Datasets:

leks-forever

/

lez_wiki_20240920

like 1

Абу-ль-Гьасан Али ибн Абу ТӀалиб аль Къураши (радиАллагьу ангьу) (599 йисан 17 март — 661 йисан 24 январь) — Мугьаммад пайгъамбардин имид гада, ансар ва езне, 656 — 661 йисарин къене кьудлагьай дугъри халиф, Ислам диндик зурба крар кутур кас. Ам аялзамаз Ислам дин кьабул авур садлагьай итим эгьли тир. Вич гьукумдал алай чӀавуз амир аль-муъминин (гьахъ рекьевайбурун кьил) тӀварцӀин сагьиб тир. Ислам диндин сифтегьан вахтара хьайи вири метлеблу вакъиайра ва Мугьаммад пайгъамбарди кафиррихъ галаз тухвай ягь-ягъунра Али ибн Абу ТӀалиба гьакъисагъвилелди иштирак авурди тир. Бунтарин нетижада аскеррин гъиляй кьейи пудлагьай дугъри халиф Усманалай (радиАллагьу ангьу) кьулухъ халифвилин везифадал Али хкянай. Гуьгъуьнин йисара Исламдин уьлкведа гьукум гьалун патал Муавиядихъ галаз хьайи гьуьжетрин нетижада гатӀумнавай ватандаш дяведин эхирда Али ибн Абу ТӀалиб харижи касдин гъиляй кьенай. Ислам диндин тарихдиз Али мусибатлу инсан хьиз гьатнава. Мусурманри ам кьуд дугъри халифрикай эхиримжиди яз гьисабзава. Шийа диндин терефдарри Али ибн Абу ТӀалиб чпин садлагьай имам, гьукумдар ва Мугьаммад пайгъамбардихъ галаз кьетӀен мукьва алакъаяр авай пак инсан (авлия) яз кьазва. ГьакӀни абуру адахъ гзаф игитвилер ва аламатар гилигзава. == Уьмуьрдин рехъ == === Сифте вахтар === Адан ацӀай тӀвар язва: Абуль-Гьасан Али ибн Абу ТӀалиб ибн Абд аль-МутӀалиб ибн Гьашим ибн Абд аль- Манаф аль-Къурайши. Адаз гьакӀни Абу Тураб ва Гьайдар (аслан) лугьузвай. Мугьаммад пайгъамбарди адаз Муртада («вичелай рази хьайиди», «хкягъайди») ва Маула («кӀаниди») лугьудай. Ам 599—600 йисара ражаб вацран 13 лагьай юъуз гьижрадилай 22 йис вилик Мекка шегьерда Къурайш тайифадик квай Бану Гьашимрин сихилрикай тир Абу ТӀалибан ва Фатима бинт Асадан хзанда дидедиз хьана. Адан буба Абу ТӀалиб, Мугьаммад пайгъамбардин буба — Абдуллагьан хайи стха тир. Диде-буба кьейидалай кьулухъ Мугьаммада шумудни са йис вичин имидин кӀвале тербия къачурди я. Вичин нубатда, мал-мулк гъиляй акъатна Абу ТӀалиб кӀевера гьатай береда, амма Мугьаммадан крар, вичиз Хадиджа гъунин нетижада, тукӀвейдалай кьулухъ ада аял тир Алидиз тербия гунин буржи вичин хиве кьуна. Алидин кӀуьд ва я цӀуд йисар алукь авурла, ада Ислам кьабулна ва ам дуьньяда Ислам дин кьабул авур садлагьай аял ва итим эгьли хьанай. Меккада уьмуьр авур вахтунда ам садрани Мугьаммад пайгъамбардилай масаниз къакъатайди туш. Мугьаммад Мединадиз куьч жез мажбур хьайи вахтунилай са кьадар вилик адаз акси экъечӀай меккавийри пайгъамбар яна рекьидай къаст авуна. Душманар адан кӀвализ атайла абуруз Мугьаммадан чкадал, пайгъамбардилай дикъет алудун патал вичин чан хатадик кутуна адан чкадал атанвай, Али жагъана. Гьа вахтунда вич Мугьаммад Мединадив агакьзавай. Са тӀимил вахтунилай Алини Мединадиз рекье гьатна. === Дявеяр === Мусурманрин ва къурайш тайифадин арада хьайи садлагьай ягъунар Бадр хуьруьн патав кьиле фена. Гьа ягъуна Али пайдахчи тир. Ягъун меккадин патай Утба ибн Рабиа, адан стха Шейба ибн Рабиа ва хва Валид ибн Мугира, мусурманрин патайни Али, пайгъамбардин ими Гьамза ва Убейда ибн аль- Гьарисан (радиАллагьу ангьум) арада хьайи дуэльдилай эгечӀнава. Сифте Али ибн Абу ТӀалиб Валид ибн Мугирадихъ галаз женгиниз экъечӀна ва ам яна кьена. Ахпа Алини Гьамза хирер галукьнай аль-Гьарисан куьмекдиз атана адан душман Шейба гапурдив яна кьена ва аль-Гьарис дяведин майдандай акъудна. Бадрда хьайи дяве им мусурманрин садлагьай гъалибвал тир. Женгина къалурай викӀегьвилиз килигна Алидиз «АсадуЛлагь» (Аллагьдин аслан) лакӀаб ганай. Дяведин финифда душмандивай мусурманрин гъиле гьатай трофеяр чпин арада апайдала Мугьаммада , виликди меккави Мунаббигь ибн Гьаджжаджаз махсус тир, «Зулфикъар» тӀвар алай тур вичиз къачуна. Пайгъамбар рагьметдиз фейидалай кьулухъ и тур Алидин гъилиз фена. 625 йиан март вацра мусурманрин ва къурайш тайифадин кьушунар Угьуд сувун кӀанив гьалтнава. Ягъун Алидин ва Талгьа ибн Абу Талгьадин кьилдин женгинилай эгечӀнава. И дуэльдани Алиди вичин душман кӀаник кутуна. Дяведа Али ибн Абу ТӀалиба 16 хирер къачунай. Угьуд сувун мукьвал хьайи дяве мусурманри садлагьай ва эхиримжи сеферда магълубвал къазанмишай дяве тир. === Али ва садлагьай халифар === Вичин эхиримжи гьаждилай элкъвена хквезвай Мугьаммад пайгъамбар Мекка ва Медина шегьеррин арада авай Гадир-Хум тӀвар алай чкадал ял ягъиз акъвазнай. Ина ада Алидин патахъай ихьтин малумат авуна: «Али зи ирсдар ва стха я, ни зун 'маула хьиз кьабулнаватӀа Алини маула хьиз кьабулна кӀанзава.» Шийа сектадин терефдарри пайгъамбарди лагьай и гафар кьуна, Мугьаммада вичелай кьулухъ адан кар давам ийидайдан везифадал Али эцигнавайди тестикьарзава. Амма мусурманри, аксина, и малуматдив Мугьаммад пайгъамбардиз имидин гада ва езне тир Алидин ва вичин арада авай мукьвавал, гьакӀни вич кьейидалай кьулухъ хзандин буржияр Алидин хиве гьатна кӀанзавай чӀал къалурдай ният авайди гьисабзава. Пайгъамбар 632 йисуз Медина шегьерда вичин кӀвале рагьметдиз фена. Адан кар ни давам ийидатӀа къарагънавай месела гьялун патал бану Сайидан мягьледа са десете ансарар гьасятда кӀватӀ хьана. Али ва Мугьаммадан хзан пайгъамбар кучудунин гьазурвилерив алахънай. КӀватӀ хьанвай ксарин гзафбуруз кьилин везифа вугуз кӀанзвай медина шегьердай тир Бану аль- Гьазрадж тайифадин кьил Сад ибн Убадаз, амма Бану Аус тайифа и кардал кьве рикӀин хьанай, гьакӀни Бану аль-Гьазраджвийрин са паюни Мугьаммад пайгъамбардин гьукумдин варисар жедай ихтиярар амайбурулай гзаф адан мукьвабуруз пара авайди фикирзавай. Мусурман джамаатдиз цӀийи кьил хкягъунра иштиракнавай ансаррикай Алидин пад кьунвай пуд кас хьана, ибур Абу Зарр аль- Гъифари, аль-Микьдад ибн аль-Асвад ва Салман аль-Фариси, амма абурун мураддиз садани метлеб ганач. Са арадилай абурув вичин юлдашар тир Умар, Абу Убайда ва са шумуд мугьажиррихъ галаз Абу Бакрни агатна (радиАллагьу ангьум). Мусурманрин арада зурба нуфусдин сагьиб тир Абу Бакр и кӀватӀалдиз атайдалай гуьгъуьниз шартӀар гьасятда дегиш хьана. Эхирда вири Абу Бакраз кьин кьуна ва ада «халифа расулилЛягьи» (яни Аллагьдин илчидин эвез) тӀвар къачуна мусурман джамаатдин кьилел акъвазна. Алиди вичин наразивал малумарнач, ам жемиятдин краривай са кьадар къакъатна, диндин чирвилерал ва Къуръандин тарсар гунрал алахъна. Рагьметдиз физ мукьва Абу Бакра вичин чкадал Умар ибн аль-Гьаттаб тайинарна, Умарани рекьидайла вичелай кьулухъ ругуд виридалайни