text
stringlengths 19
33.4k
|
|---|
Radiska ("Raphanus sativus") L. – to je roscëna, chtërni je wiele zortów. Kaszëbi mają jich dosc wiele w ògródkach. |
Kùńszt – to je artistny ùróbk, a jego spòsobem wëpówiedaniô są dokôzë w òbrëmieniém lëteraturë, mùzyczi, architekturë, malarztwa i jinëch, chtërne òdpòwiôdają wëmôganióm szëkòwnosce, harmónji, esteticzi. |
- Ja Rule, amerykańsczi raper, teatrownik 1984 - Olga Bołądź, polsko teatrownica filmowa i teatralna 1172 - Cadwaladr ap Gruffydd, walëjsczi ksyzec 1928 - Ina Coolbrith, amerikansko poetko (ur. 1841) 1996 - Shams Pahlavi, iranscza ksyzna, sestra slednego szacha Iranu, dzejorka spoldeczna, prezydatka "Red Lion & Sun Society" |
Rechòwnica pòmôga czedës przë rechòwaniu. Dzysô w szkòle ju mało chto wié, jak ne gùzë przesëwac, bë na przëmiôr cos òbrachòwac, bierze sã chòcbë kalkùlator. |
Gduńskô Roztoka je nôbarżi pôłniowô roztoka Bôłtu, zamkłô midzë Rozewim a Sambijsczim Półòstrowã. Zôpadny dzél Gduńsczi Roztoczi je twòrzony przez snôdczé wòdë Pùcczi Roztoczi. Nôwôżniészima pòrtama nad Gduńską Roztoką są: Gduńsk, Gdiniô, Kaliningrad, Pùck, Hél. |
Sëwô mietelnica ("Corynephorus canescens" L.) - to je roscëna z rodzëznë "Poaceae". Òna rosce m.jin. na Kaszëbach. Na sëwą mietelnicã Kaszëbi mògą gadac mietelnica. J. Trepczyk: Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994, t. II, s. 231 |
Kara (téż pchôczka, kòłownica, rototot) – môłi wòzyk z jednym kòłã, po czãscë ùnôszóny rãkama, ùżëwóny do transpòrtu na niewiôldżich òdległòscach. Wëzwëskiwóné są òsoblëwie w bùdowiznie i ogrodzëznie. Kònstrukcjô. Karë są wëpòsażóné w dwa ùchwëtë, przë pòmòcë chtërnëch ùnôszô sã je i pchô, czasã są téż cygniãté. Robi sã je z różnëch materiałów (drewno, plastik, metôl, czãsto wëzwëskùje sã téż kòmbinacjé wëżi wëmienionëch materiałów). Elementë karë (zdrzë na òbrôzkù): dwa bidła (chwëcadła); ladënkòwô skrzënia; kòło; pòdpiérka. Historiô. Pòchòdzy z Chin i je znónô òd 230 rokù (wedle tradicji wënalôzł jã Zhuge Liang). W Eùropie ùżëwóné òd XII stalatégò. Heraldika. Wëstãpùje na stanicë i herbie wëspë Pitcairn. |
Òknownik - to je dólne wëkùńczenié scanë pòd òknem. |
Tuszkòwskô Matka – pòmnik nôtërë, zwëczajnô chójka, jakô rosła w lese midzë wsama Tuszkòwë i Lëpùsz. No drzewò miało kòl 230 lat. Òna nie przetrzima nawôłnicë w 2017 rokù. "Tuszkòwsczim Mëckòm ùmarła matuszka i oni ją wiozlë do Lëpùsza, żebë ją tam pòchòwac. Gdze béł piôsk, tam òni jachalë pòmału, a pò kòrzéniach i kamieniach òni jachalë chiże, żebë jich matuszka chòc w trëmie na wiórach kąsk so pòchôckała, bò w żëcu nigdë so nie wëchôckała. Jak òni bëlë bliskò Lëpùsza, tej trëma z matka spadła z wòza òd tegò trzãseniô. – Tu nasza matuszka chce bëc pòchòwanô – rzeklë Mëcce i wëkòpalë kùlã. W nią òni wsadzëlë trëma, zakòpalë ją, a na to miejsce zasadzëlë chójkã. Ta wërosła baro wësokô i je grëbô tak, że trzej chłopi ni mògą òbłapic. Dzys lëdze mówią na tã chójkã tuszkòwskô matuszka". |
Stanisłôw Pestka (ps. J. Zbrzyca) (ùr. 8 łżëkwiata 1929 w Rolbikù, ùm. 2 łżëkwiata 2015) - piesniodzejôrz pôłniowich Kaszëb, zaczął pisac pòd cëskã Jana Karnowsczégò. Wëdôł zbiérczi "Południca" (1976), "Wizrë ë duchë" (1986) i jin., òbjimającé ùsôdzczi artisticzno nowé, intelektualné, grãdé jãzykòwò i òriginalné, nafùlowóné mòwnyma swòjiznama z jinëch strón Kaszëb (np. ùmiarti, skarń), òdchôdającą w przeszłotã słowizną (np. ògnarëjô) czë neòlogizmama (np. zéwia, zéwiszcza), téż mëslowyma metafórama. Ta pòezja je òdwôżnym artisticznym eksperimeńtã. Zajimné są téż jegò felietónë (pòd ps. Krëban z Milachòwa). Òn béł swégò czasu przédnym redaktorem "Pomeranii". Dolmacził wiérztë G. Carducci'égò, I. Bunina i A. von Chamiso. Bibliografiô w serwisu „Polska Bibliografia Literacka” |
Kùrk – to je dzél w strzélni barni kòl kòmòrë na patronë. Jak nacygniãti kùrk spùscy, a w kòmòrze je patróna to barń strzélô. J. Trepczyk: Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994, t. I, s. 275 |
Strëga - to je môłô kaszëbskô wnożëna w gminie Parchòwò, w bëtowsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Tu je elektrowniô na wòdã. |
Wiérzchòwanié - to je nôwëższi môl gdze schôdają sã dwa dzéle dakù. Gò mòglë robic dakôrze. Rozmajitoscë. Czedës m. jin. na Kaszëbach bëłë bùdowóné bùdinczi z dakama ze słomë, a na wiérzchòwaniu bëłë kòzełczi. Jan Trepczik : "Słownik polsko-kaszubski" Gduńsk 1994, t. 1, s. 225 |
Gryf (pełnô pòzwa „"Gryf. Pismo dla spraw kaszubskich"”; kasz. „"Grif. Pismiono dlô kaszëbsczich sprôw"”) – jedno z nôwôżniészich pismionów w dzejach kaszëbsczi rësznotë, stwòrzoné w 1908 rokù w Kòscérzënie. Cządnik nen miôł wiôldżi cësk na przińdny rozwój kaszëbsczi lëteraturë i spopularizowanié kaszëbsczi dëchòwi i materialny kùlturë. Załóżcama pismiona bëlë Aleksander Majkòwsczi i Jón Kôrnowsczi. Ùdało sã jima ùdostac – na zôczątkù niewiôldżé – karno zdrëszonëch z nima lëdzy, rëchtëjącë pòle dlô pòwstaniô pierszi w dzejach Kaszëb regionalny òrganizacji – Towarzëstwa Młodokaszëbów, do czegò doszło 22 zélnika 1912 rokù. Cządnik béł adresowóny przede wszëtczim do młodégò pòkòleniô pòmòrsczi jinteligencje. Przedstôwiôł z całą òstroscą zagróżbã germanizacji spòlëznë (tikało sã to téż szkólnëch i dëchòwnëch) i wskôzywôł, że mòżna procëmdzejac wënôrodnieniu, retëjącë spôdkòwiznã, rozkòscérzającë i rozwijającë kaszëbską kùlturã. Jón Kôrnowsczi pisôł, że zadanim Grifa bëło z jedny stronë „piastowac lëdową kùlturã i zrobic jã spòrą dlô òglowòpòlsczi kùlturë, a z drëdżi stronë terôczasną pòlską kùlturã zrobic kaszëbsczémù lëdowi swójską i przistãpną”. Numrë pismiona w cyfrowi wersje na stronie Gduńsczi Cyfrowi Biblioteczi |
Kùjawskò-pòmòrsczé wòjewództwò (pòl. "Województwo kujawsko-pomorskie") - to je jedną z 16 jednostków administracëjnégò pòdzélënkù Pòlsczi Repùbliczi. Stolëcznyma gardama kùjawskò-pòmòrsczégò wòjewództwa są Bëdgòszcza ë Toruń. Wiéchrzëzna - 17 969 km² Lëdztwò - 2 068 000 |
Pón Tadeùsz (pòl. "Pan Tadeusz") – epicczi pòémat Adama Mickiewicza. Geneza pòwstaniô. Aùtorã dokôzu „Pón Tadeùsz to je ostatni najachùnk na Lëtwie. Szlacheckô historiô z rokù 1811 i 1812 w dwanôsce knégach wiérszã” je Adóm Mickiewicz. Jegò pierszé wëdanié ùkôzało sã w Pariżu w 1834 rokù. Dokôz skłôdô sã z 12 ksãgów pisónych wierztã trzënôstozgłoskòwim. Dokôz nen pisół Mickiewicz z mëszlą ò wërwaniu sã òd sztridów w kòłach pòlsczi emigracje w Pariżu. Miôł òn téż bëc wënadgrodzënim pòétë za to, że nie biôtkòwôł sã w lëstopadnikòwim pòwstanim. Jinszą wôżną przëczëną do napisaniô „Póna Tadeùsza” bëła cëszk za rodną Lëtwą, chtërną òpisół w „Jinwòkacji”: „Lëtwò! Tatczëzno mòja! të jes jak to zdrowié. Kùli cã trzeba trzëmac, nen leno sã dowié, Chto cã stracył. Dzys snôżosc twòjã w całi zdobie Widzã i òpisëjã, bò teskniã pò tobie”. Òglowô zamkłosc. Całô akcëjô dokôzu mô môl na Lëtwie, we wsë Soplicowò w rokù 1811 i 1812. Przédnô mësla „Póna Tadeùsza” tikô tragëdnëch dzejów Jacka Soplëcë, chtëren pò latach przëchôdô w rodné starnë chòwające sã pòd pòstaceją ksãdza Robôka. Z nim parłãczi sã historëjô sztridu ò zómk, chtëren kùńczi sã najachùnkã na Soplicowò. W dokôzu mómë téż wątk miłotë Tadeùsza i Zosi. „Pón Tadeùsz” je téż pësznym òbrôzkã nôczôsny Pòlsczi szlachecczi. Pòéta ùkôziwô ji apartné klasë, chtërnë wëjinaczają sã bòkadnoscą: mómë tuwò Stolnika Horeszkã- przedstójnika aristokracëji, bùsznégò póna. Mómë téż szlachtã strzédnobògatą- są to Soplicowie ë parcanëch szlachcëców- Dobrzińsczich. Dolmaczënczi. Wëdóny w 1834 rokù pòéma Adóma Mickiewicza dożdôł sã ju wëszi 50 dolmaczënków. Niedôwno dolmaczono „Póna Tadeùsza” na jãzëk kòrejańsczi – w 2005 rokù ë wietnamsczi- w rokù 2008, zôs na kaszëbsczi w 2012. Sprôwił to ùtwórca kaszëbsczi lëteraturë Stanisłôw Janke. Wëdôwcą „Póna Tadeùsza” w kaszëbsczim jãzëkù je gduńskô Wëdôwizna Maszoperia Lëterackô wespół z Mùzeùm Pismieniznë ë Mùziczi Kaszëbskò- Pòmòrsczi w Wejrowie. Film „Pón Tadeùsz". W 1999 rokù na spòdlim pòematu pòwstôł film fabùlarny w reżisérie Andrzeja Wajdy. We filmie wëstąpilë m.jin. : Michał Żebrowski − Tadeùsz Soplica Bogusław Linda − Jacek Soplica / ksądz Robôk Daniel Olbrychski − Gerwazy Rębajło Grażyna Szapołowska − Telimena Andrzej Seweryn − Sędzia Soplica Marek Kondrat − Hrabia Alicja Bachleda-Curuś − Zosia Krzysztof Kolberger − Adam Mickiewicz Siergiej Szakurow − kpt. Nikita Rykow Jerzy Bińczycki − Maciej Dobrzyński „Rózeczka” Marian Kociniak − Protazy Baltazar Brzechalski Jerzy Trela − Pòdkòmorzy Jerzy Grałek − Wojski Hreczecha Piotr Gąsowski − Rejent Bolesta Andrzej Hudziak − Asesor Marek Perepeczko − Maciej Dobrzyński „Chrzciciel” Cezary Kosiński − Bartłomiej Dobrzyński „Brzytewka” Władysław Kowalski − Jankiel Mùzykã do filmù napisôł Wojciech Kilar. Stanisław Pigoń: „Pan Tadeusz”: wzrost, wielkość i sława. Studium literackie. