይቻላል፡፡ ከምስረታው ጀምሮ ማስፋፊያዎች ባለመከናወናቸው፣ በቂ በሆነ የሰው ኃይል ባለመደራጀቱና በተለያዩ ተጽዕኖዎች ውስጥ እንዲያልፍ መገደዱ ለውጡን አዝጋሚ አድርጎታል፡፡ ሆስፒታሉ 62ሺ ካሬ ሜትር ላይ ያረፈ ቢሆንም ባዶ መሬቱን በአግባቡ አልተጠቀመበትም፡፡ የህክምና አገልግሎት የሚሰጥባቸው ክፍሎችም በተበታተነ ቦታ ነው የተገነቡት፡፡ ይሄም ሆስፒታሉን ለአገልግሎት ምቹ እንዳይሆን አድርጎታል፡፡ የአገልግሎት ዘመናቸው ረጅም ከመሆኑ ጋር ተያይዞም የክፍሎቹ ጣሪያ የሚያፈሱ፣ ግድግዳቸውና ወለላቸውም ያረጁ ናቸው፡፡ በአጠቃላይ ለረጅም ጊዜ እድሳት ስላልጎበኛቸው አገልግሎቱን ጎዶሎ አድርጎታል፡፡ ከዚህ በተጨማሪ ሆስፒታሉ በሀገሪቷ ፈር ቀዳጅ ቢሆንም እስካሁንም የይዞታ ማረጋገጫ ካርታ አልነበረውም፡፡ በዚህ ምክንያት ይዞታውንና ደህንነቱን ለማስጠበቅ ተቸግሮ ቆይቷል፡፡ በሆስፒታሉ የአገልግሎት አሰጣጥ ላይ ይስተዋሉ የነበሩትን በርካታ ችግሮች ለማቃለል ከ2001ዓ.ም ወዲህ በአይነት፣ በመጠንና በጥራት ለመለወጥ ጉዞ ጀምሯል። በአመራሩና በፈጻሚው ተነሳሽነት የሚገለጹ የለውጥ እንቅስቃሴዎች መጀመራቸው ይነገራል፡፡ ያልነበረውን ይዞታ ካርታ ከማግኘቱ በተጨማሪ የሆስፒታሉንም አጥር በግንብ አጥሯል፡፡ አስር ነባር የህክምናና የተለያዩ አገልግሎት መስጫ ክፍሎች እድሳት ተደርጓል፡፡ከዚህም ባለፈ 356 የህሙማን አልጋዎችን የሚይዝ ዘመናዊ የህክምና መስጫ ባለ ሰባት ፎቅ ህንፃ አስገንብቷል፡፡እነዚህ ሁሉ እንቅስቃሴዎች የከተማ አስተዳደሩ ትኩረት መስጠቱን እንደሚያሳይ ተገልጿል፡፡ ሆስፒታሉ በእነዚህ ሁሉ ለውጦች ታግዞ የምስረታ በዓሉን ሲያከብር ምክትል ጠቅላይ ሚኒስትር ደመቀ መኮንን ጨምሮ የተለያዩ ከፍተኛ የመንግሥት የሥራ ኃላፊዎች ተገኝተዋል። በጡረታ የተገለሉ የሆስፒታሉ ሠራተኞችና ሌሎችም ጥሪ የተደረገላቸው እንግዶች ታዳሚ ሆነዋል፡፡ የሆስፒታሉ ሥራ አስኪያጅ አቶ ክበበው ወርቅነህ እንደገለጹት፤ ሆስፒታሉ በሀገር አቀፍ ደረጃ የአይንና የአስክሬን ምርመራ አገልግሎቱ የታወቀ ነው፡፡ በተለይም በአስክሬን ምርመራ ብቸኛው ነው፡፡ ከዚህ በተጨማሪም ባለፉት ረጅም ዓመታት ጠቅላላ ህክምና፣ ከአንገት በላይ፣ የውስጥ ደዌ፣የነርቭ የአጥንትና የጥርስ የህክምና አገልግሎቶችን በመስጠት ህሙማንን ሲረዳ ቆይቷል፡፡ አዲሱ የማስፋፊያ ህንጻ መገንባታ ደግሞ አገልግሎቱን በተሻለ ደረጃ ተደራሽ ለማድረግ አስችሎታል፡፡ከዚህ በፊት ይሰጡ ያልነበሩ የህናቶች የድህረና የቅድመ ወሊድ ክትትሎችና የማዋለድ፣ እንዲሁም የህጻናት የህክምና የኩላሊት እጥበት አገልግሎቶችን ለመጀመር አስችሎታል፡፡ ሆስፒታሉ በውስጥ አደረጃጀቱም ተለውጧል፡፡ ወቅቱ የሚጠይቀውን ዘመናዊ የህክምና መስጫ መሳሪያዎች አሟልቷል፡፡ ሙያቸውን አክብረው የአገልጋይነት ስሜት ያላቸው ሙያተኞች ለማፍራትም የተለያዩ ጥረቶችን በማድረግ እራሱን ለለውጥ አዘጋጅቷል፡፡ ሆስፒታሉን ጽዱና ምቹ በማድረግ በኩል ቀድሞ ከነበረው ኋላቀር ተገልጋይ ተኮር የአገልግሎት አሰጣጥ በመላቀቅ ዘመናዊ የሆነ የሆስፒታል አገልግሎት ሥርዓት ለመከተል ምቹ ሁኔታን ፈጥሯል፡፡ እንደ አቶ ክበበው ገለጻ፤ ሆስፒታሉ በተመላላሽና ተኝቶ ህክምና በሚሰጠው አገልግሎት ለተወሰኑ ህሙማን ብቻ ነበር አገልግሎቱን ሲሰጥ የቆየው፡፡ ህሙማንም ተራ በመጠበቅ ይንገላታሉ፤ በተለይም ደግሞ በተኝቶ ታካሚዎች ላይ ችግሩ የከፋ ነበር፡፡ ወረፋ በመጠበቅ የሚሞቱም ነበሩ፡፡አሁን በተደረገው ማስፋፊያ ግን ቁጥራቸው በቀን እስከ 500 የሚደርስ ተገልጋዮችን ለማስተናገድ አቅም ተፈጥሯል፡፡ለተኝቶ ታካሚዎችም እድሉን ማስፋት ተችሏል፡፡ የሆስፒታሉ የቦርድ ሰብሳቢ አቶ ይክፈለው ወልደመስቀል እንዳብራሩት፤ ከሦስት አመታት በፊት ከ50 በታች የነበረው የሆስፒታሉ የመኝታ አገልግሎት ወደ 75 በመቶ አድጓል፡፡ በዚህም ውስንነት የነበረበትን የቀዶ ህክምና አገልግሎት ለማሻሻል ተችሏል፡፡ የአደረጃጀትና የማስተካከያ እርምጃዎች እንዲወሰዱ በቦርዱ በኩልም ከፍተኛ ጥረቶች ተደርገዋል፡፡የአንድ ለአምስት የለውጥ ሠራዊት አደረጃጀትም ለለውጡ ከፍተኛ አስተዋጽኦ አበርክቷል፡፡ ሆስፒታሉ በአሁኑ ጊዜ ከ600 በላይ በሚሆኑ የህክምናና የአስተዳደር ሠራተኞች ተደራጅቷል ፡፡ የአዲስ አበባ ከተማ አስተዳደር ምክትል ከንቲባ አቶ አባተ ስጦታው በበኩላቸው፤ በከተማዋ የሚገኙት አብዛኞቹ ሆስፒታሎች ከአንድ ምዕተ ዓመት በላይ ያስቆጠሩ መሆናቸውን በማስታወስ በእርጅና ምክንያት አገልግሎታቸው ተደራሽ ሳይሆኑ መቆየታቸውን ይናገራሉ። በመሆኑም የከተማ አስተዳደሩ ችግሩን ለመቅረፍ በተለይ ከ2001ዓ.