гьуьрмет ва нуфус авай мусурманрин тӀварар кьуна ва чпин арада виридан разивилелди цӀийи халиф хкягъун буйругъна, ибур Али, Усман, Саад ибн Абу Вакъкъас, аз-Зубайр, Талгьа ва Абдуррагьман ибн Ауф тир (радиАллагьу ангьум). Гьа вахтунда Талгьа Медина шегьерда авачир, Абдуррагьман ибн Ауфа вичин хиве халифвилин везифа кьаз кӀанзвачирди, амма рахунар тешкил авуна кьиле тухудай крарин къуллугъдал акъвазиз рази хьана. ГьакӀ хьайила, халифвал кӀанз дяве кьазвай ксарикай кьуд кас амукьна: Али, Усман, Саад ва аз-Зубайр. Ахпа гьа ругуд касдикай ибарат тир кӀеретӀдин иштиракчияр мискӀиндин патав галай са кӀвале кӀватӀ хьайи йикъалай пуд йикъан рахунар гатӀумнай. И агьвалатдин гьакъиндай, Абдуррагьман ибн Ауфан хтул тир Аль-Мисвар ибн Магьрамавай агакьай кьисадив кьурвал рахунар икӀ кьиле фена. Сифте нубатда Абдуррагьмана гьар кандидатдиз, чеб хкягъ тавуртӀа чпи вуж хкядайтиртӀа лагьана суал гана. Алиди, аз-Зубайра ва Саада — Усман лагьана, Усмана — Али хкяна. Гила умуми фикирдал атана са къарар кьабулна кӀанзавайди акур Абдуррагьмана икӀ лагьана: «Али ва Усманан арада куь фикирар сад-садав дуьз атанач». Ахпа ада Алидин гъил кьуна жузуна: «Вуна Аллагьдин ктаб тир Къуръандин, пайгъамбардин адетрин (сунна) ва Абу Бакранни Умаран крарин рекье аваз финал кьин кьазвани?». Алиди жаваб гана: «Я Аллагь! Ваъ, за абур мумкин тир кьадарда ийиз алахъдайдал кьин кьазва». Гьа и суал Абдуррагьмана Усманаз гайила, ада вич вичиз агъунваз чӀалахъардайвал эхь лагьана жаваб ганай. Ахпа Абдуррагьмана кӀеви ванцелди лагьана: «Я Аллагь. Яб це ва шагьидвал ая. Я Аллагь, за зи кьамал (хиве) авайбур Усманан кьамал (хиве) эцигзава.» Амр ибн Маймун аль-Аздиди гузвай малуматриз килигна, абурун арада меслятар аль- Мисваран лугьунра къалурнавай хьиз регьят кьиле феначир. Мугьаммад пайгъамбардин ва Алидин ими Аббаса, Саад ибн Абу Вакъкъас вичин имидин гада тир Абдуррагьман ибн Ауфан фикирдин аксиниз акъатдачирди сифтедай лагьанай, гьакӀни эхиримжиди Усманан бажанах я. Усмана Абдуррагьман хкядай чӀал, ва я иштиракчияр Абдуррагьман ибн Ауфан нуфуслу гафуниз муьтӀуьгъ жедай чӀал ада виликамазди кьатӀанай. Вичиз малуматар гайи Куфа эгьлидин гафар авайвал хвенай Ибн Маймунан гъиливкхьинра и вакъиаяр са кьадар масакӀа къалурнава. И версиядай чир жезва хьи, Али ва Усманалай вилик Абдуррагьман ибн Ауфа аз- Зубайраз ва Саад ибн Абу Вакъкъасас эверна ва абуруз Абд-Манафан несилрикай (яни Али ва Усман) ни вуж хкяда лагьана суал гана. Аз-Зубайра Али лагьана. Саад ибн Абу Вакъкъасас Абдуррагьман хкягъиз кӀанзвайди лагьана, амма и кьведан арада хкягъайтӀа вичи Алидин пад кьада. Пакад юкъуз Абдуррагьмана ансарар, мугьажирар ва дяведин регьберар санал кӀватӀна абурун фикир чирун патал. Пайгъамбардин тӀвар-ван авай сагьабрикай сад тир Аммар ибн Ясира Алидиз дестек гана. Адан фикирдихъ галаз Аль-Микьдад, Ибн Абу Сарх ва Абдуллагь ибн Абу Рабиа рази хьана. ГьакӀ ятӀани, Абдуррагьман ибн Абу Ауфа халифвилел Усман тайин хьанайди малумарайдалай кьулухъ, Алиди адак терефкарвилин тахсир кутунай. Гьа юкъуз Аль-Микьдаданни Абдуррагьман ибн Абу Ауфан арада гьужетар хьанай. Винихъ гайибуруз килиг тавуна, нетижада цӀийи халиф Усман ибн Аффан хьанай. Ам араб халкьдин арада гзаф нуфуслу несилрикай тир Бану Умайайрин велед тир. Гуьгъуьнлай, Усман яна кьейидалай кьулухъ и несилди Алидиз дяве малумарда ва Аллагь Суьбгьанагьу ва Таалядин кьадардалди Исламдин уммат «садлагьай фитне» лугьудай гзаф четин вакъиайрин девирдиз гьатда. == Халифвал == Усман ибн Аффан кьейидалай кьулухъ пуд югъ алатайла халифвилин чкадал Али атана. Кьин кьурдайлай кьулухъ ада мискӀинда жемятдин вилик ихьтин гафарив экъечӀна: «Аллагьдин расул — Аллагьдин салатни салам хьуй адал — къахчурдалай кьулухъ, инсанри адан халиф (чкадал акъвазнай кас) яз Абу Бакр авуна, ахпа Абу Бакра вичин чкадал адан рекье аваз физвай Умар эцигна. Ахпа Умара ругуд ксарикай ибарат тир мешвера тешкилна ва абуру Усманан хийирдиз къарар кьабулна. Ада квез виридаз дакӀан кӀвалахар авурди я, абур гьи кӀвалахар ятӀа квез хъсан чида. Ахпа ам элкъуьрна кьуна ва кьена. Гуьгъуьнлай куьн жуван ихтиярдалди зи патав атана ва завай тӀалабна. Зун куьн хьтин инсан я. Квез вуч тайинарнаватӀа зазни тайинарнава, куь хиве авай буржияр зи хивикни ква. Аллагьди куьни кьиникьинин арада авай варар ахъайна ва йифен мичӀивал алукьзавай хьиз фитнедин вахтар алукьна. Ва и крариз, сабурлу, фагьумлу ва крар кьатӀидай касдилай гъейри садавайни давам гъиз жедач. Эгер куьн заз ва Аллагьдиз муьтӀуьгъ хьайитӀа за куьн куь пайгъамбардин рекьел хкида ва ада чаз буйругънавайбур кьилиз акъудда. Гьакъикъатда, заз Мугьаммадан джамаатдиз гьакимвал ийидай мурад авачирди аршдилай ва вичин Тахтунилай Аллагьдиз аквазва, амма куь фикир сад хьайила завай куьн туна физ хьанач.». === Халифатда ватандаш дяве === Идарадин кьенерар гъилериз къачур Алиди Медина шегьер фад заманада къайдадик кухтуна. Адан гьукум Мисриди, Иракди ва Йеменди кьабулна. Амма Сириядин халифа, Усманан мукьвади тир Муавияди Алидиз байат ганач. Ада фикирзавайвал, Усман яна кьенай ксарихъ галаз авай алакъайрив Алиди вич лекеламишнава. Муавияди Дамаск шегьердин мискӀинда Усманан ивидив кьацӀанвай перем ва адан папан Наиладин атӀанвай тупӀар акъудна туна. Али халиф яз кьабул тавурбурукай сад мусурман кьушунрин кьил Саад ибн Абу Вакъкъасни тир. Али ибн Абу ТӀалибан пад такьур ксар Аравиядани пара авай. Абурун гзаф пай Мединадай, халиф Усман яна кьейи ксариз жазаяр гуз тади тийизвай Алидикай нарази тир пайгъамбардин паб Аиша яшамиш жезвай Мекка шегьердиз куьч хьана. === Деведин дяве === 656 йисан август вацра, Муавиядихъ галаз араяр михьиз чӀур хьайидайлай кьулухъ, Али адахъ галаз дяведиз гьазур жез эгечӀна. Амма адан аксиниз, кьилел Талгьа, адан имидин гада Аз-Зубайр ва пайгъамбардин паб Аиша аваз, садлагьайди Меккавияр экъечӀна. Абуру Басра шегьердин эгьлийрик футфадалди хъел кутуна ва са кьадар вахтунилай абурун тӀалабуналди Усманан кьиникьиник гъил квай ксар кьуна ва абурун чӀехи пай яна кьенай. ГьакӀ ятӀани, мукьвал алай Куфа шегьерди Алидин пад кьунай. Са тӀимил вахтунилай халиф Али кьилел алаз 12 агъзур кьадардин кьушунар секинсуз Барса шегьердив агатна ва декабрь вацра хьайи женгина абуру гъалибвал къачуна. Алидин патай пара кьадар тӀвар-ван авай ансарар женг чӀугвазвай, абурун арада Абу Айюб аль-Ансари, Аммар ибн Ясир, Къайс ибн Сад ва мсб. авай. Гьа дяведа Абу Талгьадин кӀвачихъ хьел галукьна ва са тӀимил вахтунилай