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2001. ISBN 83-87893-50-1. http://gdynia.naszemiasto.pl/artykul/kaszubski-pan-tadeusz-juz-za-tydzien,634020,artgal,t,id,tm.html |
Bazylika Scãcô sw. Jana Chrzcëcela w Chònicach stoji w Chònicach ë je mùrowóné òd XIV stalata. Ten rzimskòkatolëcczi kòscół mô sztëronórtową wieżã. Kòl niegò krótkò je drëdżi kòscół. |
Ògród - to je to plac, na chtërnym roscą rozmajité roscënë. Mògą tu bëc np. wisznie i malënë. Jaromira Labudda, "Zdrój słowa /Ùczbownik dlô kl. IV-VI/ dzél II.", Wëdôwizna KPZ, Gduńsk 2010 |
Wurtemberga (miem. "Württemberg") - historicznô krôjna w Miemiecczi Federacëjny Repùblice. Òna òbjimô zemie krótkò Bajerów. |
Wespółmiectwò – je w pòlsczim prawie zortã miectwa. |
Jón Walkùsz (ùr. 27 maja 1955 w Klëkòwi Hëce) – rzimskòkatolëcczi ksądz, pòeta i ùczałi, wëkładowca Katolëcczégò Lubelsczégò Ùniwersytetu. Sztudérowôł w Wëższim Dëchòwnym Seminarium w Pelplinie, dze òb sztërë lata béł przédnikã („królã”) Klubù Sztudérów Kaszëbów. W 1980 béł wëswiãcony na ksãdza. W 1990 òstôł doktorã. Òd 2010 je profesorã zwëczajnym. Jesz w seminarium jegò wiérztë trafiłë na kònkùrs lëteracczi ògłoszony przez Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié. Dobéł wnenczas drëdżi plac i dzãka temù w 1977 pòetickò zadebiutowôł w „Pomeranii”. Je aùtórã wiãcy jak 700 pùblikacjów, w nym 31 ksążków. Wëdôł m.jin. taczé pùblikacje, jak "Kańta nôdzeji" (zbiérk kaszëbsczich wiérztów, 1981), "Jantarowi pôcerz – Jantarowy pacierz" (wiérztë kaszëbsczé z gwôsnyma pòlsczima dolmaczeniama, 1991), "Fotografia Pana Boga" (1992), "Sztrądë słowa" (1996), "Piastun słowa. Ks. Bernard Sychta 1907–1982" (1997), "Piórem i słowem. Aktywność literacka polskiego duchowieństwa katolickiego na Pomorzu Nadwiślańskim, Warmii i w Wielkopolsce w latach 1848–1939" (2003), "Przez okno czasu" (2014). W 2021 wëdôł zbiérk kaszëbskòjãzëkòwëch hòmiliów "Wiertle Bòżégò widu". W 1997 dostôł Medal Stolema. Je téż dobiwcą Kaszëbsczi Lëteracczi Nôdgrodë za 2022 rok. "Lëterackô nôdgroda dlô ks. Walkùsza", „Pomerania” 2022 nr 11, s. 12-13. Dërchôj królewiónkò. Antologia dzysdniowi prozë kaszëbsczi. Zebrôł i òprôcowôł E. Prëczkòwsczi, Gdiniô 1996, s. 195-196 |
Mùzeùm – institucjô pòwòłónô do zbiéraniô, badérowaniô, a téż òpieczi nad òbiektama, chtërne mają gwësną historiczną abô artisticzną wôrtosc. Pòzwa pòchôdô z łacëznianégò słowa "musaeum", chtërné samò pòwstało z grecczégò "mouseion" – plac abò swiãtnica, przeznaczony mùzóm (grecczim bòstwóm). Fùnkcje mùzeùm: òchronné wëchòwné estetyczné Pierszé mùzeùm w Pòlsczi òstało założoné przez Izabelã Czartoryską w 1801 r. w Puławach i gromadzëło nôrodny pamiątczi. |
Brunô hiena ("Hyaena brunnea") – to je ôrt miãsojôdnégò suska z rodzëznë hienowatëch ("Hyaenidae"). Òna żëje w Africe. Jich je mało. |
Andżelika Cëchòckô (pòl. "Angelika Cichocka") - ùr. 15 strëmiannika 1988 rokù, to je strzébrznô medalëstka halowëch mésterstwów swiata Òna biegô wnetka jak skra ògnia, a ùrodza sã w Kartuzach. |
Jerzi Stachùrsczi (ùr. 9 strëmiannika 1953 we Gduńskù) – pòéta, kòmpòzytor, aùtór dokazów na binã i pedagóga. Przińdny pòéta wëchòwôł sã we Gduńskù i w Kłosowie. W latach 50. i 60. w jegò òtoczenim gôdało sã blós pò kaszëbskù, tej wiedno czuł òn ten jãzëk, téż òd starka, z chtërnym béł baro mòcno zrzeszony. Òkróm tegò młodi Stachùrsczi brôł ùdzél w rozmajitëch kaszëbsczich òbrzãdach. Kaszëbskô codniowòsc, a z drëdżi starnë pòswiãtnosc, miała wiôldżi wpłiw na jegò ùtwórstwo. Sztudérowôł jaż sédmë czerënków, z czegò skùńcził piãc. Òkróm PWSM (Państwòwô Wëższô Mùzycznô Szkòła) we Gduńskù skùńcził téż m.jin. etnografiã i pòdiplomòwé sztudia w Wëższi Szkòle Gazétnictwa w Gdini. Ju w liceùm pisôł mùzykã do piãc téatrów pòézji. Òd 1979 rokù napisôł mùzykã dlô warkòwëch téatrów do sto trzëdzescë przedstôwków, a téż – jak sam gôdô– kòl trzësta-sztërësta tekstów ò rozmajitëch témach dlô solëstów, estradowëch karnów, spiéwôków i dzôtków. Ùłożił pôrãnôsce szkòłowëch himnów, midzë jinszima dlô szkòłów z Bòrkòwa, Wiôldżi Wsë, Kartuz, Dzerżążna, Niestãpòwa, Przedkòwa, Czéczéwa, Wiela. Je autorã czile tomików wiérztów w pòlsczim i kaszëbsczim jãzëkù: "Té pokazëją na mnie" (1980); "Droga" (1984); "Gwiazdki" (1985); "Procesje" (1997); "Naczynia połączone mowy. Sparłãczoné statczi mòwë" (2005). Swój pierszi zbiérk „Té pokazëją na mnie” (1980) napisôł kaszëbizną zblëżoną do ti, jaką pisôł Aleksander Labùda, chòc tematowò i pòétno tomik je czësto jiny, priwatny, jakno np. wiérzta "Z Guczowim Mackem przë jednym stole", chtërna je òkôzanim tczë Labùdze. Stachùrsczi je téż aùtorã słów i nótów wiele piesni i kòlãdów, m.jin. zapisónëch na kasétach i platkach. Òd lat 90. Jerzi Stachùrsczi wespółrobił z regionalną prasą ("Gazeta Kartuska", "Głos Kaszub", "Kurier Kartuski"). Dobiwca wielu nôdgrodów, z jaczich wôrt wëmienic Medal Stolema (w 1993), Pòmòrską Artisticzną Nôdgrodã czë Medal Nôrodny Edukacji za regionalną robòtã z dzôtkama. Pùblikacje Jerzégò Stachùrsczégò w katalogù BN |
Fat Possum Records - platowô wëdowizna z Oxford, Mississippi, założonô w 1992 rokù przez Matthew Johnson'a. Specjalizëjë òna sã òsoblëwié blusã z nordowi Deltë Mississippi. Tuwò wëdiwôlë swòje platë m.jin. R. L. Burnside, Junior Kimbrough czë T-Model Ford. Z rozwijã wëdowiznë naczãle dochôdac do programë młodzi wëkònôwôczë jak na przëmiôr Heartless Bastards ë The Black Keys. Platë Fat Possum rozprowôdzô samòstójna platowô wëdowizna Epitaph Records. 2003 "You See Me Laughin': The Last of the Hill Country Bluesmen". Domôcô starna wëdowiznë |
Republika - je polsczi rock karno. Pòwstôło w 1981 rokù. We 2001 rokù zawieszëło karno zwòją dzéjnotã. Grzegorz Ciechowski - spiéw, klawisze, autor tekstów (1981-1986, 1990-2001) Zbigniew Krzywański - gitara (1981-1986, 1990-2002) Sławomir Ciesielski - perkùsëjô (1981-1986, 1990-2002) Paweł Kuczyński - basowô gitara (1981-1986, 1990) Leszek Biolik - basowô gitara (1990-2002) Historëjô. Karno Republika pòwstało 25 łżëkwiata 1981 rokù. W 1983 rokù wëdôle swojã pierszą dołgogrającą platã Nowe sytuacje ë pózdzé albùm 1984. Rok pózdni wëdôle albùm Nieustanne tango. W latach 1982 ë 1985 karno wëstãpiwôło na festiwalu w Jarocinie. W 1986 rokù, karno ògłoszëło swojé rozpùscëni. Znowa naczãło òno wëstãpiwac w 1990 rokù, chòc zmienionëm skłôdze. W 1991 rokù wëdôle albùm 1991. W 1993 Siódma pieczęć. W 1995 rokù Republika marzeń ë trzë lata pózdzé albùm Masakra. 22 gòdnika 2001 roka ùmarl Grzegorz Ciechowski ë karno zawieszëło zwòją dzéjnotã. 1983 - Nowe sytuacje 1983 - 1984 1984 - Nieustanne tango 1991 - 1991 1993 - Siódma pieczęć 1995 - Republika marzeń 1998 - Masakra 2002 - Ostatnia płyta 1983 - Kombinat/Gadające głowy 1983 - Układ sił/Sexy doll 1986 - Sam na linie/Moja krew 1991 - Lawa/Balon 1993 - '82-'85 1999 - Biała flaga 2003 - Komplet 2007 - Gwiazdy polskiej muzyki lat 80. vol. II 1993 - Bez prądu 2002 - Republika 2004 - Największe przeboje - LIVE 2007 - Trójka Live! http://republika.art.pl/ http://republikamarzen.pl/ https://web.archive.org/web/20181116215723/https://www.polskirock.art.pl/republika,1,81,wykonawca.html https://www.discogs.com/artist/669346-Republika |