ም ጀምሮ ለለውጥ በመነሳሳት ከፍተኛ በጀት መድቦ የማስፋፊያና አዳዲስ ግንባታዎችን ጀምሯል፡፡አቶ አባተ «የዳግማዊ ምኒልክ ሆስፒታልም አንዱ ማሳያ ይሆናል» ብለዋል፡፡ እንደ ምክትል ከንቲባው ገለጻ በከተማው በሌሎች አራት ሆስፒታሎችም ተመሳሳይ የማስፋፊያ ሥራ ተከናውኗል፡፡ በዚህ ዓመት በኮልፌ ቀራኒዮ፣ በንፋስ ስልክ ላፍቶና ቦሌ ክፍለ ከተሞች አዳዲስ ሆስፒታሎች ይገነባሉ፡፡ በየወረዳው አንድ ጤና ጣቢያ እንዲገነባ በተያዘው እቅድም አመርቂ ውጤት እየተመዘገበ ነው፡፡ በአሁኑ ወቅትም 93 ያህል ጤና ጣቢያዎች ለመገንባት ተችሏል፡፡ ከ2000ዓ.ም በፊት በከተማው የነበረው የጤና ጣቢያ 24 ብቻ ነበር፡፡ የከተማ አስተዳደሩ በጤናውና በተለያዩ የልማት እንቅስቃሴዎች ያደረገውን ጥረት በመልካም አስተዳደር ላይ የሚስተዋሉትን ችግሮች በመፍታት ተመሳሳይ ጥሩ ውጤት ለማስገኘት ትኩረት ሰጥቶ እንደሚንቀሳቀስ ነው የተናገሩት፡፡ የጤና ጥበቃ ሚኒስትር ዶክተር ከሰተብርሃን አድማሱ እንደገለጹት፤ የህክምና አገልግሎቱን ከፍ ለማድረግ መንግሥት የተለያዩ የማሻሻያ እርምጃዎችን ወስዷል፡፡ በጤናው ዘርፍ በሁለተኛው የእድገትና ትራንስፎርሜሽን እቅድ አራት ዋና ዋና ግቦች ተቀምጠዋል፡፡ የመጀመሪያው ዘርፉን ወደተሻለ ደረጃ ለማሸጋገር ከፍተኛ ድርሻ አላቸው ተብለው ከተቀመጡት ግቦች አንዱ በሀገር ደረጃ ንቅናቄ መፍጠር ነው። ከገንዘብ ይልቅ ሙያው የሚጠይቀውን ህይወት ለማትረፍ ቅድሚያ የሚሰጥ ርህራሄ ያለው የህክምና ባለሙያ ለማፍራት እንደሚሰራም ጠቁመዋል፡፡ ሁለተኛው ዕቅድ መረጃን መሠረት ያደረገ አገልግሎት እንዲኖር ማስቻል ነው፡፡ ቁጥሩ የሚልቀውን የህመም አይነት ከመለየት ጀምሮ የመድኃኒት ፍላጎትና የግብአት አቅርቦት በመለየት በመረጃ የተደገፈ ተግባር ይከናወናል። በሦስተኛ ደረጃ ደግሞ የወረዳ ትራንስፎር ሜሽንን በመተግበር የጤና ጣቢያ አገልግሎትን ማሻሻል ነው፡፡አራተኛው እቅድ በአጠቃላይ የአገልግሎት ጥራትን በማስጠበቅ አገልግሎቱን ወደላቀ ደረጃ ማድረስ ነው፡፡ ለተግበራዊነቱም ሁሉም የየድርሻውን መወጣት እንዳለበትና በተቋማቱም ዘላቂ ንቅናቄ እንዲፈጠር አሳስበዋል፡፡ እንደ ዶክተር ከሰተብርሃን ማብራሪያ፤ እነዚህ ቁልፍ የሆኑት የጤና ልማት ግቦች ዘርፉን ወደተሻለ ደረጃ ለማሸጋገር ከፍተኛ ድርሻ አላቸው፡፡ በሀገር ደረጃ ንቅናቄ በመፍጠር በኩል ከገንዘብ ይልቅ ሙያው የሚጠይቀውን ህይወት ለማትረፍ ቅድሚያ የሚሰጥ ርህራሄ ያለው የህክምና ባለሙያ ማፍራት ነው፡፡ ምክትል ጠቅላይ ሚኒስትሩ አቶ ደመቀ መኮንን በበኩላቸው «ሰማንያ በመቶ የሚሆነውን የበሽታ ምንጭ በመከላከል አመርቂ የሆነ ውጤት በማስመዝገብ ላይ ብንሆንም ዘመኑ የሚጠይቀውን የህክምና አገልግሎት በመስጠት የተገልጋዩን ፍላጎት በማሟላት ላይ ግን ብዙ ይቀረናል» ብለዋል። ያም ሆኖ ጅምሮቹ ዘርፉን ወደተሻለ አገልግሎቶች የሚያደርሱ መሆናቸውን ነው የገለፁት፡፡ በአሁኑ ጊዜ በሆስፒታሎች መሠረተ ልማቶች በማስፋፋት ሥራዎች በመከናወን ላይ መሆናቸውንም ነው የጠቆሙት፡፡ ሙያውን የእርካታ ምንጭ አድርጎ መነሳሳት እንደሚገባም ነው ያስገነዘቡት፡፡ በመጀመሪያው የእድገትና ትራንስፎርሜሽን የእቅድ ዘመን በጤናው ልማት የተተገበሩትን ምርጥ ተሞክሮዎች በመቀመር ሁለተኛውን በተሻለ ደረጃ ለመፈጸም የሚያስችሉ ሥራዎች መሠራታቸውን የጠቆሙት አቶ ደመቀ፤ ኢትዮጵያ የጤና አገልግሎት ቱሪዝም ተጠቃሚ እንድትሆን በነቃ ተሳትፎ መንቀሳቀስ እንደሚገባም ጠቁመዋል፡፡ በሀገር ደረጃ የታቀደውን የጤና ልማት ፕሮግራም ወደ ተግባር ለመለወጥ ዘርፉን በተማረ የወጣት ኃይል በመምራት በጤና ጥበቃ ሚኒስቴር እየተከናወነ ያለው ተግባርንም አድንቀዋል፡፡ የዳግማዊ ምኒልክ ሆስፒታልን አገልግሎት ለማሻሻል የተሰሩት ሥራዎችም ሆስፒታሉ እድሜው በሚመጥነው የለውጥ ጎዳና ላይ መድረሱን የሚያሳይ መሆኑን ገልጸዋል፡፡ ዳግማዊ ምኒልክ ሆስፒታል በህክምና አገልግሎቱ ብቻ ሳይሆን ታዋቂ ጋዜጠኛ፣ የስፖርት ባለሙያም በማፍራት ባለታሪክ ነው፡፡ ለአብነትም ታዋቂው ጋዜጠኛ ጳውሎስ ኞኞ በሆስፒታሉ የመርፌ መውጋት የህክምና አገልግሎት ሰጥቷል። በስፖርቱ የሚታወቁት ይድነቃቸው ተሰማም ሆስፒታሉን አስተዳድረዋል፡፡ በዚህ መልኩ ከአንድ አዛውንት እድሜ በላይ በማስቆጠር ባለታሪክ የሆነ ሆስፒታል ብዙ ለውጦችን ቢያስመዘግብም ያልተፈቱ ውስጣዊና ውጫዊ የሆኑ ተግዳሮቶች እንዳሉበት በሆስፒታሉ ዙሪያ የተዘጋጀው የህትመት ውጤት ያመለክታል፡፡ ውጫዊ ችግሮቹ የመብራት መቆራረጥና የመሠረተ ልማት አለመሟላት ይጠቀሳሉ፡፡ በውስጣዊው ደግሞ ኃላፊነትን መሸሽ፣ ተቀናጅቶ አለመንቀሳቀስ፣የቅንነትና አገልጋይነት ስሜት አለመኖር፣ የሰው ኃይል አለማሟላት የመልካም አስተዳደር ችግሮች ናቸው፡፡ እነዚህን ያልተሻገራቸውን ችግሮች ፈትቶ እንደቀዳሚነቱ በአገልግሎቱም ልቆ ባለታሪክነቱ እንደሚቀጥል እምነት ተጥሎበታል፡፡ አዲስ አበባ