ам иви квадарна кьенай. Мумкин я, Талгьа кьейидалай гуьгъуьниз барсавийрик зурзун акатна ва абур кьулухъ чӀугваз эгечӀна. Кьулухъ элкъвенай кьушунар акъвазариз тахьана кьилдиз амукьай Аз-Зубайр дяведин майдандай Вади ас-Сиба тӀвар алай чкадиз катна, ана ам са бедуинди яна кьенай. И дяве къетӀъ авур ягъун, винел Айша ацукьнавай деведин патав хьанвайвиляй адаз «деведин дяве» тӀвар гайиди я. Алидин кьушунди басравияр михьиз дарбадагънай. И тегьерда Алиди уьлкведа вичин гьакимвал мадни мягькемарнай. === Сиффина ягъун. Хариджияр === 657 йисан январь вацра Али ибн Абу ТӀалиб Куфа шегьердиз куьч хьана, ана адаз резиденция тешкилнай. Халифатдин яргъал патара авай вилаятри адаз кьин кьурдавай, Алидин къуватар мадни гзаф жезвай. Са тӀимил вахтунилай Алидин ихтиярдик 50 агъзур кьадардин кьушунар квай. Апрель вацра ам дяведалди Сириядиз рекье гьатна, Ракка шегьердин мукьвал Фират вацӀалай элячӀна ва Сиффин хуьруьн патав Муавиядин ксарал гьалтна. И женгиникай малуматар гузвай Ибн Джарир ат-Табариди икӀ лугьузва, Алидин патай атанвайбурун чӀехи пай мединавиярни ансарар тир. Аль-Масудиди хабар гузвайвал, Алидин патай, виликди Бадрда женг чӀугур 87 кас атанай, абурукай 17 кас мугьажирар, 70 ансарар тир. Кар къетӀъ ийидай ягъун 657 йисан 19 июльдин пакамахъ гатӀумна ва кӀпунин вахтарни йифер квачиз кӀуьд югъ яргъи хьанай. Алиди Муавия кьилдин женгиниз эверна, амма Муавияди вичин чкадал мавла ракъурнай, адал вичин парталар алукӀарна. И амалдар кардикай хабар авачиз адахъ галаз женгиниз экъечӀай Алиди ам яна кьенай. Ягъунрин кьведлагьай юкъуз Малик аль-Аштаран регьбервилик квай халифан кьушундин эрчӀи къвал ва вич Али кьилел алай кьулан къвалци Муавиядин кьушунар кукӀварна кьулухъ вегьенай. Женгинин къативал югъ-кандивай артух жезвай. И ягъунра адетдин аскеррилай гъейри кьве патайни тӀвар-ван авай ксарни гзаф рекьизвай. Сирийвийри Аль-Аштарахъ галаз кьилдин женгиниз экъечӀай Убайдуллагь ибн Умар (Умар ибн аль-Гьаттабан хва) ва сириядин йеменвийрин кьил тир Зуль-Кал квадарнай. Ираквийрин патай Аммар ибн Ясир ва женгинин эхиримжи йикъара Муавиядин алачух элкъуьрна кьаз кӀанзвай Абдуллагь ибн Будайл кьенай. Дяведин нетижа Муавиядин магълубвилел туькӀуьзвай. И гьалар акур Амр ибн аль-Аса жидайрин кӀвенкӀвериз Къуръандин чарар кутӀуниз теклифуналди чпин кьушунар михьиз барбатӀуникай хкудна. Женг гьасятда акъваз хьана, Али вичин кьушундин регьберрихъ галаз меслятар ийиз элкъвена, садбуру дяве акъвазарна кӀанзавайди, муькуьбуруни давамун герек тирди лагьана. Са тӀимил фикир авуна Али виридан вилик ихьтин гафарив экъечӀна: «Накь зун квез эмир гузвайди тиртӀа, къе зун хьанва эмирдиз муьтӀуьгъди, накь зун идара йизвайди тиртӀа, къе зун хьанва идарадиз табий. Квез сагъдиз амукьиз кӀанзава, завай куьн квез такӀан тир шеъер ийиз мажбурариз жезвач». Сиффина хьайи дяведа Алиди 25 агъзур, Муавияди 45 агъзур кас квадарнай. Муавияди вичин кьушун хвена, амма Алидин кьушун кьве патахъ къакъатна. Алидин къетӀъисузвиликай нарази хьанвай тахминан 12 агъзур аскер лагерь гадарна хъфенай, гуьгъуьнлай абуруз хариджияр тӀвар эцигнай. === Кьиникь === Ибн Сад аль-Багъдади, аль-Балазури, аль-Мубаррад, аль-Масуди, аль- Исфахани, Ибн Шахрашуб хьтин авторрив агакьай хейлин кьисайрив кьурвал, Мугьаммад пайгъамбардиз (ва я Алидиз), Алидин чуру кьиликай кӀвахьзавай ивидай кьацӀадайди виликамазди чизвай. Ан-Нахраванда хьайи ягъунра кьиникьикай хкатай хариджийри, мусурман умматдиз гъайи ихьтин къакъатунрин тахсиркарар тир Али, Муавия ва Амр ибн аль-Ас тайин авур са вахтунда яна рекьидай чинебан икьрар кьабулна. Икьрардин шерикрикай сад Абдуррагьман ибн Мулджам Тайм ар-Рибаб тайифадин векилрихъ галаз гьалтнай, абурухъ ан-Нахравандин ягъунра вичин дахни стха квадарнавай Катами бинт аш-Шиджна тӀвар галай са дишегьлини галай. Ибн Мулджама адаз вичин паб жез теклифна, дишегьлиди разивал гана, амма мехъерин магьар яз вичиз пуд агъзур диргьам пул, са лукӀ ва Алидин кьиникь гудай шартӀуналди. Адаз вичин мукьвабур яна кьенай Алидивай кьисас къахчуз кӀанзвай. 661 йисан 22 январьдин йифиз пуд шерик, абурук Ибн Мулджамни кваз, Куфа шегьердин жуьмя мискӀинда экуьнин кпӀуналди амукьнавай ксарихъ галаз акъваздай къарар къачуна. Экв малум хьайи вахтудна Алиди азан гьарайна мискӀиндин къенез гьахьна. Ибн Мулджам ва адан шерикрикай сад: «Дуван тек са Аллагьдиз махсус я, ваз ва турар гвай ви ксариз туш, я Али» гафар гьарайна Алидин винел вегьена. Шерикдивай куткуз хьанач, амма Ибн Мулджама Алидиз агъу гвянай гапурдив кьиникьал гъидай хирер авуна. Кьве шерикдивай катиз мумкин хьана, амма Ибн Мулджам кьуна халифан патав гъана. Алиди лагьана: «Чандин чкадал чан жеда, эгер зун кьейитӀа, рекьикь, эгер амукьайтӀа адан кар за жува аквада». Муавиядин ва аль-Асан месэладикай рахайтӀа, абур кьведни кьиникьикай хкатна. Муавиядин кӀвачик жизви хер галукьна, амма аль-Асан чкадал, ам вич хьиз хьана ягъалмишай хариджийри адаз мукьва тир къуллугъчи Хариджа ибн Хузафа яна кьенай. Алиди вичин патав хваяр Гьасаназни Гьусейназ эверна ва эхиримжи несигьат гана: «умунвилелни диндарвилел кӀеви хьун ва Ханафия тӀвар алай адан папакай хьайи, чпин гъвечӀи стха тир, аялдихъ галаз хъуьтӀуьл хьун.» Гьадалай кьулухъ ада весидин чар кхьена ва уьмуьрдин эхиримжи декъикъадалди шагьада ва Аллагьдин тӀвар тикрарзавай. Халиф Али ибн Абу ТӀалиб 23 январьдин йифиз рагьметдиз фена. Али Куфа шегьердин мукьвал кучуднава. Ам кучуднавай чка сир яз кьунвай, анжах аббасвийрин династиядин халиф Гьарун ар-Рашида гьукум гьалай чӀавуз адан сурун чка дуьздал акъуднай ва са тӀимил вахтунилай анал пӀир (пак чка) туькӀуьрнай, гуьгъуьнлай гьа пӀирен къваларив Эн-Наджаф шегьер экӀя хьанва. == Кьиникьилай кьулухъ == Малум тирвал, 664 йисуз рекьиз мукьва Амр ибн аль-Аса вичин гунагьар хиве кьунай ва халиф Алидиз авур гьахъсузвилерикай гьайифар чӀугузвай. Алидилай гуьгъуьниз гьукумдал атанвай Муавияди халифатда Умайайрин династиядин (тухум) бине кутуна, и династиядай акъатзавай пачагьри уьлкведа саки 90 йис гьукумдал акъвазнай. == Эдебият == * Агьмад Мукаррам, Ислам диндин энциклопедия (2005) ISBN 978-81-261-2339-1 * Мугьаммад ибн Мугьаммад ибн Нуман аль-Багъдади аль-Кархи, «Китаб аль-Иршад» ISBN 978-0-7103-0151-2 * Ибн Джарир ат-Табари, «Пайгъамбаррин ва пачагьрин тарих» ISBN 978-0-7914-0154-5 * Ashraf, Shahid (2005), Encyclopedia of Holy Prophet and Companions, Anmol Publications PVT. LTD., ISBN 978-81-261-1940-0 == Баянар == == ЭлячӀунар ==