Wòjcech Łuka (pòl. "Wojciech Łuka") 10 strëmiannika 1958 r. w Rejowcù Fabrycznym w lubelsczim wòjewództwie – je znòny pòlsczi ùtwórca, malôrz, wielestarnowi artista grafik, kunsztler. Òn wiele twòrzi, kòl 40 lat. Jegò òbrazë, pòrtretë lëdzy zasłużonëch dlô kùltury ë kòmpòzycëje ò témie historiczny mòże nalezc w salonach ë galerijach w rozmajitëch mùzeach w Pòlsczi Repùbliczi. Wiele téż za greńcama, na przëmiôr w: Miemcë (2022 w Oberhausen) , Zjednóné Kraje Americzi, Szwedzkô, Egipt, Wiôlgô Britanijô, Italskô ë Kanada. Żëcé. Narodzënë Łuki nastąpiłë 10 strëmiannika 1958 w Rejowcù Fabrycznym. W młodich latach chòdzëł nôprzódka do spòdleczny szkòłë w Swinecczù – gard na prawach krézu w zôpadnopòmòrsczim wòjewództwie, henë téż pòtemù ucził sã w Òglowòsztôłcącym Liceùm, w 1977 rokù zdôł maturã. Pòtemù sztudérowôł m.jin. : na Szląsczim Ùniwersytece w Katowicach, w Toruniu (na Ùniwersytece Mikòłôja Kòpernika), òn sztôłcył sã m.jin. w akademie w gardze w Krakòwie (absolwent Akademii Kùńszta 1984). Je żeniałi ze Magdaléną Ewą. Òjc Jakùba, Maksyma ë mô córkã Marta. Galerëjã. Westrzód eksponatów w mùzeùm (institucjô pòwòłónô do zbiéraniô) je m.jin. "Droga Krziżewô" (abò "Darga Krziżewô") – ùtwórca malôrz Wòjcech Łuka. |
Pòdrąbiónô (pòl. "Podrąbiona") – môłô kaszëbskô sedlëna w gminie Kôrsëno, w kòscérsczim krézu, w pòmòrsczim wòjewództwie. Leżi w lasny òbéńdze Tëchòlsczich Bòrów. Niedalek òd wsë miescy sã dôwné wòjskòwé latawiskò. Wchôdô w skłôd szôłtëstwa Bòrsk. Òficjalną kaszëbską pòzwã „Pòdrąbiónô” wprowadzëlë 26 maja 2014. |
Mòra – jak wierzele Kaszëbi to je dësza, chtërna wëszła z cała człowieka w spikù i òbróca sã w jabkò, krëszkã, kòta, mësz, nocną mòrówkã abò jesz co jinégò, a pòtemù dłôwi lëdzy, jezdzy do ùpadłégò na kòniu abò młodim bëdle, wëpijô soczi z drzéwiãt, dëszi drëżónë i wòdã. Mòra wlôżô w jizbã dzurką òd klucza i kładze sã na człowieka jak miészk piôsku. Òna zaczinô mòrzëc òd nogów jaż pò gardło, do môłkù, a przë tim mrëczi: mër, mër, mër. |
Haga – to je wiôldżi gard w Néderlandzce ë ji rząd mô tu sedzbã. W 2012 rokù òna mia 490 282 mieszkańców. |
Domôcô kùra ("Gallus gallus domesticus") – to je ptôch z rodzënë kùrowatëch. Lëdze chòwióm je na całim swiece òd dôwnëch czasów. Ôrtë. To dô kòl 80 zortów kùrów: letczé kùrë, niosczi mògą sã niesc do 13 rokù żëcégò miãsné kùrë wôżą nawetka do 5 kg kùrë krzyżówczi: kąsk miąsa i niosóm jaja kùrë amatorsczi: bòjowiczi malinczi pòkraczny Przëpisë. Òbrôzk:Kura 001. JPG |
IX młin w Òlëwie - je wcyg ùżiwónym stôrim młinem przë Òlëwsczi Strëdze. Òn béł rozbùdowóny w 1874 rokù, a w 1594 rokù to béł fòlusz. |
Kôłk - je ùpiekłi z mączi, jaja ë mléka abò wòdë. Òn je piekłi z dwóch strón na òléju w patelni. Gò mòże pòsëpac cëkrem. |
Kònstantin Ferber ("Constantin (Konstantyn) Ferber") – ùr. 9 czerwińca 1520 rokù, a ùm. 15 gromicznika 1588 rokù béł wiele lat bùrmésterã Gduńska. W 1548 rokù òn béł przësëżnik. Jak òn béł bùrmésterã Gduńska 18 czerwińca 1568 rokù - 13 frajbitrów z Gduńska napadło na kaszëbsczich lëdzy, a pòtemù bëło ùkôróny. To bëło ùznóné za òbrazã króla i òn rok czasu béł w sôdzy. W tim czasu mòcny béł tu mieszczónowi stón, a òn dôł dosc wiele dëtków na lëterską szkòłã, ale béł téż stôwiôrz dodómù Ferberów w Gduńskù. Jegò grób je w tim gardze. Dzieje Pomorza Nadwiślańskiego od VII wieku do 1945 roku / [Stanisław Mielczarski et al. ; koordynacja całości Wacław Odyniec], Gdańsk : Wydaw. Morskie, 1978, s. 127. L. Krzyżanowski: Gdańsk, Sopot, Gdynia. Przewodnik, "Sport i Turystyka", Warszawa 1970, s. 61. VIAF |
Jezoro Môłé Brodno (pòl. "Małe Brodno") - to je jezoro ò wiéchrzëznie 0,71 km² w kartësczim krézu, w Kaszëbsczim Krôjòbraznym Parkù w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô. |
Człuchòwò (téż: Człochòwò, Człëchòwò; w zdrojach: "Slochow" 1312, "Slochow" 1344, "Czlochow" 1454, "Słuchów" 1565, "Człuchowo 1614"; pòl. "Człuchów", miem. "Schlochau") - to je krézewi gard w pòmòrsczim wòjewództwie nad Rëchnowsczim Jezorã. Tu je Regionalné Mùzeum w Człëchòwie i krzëżacczi zómk. Lëdztwò gardu: 13.869 (2017) Wiéchrzëzna gardu: 12,48 km2 |
Zwëczajnô macerzónka ("Thymus pulegioides" L.) – to je ôrt roscënë z rodzëznë głëszkòwatëch ("Lamiaceae"). M. jin. na Kaszëbach òna rosce. Ernst Seefried-Gulgowski, Von einem unbekannten Volke in Deutschland. Ein Beitrag zur Volks- und Landeskunde der Kaschubei /Izydor Gulgowski, O nieznanym ludzie w Niemczech. Przyczynek do ludoznawstwa i krajoznawstwa Kaszub, przekład M. Darska-Łogin, red. naukowa i wstęp J. Borzyszkowski, Berlin 1911 - Gdańsk 2012, s.176 ("Feldthymian"). |
Kôłkòwò - to bëła kaszëbskô wies w gminie Gniewino. Tu w 1945 rokù bëłë białczi z lagru z Stutthof. Wiele jich ùmarło i w 1969 rokù bëła tôblëca ò tim. Ta wies bëła znikwionô do nédżi latach 90. XX stalata, ale to sã zaczãło rëchli. Róża Ostrowska, Izabella Trojanowska: Bedeker kaszubski, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1974, s. 265 |
Héklowanié to je proces wërôbianiô wiãzëdła prze pòmocë héklôcza. =Spòsób wiãzaniô= Héklowanié tak jak wiãzenié na spicach zanôlégô na przecyganim zôdzeżgów nitków bez se na rozmajite ôrtë. Jinosc midze héklowaniém a wiãzaniém na spicach je tako, że tu robi tëlkò jedna raka , bò hékluje sã jino jednym héklôczem , a prze wiãzaniém na spicach robią dwie rãce, bò całô robota zatôrczënô je na dwùch spicach. =Etymòlogiô= Rodowizna słowa héklowanié pòchòdzy ód stôrô francëszczégò jãzëka ,hook”. Héklôcz wëstãpiwô w rozmajitëch wiôlgòscach i może bëc sprawiony z wszelejaczich materiôłów, taczich jak: gnôtë, bambus, aluminium, sztëcznégò twòrzëwa i stalë. =Doczëzna= Spòdlecznã doczëznã do wërôbianiô wiãzëdła je héklôcz i jaczis ôrt doczëzny, chtërny bãdze wërôbiany. Nôczãscy je to nitka abò wôłna. =Jinosc midzë héklowniém, a wiãzaniém na spicach= Nôbarżi jasnô jinosc zanôlegô na tim, że do héklôwaniô ùżëwô sã jednégò héklôcza zakùńczënégò hôczykã, a nie dwùch spiców. W héklowanim aktiwnô je blós jedna zôdzerzga, czej we wiãzenim na spicach robi sã narôz na côłim rzãdze zôdzerzgów. Spùszczone zôdzerzgi mogą sprawic rozplecenie wiãzëdła. Jinaczi je w przëpôdkù héklowaniô, tu spuszczenie zôdzedzgów nie je wiôldżim zadanim. Sprôwiô to jinosc bùdaceji midze tima spòsobama. We wiãzëdle wërôbianym na spicach kòżdé òczkò pòdtrzëmëwóne je bez òczkò z wëższégò rządu. Zôs w héklowniém zôdzerzgi parłãczają są strónką. =Spòdlowé splecënczi hékloczôwé= Je czilenôsce ôrtów spòdlowëch splecenków hékloczowëch. Mòżnô je ùkłôdac w niezrechòwóną lëczbã òbmëszleniów. Do modłów dołączone są téż òpisë splecënków chtërne wëstãpiwają we wiãzëdłch. W zanôleżnoce òd òsobistëch pierszëznów niechtërny ledzë wëbierają òdtwòrziwanie mòdła òglownika abò chcą robic wedle jinszëch òpisënków. =Wczesnô historiô= W XIX stalace Jirlandjiã òpanôwôł wiôldżi głód (1845-49). W tim czase nastãpiłwô rozwiniãce héklowaniô knëpczi. Wëróbk héklôwóny knëpczi stôł sã wińscem na zôróbk dlô ùbòdżich jirlancczich robotników. =Héklowanié jakno kùńszta= Yarn bombing je to forma kunsztów darżëcnych na ten sam ôrt jak graffiti, tëli, że nie je to malowóne farbą, a do twòrzënô dokôzu ùżëwô sã wôłny i héklocza. Twòrzënié jinstalacëji może bawic baro długo. Dôkazë z wôłny òbchadane sã jakno forma nietrwałô. Pierszi rôz taką formã dôkòzù wëkònała Magda Sayeg, 37, z Houston w 2005 rokù. Wëmëszlëła, żebë òbhéklowac klëczczi w swòjim krómie. =Przëpisë= |