50481

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%89%A1%E1%8A%90%20%E1%8A%A0%E1%88%A8%E1%8C%8B%E1%8B%8A%20%E1%8B%98%E1%8B%B0%E1%89%A5%E1%88%A8%20%E1%8B%B3%E1%88%9E

አቡነ አረጋዊ ዘደብረ ዳሞ

አቡነ አረጋዊ በሃገራችን ስም አጠራራቸው ከከበረ አባቶች አንዱ ጻድቅ ናቸው። ጻድቁ የተወለዱት በአራተኛው መቶ ክፍለ ዘመን አጋማሽ አካባቢ ሲሆን ወላጆቻቸው "ንጉሥ ይስሐቅ" እና "ቅድስት እድና" ይባላሉ ። የተወለዱበት አካባቢም ሮም ነው ። ስማቸው ብዙ ዓይነት ነው። ወላጆቻቸው "ዘሚካኤል" ሲሏቸው በበርሃ "ገብረ አምላክ" ተብለዋል። በኢትዮጵያ ደግሞ "አረጋዊ" ይባላሉ። አቡነ አረጋዊ ምንም የንጉሥ ልጅ ቢሆኑም በልጅነታቸው መጻሕፍትን ተምረው ነበርና ጠፍተው ገዳም ገቡ። በዚያም በገዳመ ዳውናስ (ግብጽ) የታላቁ ቅዱስ ጳኩሚስ ደቀ መዝሙር ሆነው ከነ አባ ቴዎድሮስ ጋር ሥርዓተ መነኮሳትን ተምረዋል። ከመነኮሱ ከዓመታት በኋላም ወደ ሃገራቸው ሮም ተመልሰው በማስተማር ሰባት ያህል የቤተ መንግሥት ሰዎችን ወደ ምናኔ ማርከዋል። "የት ልሒድ?" ብለው ሲያስቡም ቅዱስ መልአክ በክንፉ ጭኖ ወስዶ ኢትዮጵያን አሳያቸው። ተመልሰውም ለስምንት ባልንጀሮቻቸው "ሃገርስ ባሳየኋችሁ! ሐዋርያ ሳያስተምራት በሕጉ በሥርዓቱ ጸንታ የምትኖር" ብለው ከስምንቱ ጋር ከቃልኬዶን ጉባዔ በኋላ በ፬፻፶፩ ዓም ወደ ኢትዮጵያ መጡ ። ከዘጠኙ ቅዳሳን ወደ ኢትዮጵያ ከሮምና ከመካከለኛው ምሥራቅ ከፈለሱት አንዱ አቡነ አረጋዊ ናቸው ። በዚህ ጊዜም እናታቸው ቅድስት እድናና ደቀ መዝሙራቸው አባ ማትያስ አብረው ነበሩ። ወደ ሃገራችን የመጡ በአራት መቶ ሰባዎቹ አካባቢ ሲሆን አልዓሜዳ በክብር ተቀብሏቸዋል። በቤተ ቀጢን (አክሱም) ተቀምጠውም መጽሐፍትን እየተረጎሙ ወንጌልን እየሰበኩ ቆይተዋል ። አቡነ አረጋዊ ለብዙ ጊዜ በዓት ፍለጋ ደክመዋል ። በመጨረሻም ደብረ ዳሞ ማረካቸዋለች ። የሚታወቁበት ተአምራቸው እያስተማሩና እየፈወሱ ደብረ ዳሞ ሲደርሱ ወደ ሰማይ ቀጥ ያለች ተራራ ሰው በምንም መንገድ ሊደርስባት ወይም ሊወጣባት የማይቻለውን ቦታ እሳቸው ተመኙዋት ። ከዚያም "አሁን ይህን ተራራ በምን ልወጣው እችላለሁ" እያሉ ሲያወጡ ሲያወርዱ በንግግሩ ሐሰት የሌለበት አምላካችን በነቢዩ ዳዊት ላይ አድሮ በመዝሙር ፺፣፺፩:፲፩ - ፲፮ ላይ “በመንገድህ ሁሉ ይጠብቁህ ዘንድ መላእክቱን ስለ አንተ ያዝዛቸዋልና ፤ እግርህም በድንጋይ እንዳትሰናከል በእጆቻቸው ያነሡሃል ። በተኵላና በእባብ ላይ ትጫማለህ፤ አንበሳውንና ዘንዶውን ትረግጣለህ። እንዳለው የታዘዘ ዘንዶ መጥቶ ስደሳ ክንድ በሚያህል ጅራቱ ጠምጥሞ ቅዱስ ሚካኤል ሰይፈ እሳት ይዞ እየጠበቃቸው ከተራራው አናት አድርሷቸዋል ፡፡ ወዲያው ሃሌ ሉያ ለአብ ሃሌ ሉያ ለወልድ ሃሌ ሉያ ለመንፈስ ቅዱስ ብለው አመስግነዋል ፡፡ ቦታውም ደብረ ሃሌ ሉያ ተብሏል ፡፡ በዚያ ዕለት ግማሽ ህብስት በልተው ጠገቡ፤ ከዚያ በኋላ ግን ምድራዊ ሕብስት አልተመገቡም ፡፡ በሰንበተ ክርስታያን ከቅዳሴ በኋላ ሕብስተ ሰማያዊ እያመጡላች ይመገቡ ነበር እንጂ፡፡ ኋላ ግን ዜና ጽድቃቸውን ሰምተው ከስድስት ሺህ ያላነሱ ደቀ መዛሙርት ተሰብስበውላቸዋል ፡፡ ባጭሩ ከተጋድሎዋቸው ምናኔ ወይም የምንኩስናን ኑሮ ሥነስርዓት በማስፋፋታቸውና በማስተማራቸው "አቡሆሙ ለመነኩሳት ዘኢትዮጵያ - የኢትዮጵያ መነኩሳት አባት" ይባላሉ ። ወንጌልን በማስተማር ፣ መጸሐፍትን ወደ ግዕዝ በመተርጎም ትልቅ አስተዋጾ አድርገዋል ፣ ማለት ግዕዝ አጥንተው ጠንቅቀው ያውቃሉ ማለት ነው ። ከሚወዱት ወንድማቸው ጋር ለብዙ ዓመታት በመለያየታቸው የተጻጻፉት ደብዳቤም ተሰባስቦ ፣ መንፈሳዊ ትምህርት (ዕውቀት) ያዘለና ነፍስ ፈዋሽ ገድላቸው ሆንዋል ። ዓፄ ገብረመስቀልና ቅዱስ ያሬድም ወዳጆቻቸው ነበሩ ። በደብረ ዳሞም ተራራ ግርጌ የኪዳነምሕረትን ቤተክርስቲያን ለሴቶች ገዳም አድርገው ሰተዋል ። ቀዳሚዋ መኖክሴም የሆኑት እናታቸውቅድስት እድና ናቸው። በመጨረሻ ሕይታቸው ዘጠና ዘጠኝ አመት ሲሞላቸው ጌታ በመንፈቀ ለሊት ተገልጾ ምድራዊ መንግስትህን ትተህ ስላገለገልከኝ ህልፈት ሽረት የሌለባት ሰማያዊ መንግስቴን አወርሰሃለሁብሎ ቃልኪዳን ሰጣቸው፡፡ በስምህ የተማጸነውን እስከ አስራ አምስት ትውልድ ድረስ እምርልሃለሁ አንተም ከሞት ገጽ ትሰወራለህ ብሎ ተስፋቸውን ነገራቸው፡፡ እሳቸው መነኮሳቱን ሰብስበው ከእንግዲህ በሥጋ አታዩኝም ብለው ነግረዋቸው አበምኔት (የገዳም አባት ወይም አለቃ) ሾመውላቸው ጥቅምት አሥራ አራት ቀን በዚያው በደብረ ዳሞ ተራራ በስተምስራቅ አቅጣጫ እንደሄኖክ እንደ ኤልያስ ተሰውሯል ፡፡