Али ибн Абу ТӀалиб

Эскимос-алеут чӀалар — == Классификация == * Алеут чӀалар ** Алеут чӀал ва икӀа Унанган чӀал (Unangam Tunuu) * Эскимос чӀалар ** Юпик чӀалар *** Сиреникдин юпик чӀал (Uqeghllistun) *** Юкьван юпик чӀалар **** Сибирдин юпик чӀал (Yupigestun) **** Наукандин юпик чӀал (Нывуӄаӷмит) **** Аляскадин юпик чӀал (Yugtun) ***** Чевакдин чупик (Cugtun) ***** Нунивакдин чупик (Cugtun) **** Алютик чӀал ва икӀа Сугпиак чӀал (Sugcestun, Sugtʼstun, Sugtestun, Alutiitstun) ** Инуит чӀалар *** Инюпиак чӀал (Iñupiatun) *** Чапла Канададин инуит чӀал (Inuvialuktun) *** Кьибле Канададин инуит чӀал ва икӀа Инуктитут чӀал (Inuktitut ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ) *** Гренландидин инуит чӀал (Kalaallisut) == ЭлячӀунар ==

Эскимос-алеут чӀалар

Кули район (, ) — Урусат Федерациядин Дагъустан республикада авай муниципалитетдин район. Администрациядин юкь — Вачи хуьр я. == География == Район Дагъустан Республикадин юкьван пата ала ва Лак, Акуша, Дахада, Агъул ва Рутул районрихъ галаз са сергьятра ава. Райондин чилерин майдан — 649 км² я. ==Тарих== ЦИК ДАССР-дин 4-й сессияди 1935 йисан 29 мартуна кьабулай къарардалди, администрациядин юкь Кая хуьр тайин авуна Кули район арадал гъанвай. 1940 йисуз райондин юкь Вачи хуьруьз тухванай. РСФСР-дин Лап Вини Советдин Президиумди 1963 йисан 1 февральда кьабулай къарардалди Кули район терг авуна адан чилер Лак райондик кутунай. 1964 йисуз кьилдин Кули хуьруьн район туькӀуьрнай ва 1965 йисуз хуьруьн район гилан сергьятра авай Кули райондиз элкъуьрнай. == Агьалияр == Йисариз килигна Кули райондин агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2002 2011 2012 2013 2014 2015 Агьалияр 10 760 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2002 г. 11 255 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2011 г. 11 284 35\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2012 г. 11 287 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г. 11 299 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 г. 11 239 33\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2002 йисан Вири Урусатдин агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматриз килигна, Кули райондин миллетрин сиягь Дагъустандин миллетрин состав. 2002: Халкь Кьадар, кас Пай вири агьалидикай, % яхулар 10 669 99,15 % даргияр 55 0,51 % аварар 14 0,13 % урусар 14 0,13 % муькуьбур 8 0,07 % вири санлай 10760 100,00 % == Администрациядин паюнар == Райондик 12 муниципалитетдин образование (хуьруьнсоветар) акатзава Закон Республики Дагестан от 13.01.2005 № 6 «О статусе и границах муниципальных образований Республики Дагестан». Кули райондин хуьруьнсоветар ва абурук акатзавай хуьрер, (къалин шрифтдив администрациярин юкьвар къалурнава); # «Вачи» хуьруьнсовет — Вачи # «Вихли» хуьруьнсовет — Вихли, Сукиях # «Кани» хуьруьнсовет — Кани # «Кая» хуьруьнсовет — Кая, Хойми # «Кули» хуьруьнсовет — Кули # «Сумбатль» хуьруьнсовет — Сумбатль # «Хойхи» хуьруьнсовет — Хойхи # «Хосрех» хуьруьнсовет — Хосрех # «Цовкра-1» хуьруьнсовет — Цовкра-1 # «Цовкра-2» хуьруьнсовет — Цовкра-2 # «Цущар» хуьруьнсовет — Цущар # «Цыйша» хуьруьнсовет — Цыйша ==ТӀвар-ван авай ксар== * Израилов, Танхо Селимович (1917 - 1981) — совет бедередин кьуьл ийидайди, балетмейстер, СССР-дин халкьдин артист. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Дагъустан Республикадин президентдин сайтуна Кули райондикай малуматар Категория:Дагъустандин районар

Кули район

Чапла канна (лат. Taurotragus derbianus ) — антилопаяр хзандиз талукь тир гьайван. Категория:Антилопайар

Чапла канна

Сафаралийрин Гьажимет Кериман хва (1950 йисан 26 июндиз, Магьачкъалада) — советрин ва Урусатдин физик, гьукуматдин крархъан, УФ-дин Гьукуматдин думадин депутат я cа шумуд эверуниз. Физикадин ва математикадин илимрин духтур, профессор (1991), Дагъустандин гььукуматдин университетда (ДГьУ) экспериментар кьиле тухудай физикадин кафедрадин заведиш я, РАН-дин член-корреспондент я. == Биография == 1950 йисан 26 июндиз Магьачкъалада къуллугъдал алай касдин хзанда дидедиз хьана. Лезги я. == Илимдин крар == 1972 йисуз Дагъустандин гьукуматдин университетдин физикадин факультет тафавалувилелди куьтягьна. Ахпа ам экспериментар кьиле тухудай физикадин кафедрадик гъвечӀуь къуллугъэгьли яз кӀвалахдик эгечӀна ва Ленинграддин электротехникадин институтдин аспиратурадиз юкъуз кӀелиз гатӀумна. 1975 йисуз ЛЭТИ-дин аспирантура куьтягьна ва вахт жедалди кандидатвилин диссертация хвена. 1989 йисуз диссертация физикадин ва математикадин илимдин доктор тӀвар паталди хвена. 1990 йисалай гатӀумна ДГьУ- дин экспериментар кьиле тухузвай физикадин кафедрадин кьиле акъвазна. «Широкозонные твердые растворы на основе карбида кремния» лугьудай илимдин рекьяй регьбер язва. Ада 5 илимдин духтур ва 26 илимдин кандидатар гьазурнава. 1991 йисуз Сафаралиеваз профессордин тӀвар гана, 1994 йисуз — «Соросовский профессор». 1994 йисалай эгечӀна 1999 йисалди ДГУда илимдин патай проректор яз къвалахна. 2007 йисуз Санкт-Петербургдин гьукуматдин инженерно-экономикадин университет куьтягьна. 2008 йисуз РАН-дин «Нанотехнология и информационные технологии» патай член-корреспондент яз хкяна. == Политикадин дережа == 1999 йисан декабрдиз Сафаралиев сифте сеферда депутат яз Гьукуматдин Думадиз хкяна. Илимдин комитетдин кьиле авай касдин куьмекчи хьана. 2000 йисан февралдиз ОПОД «Единство» исполкомдин членриз кьабулна. 2002 йисан декабрдиз «Единая Россия» партиядин списокдай Гьукуматдин думадиз депутат яз хкянава. Гьанлай кьлулухъ ГьД-дин депутат яз кӀвалахзава. Миллетрин патай комитетдин кьиле ава. ЯхцӀурдалай гзаф законопроектар гьазурна. == Хзан == Сафаралиевар Хив райондин Цлахъ хуьряй я . ЧӀехи буба — Сафаралиев Гьажимет Алиметан хва — советски ва халкьдин иштиракчи. Гзаф активдикай кас тир. Революцияда, ахпа дяведа иштираквал авуна. Бандитрихъ галаз дяве тухвана. Вичин вахтунда Ахцегь райондин, Агъул райондин исполкомрин кьиле акъвазнавай, гуьгъуьнлай Самурдин округдин исполкомдин кьиле акъвазна кӀвалахна. 1937 йисуз Гьажимет Сафаралиев дустагъда туна. 1939 йисан 20 сентябрдиз суд хьана, адаз 10 йис гана, чарар кхьиз ихтияр авачиз. ЧӀехи диде — Пери, тӀвар-ван авай гамарин устӀар я. Буба — Керим, вичин бубадин гьуьрметдай «Сафаралиевский» совхоз тешкилатна. Нафтахъанвиле кӀвалхан. Адан диде — духтур тир. Руш Диляра — экономикадин илимдин кандидат. Руш Сабина — юридически илимдин кандидат. Хва Керим — юридически илимдин кандидат. == Баянар == Категория:Дагъустандин гьукуматдин университет акьалтӀарнавайбур