Jozef Murgaš ("Joseph Murgas"; ùr. 1864 rokù w Słowacce – ùm. 1929 rokù w Zjednónëch Krajach Americzi) – to béł słowacczi ksądz, fizyk i wënalôzôrz w òbrëmie m.jin. bezdrótny telegrafie. Òn miôł wiele patentów na wënalôzczi. |
Kòszëlka pòlo – to je zort kòszëlë z kòłnérzkã i rozcãcém kòl szëji. Òna mòże miec czieszinkã i dwie abò trzë kòszlówczi. |
Mòjszewskô Hëta (pl. "Mojuszewska Huta") – kaszëbskô wies w Pòlsce w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô, pòłożonô w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Serakòjce w òbéńdze Kaszëbsczégò Krôjòbrazowégò Parkù. "Mojuszewska |
Jednoseminnô mąkùszka ("Crataegus monogyna" Jacq.) – to je czerz abò nisczé drzéwiã z rodzëznë różowatëch ("Rosaceae"). Òna rosce m. jin. na Kaszëbach, a ji jeden brzôd mô jedno semiã. |
Renifer ("Rangifer tarandus") – to je lądowi susk z rodzëznë jeléniowatëch ("Cervidae"). Òn żëje m. jin. w tundrze - dalek na nordze np. w Szwedzce. |
Melanie Griffith, (ùr. 9 zélnika 1957) je amerikańską teatrownicą. |
Nonius - je pòmòcny przë dokładniészim mierzeniu. |
Rowë (pòl. "Rowy") - to je wies w Gminie Ùszcz, w stołpsczim krézu pòmòrsczégò wòjewództwa. Tu je kòscół. Czesław Piskorski, Pomorze Zachodnie, mały przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka Warszawa, 1980, s. 232 |
Gryfice (we zdrojach: "civitatis nostre Griphemberch super Regam" 1264, "Gryphenberge" 1277, "Grifenberg" 1302, "de Griphenberch" 1331, "Grifenberch" 1538, "Griphenberch" 1535, "stat Griphenberge" 1535, "Grifenberg" 1535, "Griffenberg" 1539, "Griffenberch" 1539, 1540, "Grifenberge" 1540, "Greiffenberge" 1618, "Greiffenberg" 1789, "Greifenberg" 1834, miem. "Greifenberg in Pommern"; òdtwòrzóné mòżebné kaszëbsczé pòzwë: "Gripiewô Góra", "Grifiô Góra") – krézewi gard w zôpadnopòmòrzczim wòjewództwie nad Régą. Lëdztwò gardu: 16.595 (2009) Wiéchrzëzna gardu: 12,4 km2 |
Encyklopedia powszechna PWN – to je pòlskô pòwszechnô encyklopediô wëdónô w latach 1973–1976 (Suplement 1988) we Warszawie. W ni jakòs wnetka zabôczele, że je zemia "Kaszuby" (Kaszëbë). W dodôwkù ("Uzupełnienia" 1974 - 76) do ni m.jin. napisôlë, że są na swiece "Kaszubi" (Kaszëbi). Napisóné równak je ò pòmòrsczi òwcë ("Pomorska owca") na "Kaszubach" (Kaszëbach). |
Słoweniô (téż: Słoweńskô) – państwò w pôłniowim dzélu westrzédny Eùropë, nôleżącé do Eùropejsczi Ùnie. Grańczi z Aùstrią, Chòrwacją, Madżarską i Italską. Geògrafiô. Pòłożenié. Leżi w pôłniowim dzélu westrzédny Eùropë, pòmidzë Aùstrią i Chórwacją. całownô: 20,273 km² wiéchrzëzna lądu: 20,151 km² wiéchrzëzna wòdów: 122 km² môl na swiece wedle wiéchrzëznë: 155. òglowô długòsc wszëtczich grańców: 1,211 km państwa, z jaczima mô grańce: Aùstriô 299 km, Chòrwacjô 600 km, Wãgrë 94 km, Włochë 218 km Brzegòwô liniô. 46,6 km Klimat. Strzódzemnomòrsczi klimat na ùbrzegù; na plaskati wëżawie i dolënach na pòrénkù klimat kòntinentalny, z chłodną zëmą i łagódnym abò gòrącym latã. Ùsztôłcenié terenu. Na ùbrzegù rozcygô sã plaskatô wëżawa Kras; w nordowò-zôpadnym dzélu rozcygô sã górsczi region (Julijsczi Alpë) , chtëren przëlégô do teritorium Włoch i Aùstrie (na nordze) ; na pòrénkù przeplôtają sã wëszawë i dolëznë z mnodżima rzékama. strzédnô wësokòsc: 492 m. n.r.m. nôniższô wësokòsc: o m. n.r.m. (Adriaticczé Mòrze) nôwëższi czëp: 2,864 m. n.r.m. (Triglav) rolné gruńtë 22,8 % (w tim 8,4% òrnëch gruńtów) lasë 62,3% (w 2011) wielëna lëdztwa: 1,972,126 (wôrtoscë szacowóné na lëpińc 2017) môl na swiece wedle wielënë lëdztwa: 147. Lëdze i spòlëzna. Etniczné karna. Słoweńcë 83.1%, Serbòwie 2% , Chòrwacë 1.8% , Bòsniacë 1.1% (pòdôwczi òglowégò spisënkù z 2002) Jãzëczi. słoweńsczi (òficjalny) 91.1%, serbò-chòrwacczi 4.5% (pòdôwczi òglowégò spisënkù z 2002) Religijné karna. katolëcë 57.8%, mùzułmanie 2.4%, prawòsławny 2.3% mieskô pòpùlacjô: 49,6% (w 2017) wikszé miesczé westrzódczi: Lublana (stolëca) – 279,000 mieszkańców (w 2014) òficjalnô pòzwa: Repùblika Słoweniô (słoweń. "Republika Slovenija") pòliticzny ùstôw: parlamentarnô repùblika stolëca: Lublana czasowô cona: UTC+1 nôrodny himn: „Zdravljica” ("Toast") pezydent: Borut Pahor (òd 22 gòdnika 2012) premier: Marjan Šarec (òd 13 séwnika 2018) Pòliticzny system. Ùstawòdôwczô władza. Dwùjizbowi parlament, w skłôd jaczégò wchôdô Państwòwô Radzëzna (słoweń. "Državni Svet"; 40 nôleżników na piãcolatną kadencjã) i Państwòwé Zéńdzenié (słoweń. "Državni Zbor"; 90 nôleżników na sztërëlatną kadencjã; dwùch z nich wëbiérô sã w òsóbnëch welownëch òkrãżach dlô włosczi i wãgersczi miészëznë). Słoweniô w „The World Factbook” Òficjalnô starna Slovenia.si Rząd Repùbliki Słoweniô |
Wòdnô bróma – biwô np. w Gduńsku, brómny bùdink, chtëren tu zamikô drogã do rzéczi Mòtławë. Je nią np. Zelonô Bróma w Gduńsku - to je barżi pałac, ale pòd nim dołã mòże przejachac. |
Nadreniô-Palatinat (miem. "Rheinland-Pfalz") - je związkòwim krôjã w Miemiecczi Federacëjny Repùblice. Òn òbjimô 19854,21 km² wiéchrzëznë. Tu mieszkało 4073000 lëdzy w 2016 rokù. |
Alimentë ("alimentum") – są w Pòlsce regùlarnyma òbrzésznyma òbdôwama dlô lëdzy, do chtërnych są òbòwiózóny jiny lëdze. Mòże bëc tak, że chłop pò rozdënkù z białką płacy ji alimentë na dzece. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. 2015 poz. 2082) rozdënk |
Samùm - to je pôłniowi, pòriwny, gòrący i sëchi wiater, chtëren wieje na pùstiniach np. Nordowi Africzi. Òd niegò są piôskòwé krzëkwë. Jak wieje samùm robi sã baro cepło |
"Zrzesz Kaszëbskô" - to bëło wôżné dlô Zrzeszéńców pismiono kaszëbsczi rësznotë. Òno bëło wëdôwóné latach 1933-39, 1945-47 i 1992-93. Neureiter F.: Historia literatury kaszubskiej. Próba zarysu. Pòlsczi dolmaczënk Maria Boduszyńska-Borowikowa, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1982 Zrzesz Kaszëbskô |
Damnica (pòl. "Damnica") - to je wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w stołpsczim krézu, w gminie Damnica. Tu je pałac ë Zrzesz Szkòłów, a w ni dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka . 1.) |
Karwiô (pòl. "Karwia", miem. "Karwen") je wsą nad sztrądã Bôłtu na Kaszëbach, w gminie Wiôlgô Wies , w ji zôpadnym parce. Pierszô zmiónka ò Karwiô pòchôdô z 1274 rokù. W XX-im stolatim miôł plac zacht rozwij wsë dzãka turistice. Karwia |
Zôpùstë są czasem òd niedzeli (zôpùstnô niedzela) do wtórkù przed Pòpielną Strzodą. W zôpùstë miało bëc tuńcowóné, a nié mógł szëc, bò chòwa mògła bë zakùlawiec. Na Kaszëbach òb ten czas miôł sã dobrze najesc, bò z pòczątkiem Wiôldżigò Pòstu kùnczą sã ùcechë i dobrè jedzeniè. Wôżnë bëłë téż: zôpústny „tuńc na dłudżi len”, plińce i zôpùstné plôcczi. Dzysô na kaszëbszczich zemiach ju prawie ni ma widzec lnu, ale czedës rosło gò wiele. W zôpùstë czasem pôrã gbùrsczëch rodzëznów sôdało we wasądżi ë òdwiédzało krewnëch. Saniówka w tim czasu biwô snôżô. Rzeczónczi: W zôpùstë mùszi bëc miãso, bò chto w zôpùstë nie jé miãsa, tegò mëdżi òb lato zjedzą. Na zôpústny dzèń, szëkújta, babë, nodżi na dłudżi len. Chto w zôpùstë nie tańcuje, tegò pchłë grëzą. Zôpùstni tuńc zdrowia kùńc. Malicki L.: Rok obrzędowy na Kaszubach, Wojewódzki Ośrodek Kultury, Gdańsk 1986 |
Bërczk – to je zôbôwka zrobionô z wikszi knąpczi z dwùma dzurkama, przez chtërne przewlokłô je dëbeltnô nitka. Przez nitkã ë palce knąpka sã krãcy i jakbë brzãczi. Òn je zôbôwką dlô dzecy, a znaje gò wiele starszëch Kaszëbów. |
Młënôrz - zajimó sã młocém mączi z zôrna w młinie. Nôprzód we wiele chëczach bëłë żarna i na nich młolë mąkã. Rozmajitoscë. Czedës m. jin. na Kaszëbach bëło dosc wiele młinów kòl rzéków. Dzysô młënôrz je tu dosc zabôczonym warkã. |