9589

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%B0%E1%88%A8%E1%89%B5%20%E1%88%B0

ተረት ሰ

ሰለሞን ሳባን ውሀ ባያስጠማት ኖሮ የሱ ጥም ባልበረደ ነበር ሰውን ፈላጊ በምርጫ ይሽነፋል ሰማይ አትረስ ንጉስ አትክሰስ ሰርገኛ መጣ በርበሬ ቀንጥሱ ሰባት አመት ባይማሩ ሰባ አመት ይደንቁሩ ሰነፍ ሴት ያገባ በሬው በሰኔ ገደል የገባ ሰነፍ በዓል ያበዛል ሰነፍ ቢመክሩት ውሀ ቢወቅጡት ሰነፍ ገበሬ በሰኔ ይሞታል ሰነፍ ገበሬ ክረምት በጋው በጋው ክረምቱ ሰኔ መቃጠሪያ ህዳር መገናኛ ሰኔ ሰላሳ የለውም ካሳ ሰኔና ሰኞ ሰኔን በዘራዘር ሃምሌን በጎመን ዘር ሰካራም ቤት አይሰራም ሰካራም ዋስ አያጣም ሰው መሳይ በሸንጎ ሰው በዋለበት ውሀ በወረደበት ሰው ቢማር ቄስ እንጂ መላክ አይሆንም ሰው ባለው ይሰለፋል ሰውን ማመን ቀብድ ተቀብሎ ነው ሰውን ሰው ናቀው የራሱን ሳያውቀው ሰውን ሰው ያሰኘው እቁብ ነው ሰውን ሲወዱ ከነንፍጡ እና ልጋጉ ሰውን ሲያማ ለእኔ ብለህ ስማ ሰው አለብልሀቱ ገደል መግባቱ አለጉልበቱ ውሀ መግባቱ ሰው አለወንዙ ብዙ ነው መዘዙ ሰው እንደ እውቀቱ ነው ሰው ከሞተ የለ ንስሀ ከፈሰሰ አይታፈስ ውሀ ሰውየው ውሀ ሲወስደው እኔም ወደ ቆላ እወርዳለሁ ብዬ ነበር አለ ሰው ያመነ ውሀ የዘገነ ሰው ያስገድላል አባይ ውሀ ያስጮሀል ድንጋይ ሰው ያለስራው የተሰረቀ አህያ ይነዳል ሰው ጥራ ቢሉት መራራን ጠራት ሰው ጥራ ቢሉት እራሱ መጣ ሰዶ ማሳደድ ቢሻህ ዶሮህን ለቆቅ ለውጥ ሰዶ ማሳደድ ካማረህ ዶሮህን በቆቅ ለውጥ ሲሉ ስምታ ዶሮ ሞተች ዋና ገብታ ሲመክሩት ያልሰማ ሲያጮሉት ይሰማ ሲመች ያማት ተዝካር ይወጣል ሳይመች ያባት ይቀራል ሲሞቱ ብታይ አንቀላፋች ሲሮጡ የታጠቁት ሲሮጡ ይፈታል ሲሮጡ የፈቱት ሲቀመጡ ለማስተካከል ቀላል ነው ሲሮጥ የመጣን አህያ አጥብቀህ ጫነው ሲሰርቀኝ ያየሁትን ቢጨምርልኝ አላምነውም ሲስሟት ትታ ሲስቧት ሲስሟት እንቢ ብላ ሲጎትቷት ሲሾም ያልበላ ሲሻር ይቆጨዋል ሲበሉ አድርሰኝ ሲጣሉ አርቀኝ ሲበሉ አድርሱኝ ሲጣሉ መልሱኝ ሲቃ የቀስቀስው ነቅቶ አይተኛም ሲታጠቡ እስከ ክንድ ሲታረቁ ከሆድ ሲቸኩሉ የታጠቁት ለወሲብ አይመችም ሲቸግር ጤፍ ብድር ሲያውቀኝ ናቀኝ ሲያዩት ያላማረ ሲበሉት ያቅራል ሲያደርጉ አይታ ዶሮም ጡት መያዣ ገዛች ሲጠሩት ወዴት ሲልኩት አቤት ሲጠባ ያደገ ጥጃ ቢይዙት ያጓራል ሲገደገድ ያልበጀው ሲወቀር እሳት ፈጀው ሳል ይዞ ስርቆት ቂም ይዞ ጸሎት ሳትወልድ ብላ ሳያሽ የበላ ዝንጀሮ ሲስል ያድራል ሳያውቁ የቆረጡት አበባ የፈለጉት ቀን ይደርቃል ሳያጣሩ ወሬ ሳይገሉ ጎፈሬ ሳይርቅ በቅርቡ ሳይደርቅ በቅርቡ ሳይሰሙ ወሬ ሳይገሉ ጎፈሬ ሳይቃጠል በቅጠል ሳይተርፋት አበድራ ሳትቀበል ሞተች ሳይቸግር ጤፍ ብድር ሳይቸግር ጤፍ ብድር መከበር በከንፈር ሳይቸግር ጤፍ ብድር በስተርጅና ሙሽርና ሳይከካ ተቦካ ሳይደግስ አይጣላም ሳይጠሩት አቤት የሰይጣን ጎረቤት ሳይጠሩት ወይ ባይ ሳይሰጡት ተቀባይ ሴቱ ሲበዛ ጎመን ጠነዛ ሴትና ዶሮ ዱር ከሄዱ ቤታቸውን ይክዳሉ ሴት ከወንድ እህል ከሆድ ሴት ለቤት ወፍጮ ለዱቄት ሴትና መሬት የማይችሉት የለም ሴት ማገዶ ሲቸግራት ምሰሶ ትነቅላለች ሴት ሲበዛ ልማት ይፋጠናል ሴት ሲበዛ ወንዶች ይፈራሉ ሴት በማጀት ወንድ በችሎት ሴት በጳጳስ ኳደሬ በንጉስ ሴት ብታውቅ በወንድ ያልቅ ሴት ሲያፏጩላት ያረሱላት ይመስላታል ሴት ታውቅ በወንድ ያልቅ ሴት አማት የመረዘው ኮሶ ያነዘዘው ሴት አግብተው ሴት ቢወልዱ የት አለ ንግዱ ሴት ከወንድ እህል ከሆድ ሴት ከጠላች በቅሎ ከበላች አመል አወጣች ሴት ካላበለች ባልዋን ትወልዳለች ሴት ካልወለደች ቋንጣ አትጠብስም ሴት ካልዋሸች ባልዋን ትወዳለች ሴትና መሬት የማይችሉት የለም ሴት የወደደ ጉም የዘገነ ሴት ያመጣው ጠብ አይበርድም ሴት ይወዷል ማጀት ያንጎዳጉዷል ሴትና ቄስ ቀስ ሴትና በቅሎ እንደገሪዋ ነው ሴትና አህያ በዱላ ሴትና አህያ ዱላ ይወዳል ሴትና ድመት ወደ ሞቀበት ሴትና ዶሮ ሳይጣላ አይውልም ሴትና ድስት ወደ ማጀት ሴትና ዶሮ ሳያብድ አይውልም ሴትና ፈረስ እንደኩሬ ውሀ እያደር ማነስ ሴትና ፈረስ የስጡትን ይቀምስ ሴትን ያመነ ጉም የዘገነ ሴት የላከው ምልክቱን አይረሳም ሴት የላከው ሞት አስፈራራው ሴት የላከው ሞት አይፈራም ሴት የላከው በር አያንኳኳም ሴት የላከው አልቃይዳን አይፈራም ሴት የላከው ጅብ አይፈራም ሴት የላከው ፓርላማ ይገባል ሴትየዋ እንደፈራሁት ተቀደደብኝ አለች ስለ ጨሰ አይነድም ስለዳመነ አይዘንብም ስልቻ ቀልቀሎ ቀልቀሎም ስልቻ ስምህ ማነው ላገር አይመች ማን አወጣልህ ጎረቤቶች ስምሽ ማነው ሲሏት ቂጤ ትልቅ ነው አለች ስምን መላክ ያወጣዋል ስም ከመቃብር በላይ ይቆማል ስም ያለው ሞኝ ነው ስም ይወጣል ከቤት ይሄዳል ጎረቤት ስም ይወጣል ከቤት ይከተላል ጎረቤት ስራ ለሰሪው ምርጫ ለመራጭ ስራ ለሰሪው እሾህ ላጣሪው ስራ ከመፍታት ምርጫ መወዳደር ስራ ከምፈታ ልጄን ላፋታ ስራ ያጣ መለኩሴ አደገኛ ቦዘኔ ተባለ ስራ ያጣ መነኩሴ ቆቡን ቀዶ ይሰፋል ስራ ያጣ መነኩሴ "አደገኛ ቦዘኔ" ተብሎ ታሰረ ስራ ያጣ መነኩሴ የምርጫ ቅስቀሳ ጀመረ ስራ ያጣ ቄስ ቆቡን ቀዶ ይሰፋል ስብ ሊያርዱ ጉፋያ ይነዱ ስትወልድ የምትበላውን በርግዝናዋ ጨረስችው ስትግደረደሪ ጾምሽን እንዳታድሪ ስደትና አግዳሚ ሁሉንም እኩል ያረጋል ስጋ ቁጠር ቢሉት ጣፊያ አንድ አለ ስጋው ያሳማ እንኳን ለበላው ለሰማው ገማ ስጋው ያሳማ ከበላው የሰማው ገማ ሶስቴ ከመፍሳት አንዴ መቅዘን