Сафаралийрин Гьажимет Кериман хва

Кьибле тутчоне чӀал (чпиндал ? , ) — чӀал вини тутчоне халкьдин вини атабаск чӀаларин. ЧӀалал рахазвай ксар ава Канадада 200 инсан кьван. == Вини тутчоне нугъатар ва рахунар == * Aisihilik — нугъат ** Champagne and Aishihik First Nation рахун. Haines Junction, Champagne ва Aishihik (Äshèyi)-да * Tàaʼan — нугъат ** Ta’an Kwäch’än Council. Whitehorse ва Lake Laberge-да. * Klukshu — нугъат * Kluane — нугъат ** Lù’àn Män Ku Dän (Kluane First Nation) рахун. Kluane Lake (Lù’àn Män)-да Burwash Landing-да == Гафалаг == * łu балугъ * łä̀chʼi сад * łä̀ki кьвед * tayke пуд * dùkʼwän кьуд * kä̀jän вад * ä́kų̀ my house * nkų̀ your (sg) house * ukų̀ his/her house * dákų̀ our house, your (pl) house * kwäkų̀ / kukų̀ their house * Dän kwänjē dìntthʼaya ? Вун Кьибле тутчонедалди рахазвани? * Àghāy, dän kwänjē dìtthʼay Эхь, I speak Кьибле тутчоне чӀал * Nyinzhì dùye ? What is your name? * Dä̀nnchʼe ? Вун (Куьн) гьикӀ ава? * Kwä̀nä̀schis Парасагьул == Баянар == == Алукьун == * http://www.ynlc.ca/languages/st/st.html * http://www.firstvoices.ca/en/Southern-Tutchone/welcome Категория:На-дене чӀалар

Кьибле тутчоне чӀал

Вадлагьай Кьиблепатан Америкадин чемпионат Буэнос-Айресда — Аргентинадин меркез — тухвана. Ам 1919-лагьай йисан 11-лагьай йисан октябрдилай 25-лагьай декабрдал кьван кьиле фенва. Садлагьай матч: Бразилия — Аргентина, эхиримжиди: Аргентина — Уругвай. Чилидин кӀватӀурдиз и чемпионатда иштираквал ийиз кӀан хьанач. == Уртахар == * Аргентина (тешкилат авурди) * Бразилия * Парагвай (дебютант) * Уругвай == Матчар == \---- \---- \---- \---- \---- == Турнирдин таблица == Команда Къ Гъ СТ К ГЯ ГА ГТ О Аргентина 3 3 0 0 5 0 +5 6 Бразилия 3 1 0 2 4 3 +1 2 Уругвай 3 1 0 2 3 4 -1 2 Парагвай 3 1 0 2 2 7 -5 2 == Квайни- квай бомбардирар == 3 гол * Хулио Либонатти 2 гол * Машадо * Анхель Романо == Баянар == == ЭлячӀунар == * 1921

Футболдай Кьиблепатан Америкадин чемпионат 1921

«Муслах» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Рутул райондик акатзавай муниципалитет. Администрациядин юкь ва сад тир хуьр — Мишлеш хуьр я. == География == Хуьруьнсовет Дагъустан Республикадин Рутул райондин рагъакӀидай пата, райондин юкь тир Рутул хуьрелай 21 км кефердинни - рагъакӀидай пата, Самур вацӀун эрчӀи къерехдал ала. ==Агьалияр== 2013 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьруьнсоветда 584 касди уьмуьр гьалзавай. 2012 йисан малуматрив кьурвал хуьруьнсоветдин агьалияр 606 кас тир 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2012 г.. 2002 йисан малуматрив кьурвал 781 кас тир Рутул райондин 2002 йисан малуматрив кьурвал агьалияр. ФЛНК. Агьалидин вири цӀахурар, суни - мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Cельское поселение Село Муслах Категория:Рутул райондин хуьруьнсоветар

Муслах хуьруьнсовет

Галактика Карванд рехъ галлактика, гьакӀни адаз Гала́ктикани лугьуда (чӀехи гьарфунал) — Ракъинин система, вири гьакӀан вилив аквадай ччара-ччара гъетер, ва гьакӀни гъетерин гзаф чӀехи кьадар авай гигантдин гъетрен система я; и гъетер акахьна сад хьайла Карванд Рекьин жуьреда аквада. == Эдебият == * Книга «Млечный путь», ISBN 5-85099-156-5 * Thorsten Dambeck in Sky and Telescope, «Gaia’s Mission to the Milky Way», March 2008, p. 36-39. * Cristina Chiappini, The Formation and Evolution of the Milky Way, American Scientist, November/December 2001, pp. 506—515 == Баянар == == ЭлячӀунар == * Basic Milky Way plan map, including spiral arms and the Orion spur * Milky Way — IRAS (infrared) survey wikisky.org * Milky Way — H-Alpha survey wikisky.org * The Milky Way Galaxy, SEDS Messier pages * MultiWavelength Milky Way , NASA site with images and VRML models * Milky Way Explorer, detailed images in infrared with radio, microwave and hydrogen-alpha as well Категория:Карванд Рехъ

Карванд Рехъ

Джейкоб Гьарри Магвайр (, 1993 йисан 5 мартдиз дидедиз хьана, Шеффилд) — ингилис футболхъан, Манчестер Юнайтеддинни Англиядин милли кӀватӀурдин хуьдайди я. == Уьмуьр == 2019-лагьай йисан 5-лагьай августдиз «Манчестер Юнайтедди» официал рекьелди Магвайр маса къачуникай малумарнаmanutd.com — Магвайр «Юнайтеддихъ» кхьенва. Клубдини къугвадайда ругуд йисан контракт кхьена. Икьрардин мас — 80 млн фунтTheguardian.com — Дуьньядин виридалайни масан хуьдайди яз Магвайр «Манчестер Юнайтеддик» акахьана. АкӀ хьайила Магвайр виридалайни масан хуьдайди хьанаindependent.co.uk Гьарри Магвайр: «Манчестер Юнайтедди» «Лестер Ситидин» хуьдайди рекорд тир £80 миллиондихъ кхьенва. Гьарри Магвайр 5-лагьай нумрадик кваз экъечӀиз жеда\- independent.co.uk. «Лестер Ситидин» патахъай адаз 76 матч къугъвана ва 5 гол янаBBC — Гьарри Магвайр: «Манчестер Юнайтедди» «Лестер Ситиди» хуьдайди дуьньядин рекорд тир £80 млн-дихъ кхьенва. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Англиядин футболистар Категория:Англиядин футболдай кӀватӀурдин къугъвадайбур Категория:Виган Атлетик ФК-дин къугъвадайбур Категория:Гьалл Сити ФК-дин къугъвадайбур Категория:Манчестер Юнайтед ФК-дин къугъвадайбур Категория:Лестер Сити ФК-дин къугъвадайбур Категория:Шеффилд Юнайтед ФК-дин къугъвадайбур