Szëflôda - to je wësëwónô òtemkłô z górë skrzinka w méblach. Òne są np. w kòmódze i przëdôwają sã do trzimaniô rzeczi w schòwie, a biwają w biblotece. |
Pierwszi Lëst do Kòrintczików [1 Kor] – to je dzél Nowégò Testameńtu napisóny kòl 57 rokù. Swiãti Paweł dłëgszi czas béł Efezu i tu nen lëst béł pisóny za czasu jegò trzecy misyjny rézë (lata 53 – 58). No pismiã je òbrôzã spòleczno-religijnégò żëcô gminë w grecczim òstrzódkù – Kòrince. 13 dzélëk tegò lëstu - ò miłoce – je zwóny „Piesnią nad piesniama” Nowégò Testameńtu. Eùgeniusz Gòłąbk (tołmaczenié): "Swiãté Pismiona Nowégo Testameńtu", Gduńsk-Pelplin 1993, ss. 297 – 321. |
Rafaela Herrera, wòjskòwô bohaterka Nikaragui (ùm. 1805) Teofila Sapieżyna, pòlskô szlëchcanka, politiczna dzejôrka, pamiãtnikorka, bibliofilka (ùm. 1816) Tadeusz Reytan, pòlsczi pòliticzni dzejôrz, pòsł na Sejm (ùm. 1780) Edmund Halley, anielsczi astronoma (ùr. 1656) Maria van Lommen, néderlandzkô jubilerka (ùr. 1688) Pylyp Orlyk, ùkrajińsczi prowadnik kozacczi, diplomata (ùr. 1672) Bohuslav Matěj Černohorský, czesczi organowi muzyk, kòmpòzytor (ùr. 1684) William Somervile, anielsczi poeta (ùr. 1675) |
Abaddon - polsczé pùnkòwé karno z Bëdgòszczë. Pòwstôło w 1982 rokù pòd mionã "Partyzantka miejska". Założëlë je Tomasz Dorn (perkùsëjô), Tomasz Frost (basowô gitara), Bernard Szarafiński (gitara) ë "Mirek" (spiéw) - pózdzé na jegò plac przëszëdł Waldemar Jędyczowski. W latach 1984 ë 1985 karno wëstãpiwôło z dobiwkama na festiwalu w Jarocinie. Rok pózdzé grało w kòncertowi trase pò Jugòsławijë dze nagrało w studio w Ljubljanie (Słowenijô) sztof na pierszą sztudijną platą "Wet za wet", jakô òstała wëdónô przez samòstójna francëską wëdowizna "New Wave Records" ë dostała swegò ôrtu kùltowi sztatus w Pòlsce. Niezgòdnoscë co do sztélu dôlszegò graniô doprowadzëłë w 1987 rokù do rozpôdu karna. Znowa naczãło òno wëstãpiwac, chòc w kąsk zmienionëm skłôdze, trzë lata pózdzé. Wprzód blós pò Pòlsce, a w 2003 òdbëło krótką kòncertową trasã pò USA. We łżekwiôce 2005 rokù zawieszëło karno zwòją dzéjnotã.. "Wet za wet" - LP (New Wave Records 1986), MC (Melissa Records 1993), CD (Pop Noise 2001) "Walcz o swoją wolność" - SP (Bydłoszcz Records 1996) "Nie do Poznania" - SP (HC PZPR Rercords 1996) "Godzina krzywd" - CD (Lou & Rocked Boys 2004) "Kto?" na LP "Fala" (Polton 1985) "Wet za wet" ë "Kto?" na LP "Jak punk to punk" (Tonpress 1988) "Kto" ë "Kukły" na MC "Był kiedyś Jarocin" (GZG Rec. 1998) "Zamknij się w sobie" ë "Zostań bohaterem" na Promò CD "Punks, Skins & Rude Boys NOW!!! vol. 8" (Jimmy Jazz 2003) |
Kaszëbistika – filologòwô discëplina, zwëkòwô ujmòwónô jakno dzél slawisticzi, zajimającô sã badérowanim jãzëka, lëteraturë, kùlturë i dzejów Kaszëbów. Historiô kaszëbisticzi. Pierszé pòstrzédné infòrmacje ò kaszëbsczim jãzëkù (òd pastorów z Bëtowa i Smôłdzëna – Szëmona Krofeja i Michała Mòstnika) pòchôdają z XVI i XVII st. Òstałë òne równak òdczëtóne i zbadóné dopiérze w XIX st. Wiédza ò kaszëbiznie zwikszała sã na przełómanim XVIII i XIX st. Karl Gottlob von Anton òpisôł kòl 300 kaszëbsczich wërazów z Zôpadnégò Pòmòrzô. Jegò materiałë pòznôł slawista Izmaił Srezniewsczi, co dało zôczątk zajimaniu sã Kaszëbama przez rusczich ùczałich. Baro nieżëczny kaszëbiznie pastor z Cecenowa Gottlieb Lorek ùsadzył drëkòwóny òpisënk Kaszëbów nad Łebą (1821), je téż aùtorã m.jin. rãkòpisu kaszëbskò-niemieckò-pòlsczégò słowôrzka. Òd kuńca XVIII st. Kaszebama zajimôł sã Krësztof Celestin Mróngòwiusz, chtërny m.jin. zbiérôł kaszëbską słowiznã (w wikszoscë òd Kabôtków z òkòlégò jezór Łebskò i Sarbskò). Rãkòpis kaszëbsczégò słowôrza dostôł òd Mrągòwiusza rusczi badéra P. I. Prejs, jaczi w 1840 napisôł z niegò rapòrt (skrodzoną wersjã). Rapòrt stôł sã szerok znóny w nôùkowim swiece i béł zwëskóny w wiele jinszich słowarzach. Kaszëbizną zajinteresowóny bëlë czesczi ùczałi we Wrocławiu – František Ladislav Čelakovský i Jan Evangelista Purkyně. Przeniósł są tam na studia Florión Cenôwa, jaczi za nômòwą Pùrkiniégò wzął sã za wëkònanié programù badaniów kaszëbsczich Mrągòwiusza. Doparłãcził do niegò równak prakticzną dejã ùrobieniô lëteracczi kaszëbiznë i kaszëbsczi pismieniznë, tj. włączeniô do karna słowiańsczich jãzëków apartnégò kaszébsczégò jãzëka wbrew wastëjący wnenczas ùdbie ùczałich na témã kaszëbiznë. W 1856 na żëczbã Petersbursczi Akadamie Nôùk na Kaszëbë przëjachôł Aleksander Hilferding. Béł òn pierszim ùczałim, jaczi przeprowadzôł badérowania na całi kaszëbsczi òbéńdze. Stwierdzył òn, że jãzëk Kaszëbów i Słowińców to slédnô żëjącô néżka kòlbôłtowégò dialektu, chtëren w strzédnowiekù zajimôł stolemną òbéńdã i chtëren twòrzi z pòlsczim jãzëkã pòspólną, „lechicką” wietew słowiańsczi mòwë. Na grëńt pòlsczi nôùczi deje Hilferdinga, razã z ùdbą ò przechódnocë kaszëbiznë jakò pólsczégò dialektu, przenioslë Lucjón Malinowsczi, Aleksander Brückner i Kadzmiérz Nitsch. Ten òstatny pòdczorchiwôł równak apartnosc kaszëbiznë òd pòòstałëch pòlsczich dialektów. Deje Cenôwë ò jãzëczny i etniczny apartnoscë Kaszëbów rozwinął zôs Stefan Ramùłt, chtëren ùznôwôł kaszëbiznã za òsóbny słowiańsczi jãzëk. Terëczasnô kaszëbistika. Pò 1945 przédnictwò w kaszëbistice przënôlégô do ùczałich z Institutu Slawisticzi PAN w Warszawie i ùczałich z Gduńska (ód 1970 w ramach Gduńsczégò Ùniwersytetu). Do warszawsczégò karna nôleżą m.jin. Z. Stieber, H. Pòpòwskô-Tabòrskô, J. Zeniukòwô, E. Rzetelskô-Feleszkòwô, K. Handke, J. Majowô. Na Gduńsczim Ùniwersytece badérowaniama zajimalë sã m.jin. E. Bréza, J. Tréder, M. Cybùlsczi. Nowi cząd badaniów kaszëbiznë sparłãczony béł z przërëchtowanim „Atlasu językowego kaszubsczyzny i dialektów sąsiednich” (AJK). Wëdôwóny béł òn w latach 1964-1975 i skłôdô sã z 15 tomów i 750 lingwisticznëch kôrt na spòdlim materiałów zapisónëch w 104 kaszëbsczich wsach. Ùdbòdôwcą atlasu béł Zdzysłôw Stieber, aùtor wiele artiklów na kaszëbską témã. Z karna aùtorów AJK wëwòdzy sã téż wôżnô badérka kaszëbiznë Hanna Pòpòwskô-Tabòrskô. Kaszëbistika na Gduńsczim Ùniwersytece. Wespółczasno wôżnym môlã rozwiju kaszëbisticzi je Gduńsczi Ùniwersytet - Filologòwi Fakùltet. Dzãka ùchwôlënkòwi Senatu Gduńsczégò Ùniwersytetu w rokù 2014 pòwstôł nowi czerënk studiów sztôłcącëch przińdnëch kaszëbistów: kaszëbskô etnofilologiô z dwùma specjalnoscama: dlô szkólnëch i animacyjno-medialnô. Jak donëchczôs zaczekawienié studiama je słabé. W 2017 rokù bëła dodôwnô rekrutacja na kaszëbską etnofilologiã. W 2018 rokù I rok akademicczi kaszëbsczi etnofilologii nie béł pùszczony w rësznotã. W 2020 rokù bëło 69 kandidatów na sztudierów. Jerzi Tréder, Spòdlowô wiédza ò kaszëbiznie, Gduńsk 2009, s. 9-18 . Kaszëbskô etnofilologiô na Gduńsczim Ùniwersytece |
Georgi Greczko, rësczi astronauta 735 Beda Tczëwôrtny, zôkonik ë dzejopisôrz 992 Mieszkò I, pòlsczi ksążã 1085 Papiéż Grzegorz VII 1261 Papiéż Alexander IV 1555 Henrik II Nawarsczi, król francësczi |
Krëjamnô Wòjskòwô Òrganizacëjô "Kaszëbsczi Grif" ("pòl. Tajna Organizacja Wojskowa Gryf Kaszubski") - na zôczątkù II Swiatowi Wòjnë bëła nôbarżi rozkòscërzoną pòlską wòjskòwą òrganizacją zrzeszającą wiele Kaszëbów - aktiwnëch w rësznoce zatôrczënkù. Pòtemù bëła òna pòprzezwónô na Krëjamnô Wòjskòwô Òrganizacëjô "Pòmòrsczi Grif". Ji nôleżnicë wespółrobilë z AK i ùznôwalë wëszëzna Pòlsczégò Rządu w Londinie. |
Jezoro Reduńsczé Dólné (pòl. "Jezioro Raduńskie Dolne") - to je jezoro ò wiéchrzëznie 7,37 km² w kartësczim krézu, w Kaszëbsczim Krôjòbraznym Parkù w òbéńdze Kaszëbsczégò Pòjezerzô. |