48655

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%BA%20%E1%8C%82%E1%8A%95%E1%8D%92%E1%8A%95%E1%8C%8D

ሺ ጂንፒንግ

ሺ ጂንፒንግ ከ2012 ጀምሮ የቻይና ኮሚኒስት ፓርቲ (ሲሲፒ) ዋና ጸሐፊና የመካከለኛው ወታደራዊ ኮሚሽን () ፕሬዘዳንት እንዲሁም ከ2013 ጀምሮ የቻይና ሕዝባዊ ሪፐብሊክ () ፕሬዚዳንት ሆነው ሲያገለግሉ የቆዩ የቻይና ፖለቲከኛ ናቸው። ሺ ከ2012 ጀምሮ በቻይና ሕዝባዊ ሪፐብሊክ ውስጥ ታዋቂ የፖለቲካ መሪ የሆነው የቻይና ቀዳሚ መሪ ነው። የቻይናዊው የኮሚኒስት ሽማግሌ ዢ ዦንግሱን ልጅ፣ በአሥራዎቹ ዕድሜ ውስጥ እያለ አባቱ በባህል አብዮት ወቅት ካጸዳ በኋላ ወደ ያንቹዋን ካውንቲ ገጠራማ አካባቢ በግዞት ተወሰደ፣ እናም በሊያንግጂያህ መንደር ያኦዶንግ ውስጥ ይኖር ነበር፣ በዚያም ከሲሲፒ ጋር ተቀላቀለ እና የአካባቢው ፓርቲ ጸሐፊ ሆኖ ሠራ። ዢ በሲንጓ ዩኒቨርስቲ የኬሚካል ኢንጂነሪንግን እንደ "ሰራተኛ-ፒዛንት-ሶልት ተማሪ" ካጠና በኋላ በቻይና የባህር ዳርቻ ክፍለ ሀገሮች ውስጥ በፖለቲካ ደረጃውን አሻግረዋል። ሲ ከ1999 እስከ 2002 ድረስ የፉጂያን አገረ ገዢ የነበረ ሲሆን ከ2002 እስከ 2007 ድረስ የጎረቤት ሀገር የዣዣንግ አገረ ገዥና የፓርቲ ሚኒስትር ከመሆኑ በፊት ነበር። የሻንጋይ ፓርቲ ሚኒስትር የሆኑት ቼን ሊያንዩ ከሥራ ከተባረሩ በኋላ ሲ በ2007 ለአጭር ጊዜ እንዲተካው ተደረገ ። ከጊዜ በኋላ የፖሊትበሮ ቋሚ ኮሚቴ (ፒ ኤስ ሲ) አባል በመሆን በጥቅምት 2007 በማዕከላዊ ጸሐፊነት አገልግሏል። በ2008 እ.ኤ.አ. የሁ ጂንታኦ ተተኪ ተብሎ የተሰየመ ሲሆን፣ እንደ ዋነኛው መሪ፤ ለዚህም ሲባል ሲ ፒ አር ሲ ምክትል ፕሬዘደንት እና የሲ ኤም ሲ ምክትል ፕሬዘዳንት ሆኖ ተሾመ። በ 2016 ውስጥ ከ ሲሲፒ "አመራር ኮር" የሚለውን ርዕስ በይፋ ተቀብሏል. ሺም ከ2007 ዓ.ም. ጀምሮ የፒኤስሲ አባል ሆናለች። እ.ኤ.አ በ2018 የፕሬዚዳንቱን የጊዜ ገደብ አስወገደ። ሲ ፒ አር ሲ ከተቋቋመ በኋላ የተወለደው የመጀመሪያው የሲሲፒ ጠቅላይ ሚኒስትር ነው። ሲ ስልጣን ከነበበ ጀምሮ የፓርቲዎችን ዲሲፕሊን ለማስፈፀምና ውስጣዊ አንድነትን ለመጫን የሚያስችሉ ርምጃዎችን አስተዋውቋል። የፀረ ሙስና ዘመቻው የቀድሞውን የፒኤስሲ አባል ጨምሮ በስልጣን ላይ ያሉና ጡረታ የወጡ የሲሲፒ ባለስልጣናት እንዲወድቁ ምክንያት ሆኗል። በተጨማሪም በተለይ ከቻይና-ጃፓን ግንኙነቶች፣ ቻይና በደቡብ ቻይና ባሕር ውስጥ ስለምትለው ነገር፣ እና ለነፃ ንግድ እና ግሎባላይዜሽን ጥብቅና በመሰለፍ ረገድ ይበልጥ ጥብቅ የሆነ የውጭ ፖሊሲ አጽድቀዋል ወይም አበረታተዋል። በቤልት ኤንድ ሮድ ኢኒሼቲቭ አማካኝነት የቻይና የአፍሪካ እና ዩሬዥያን ተፅዕኖ ለማስፋት ጥረት አድርገዋል። ሺ ብዙ ጊዜ የፖለቲካና የትምህርት ታዛቢዎች አምባገነን መሪ ወይም አምባገነን መሪ እንደሆነ ሲገለጽ ቆይቷል። የሳንሱር ና የጅምላ ክትትል መበራከት፣ በዢንጃንግ ኡይገሮች መተሳሰርን፣ በዙሪያው እየዳበረ ያለውን የግላዊነት መናፍቅና በስልጣን ስር ላለው አመራር የጊዜ ገደብ ማስወገድን ጨምሮ የሰብዓዊ መብቶች መበላሸትን በመጥቀስ ነው። የሺ ፖለቲካዊ ሃሳቦች በፓርቲው እና በሀገር ሕገ-መንግስቱ ውስጥ ተካተዋል። እ.ኤ.አ. ኅዳር 11 ቀን 2021 ዓ.ም. ሲሲፒ የሺ ርዕዮተ ዓለም "የቻይና ባህል ፍሬስ" በማለት አውጇል። ይህ ሲሲፒ ከተቋቋመበት ጊዜ ጀምሮ ሦስተኛው መሠረታዊ የአቋም መግለጫ ሲሆን በምሳሌያዊ ሁኔታ ማኦ ዜዶንግ እና ዴንግ ዛዮፒንግ ከሚባሉት መሪዎች ጋር እኩል ክብር እንዲኖረው ያደርገዋል። የልጅነት ሕይወት እና ትምህርት ሺ ጂንፒንግ ሰኔ 15 ቀን 1953 ዓ.ም. ቤጂንግ ውስጥ ተወለዱ። የዢ ዦንግሱን ና እናቱ ኪ ዢን ሁለተኛ ልጅ ናቸው። በ1949 ፒ አር ሲ ከተመሰረተ በኋላ የሺ አባተ የፓርቲ ፕሮፖጋንዳ ሃላፊ፣ ምክትል ፕሬዝዳንት እና የብሄራዊ ህዝብ ኮንግረስ ምክትል ፕሬዝዳንት ጨምሮ የተለያዩ የስራ ሃላፊዎችን አከናውነው ነበር። ሲ በ1949 የተወለዱት ኪያኦኪያኦ የተባሉ ሁለት ታላላቅ እህቶች የነበሯቸው ሲሆን በ1952 ደግሞ አናን ተወለዱ። የሺ አባት ከፉፒንግ ካውንቲ፣ ሻንሲ የመጣ ሲሆን ሲ ደግሞ በዴንግዙ፣ ሄናን ከሚገኘው ከሺይንግ የዘር ሐረግ ተጨማሪ መረጃ ማግኘት ይችል ነበር። የቻይና መሪዎች

22622

https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%BD%E1%8D%88%E1%88%AB%E1%8B%8D