Гьарри Магвайр

«Муги» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Акуша райондик акатзавай муниципалитет. Администрациядин юкь — Муги хуьр я. ==География== Хуьруьнсовет Дагъустан Республикадин Акуша райондин кефер пата ала. ==Агьалияр== Йисариз килигна Муги хуьруьнсоветдин агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2010 2015 Агьалияр 3 372Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан 3 177 33\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2015 йисан Урусатдин агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьруьнсоветдин агьалийрин вири санал кьадар: 3 177 кас тир. Вири даргияр, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Cельское поселение Село Куркимахи Категория:Акуша райондин хуьруьнсоветар

Муги хуьруьнсовет

Мордовия Республикадик 7 шегьер акатзава. ТӀвар Муниципал район / Шегьердин округ Агьалияр, кас Бине кутуна Шегьеррин статус Герб Саранск Саранск шегьердин округ 299 195Оценка численности постоянного населения Республики Мордовия на 1 января 2014 года и в среднем за 2013 год. Проверено 30 марта 2014. Архивировано из первоисточника 30 марта 2014. 1641 1780 Ардатов Ардатов район 8976 1671 1780 Инсар Инсар район 8431Численность населения районов Республики Мордовия на 1 января 2015 года. Проверено 29 апреля 2015. Архивировано из первоисточника 29 апреля 2015. 1648 1780 Ковылкино Ковылкино район 20 560 1892 1960 Краснослободск Краснослободск район 9713 1571 1706 Рузаевка Рузаевка район 46 213 1631 1973 Темников Темников район 6489 1536 1536 == ГьакӀни килиг == * Мордовия Республикадин административ чара авунар * Мордовия Республика == Баянар ==

Мордовия Республикадин шегьерар

Акушаяр — дарги халкьарикай сад. Абурун хайи макан Дагъустандин Акуша район ва Дахада райондин рагъэкъэчӀдай пад, хайи чӀал акуша чӀал я. Абурун вири санлай кьадар тахминан 42 000 кас я. Советрин береда умуми дарги этносдик кутунвайди я. ==Баянар== ==ЭлячӀунар== * Акуша хуьруькай Категория:Дагъустандин халкьар Категория:Дарги халкьар Категория:Нах-дагъустандин халкьар

Акушаяр

Вини Ишкарты () — Дагъустан республикадин Буйнакск районда авай хуьр. Ишкарты хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр Буйнакск райондин рагъакӀидай пата, райондин администрациядин юкь тир Буйнакск шегьердилай 14 км яргъал ала. ==Тарих== 1864 йисуз Къавкъаздин Дяведин финифра Вини Ишкарты хуьр вири Дагъустандихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Темир-Хан-Шурадин округдин Темир-Хан-Шурадин наибвилиз талукь тир. ==Агьалияр== Йисариз килигна Вини Ишкарты хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис''' 1886 2002 2010 Агьалияр''' 631 Темир- Хан-Шурадин наибвилин агьалияр 1886 йисуз 299Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. 37833\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 378 касди уьмуьр ийизвай. Вири къумукьар, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Из прошлого Ишкарты * «Буйнакск район» администрациядин официал сайт Категория:Буйнакск райондин хуьрер Категория:Къумукьрин хуьрер

Вини Ишкарты

КамАЗ 6520 КАМАЗ заводди 2003 лагьай суз тӏуькӏурнавай ппар чӏугвадай автомабиль.

КамАЗ 6520

Кипрдин туьрквер, туьрквер-киприотар (туьрк. Kıbrıs Türkleri [Кибрис туьрклери]) — Кипрда уьмуьр ийизвай туьрк эгьлидиз ганвай тӀвар. 1571 йисуз Кипр остров Усманрин Империядин гъилик акатайдалай кьулухъ Анатолиядай (Турциядай) островдиз куьч хьана ацукьнавай туьрквериз и тӀвар ганай. 1974 йисуз Турциядин Яракьлу Къуватри островдиз дяведалди финиф авунин нетижада Кипр кьве патаз пай хьанай ва кефер пата туьрквери Кеферпатан Кипрдин Турк Республика (ККТР) малумарнай. 1975 йисалай эгечӀна «кипрдин туьрквер» тӀварцӀик Турциядай Кипрдиз куьч жезвайбурни кутунай. Кипрдин туьркверинни Турциядин туьркверин арада са тафаватни авайди туш. ==Чеб авай чилер ва кьадар== Алай чӀавуз туьрк-киприотрин чӀехи пайди Турцияда уьмуьр ийизва, абурун кьадар 300 000 кас я. 285 000 кас Кеферпатан Кипрда, 200 000 кас ЧӀехи Британияда, 40 000 касни Австралияда ава. ГьакӀни, Кьиблепатан Кипрда грекрин арада 3 агъзурав агакьна туьрк-киприотар авайди малум я. ==Тарих== 1571 йисуз Усманрин Империяди остров дяведалди къачурла Кипрдин агьалияр миллетдин ва медениятдин жигьетдай гзаф дегиш хьанай. Вилик михьиз грек агьалияр авай островдиз мусурман туьрквер атанай. Абуру и островдиз чпин чӀал, адетар, меденият ва цӀийи дин гъанай. СултӀан Селим II-йдан къарардалди Анатолиядай Кипрдиз 5720 кас куьчарнай, абурун чӀехи пай гьакӀан ватанэгьлияр тир: лежберар, устӀарар, заргарар, чекмечияр ва муькуь пешекарар. Идалайни гъейри Кипрдиз Турциядай пара кьадарда дяведарар (военныяр) атанай, абурук 12 агъзур аскерар, 4 агъзур балкӀандарар ва 2 агъзур виликан дяведарар ва абурун хзанар кваз. Мусурманриз муьтӀуьгъ хьанвай христиан грекрин бязибуру, къвезмай уьмуьрда четинвилерихъ галаз чин-чинал гьалт тийидайвал, чара атӀана ислам дин кьабулнай. Амма туьрквери абуруз ислам дин кьабулиз мажбурзавачир ва чкадин христиан агьалидихъ галаз гьакъисагъвилин авсиятда авай. Идан нетижада Кипрда вичик гьам христианвилин, гьамни мусурманвилин лишанар квай цӀийи сектаяр, мезгьебар арадал атанай. Гуьгъуьнин виш йисарин къене и кьве христиан ва мусурман жемиятар Кипр островдин виринра къуьн-къуьневаз уьмуьр ийизвай, амма сад-садахъ галаз акахьзавачир ва гьарда чпин милли махсусвал ва меденият хуьзвай. Месела, и кьве миллетрин арада яргъал вахтунда никагьар кутӀунун къадагъа тир. 1881 – 1960 йисарин къене остров Британиядин гьукумдик акатай береда хейлин туьрквер Кипрдай хъфенай. 1960 йисуз Кипр азад хьайила кьулухъ, цӀийи гьукумат 70 % грекрин ва 30 % туьркверин чилерал туькӀуьрдай къарар кьабулнай, яз гьа чӀавуз туьрквери агьалидин 18 % тешкилзавай. 1974 йисуз Турция Кипрдиз дяведалди гьахьайла уьлкве кьве патаз пай хьанай: туьрквери кефер пад кьунай, грекри — кьибле пад. Островдин кьибле пата амукьай пара кьадарда туьрквер ЧӀехи Британиядиз куьч хьанай ва ана чӀехи диаспора арадал гъанай, амайбурни Кипрдин кефер патаз ва я Турциядиз куьч жезвай. == Баянар == == ЭлячӀунар == *Туьрк-киприотрин тарих * ЧӀехи Британиядавай туьрк-киприотрин тарих * Туьрк-киприотрин ассоциация Категория:Турциядин халкьар Категория:Туьрк халкьар

Кипрдин туьрквер

Фетуллагьрин Азиз Шихбинетан хва (лакӀаб Азиз Алем) — лезги шаир, таржумачи. 1938 йисуз АССР-дин Баку шегьердин Мердекан посёлокда дидедиз хьана. 1955 Усугъчай хуьруьн юкьван мектеб куьтягьнай, 1952 йисузни Мискискара 7-йисан мектеб акьалтӀарнай. Гуьгъуьнлай, В. И. Ленинан тӀварунихъ галай Дагъустандин Гьукуматдин университетдин тарихдинни-филологиядин факультетда кӀелнай. 1970 йисуз М. Горькийдин тӀварунихъ галай Москвадин Литературадин институт акьалтӀарнай. «Коммунист» газетдин редакцияда медениятдин отделдиз регьбервал авунай. 1985 йисуз «Эдебиятдин Дагъустан» журналдин лезги хилен редакторвиле, 1987 йисузни «Эдебиятдин Дагъустан» ва «Соколёнок» журналрин кьилин редакторвиле кӀвалахнай. ==ЭлячӀунар== * Азиз Алем Категория:Лезги шаирар