Zbòżé – są to roscynë z rodzëznë trôw. Są nima: żëto, pszénica, jãczmin, òws, kùkùridza, a bëło wierã téż proso. Z pòdrzadkù ùpraw gbùrsczich są nima téż: bùkwita (lëtewka), raps, len, kònople. Na Kaszëbach zbòża bëłë wôżnyma roscënama. Czedës zbòżé zwano „żëtã”. Całi bògactwò sparłãczony z tim słowã mòże nalezc w "Słowniku gwar kaszubskich na tle kultury ludowej" Bernarda Sychty. Brzôd mô wielodajną zamkłosc mączi, z chtërnej wërôbiô so: mąkã, krëpë, òlej, cyrop, alkòhól; je to téż ùżëwóné w przerobinié: browarnim, mëłarznim, gòrzelnim, farmaceuticznim. Stanisław Tołpa, Jan Radomski, "Botanika. Podręcznik dla techników rolniczych", wyd. dziesiąte, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1975, s.319-322. |
Jastrzëbiôk – to są pùstczi kòl wsë Miłoszewò. Mòże ta pòzwa je òd Jastrzëbòga |
Pòdsniéżk ("Galanthus nivalis" L.) – to je roscëna z rodzëznë amarilkòwatëch ("Amaryllidaceae"). Rosce òna w westrzódny ë pôłniowi Eùropie, w tim téż na Kaszëbach. Je to roscëna w Pòlsce chrónionô; ji pòkôzanié sã, np. w gromicznikù abò strumiannikù, symbòlizëje chùtczé nadéńdzenié zymkù. |
Matarniô (pòl. "Matarnia", miem. "Mattern") - to je dzél Gduńska, a bëła wies. Tu je kòscół, a nim je czasã w niedzelã Mszô Sw. m. jin. dlô Kaszëbów i mòże czëc kaszëbsczi jãzëk. Probòszczã w latach 1983 - 1994 béł tu ksądz Władisłôw Szulëst. |
Céza - ôrt secé do łowienô rëbów przë dnie np. bańtków. Cézą rëbôcë mògle łowic np. w Bôłce. Friedrich Lorentz (1934) pisôł, że Kaszëbi łowile cézą òb noc. |
Nowi Dwór (pòl. "Nowy Dwór Gdański", miem. "Tiegenhof") - to je krézewi gard w Pòmòrsczim Wòjewództwie na Zëławie nad Tugą. Lëdztwò gardu: 12.459 (2010) Wiéchrzëzna gardu: 5,06 km2 19.) |
Radio Kaszëbë – priwatnô regionalnô radiowô rozsélnica, chtërnô bëła zapùszczenô 18 gòdnika 2004 rokù. Kòncesjonariuszã i załóżcą rozsélnicë je Stowôra „Pùckô Zemia”. Programa Radia Kaszëbë dochôdô do 800 tës. słëchińców na Pòmòrzim (w Trzëgardze, krézach: pùcczim, wejrowsczim, kartësczim, kòscersczim, lãbòrsczim, niechtërnëch dzélach chònicczégò, gduńsczégò, starogardzczégò i tczewsczégò krézu). Dzél programù radio nadôwô w kaszëbsczim jãzëkù. 60% całownotë programù zajimô mùzyka (w tim i kaszëbskô). Co gòdzënã radio nadôwô lokalné infòrmacje, jaczich mòże słëchac w programie „Klëka”. Radia Kaszëbë mòżna słëchac na czãstotlëwòscach: 98,9 FM (wejrowsczi pòwiôt, dzél pùcczégò pòwiatu i Trzëgardu); 92,3 FM (kartësczi pòwiôt); 90,1 FM (kòscersczi pòwiôt); 106,1 FM (nordowé Kaszëbë); 94,9 FM (lãbòrsczi pòwiôt). Òbaczë téż. CSB TV Przëpisczi. |
'Skòwrónk'(Alauda arvensis) - ptôch z rodzëznë "skòwrónczi" z rédżi "wróblowé" Wëstãpianié. Gniazdëje na pòlach i òtemkłëch terenach òd Europë i nôrdowëch grańców Africzi, przez Azëjô, pò nordóstową Sybirëjã i Chinë. Pòpùlacje nordowi i wschòdni migrëją na zëmã na pôłnié. Wiôlgòsc i wôga. Długòsc cała: 18 cm. Wôga:29-51 g. Pòzdrzatk. Niewiôldżi, bruny ptôch ò trzënórtnëch skrzidłach,môłim kùnôszkù na głowie, dłùdżëch slédnëch pazurach i dosc dłudżim ògònie. Wiérzk cała bruny z cemniészim sztrichaniém; skrzidła i ògón cemnobruny ò biôłëch rańtach; spódk cała żôłtawobiôłi. Nodżi i dzób żôłtawobruny,òczë bruny. Jôda. Semiona i dzéle roscënów, òwôdë, pajiczi i jinszi bezpôcorniczi. Rozrôdzanié. Gniôzdo na zemi w sztôłce snôdczi szôlczi, ùkrëté midze kãpamë trôw. Zrobiony je z sëchi trôwë, a ód bëna wëlożony mitkò steblamë. Samnica skłôdô 3-4 zelonkawoszari abò krémòwoszari jaja, gąsto pòkrëti szarobrunëma plachckamë. Wësôdëje je sama przez krótkò 11 dniów. Pisklãta starszi dozérają razã. Młodi òpuszczają gniôzdo, czé minie 9-10 dni. Spòsób żëcégò. Skòwrónk je znóny z pësznégò spiéwù. Spòtkac gò mòże na òtemkłëch i pòrosłëch trôwama môlach. Je widzóny midzë wësoczima rzmama, ùbrzeżnëma słonëma brëzgawicama i dunama. Nôwicy czasu bawi na zemi, czé szukô żercô. Wëstraszony przëcëskô sã do zemi, a pózni narôz zriwô sã do lecënkù. Samc mòże spiewac w lëfce przez całi rok, z wëjimka dzéle czasë pierzenié sã pòd kunc lata. Ptôch ùnôszô sã pionowo w lëft na zachtną wiżawã, òstôje wiszącë na czile minut, trzepòce skrzidłama i wëléwô ze se strëga głôdczégò, perlowatégò swirgolë. Pòtemù òpôdô pòmalë na dół jaż w kuńcu cëchnie na zemi. Lëteratura. Zdrzódło: Mini enciklopediô. Ptôchë. |
Jastrowi Pòniedzôłk - jak kôże stôri zwëk w to drëdżi swiãto knôpi na Kaszëbach niosą jałówcowé dëgówczi do chëczów, żebë dëgòwac dzéwczãta pò nogach. Za to òne jima dôwają malowóné jaja do kòsza - bò cëż to są za Jastrë bez dëgòwaniô. Dzece zazérają do wczasni zrobionëch zajcowéch gniôzdków, czë jim zajc mô co przëniosłé. |
Krézżôga – to je maszina do cãcégò drewna abò np. betonu przë pòmòcë żôdżi, a je nią òkrãgłô zãbòwatô tôrcz. Nëkô jã zwiksza elektriszi mòtor. |
Dzegc - to je produkt z taczégò ôrtu drzewa jak np. bardówkòwatô brzózka (zort smòłë). Kaszëbi nim smarowelë swôrb. Ks. Bernard Zëchta napisôł, że òn béł procem czarownicóm. |
Tëczk ("Calla palustris" L.) - to je roscëna z rodzëznë arónowatëch ("Araceae"). Na Kaszëbach rosce dosc wiele tëczkù i tu gôdają "tëczką swinie tëczą". "... NAZWY DZIKO ROSNĄCYCH ROŚLIN ZIELNYCH NA TLE SŁOWIAŃSKIM" |
Magnificat ("Magnificat anima mea Dominum") – pòdług Ewanielie wedle sw. Łukôsza (1,47 – 55): Wielbi dësza mòja Pana i redëje sã dëch mój w Bògù, mòjim Zbôwcë, bò wezdrzôł na ùniżenié swòji służebnicë, hewò òdnądka wszëtczé pòkòlenia bãdą mie błogòsławiłë, bò wiôldżé sprawë uczënił mie Nen, co je mòcny i swiãté je Jegò miono, a Jegò miłoserdzé z pòkòleniégò na pòkòlenié [dôwô tima] co sã Gò bòją. Òn pòkôzôł mòc swòjégò remienia, zniszcził mëslë serc tëch, co bëlë bùszny. Zdrzucył mòcnëch z trónów, a wëwëższił pòkórnëch. Głodnëch napełnił dobrama, a bògatëch òdesłôł z niczim. Wspòmógł swòjégò słëgã Izraela, czej wspòmniôł na swòje miłoserdzé, jak przërzekł najim òjcóm – Abrahamòwi i jegò nôstãpnikóm na wieczi. "Magnificat anima mea Dominum", "Et exsultavit spiritus meus in Deo salutari meo," "quia respexit humilitatem ancillae suae;" "ecce enim ex hoc beatam me dicent omnes generationes," "quia fecit mihi magna qui potens est" "et sanctum nomen eius;" "et misericordia eius a progenie in progenies timentibus eum." "Fecit potentiam in brachio suo;" "dispersit superbos mente cordis sui." "Deposuit potentes de sede, et exaltavit humiles." "Esurientes implevit bonis, et divites dimisit inanes." "Suscepit Israel puerum suum, recordatus misericordiae suae," "sicut locutus est ad patres nostros, Abraham et semini eius in saecula. " A. R. Sikora OFM: Ewanielie na kaszëbsczi tołmaczoné. Z greczi przełożił na kaszëbsczi jãzëk. Gdańsk 2010, s. 158; ISBN 9788387258399 Mòja dësza wielbi Pana òdjimczi |