ሽፈራው

ሽፈራው () ኢትዮጵያ ውስጥ የሚገኝ ተክል ነው። የሞሪንጋ/ሽፈራው ዛፍ ምንነትና ጠቀሜታው የሞሪንጋ ዛፍ በኢትዮጵያ በተለምዶ ሽፈራው በሚል የሚታወቅ ሲሆን በዓለም አቀፍ ደረጃ ከ13 በላይ ዝርያዎች ያሉትና በሁለገብ ጠቀሜታቸው ከሚታወቁት ዛፎች መካከል አንዱ ነው። በአለም ላይ ካሉት የሞሪንጋ ዛፍ ዝርያዎች ውስጥ ሰባት የሚሆኑት በምስራቅ አፍሪካ በተለይ ደግሞ በኢትዮጵያ፣ በኬንያ፣ በጅቡቲና በሶማሊያ አካባቢዎች ይገኛሉ። ሽፈራው ከሚለው ስያሜ ባሻገር የጎመን ዛፍ ወይም የአፍሪካ ሞሪንጋ- ) ተብሎ የሚጠራው ዛፍ በኢትዮጵያ በአብዛኛው በዝቅተኛው የስምጥ ሸለቆ ሀይቅ በደረቃማ እና ከፊል-ደረቃማ በሆኑት የአየር ንብረት ክልሎች ማለትም በ ጌዴኦ፤ ሲዳማ፤ ኮንሶ፤ ኦሞ (ወላይታ) ፤ ምዕራብ ጋሞጎፋ፤ ጊዶሎ፣ ቡርጂ፣ ሴይሴና በመሌ ይገኛል። ከቅርብ ጊዜ ወዲህ በወሎ፤ ሸዋ፤ ሀረርጌና ሲዳማ አካባቢዎች የግብርና ልማትን ከአፈርና ውሃ ጥበቃ ስራዎች ጋር በማቀናጀት ለሰርቶ ማሳያ እየተተከለ መሆኑን ዘገባዎች ይጠቁማሉ። ሞሪንጋ በፎንተኒና (ወሎ)፣ ዴራ (አርሲ) እንዲሁም በዝዋይ መስኖ እርሻ ለነፋስ መከላከያ አጥር በመሆን ጥቅም ላይ እየዋለ ነው። ከዚህ በተጨማሪ በኢትዮጵያ ደቡባዊው የስምጥ ሸለቆ ክፍል በተለይም በከፋ፣ ጋሞ ጎፋና ሲዳማ አካባቢዎች አንፃራዊ በሆነ መልኩ በተሻለ ስርጭት ይገኛል። ሞሪንጋ በምድር ወገብ ፈጣን ዕድገት አለው። ይህ ዛፍ ከሚሰጣቸው ዘርፈ ብዙ ጠቀሜታዎች መካከል ለምግብነት፣ ለመድሃኒትነት፣ ለውሃ ማጣሪያነት፣ ለእንስሳት መኖነትና ለንብ ቀሰምነት ዋና ዋናዎቹ ናቸው። በደቡብ ክልል የኮንሶ ብሔረሰቦች ለምግብ አገልግሎት ከመጠቀማቸው ባለፈ ከሌሎች ሰብሎች ጋር አሰባጥረው በመትከል ቀጣይነት ባለው የአመራረት ዘይቤ የመሬት ምርትና ምርታማነት እዲጨምር በማድረግ ለበርካታ ዓመታት ሲጠቀሙበት ቆይተዋል። ይህ ዛፍ ቅጠሉ በምግብ ንጥረ ነገር ይዘታቸው ከሚታወቁት ሰብሎች ማለትም ከካሮት (ቫይታሚን ኤ)፣ ከአተር (ፕሮቲን)፣ ከብርቱካን (ቫይታሚን ሲ)፣ ከወተት (ካልሽየም) እና ከቆስጣ (ብረት) ንጥረ ነገሮች ይዘት እንዳሚበልጥ ጥናቶች ያሳያሉ። በአማራ ብሄራዊ ክልላዊ መንግስት ዝናብ አጠር በሆኑት በዋግኽምራ ዞን (አበርገሌ) እና በሰሜን ሸዋ (እንሳሮ ወረዳ) በተሰሩ የምርምር ስራዎች ሞሪንጋ በአካባቢው መላመድ የሚችልና ውጤታማ ዛፍ መሆኑ ተረጋግጧል፤ በመሆኑም በተመሳሳይ ስነምህዳሮች (አካባቢዎች) እንዲስፋፋ ማድረግ ተገቢ ነው። የተገኘው የምርምር ሙከራ ውጤት እንደሚያመለክተው የሞሪንጋ ዛፍ በበጋ ወራት ቅጠሉን በመጠኑ የሚያረገፍ ነገር ግን ቅርንጫፉ ከተቆረጠ /ከተከረከመ/ ቅጠሉን ከማርገፍ የሚቆጠብና ብዙ ቅጠል የሚያቆጠቁጥ መሆኑ ታይቷል። ዛፉ ደረቃማና ከፊል ደረቃማ በሆኑ አካባቢዎች የሚበቅልና የሚያድግ በመሆኑ የአካባቢ ስነ-ምህዳርን ለመጠበቅና ለምግብነት አገልግሎት ስለሚውል የምግብ ዋስትናን ለማረጋገጥ በሚደረገው ርብርብ አስተዋጽዖው የጎላ ነው። ስለዚህ ከባቢያዊ ችግር ባለባቸውና ድርቅ በሚያጠቃቸው አካባቢዎች ቢለማና መስፋፋት ቢችል ለምግብ ዋስትና ከሚያደርገው አስተዋፅዖ በተጨማሪ ለአካባቢ ጥበቃ ስራ ተመራጭ ዛፍ ያደርገዋል። ተስማሚ አካባቢዎች የሞሪንጋ ዛፍ ከደረቅ እስከ መጠነኛ እርጥበታማ ስነ-ምህዳሮችና የተለያዩ የማምረት አቅም ባላቸው የአፈር አይነቶች መብቅልና ማደግ ይችላል። ዛፉ ደረቃማ፣ ከፊል ደረቃማ እና ከፊል እርጥበታማ አካባቢዎች የሚያድግ በመሆኑ በቀላሉ መትከል ይቻላል። ይህ ዛፍ ከረግረጋማና ውሃ አዘል ቦታዎች በስተቀር የኮምጣጣነት መጠኑ ከ5-9 በሆነ በማንኛውም የአፈር አይነት እና ሁኔታ፤ ከባህር ወለል በላይ ከ500 - 2100ሜ በሆነ ከፍታ ፤ ከ500-1400 ሚ.