Фетуллагьрин Азиз Шихбинетан хва

Республика Корея, Кьиблепатан Корея (, Тэхан мингук) — гьукумат рагъэкъечӀдай патан азияда ва кьиблепатан Корея зуростровда авай. Кьилинни чӀехи шегьер — Сеул. == ТӀварцин этимология == Корей чӀалал «Республика Корея»-дин тӀвар я. Фад — фад и вири тӀварцин куьруь тегьердани лугьузвайди я — Хангук (한국). Гагь — гагь гьакӀни «Кьибле Хан» мана гузвай лугьузвайди я, и гаф «Кефер Корея» гафунин аксиниз я. «Хан» гаф, Корея зуростровда дегь чӀавуз яшамишзавай Самхан тайифайриз талукь я ва корей чӀалал «Пуд Хан» («сам» — пуд, «хан» — чӀехиди, лидер) лагьай гаф я. «Корея» гаф, и зуростровда ч.э. 918—1392 йисара авай Кёре гьукуматдин тӀварцикай туькӀуьр хьанвайди я. Вичел атайла «Кёре» гаф вичин сифте кьил, цуькведа авай чӀавуз Корей зуростровдин кефер пад, кеферни — рагъэкъчӀдай Китайдин ва гилан урусатдин Приморье (Гьуьлуьн яхадив гвай чка) ччилер кьунвай Когурё гьукуматдикай къачуна. == Тарих == === Ччара жедалди === Садлагьай инсанар Кореядиз 500000 йис идлай вилик атанвайди яз гьисабзава. Кьисадикай къведай хьиз, ч.э.в. 2333 Тангунди Кочосон династиядиз бине эцигнай. Кореядин тарихда дяверин нетижада арадал къвезвай ва терг жезвай пара къадарда гьукуматар — шегьерар авай. Амма абурукай виридалай къуват авай ва Кореядин тарихда чӀехи гел тунвай, кьве виш йисалай пара гьукум гьалнавай ва вириниз Кореядин пуд пачагьвал тӀвар алаз машгьур — Пэкче, Силла ва Когуре пачагьвалар тирКореядин тарих. Чи эрадин 676 йисуз, Кореядин майдандин саки вири ччилер, са Пархэ пачагьвалдикай гъейри Силла пачагьвалди кьунвай. И пачагьвалдик акатзавай Маньчжуриядин са пай ва Корея областрин арада хьайи къене патан дяверин себебдалди Силла кьве Кьибле ва Кефер штатриз ччара хьана.Кореядин тарих 918 йисуз генерал Ван Гонди Коре королвалдиз бине эцигна. Гуьгъуьнлай 13 виш йисуз иниз монголар гужалди гьахьзава, ва гьавиляй королвал къвез-къвез зайиф жезвай. Саки цӀипуд йис алатайла къулухъ Корё королвалди Корея ччилерин майданда вичин гьакимвал хуьнвайтӀани абуру монголриз хараж налог вугузвай.Кореядин тарих Монгол империя терг хьайила Кореда къенепатан политикадин женгер эгечӀнай, ва и женгера винивал кьунвай Ли Сон Геди 1388 йисуз Коре пачагьвалдин ччилера Чосон династия туькӀуьрна. 1592 ва 1598 йисарин арада японар Кореядиз гьахьна ва ирид йисан Имжин дяве эгечӀна. Гьа чӀавуз Япониядиз Тоетоми Хидэеси кьилел алаз Китай кьун паталай куьмек герекзавай ва Чосон династияди японрин кьушунрик акатуниз ваъ лагьанай. Гьа Имжин дяведа кореядин кьегьал адмирал Ли Сун Сина чӀехи кӀевивални кичӀе туширвал къалурна ва японриз муьтӀуьгъ хьанач. ГьакӀни и дяведа, корея патахъай вириниз тӀвар — ван гегьенш хьанвай хъалхъас хъипрен - гимияр кардик кутунвай. 17 виш йисуз Корея маньчжуйрин кӀаник акатна ва китайдин Цин империядихъ гилигна. 19 виш йисуз Кореяди кьилди вичиз хас тир политика тухузвайвиляй, Китайда адаз «Королвалдин дервиш» лакӀаб ганвай. Японни — китайдин кьведлагьай ва японни - урусатдин дяверилай къулухъ Корея Япониядин гъилик акатнай (1910—1945). Гуьгъуьнин Дуьньядин кьведлай дяведилай кулухъ японри, Кореядин кефер пад (гилан Кефер Корея) кьунвай СССРдин ва Кореядин кьибле пад (гилан Кьибле Корея) кьунвай АСШдин кьуватриз рей ганвай.Кефер КореяКореядин дявеКьибле Кореядин тарих === Ччара хьайидилай къулухъ === 1948 йисуз, Корей зуростров СССРДинни АСШдин арада пай хьунин себебдалди, кьве ччара гьукумат арадал атана: Кьибле Корея ва Кефер Корея. Кефер пата гьакимвал, японрин аксиниз партизанвилин женгер тухузвай Ким Ир Сенди къачуна, Кьибле патани президентдин чкадиз Ли Сын Ман тайин авунай.Кореядин дяве 1950 йисан 25 июньдиз Кефер Корея Кьибле Кореядин ччилериз гужалди гьахьзава, имани кореядин дяведин эгечӀуниз сифте кьил кутуна. Къайи дяведилай къулухъ и дяве АСШ ва адан куьмекдик квай уьлквейрин СССР ва КХРдин аксиниз тухунвай дяве хьиз фад — фад гьисабзава. Кефер садвалдик гуьгъуьнин патар акатзавай: Кефер Корея ва адан яракьвилин къуватар; китайдин къушунар (официал документра КХР дяведа иштирак авуначир хьиз физва, амма дяведа иштаракнай къушунар «китай халкьдин гуьгьуьл квайвилин къушунар» тир; СССРни официалвилелди иштиракначир, амма дяведин финансвал вичин гъиле кьунвай ва Корей зуростровдиз пара кьван къушунар, дявевилин кӀвалахрин устӀарар, меслят къалурдай ксар ва ГьДФдин частяр ракъурнавай. Кьибле садвалдин патай Кьибле Корея, АСШ, ЧӀехи Британия ва ООНдин дяведин къуватрик акатзавай маса уьлквеяр иштираквал авунай. 1953 йисуз кутӀуннавай перемириедин икърардин нетижада Корей зуростров демилитари зонадай — тӀуз кьве патаз ччара хьанвай. Ислягьвилин икърар гилалди кутӀунвач ва официалвилелди кьве уьлквени гилани дяведин гьалда ава. Къиметралди, и гьуьжетдин нетижада 2.5 миллион кас кьенвай. 1960 йисуз студентрин гьерекатдин нетижада, Ли Сын Ман президентвиляй акъуднай. И себебдалди, «гуькуматдин элкъуруьн» яни политикадин туькӀуьрунда чӀехи масакӀаяр геле аваз фена ва са йисан гуьгъуьнлай кьилин чка генерал Пак Чжон Хиди къачунва. Пакди гьакимвал тухузвай чӀавуз, халкьдин паталай регьимвал квачир диктатор хьтин ва маса чӀехи критикаяр галукьна, амма ам къуллугъда авай чӀавуз, экспорт гегьенш хьанвайвиляй уьлкведин экономика пара вилик фенвай. Пак, 1979 йисан кьиникьдал кьван президентдин къуллугъдик квай. Пак кьейила къулухъ гуьгъуьнин йисар, политикада стабилвилин къалабулухар авай йисар тир. 1980 йисуз, гьа чӀаван премьер — министр Чхве Гю Хади уьлкведин гьукумдиз чӀехи масакӀаяр тваз кӀан хьайивиляй, генерал Чон Ду Хванади адан аксиниз гьукуматдин элкъуьрун кьилиз акъудна ва вич президентвилин къуллугъдиз атана. Гьа и, Чон Ду Хван гьукумдиз атай факт халкьдин арадиз зурба къалабулухар туна, адан аксиниз пара акцияяр ва къарагъунар жез эгечӀнай, халкьди гьахъ тир президентвилин хкягъунар тӀалабзавай. Чон ва адан пад хуьзвайбуру Кьибле Кореяда 1987 йисал кьван кьиливал тухузвай, ахпа оппозициядин кӀеретӀри ва кӀвалах ийизвай ксарин гьерекатри адан аксиниз акцияяр кьиле тухунвай. Эхирни, Чонди ва Гьахъвилин Демократик Партиядин чӀехиди Ро Дэ-вуди, 29 йиюльдиз президентдин хкягъунар тухуз малумарнай. И хкягъунра Но Му Хён гъалиб хьана. 