Lëtwa (téż Lëtewskô) – państwò w nordowòwestrzédny Eùropie. Stolëcą i nôwikszim gardã je Wilno. Òd nordë grańczi z Łotwą, òd pôłniowégò pòrénkù z Biôłorusą, òd pôłniowégò zôpadu z Pòlską i kaliningradzczim òbwodã (eksklawa Rusje). Mô przistãp do Bôłtëcczégò Mòrza i brzegòwą liniã ò długòscë kòl 99 km. Òd 2004 nôleżi do NATO i Eùropejsczi Ùnie. Geògrafiô. Pòłożenié. Leżi w nordowòwestrzédny Eùropie, na pòrénkòwim ùbrzegù Bôłtëcczégò Mòrza. całownô: 65,300 km² wiéchrzëzna lądu: 62,680 km² wiéchrzëzna wòdów: 2,620 km² môl na swiece wedle wiéchrzëznë: 124. òglowô długòsc wszëtczich grańców: 1,549 km państwa, z jaczima mô grańce: Biôłorus 640 km, Łotwa 544 km, Pòlskô 104 km, Ruskô (kaliningradzczi òbwód) 261 km Brzegòwô liniô. 99 km (przistãp do Bôłtëcczégò Mòrza) Klimat. Klimat przechódny midzë mòrsczim i kòntinentalnym. Strzédnô cepłota òb zëmã sygô minus 4,9 °С, òb lato – 17 °С. Wielëna òpadënków sygô 748 mm òb rok. Ùsztôłcenié terenu. Pòwiérzchniã państwa zajimają równiznë ze szlachama dôwnégò zlodowaceniô. Pò kraju rozsónëch je wiele môłëch jezór. strzédnô wësokòsc: 110 m. n.r.m. nôniższô wësokòsc: 0 m. n.r.m. (Bôłt) nôwëższi czëp: 294 m. n.r.m. (Aukštojas) rolné gruńtë 44,8 % (w tim 34,9 % òrnëch gruńtów) lasë 34,6% wielëna lëdztwa: 2,823,859 (na lëpińc 2017) môl na swiece wedle wielënë lëdztwa: 140. Lëdze i spòlëzna. Etniczné karna. Lëtwini 84.1%, Pòlôsze, 6.6% , Ruskòwie 5.8%, Biôłorusënowie 1.2% (wôrtoscë szacowóné na 2011) Jãzëczi. lëtewsczi (òficjalny) 82%, rusczi 8%, pòlsczi 5.6% (wôrtoscë szacowóné na 2011) Religijné karna. katolëcë 77,2%, Rusczi Prawòsławny Kòscół 4,1%, stôroòbrzãdowcë 0,8%, lëtrowie 0,6% mieskô pòpùlacjô: 66,5% wikszé miesczé westrzódczi: Wilno (stolëca) – 542,990 mieszkańców, Kòwno – 299,466 mieszkańców, Kłajpeda – 155,032 mieszkańców òficjalnô pòzwa: Lëtewskô Repùblika (lët. "Lietuvos Respublika") pòliticzny ùstôw: parlamentarnô repùblika stolëca: Wilno czasowô cona: UTC +2 państwowé swiãto: 16 gromicznika – Dzéń Òdbùdowaniô Lëtewsczégò Państwa (lët. "Lietuvos valstybės atkūrimo diena") nôrodny himn: „Tautiška giesmė” ("Nôrodnô spiéwa") prezydent Gitanas Nausėda (òd 12 lëpińca 2019) premier Ingrida Šimonytė (òd 11 gòdnika 2020) Pòliticzny system. Ùstawòdôwczô władza. jednojizbòwi parlament – Sejm Lëtewsczi Repùbliczi (lët. "Lietuvos Respublikos Seimas"; 141 nôleżników na sztërëlatną kadencjã) Rozmajitoscë. Òd 15 do 17 maja 2013 rokù òdbiwało sã zéńdzenié parlameńtarzistów Delegacji Karna Sejmù Repùbliczi Litwë ds. Midzëparlameńtarnëch Kòntaktów z Rzeczpòspòlitą Pòlską i Litewskò-Pòlsczégò Parlameńtarnégò Karna Sejmù RP, òni chcele wiedzec ò ùczbie kaszëbsczégò jãzëka i dwajãzëkòwòsce na Kaszëbach. Lëtwa w „The World Factbook” https://web.archive.org/web/20050901162618/http://www.lietuva.lt/ |
Szarô òlszô abò szarô ólszka ("Alnus incana" (L.) Moench) - to je roscëna z rodzëznë brzózkòwatëch ("Betulaceae" Gray). To drzéwiã abò wiôldżi czerz colemało rosce kòl rzéków, téż na Kaszëbach. |
Légôczka - to je zort mébla, chtëren przëdaje sã do òdpòczinkù na sedząckù. Òb lato mòże na ni wnetka leżëc. |
Glandirana – ôrt płazów bezògònowëch z rodzëznë żabòwatëch, òbjimającé gatënczi wëstãpùjącé w Azjë. Gatënk "G. rugosa" òstôł introdukowóné na Hawajach. "Glandirana emeljanovi" "Glandirana minima" "Glandirana rugosa" "Glandirana tientaiensis" http://research.amnh.org/herpetology/amphibia/names.php?taxon=&family=&subfamily=&genus=Glandirana&commname=&authority=&year=&geo=0&dist=&comment= |
Szabla to je bróń secznó- długô co są zaliczo do kategorii bróni biôłi, ùżëwało jã wójskó w stôrodóny czasë. W Pòlsce robiała wiôlgą zwënégã piąc wieków, stosowônó bëła wé wójennô wëprawë. Szabla to bëło militarnô wëpósażenié w gòtowóscë na wójenã ricérzów. Pòchòedzné. Pierszi szablã wëkónalë warkówó wëuczony mestré od broni w Azje, òeni bële zrãczny w wëkówony ze żelazła. To Bëło tak w piątim wiekù, na naszi zemie sã pòkôzała dopiéro w szesnôstem wieku. Na zôczątkù szabla bęła jakô òsprzãt na gbùrsczi gospodarstwo. We wójnã w pószëkù bëło wszëtkó zdatné do bitwë, chłopsczi fórmacjô wënająti pierszé ùżëwale prostich szablã. Szabla òkózałô sã wëgodné w ùżëcô, tedé wszëtcë ricérzé zaczôlé pósługiwac sã nowé spòsobë bróni. Szabla miała szchôlc długô na dzesãc centimétrów, òstrzé mô strzédnô długòsc òsmëdzesãt centimétrów. Pòchwã je wëkónonô z drzewa i òbłożoné skórã. Wielé razã bòegatô òzdobionô. Céchùnk. 1. Bùdowã szablé : ( szabla z póechwã) To dô rozmajité ôrtë szablé, na terytorium Pòelski nôwicy bëło: Szabla hùsarskô. -Szabla hùsarskô jinaczi nazéwô sã pałaszym. W ùżecé bëła ót szesnôstegô wiekù aż do òsmënôstigô. Sztôłt mjiała letkô wëdżãtô w pałąg, gwëstnô na biôtkô kònnô. Òna mô wiele piãkny fòrmé bùdowë, różné rãczki. - Pòlskô szablã bitewnô jinaczi karabelã nazéwônô, ta bëła w ùżecé ót sédmënóstigô wiekù do òsmënôstigô. Bëła w dwa mòdele, jeden tipòwi do bitwë, drëdżi barżi òzdobny do paradé. Karabela bëła ùżewanô za czasë króla Jana Trzecégò Sobiesczigò czej pód Widną wójowalë. Karabela bëła na póczątkù baro krãtô , corôz pózni stała sã krótkô i zdebkò prostô. Pòelskô szabla bitewnô. Pòelskô szabla bitewnô jinaczi nazéwônó węgierskô, òna bëła w pòszëkù do bitwë òt pòłowe szesnôstegó wiekù aż do òsmënóstigô. Węgiekô bëła któtkô, niewiôlgô, przëdatnô, dwójarz czãsto jã ùżëwale. Wëgódno sã z nią bëło jisc piechti i na kònno jachac. Ta szabla nôwiãcy ùżëwale za panowaniô Stefana Batorégò. Ta szabla miała zdebło krzëwizna, strzédnô długòsc sétmëdzesãc centimétrów, i dzesãc centimétrów ùchwôt, wôdżi miała kòle jeden kilo i dzesãc gramów. To bëło dosc wëgódné do dwigôni i do walczi. -Jesz jedna szabla òznôczó òrdinkô, abò òrmiańskô w ùżecé bëła w sétmenóscewieczny pòlsce i òsmënôstowieczny. Szlachectwo pòelszczi czësto są bitkowało na wójnã i dlô pòklaskù. Ta szabla bëła baro przëdatnô do kònny jazdé. Historiô ti szablé jidze òt Tatarów, òni bële w pòlsczi armii tak udało są ja spòpùlarizowac. Czësto bëła noszonô przez pòlskô szlachtô szëkòwné dobranié do żupôna. Historiô. Szable przez lata zmiéniaò sã wiôlgòscã, długòscã i w rozmajitim ksztôłce, pózni jô bëła le do paradé i òzdobnô. Pòloce sã na wòjnë wëprawiale wolność szablã mùszelë wëwalczëc , òt wrogò sã òbraniac. Dzys szabla nie je dlô célów militarnëch le do òezdobé i paradé, ùżëwanô je do nôwiãkszich swiãtôw państwòwëch. Szabla òdbiérô kòżdi òficér pòlsczigò wòjskã. Posługiwac sã szablã je trudno nie kòżdi sobie drãdżi, do tegò pòtrzeba wiele uczbë i z szëkã. Bibliografiô. Włodzimierz Kwaśniewicz, Dzieje szabli w Polsce, Warszawa 2011 Tadeusz Królikiewicz, Historia broni siecznej, Warszawa 2008 Wojciech Zabłocki, Szable świata, Warszawa 2011, s. Zbigniew Sawicki, Traktat Szermierczy o sztuce walki polską szablą husarską,Oświęcim 2012, s. 116 Marek Szyszko, RZECZPOSPOLITA,nr 21/2010, s.6 |
Szarlota (pòl. "Szarłata") - je kaszëbską wsą w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Przedkòwò. Tu w szkòle dzece ùczą sã kaszëbsczégò jãzëka. |
Kalëska - to je kaszëbskô wies w pòmòrsczim wòjewództwie, w kartësczim krézu, w gminie Kartuzë. Krótkò ti wsë w lasach Miemcë - w II swiatowi wòjnie pòmòrdowalë sta lëdzy. W Kalëskach w 2005 rokù mieszkało 220 lëdzy |
Kòscérzna (téż: Kòscérzëna, Kòscérzëno, Miasto; pòl. "Kościerzyna"; miem. "Berent"; łacëzna: "Costerina") - krézowi gard na Kaszëbach. Kòscérzna je stolëcą kòscersczégò krézu i gminë Kòscérzna w pòmòrsczim wòjewództwie. Kòscérzna mô apartné ùrzãdë dlô gardu i wiesczi gminë. Pòłożenié. Geògrafné kòòrdinatë: szérzô - 54°07' N, dôłgòta - 17°58' E. Lëdztwò gardu: 23 200 mieszkeńców Wiéchrzëzna gardu: 16 km2 Historiô. We zdrojach miono gardu wëstãpòwało w brzmienim: "Costerina" 1284, "Costrinam" 1289, "Chossorino" 1312, "de Costerin" 1320, "Cuterin" 1336, "Coterin" 1346, "Bern" 1398, "Kostrin" I pôłw. XV w., "Beren" 1412, "Berren" 1412, "Coscerzin" 1471, "Kostzerczyn" 1471, "Coscerzin" 1472, "Cosczyerzyn" 1473, "Bern" 1501, "Kosczyersyno" 1501, "Cozyerzyno" 1501, "Coscerzin" 1526, "Bernth" 1526, "Bern" 1526, "Cosczyerzino" 1526, "Cosczierzino" 1534, "Coßczierzyni" 1551, "miaßtka kosczyerskyego" 1559, "koscyerzyna" 1564, "m. Kościerzyny" 1577, "kościerski" 1577, "Koscierszni" 1571, "Koscirszni" 1571, "Koszcziersznii" 1571, "Koscierzyno" 1583-1599, "Koscierzyn" 1583-1599, "Kosczierzyno" 1583- 1599, "Kosczierzyno" 1583-1599, "Kosczierzino" 1583-1599, "kosczierzinensis" 1583-1599, "kosczierzinensis" 1583-1599, "Koscierensis" 1583-1599, "Bernensis" 1583-1599, "Costzerczyn" 1640-1645, "czu Bern" 1415, "bernt" 1568, "Bernn" 1640-1645, "Kościerzyna" 1664, "kościerzyńskie" 1664, "Berndt" 1647, " Kościerzynie" 1647, "Kośćcierzyna" 1765, "od Kościerzyny" 1767, "Bernd" 1780, "Behrendt" kòl. 1790, "Berent" 1659, 1883; "oppidum Berna" 1583, "Behrendt" ok. 1790, "Behrend" 1804, "Kościerzyna" 1879 , "Kościerzyna" 1883, "Kościerzyna" 1925, "Berend", "Kościerzyna"; Kòscèrzéno" (Cenôwa); "Kœsceřéna (Ramułt) 1893. Dlô Kòscérznë II swiatowi wòjna skùńczëła sã 8 strëmiannika 1945 rokù. 10 lëpińca 2004 òdbéł sã tuwò Midzënôrodny Zjôzd Kaszëbów Òficjalnô kaszëbskô pòzwã gardu w pòstacje „Kòscérzna” òsta wprowadzónô 6 maja 2013. Aleksander Majkòwsczi Léòn Heyke Mùzeum Kòscersczi Zemi Mùzeum na òtemkłim lëfce ze stôrima cuchami Rôtësz z 1843-gò rokù Òficjalnô kòscérskô starna |