ሜ የሆነ የዝናብ መጠንና ከ24-30 ዲግሪ ሴንቲግሬድ ዓመታዊ አማካይ የሙቀት መጠን ይፈልጋል። በአጠቃላይ ተስማሚ የአየር ንብረት ካገኘ የተተከለው ችግኝ ምንም አይነት የመጠውለግ ሁኔታ የማይስተዋልበትና ለአካባቢ ጥበቃ ስራዎችም ከፍተኛ ፋይዳ አለው። ጠቀሜታና አገልግሎት በተለያዩ ክፍለ-ዓለማት የሞሪንጋ ዛፍ (ሽፈራው) የተለያዩ ጥቅሞች አሉት። የሽፈራው ቅጠል በውስጡ የተለያዩ ንጥረ ነገሮችን የያዘ በመሆኑ የምግብ ይዘት አትክልትን መተካት የሚችል ዛፍ እንደሆነ ጥናቶች ያሳያሉ። ስለዚህም የጎመን ዛፍ በመባል ይታወቃል። በቤተሰብ ደረጃ የምግብ ፍጆታን ለማሟላት፣ የገቢ ምንጭን ለማሳደግ፣ የመሬትን ምርትና ምርታማነት ለማሳደግ እና ለተለያዩ የባህላዊ መድሃኒትነት አገልግሎት የሚውል ሁለገብ ጠቀሜታ ያለው የአግሮፎሬስትሪ ዛፍ ነው። ቅጠሉ በቪታሚን (ኤ፤ ቢ፤ ሲ)፣ በካልሲየምና በብረት የበለፀገ በመሆኑ ለምግብነት ተመራጭ ነው። በደቡብ ኢትዮጵያ የሚገኙ የኮንሶ ብሄረሰብ ዘንድ ተወዳጅ የሆነ የዕለት ተዕለት ምግብ ውስጥ እየተካተተ ለዘመናት የተጠቀሙበት ዛፍ ነው። የተለያዩ ጥናቶች እንደሚያሳዩት የሽፈራው ቅጠል ከተለያዩ የሰብል ዓይነቶች ጋር በንጥረ ነገር ተወዳዳሪነት አለው። ይህ የሚያሳየው የሽፈራው ዛፍ በሰዎች የእለት ተዕለት አመጋገብ ስርዓት ላይ ጉልህ ሚና መጫወት የሚችል መሆኑን ነው። የሚከተለው ሰንጠረዥ 2 እንደሚያመለክተው ሽፈራው በንጥረ ነገር ከተለያዩ ምግቦች ጋር ሲወዳደር ነው። አዲስ የተቆረጠ ቅጠል ደርቆ የተፈጨ ቅጠል • ከካሮት ቫይታሚን ኤ በ4 እጥፍ ይበልጣል • በ10 እጥፍ ይበልጣል • ከብርቱካን ቫይታሚን ሲ በ7 እጥፍ ይበልጣል • 1/2ኛ ያህል ይዟል • ከወተት ካልሼም በ4 እጥፍ ይበልጣል • በ17 እጥፍ ይበልጣል • ከሙዝ ፖታሼም በ3 እጥፍ ይበልጣል • በ15 እጥፍ ይበልጣል • ከቆስጣ ብረት 3/4ኛ ያህል ይዟል • በ25 እጥፍ ይበልጣል ሰንጠረዥ ሽፈራው በምግብ ይዘት ከሌሎች ሰብሎች ጋር ሲነጻጸር ቅጠሉን በተለያየ መልክ በማዘጋጀት መመገብ በውስጡ የሚገኙ በምግብነታቸው የታወቁ ጠቃሚ ንጥረ ነገሮችን በቀላሉ ማግኘት ይቻላል። ለአብነት ያህል እንደ ጎመን በመቀቀልና በመከሸን በእንጀራ ወይም በሳንዱዊች መልኩ በማዘጋጀት መመገብ ይቻላል። የሞሪንጋ ሳምቡሳና የሞሪንጋ ጭማቂ ማዘጋጀት ይቻላል። በተጨማሪም ከሾርባ ጋር ጨምሮ በማዘጋጀትም ሆነ ከእንቁላል ጋር አብሮ በመምታት መጥበስና መመገብ ይቻላል። ለተጠቃሚዎች በተለይም ለአርሶ አደሮችና የሽፈራው /ሞሪንጋ/ ምግብ በማዘጋጀት ለምግብነት እንደሚውል በሰርቶ ማሳያ በምርምር ማዕከላት ተረጋግጧል። ሞሪንጋ ከምግብነት አገልግሎት ባሻገር ለሻይ መጠቀም ይቻላል። የሞሪንጋን አዲስ የተቆረጠ ቅጠል ወይም ደርቆ የተፈጨውን ዱቄት ለሻይ ማዋል ይቻላል። ዘር አቃፊ /ፖድ ወይም ቆባ/ በለጋነቱ እንደፎሶሊያ ተቀቅሎ መመገብ የሚቻል ሲሆን በአንድ ዛፍ በአማካይ በዓመት እስከ 70 ኪሎ ግራም ድረስ ምርት ይሰጣል። ፍሬው ከደረቀ በኋላ ከዘሩ 40 በመቶ የምግብ ዘይት የሚሰጥ ሲሆን ተረፈ ምርቱ ወይም ፋጉሎ ለከብት መኖ ወይም ለውሃ ማጣሪያ ያገለግላል። ፍሬውን በቀጥታ መመገብ ፀረ-ትላትል፣ የጉበት ችግርን፣ የእንቅልፍ ችግርንና የመገጣጠሚያ ቁርጥማትን ማከም እንደሚቻል ጥናቶች ያሳያሉ። በተጨማሪም ከፍተኛ ፕሮቲንና የፋይበር ይዘት ስላለው የተመጣጠነ የምግብ እጥረትንና የተቅማጥ በሽታን ለመከላከል ያስችላል። ውሃ ማጣራት ከወንዝ የተቀዳ ንፁህ ያልሆነ (የደፈረሰ) ውሃን ተፈጭቶ በላመ የሽፈራው ዘር ዱቄት በመጨመር በፍጥነትና ቀላል በሆነ ዘዴ ማከም ወይም ማጣራት ይቻላል። የሞሪንጋ ዘር ካታዮን () የተባሉ በውስጡ የያዘ በመሆኑ የደፈረሰ ውሃን ለማጥራት ይረዳል። ከዘሩ የተገኘ ዱቄት ከውሃው ውስጥ ካሉት ጠጣር ነገሮችኝ በማጣበቅ ወደ ታች እንዲዘቅጡ ያደርጋል። ይህ የማከም ዘዴ ከ90-99% በውሃው ውስጥ ባክቴሪዎችን ለማስዎገድ /ለመግደል/ ያስችላል። የተለያዩ ኬሚካሎችን ለምሳሌ አሉሚኒየም ሰለፌት // የተባሉ ለሰው ልጅ አደገኛና ጎጂ የሆኑ ንጥረ ነገሮች ለማጣራት ይረዳል። ለከብት መኖ ቅድሚያ የሚሰጠው ለሰው ምግብነት ቢሆንም ፍሬው ከመድረቁ በፊት ለከብት መኖ በመሆን ያገለግላል። የዘይቱ ተረፈ ምርት (ፋጉሎ) ለውሃ ማጣሪያና በፕሮቲን የበለፀገ የከብት መኖ መሆን ይችላል። ቅጠሉም እንዲሁ ለከብት መኖ ያገለግላል። ከዚህ ባሻገር ዛፉ ለንብ መኖ፣ ለአጥር ()፣ መድሃኒትነት፣ ለማዳበሪያነት ይውላል፡፡ የንብ መኖ ይህ ዛፍ አበባ ሰጪ ከሚባሉና መዓዛማ አበባ ከሚሰጡ የዛፍ ዝርያዎች ውስጥ አንዱ ነው። ንብ ማነብ ቀጣይና አዋጭ እንዲሆን ለማድረግ በቋሚ ተክል ልማት መመስረት ቢችል ተመራጭነት አለው። ይህ ተክል በተለያዩ የእንክብካቤና አያያዝ ስልቶች ዓመቱን በሙሉ አረንጓዴና ታዳጊ ማድረግ ስለሚቻል ከፍተኛ የሆነ የአበባ ምርት ይሰጣል። ይህ ደግሞ በንቦች የቀሰም ዕፀዋት እጥረት በሚኖርበት ወቅት ለንቦች ምግባቸውን በማሟላት ][ማር]] ዓመቱን ሙሉ እንዲመረት ይረዳል። ስለዚህም የአርሶ አደሩን ምርትና ምርታማነት በማሳደግ ተጨማሪ የገቢ ምንጭ እንዲፈጥር የሚያስችል ስለሆነ ሁለገብ ጠቀሜታ ካላቸው የጥምር ግብርና (አግሮፎሬስትሪ) ዛፎች እንዲመደብ ያደርገዋል። ከአበቦቹ የተገኘ ጭማቂ ጡት የምትመግብን ሴት የወተት ጥራትና ፍሰት መጠን ያሻሽላል፤ ከሽንት ጋር ተያይዞ ያሉ ችግሮችን በመፍታት የሽንት መፈጠርን ያበረታታል። ገርና በቀላሉ ተሰባሪ በመሆኑ ለጣውላና ሌሎች የእንጨት ውጤቶች አገልግሎት የመዋል ውስንነት ይታይበታል። ለአጥር ( የሽፈራው ዛፍን በመትከል ህይወት ያለው አጥር በመጠቀም ለንፋስ መከላከያና ለጥላነት ያገለግላል። ይህም በዝዋይና ሌሎች ደረቃማ አካባቢዎች ልምዶች ያሉ በመሆኑ ለንፋስ መከላከያነት መጠቀም ይቻላል። ዛፉ በፍጥነት ስለሚያድግ በአጭር ጊዜ ለጥላ አገልግሎት ሊደርስ ይችላል። እስካሁን ድረስ በዓለም ዙሪያ የሽፈራው እያንዳንዱ ክፍል ሙሉ በሙሉ በተለያየ መልኩ ለመድሃኒትነት ይውላል። ለምሳሌ የደም ማነስና የጉበት ችግርን ማከም ይችላል። ዘሩ ለዘይት ከተጨመቀ በኋላ የሚቀረውን ተረፈ ምርት ለከብት መኖ ወይም ኮምፖስት በማዘጋጀት ለማደበሪያነት ሊውል ይችላል። የውጭ መያያዣዎች የኢትዮጵያ እጽዋት