Eùro (EUR, €) - to je eùropejsczi dëtk w 26 państwach: Aùstriô, Belgijskô, Chòrwacją, Cyper, Estóńskô, Fińskô, Francëjô, Greckô, Irlandëjô, Italskô, Lëtewskô, Luksembùrskô, Łotewskô, Malta, Miemieckô, Néderlandzkô, Pòrtugalskô, Słowackô, Sloweńskô i Szpańskô. W krôjach nie-EÙ z ùmòwą Andorra, Watikan, San Marino, Mònakò ë bez-ùmòwë Czórnogóra ë Kòsowò. Eùro (miemiecczi) (anielsczi) |
Amerikańskô norka ("Neovison vison") - to je rabùszny susk z rodzëznë łasëczkòwatëch. Òna je sprowadzonô zza òceanu i ù nas nikwi swòje môlowé notërné òkrãżé, a do tegò chùtkò sã rozrôdzô. Gdze na Kaszëbach pòjôwiô sã amerikańskô norka, tam òna wnetka je baro wôżnym rabùsznikiem, òsoblëwie w òkòlim rzéków ë wòdnëch zbiérników. Tak je np. w Słowińsczim Nôrodnym Parkù. Te norczi w klôtkach zwëskôł lëterackò np. Jerzi Łisk. Encyklopedia audiowizualna Britannica : zoologia. Cz. 1 / [zespół autorów i tłumaczy Wojciech Bresiński et al.], Poznań : Wydawnictwo Kurpisz, 2006, s. 148. |
Nicejskò-kònstantinopòlsczi symbòl wiarë – chrzescyjańsczé wëznanié wiarë, nôbarżi rozkòscérzóné westrzód tekstów "credo" ùżiwónëch wespółczasno w liturgiach. W rzëmskòkatolëcczim Kòscele i prawòsławny Cerkwi je òdmawióné abò spiewóné pòdczas liturgii Eucharystie. Autoritet symbòlu przëjimô téż anglikańskô spòlëzna, stôrokatolëczi, lëterskô wiara, a téż niechtërne jinszé protestancczi profesji. Jednym z fòrmalnëch pòwòdów rozłamu chrzescëjaństwa na rzëmskòkatolëcczi kòscół i prawòsławié bëło dodanié do Nicejskò-kònstantinopòlsczégò symbòlu fòrmùłë "filioque" (ò pòchòdzenim Swiãtégò Dëcha nié leno òd Bòga-Òjca, ale „òd Òjca i Sëna”). Na Kaszëbach òn je mówiony tak: Wierzã w jednégò Bòga, Òjca wszëtkòmògącégò, Stwórcã nieba i zemi. Wszëtczégò co mòżemë widzec i czegò dozdrzec ni mòżemë. I w jednégò Pana, Jezësa Christusa, Sëna Bożégò Jednorodzonégò, co z Òjca je zrodzony przed wszëtczima wiekama. Bóg z Bòga, wid z widu, Bóg prôwdzëwi z prôwdzëwégò Bòga. Zrodzony, a nié stwòrzony, wespółjistny Òjcu, a przez niegò wszëstkò sã stało. Òn to dlô naju lëdzy, i dlô najégò zbawieniô zestąpił z nieba i za sprawą Dëcha Swiãtégò przëjął cało z Mariji Dzéwicë i stôł sã człowiekã. Ùkrziżówóny téż za naju za Póncczégò Piłata béł zamãczony i pòchòwóny, a trzecégò dnia, wedle Pismionów zmartwëchwstôł. I wstąpił do nieba, sedzy pò prawiznie Òjca. i jesz rôz przińdze w chwale sądzec żëwëch i ùmarłëch, a Jegò Królestwù nie mdze kùńca. Wierzã w Dëcha Swiãtégò, Pana i Òżiwcã, co òd Òjca i Sëna pòchòdzy, co z Òjcã i Sënã wespół òdbiérô tczã i chwałã, co mówił przez Proroków. Wierzã w jeden swiãti, pòwszechny i apòsztolsczi Kòscół. Wëznôwóm jeden chrzest na òdpùszczenié grzéchów, żdajã na wskrzeszenié ùmarłëch i żëwòt wieczny w przińdnym swiece. Amen. Eùgeniusz Prëczkòwsczi: Ksążeczka do nôbòżéństwa, Pelplin 2005, ss. 5 - 6 |
Pòdlasczé wòjewództwò (pòl. "Województwo podlaskie") - to je jedną z 16 jednostków administracëjnégò pòdzélënkù Pòlsczi Repùbliczi. Stolëcznym gardã pòdlasczégò wòjewództwa je Białystok. Pòdlasczé wòjewództwò greńczë z trzema wòjewództwama: warminskô-mazursczim, mazowiecczim ë lubelsczim. Na nordowim pòrénkù greńczë z Lëtewską, a na pòrénkù – z Biôłorëską. Pòdlasczé stanowi bënową (z Lëtewską) i bùtnową (z Biôłorëską) grańcã Eùropejsczi Ùnijé. Pòdlasczé wòjewództwò zajimô 20 187 km i je na 6 môlu w Pòlsce żle to jidze ò wiéchrzëznã (6,4% wiéchrzëznë Pòlsczi). W 2015 w pòdlasczim wòjewództwie mieszkało 1 191 918 òsób. Pòdlasczé je wòjewództwã z nômniészą gãstoscą zaludnieniégò – 59 òsób na km (strzédnô dla Pòlsczi wënôszô 123 òsobë). Wòjewództwò rozdzélô sã na 118 gminów i 17 pòwiôtów (w tim 3 gardni krezë: Białystok, Łomża, Suwałki). Dzysdniowé sprôwné grańce wòjewództwa nie pòkrëwają sã z historëcznyma grańcama Pòdlasza. Terôczasny region òbjimô leno dawné nordowé Pòdlasze, a òkróm niegò dzél Mazowsza, Suwalską Zemiã, a téż skrôwki jinëch historëcznëch òbéńdów. Przed 1999 rokã òbéńdë , chtërné ùtwòrzëlë wespółczasné pòdlasczé wòjewództwò , bëłë pòdzelone midzë trzë ju niejistniejącé wòjewództwa: suwalsczé, łomżyńsczé i białostocczé. Region charakterizëje sã czekawim wëdrzatkã plónu i strzédnim zalasenim. Nôwôżniészą rzéką je Narew za swòjim wôżnym dopłiwã – Biebrzą. Pôłniowim krajem wòjewództwa płënie Bùg, a w nordowim dzélu wëstãpùje wiele jezorów. Je tuwò téż nôwikszô w Eùropie zgrëpina mòczôr i pùszczów, chtërnë są stosënkòwò nienarëszoné dzejanim człowieka. Wiôlgą przërodną wôrtnotã mają nôrodné parczi: Białowiesczi (wpisóny na lëstã swiatowégò kùlturnégò dzedzëctwa UNESCO), Wigiersczi, Biebrzańsczi. Pòdlasczé wòjewództwò je mòcno zróżnicowóné z pòzdrzatkù na bëtnosc tuwò różnych nôrodnosców i wëznaniów. Òkróm Pòlôchów nalezc mòże wiele mieszkańców nôleżącëch do rozmajitëch nôrodnëch miészëznów (m.in. Biôłorusënowie, Ùkrajińcë, Lëtwinowie, Tatarowie). Òsoblëwim wëróżnikã wòjewództwa je to, że mieszkô tu zacht lëczba wëznôwców prawòsławny Cerkwi, a w siemiatycczim pòwiece leżi Swiãtô Góra Grabarka – nôwôżniészé sanktuarium pòlsczich prawòsłôwnëch. Pòdôwczi. Wiéchrzëzna - 20 187,02 km² Lëdztwò - 1 187 587 |
Bùksczi – rodzôj nasebné piérzi òkriwającé zwikle intimnë czãscë cała. Dôwni słowò to òznôczało téż chłopsczi bùksë. bùksczi do kąpaniô slipë bòkserczi strindżi białogłowsczi bùksczi bùksczi mòdelującé Historiô. Nasebnô piérzô je noszonô prosto na cele pòd ruchnama. Pòjawiła sã w Europie pòd kùńc Strzédnowiecza. W XVI stalatim białczi nosëłë pòd sëkniama krótczi bùksczi zwóne kalesonama. Bùksczi pojawëłë sã w XIX stalatim. Przez wiele stalatów bùksczi zmieniałë swój fasón, długòsc i przëlgłosc. Bùksczi rozcënóné. Bùksczi rozcënóné, nie zszëté w krokù, nastałë w latach 20. XIX stalatégò. Bez cepłëch dłudżich do kòlón pantalonów białkom bëło zëmno. Kombinacjô. Bëła sparłączenim dłudżich rozcënonëch bùksków i kòszlë noszonëch przez białczi w latach 70. XIX stalatégò. W latach 20. XX stalatégò kompletã bëla kòszulka i krótczé bùksczi – dzysô body. Chłopi bëlë òblokłé w kalesonë z kòszlą, zapinané na gùzë òd krocza pò szëjã. Bùksczi z klapą. Pòjawiłë sã na zaczątkù XX stalatégò. Przyjãłë sã w dzecnëch ruchnach, bò môłim dzecóm wiedno chtos pòmagôł w òbleczenim. Pierszé chłopsczi slipë pòkôzałë sã w latach 30. XX s. w Chicagò. |
Chińskô Lëdowô Repùblika je państwã w Azëji. Stolecznym gardã je Pekin. lëdztwò: 1.411.778.724 mieszkańców (2021) wiéchrzëzna: 9.596.960 km² Historiô. Chińskô Lëdowô Repùblika pòwstałó 1 pazdzérznika 1949 w wëszłosci wòjnë domôcej, naczãtô bez Mao Zedonga. prezydeńt: Xi Jinping Wiceprezydeńt: Wang Qishan premiér: Li Keqiang Wicepremiérzy: Han Zheng, Sun Chunlan, Hu Chunhua, Liu He |
Warta to rzeka w Pòlsce (808 km), przédnô dopłëwina Òdrë. |
Ùraniô - to je mùza gwiôzdowiédzë. |
Harold Amed Wallace Rónald Gómez Gómez David Beckham Gary Neville Rami Shaaban Marvin Andrews Avery John Hernan Crespo Giovanni van Bronckhorst Blaise Kouassi Koffi Ivica Dragutinovic Ramon Higuera Rahman Rezaei Antonin Kinsky Juninho Pernambucano Dario Simic Mario Tokic Michel Saldago |
Prãgòwò (pòl. "Pręgowo") - to je wies w gminie Kòlbùdë w gduńsczim krézu, w Pòmòrsczim wòjewództwie. Tu je stóri kòscół. W nim òdprôwiónô je czasem w niedzelã Mszô Sw. z liturgią słowa w kaszëbsczim jãzëkù. |