1997 йисан 18 декабрьдиз президентвилин къуллугъдиз Ким Дэ Чжун атана. Ада ришветдин аксиниз женг тухуз ва экономикадиз цийикӀаяр тваз эгечӀнай. КХДРдиз талукь тир политика къатидаказ хъуьтуьларна. Ахпа 2000 — дин йюньдиз Пхеньянда Ким Дэ Чжун КХДРдин регьбер Ким Чен Ир галаз гьалтнава, ва и гьалтунин нетижада баришугъ хьунин ва санал экономикадин крар тухунин икьрардиз къул чӀугнай. Гьа и йисуз, Демократиядин кӀвалахра, КХДР галаз араяр лас авунин кӀвалахра, РагъэкъэчӀдай Азияда ва Кьибле Кореяда инсанрин гьахъар хуьнин крара чӀехи агалкьунриз агакьнавай Ким Дэ Чжун Нобельдин премия къачунвай. Кьибле Кореяни Япония 2002 йисан дуьнья чемпионатдин иесияр тир. Гуьгъуьнлай, Лианкур островрин паталай хьанвай гьуьжетунин себедай Кьибле Кореядинни Япониядин араяр чӀур хьана. == География == Кьибле Корея, Корей зуростровдин кьибле пата чка кьунва. Суван зуростров, рагъакӀидай патай Хъпи гьуьлуьн, рагъэкъечӀдай патай Япон гьуьлуь, кьибле патай Корей проливдинни РагъэкъечӀдай - Китай гьуьлуьн ятари кьунва. Адан ччилерин майдан — 100 132 км ² я. Ччилер кьуд асул патариз пайиз жеда: суван чкайрин рагъэкъечӀдай пад, рагъакӀидай пата кьулувилин ччилер, кьиблединни — рагъэкъечӀдай пата сувар ва дугунар, кьиблединни — рагъакӀидай патани Нактонган вацӀун гьавиз. Ччилеин чӀехи пай суван чкаяр я лежбервалдиз виже къведачир ччилер я. === Административ паюнар === Корея — унитар республика. 1 артух статусдин шегьер (тхыкпёльси: Сеул), 6 дуьз гъилик кутундин шегьерар (кванъёкси: Пусан, Тэгу, Инчхон, Кванджу, Тэджон, Ульсан), 8 провинцияр (то: Чхунчхон-Пукто ва Чхунчхон-Намдо, Канвондо, Кёнгидо, Кёнсан- Пукто ва Кёнсан-Намдо, Чолла-Пукто ва Чолла-Намдо) ва 1 артух автономдин провинция (тхыкпёль чачхидо: Чеджудо) акатзава. Кьиблепатан Кореядин административ паюнар # Сеул (тхыкпёльси, Кореядин кьилин шегьер) # Пусан (кванъёкси) # Тэгу (кванъёкси) # Инчхон (кванъёкси) # Кванджу (кванъёкси) # Тэджон (кванъёкси) # Ульсан (кванъёкси) # Кёнгидо (то) # Канвондо (то) # Чхунчхон-Пукто (то) # Чхунчхон-Намдо (то) # Чолла-Пукто (то) # Чолла-Намдо (то) # Кёнсан-Пукто (то) # Кёнсан-Намдо (то) # Чеджудо (тхыкпёль чачхидо) == Ксар == === Миллетар === === Дин === * Атеизм — 46,5 % * Буддизм — 22,8 % * Протестантизм — 18,3 % * Католицизм — 10,9 % * Маса дин — 0,7 % * Вон-буддизм — 0,3 % * Иегьовадин Шагьидар — 0,3 % * Конфуций дин — 0,2 % * Чхондогё — 0,1 % * Ислам — 0,1 % == Экономика == 13-лагьай дуьньядин Къенепатан вири бегьер кореядин экономика я (2011 йис). Кьиблепатан Корея дуьньядин виридалайни пара (45 %) гимияр туькӀуьрзавай гьукумат я. Кореяди акъудзавай машинар дуьньядин виринриз чир я. Азиядинни вири дуьньядин виридалай къуват авай экономикайрик квайди я. ГьакӀ ятӀани Кьиблепатан Кореядихъ вичин ажуз патарни ава. Гьукуматдихъ еке буржар ава. Дуьньядин капиталар инихъ-анихъ ужунрилай пара аслу я ам. Гьукуматдин пай еке тирвиляй экономикадин зиянар жезва. Кьиблепатан Кореядин гьукумат яшамиш жезвай кьван (60 йис) адан экономикадин гьал пара дегиш хьана. 1940 йисарин къене Кьиблепатан Кореядин экономикадин чӀехи пай хуьруьн кӀвалахарни кьесил индустрия тиртӀа гила агъур индустриядини сервиса пай кьазва. 30 йисан къене гьукумат регьбера Пак Чон Хиди сифте вадйисат кьабул авурдилай кьулухъ, гьукуматдин экономика лап фад вилик физ эгечӀна, экономикадин вичин гьални пара дегиш хьана. Ихьтин чӀехи агалкьунар 1960—1990 йисариз экономикадин патахъай хьайивиляй Кьиблепатан Кореядиз, Гонконг, Сингапурни Тайвань галаз «азиядин тиграр» лагьана. 1980-лагьай йисарин эхирда Кьиблепатан Кореядин экономикадин вилик фидай гьал яваш жез эгечӀна 6,5 %/йис хьана. Ахпа кӀвалахдихъай къвезвай къазанмишзавай пуларин кьадарни хкаж хьайивили гьадахъ галаз инфляцияни хкаж жез эгечӀна. Амай чӀехи экономика авай гьукуматар хьти Кьиблепатан Кореядин экономикадинни чӀехи пай (2/3)сервисди кьазва. == Гьукуматдин туькӀуьрун == === Президент === Кьиблепатан Кореяда гьукуматдин кьил президент я. Къенин президент Ли Мён Бак я, ам 2007 йисуз хкягънавай. Президент Кьиблепатан Кореяда халкьди хкягъзавайди я, вад йисал. КӀвалах 1948 йисуз туькӀуьрнавайди я. === Парламент === Кьиблепатан Кореядин Парламент — са кӀеретӀдин Халкьдин кӀватӀал (299 чка) я. 245 депутат хкягъзавайди я артухвилин системадай. Депутатдин къуватдин чӀав 4 йис я. Хкягъунар Парламентдиз 1948 йисалай тухузвайди я. === Конституция === 1948 йисан 17 июльдиз Кьиблепатан Кореядин сифте Конституция кьабулнавай. Гьа чӀавалай Конституция кӀуьдра цӀийи кьиляй кьабул хъувунвай, эхиримжи сефер 1987 йисан 29 октябрьдиз. И кар, гьукумат демократиядик тухудай чӀехи кам хьана . == Меденият == == Шикилар == Файл:Geunjeongmun.jpg|Кёнбоккун къала Файл:Korean peninsula at night.jpg|Кьиблепатан Корея йифиз цавай Файл:Seoul- National.Assembly-01.jpg|Кьиблепатан Кореядин Халкьдин Ассамблея — Сеул. Файл:Liancourt walleye view.jpg|Лианкур рагарар Файл:Korea-Seoul- Cheonggyecheon-2008-01.jpg|Чхонгечхон. Сеул. == Эдебият == * (обл.) == Баянар == == ЭлячӀунар == * www.korea.net * Permanent Mission of the Republic of Korea to the UN * Президентдин сайт * «Сеульский вестник» газет *

Республика Корея

Гьажикьабул район () — Азербайжанда авай район я. Майдан — 1 641 км². Агьалияр — 77 027 кас. Агьалидин чуькьуьнвал — 46,94 кас/км². Административ юкь — Гьажикьабул я. == Тарих == Жуьреб-жуьре чӀавара ЧӀехи пекдин рекьел алай Гьажикьабулдин район агъадихъ галай уьлквейрин ибаратдик акатзавай тир: Арабрин Халифат, Сельджукар, Сасанидар, Хулагидар, Ширваншахар, Сефевидар. Гьукумат ханвилериз чара хьайи вахтунда ам Шамахадин ханвилик кутуна. Гилан Азербайжандин Республикадин чилер Урусатдин империядихъ гилигайдалай кьулухъ ам 1830 йисуз туькӀуьрнавай Шемахадин уезддик (Прикаспийская провинция) кутуна. Прикаспийская провинция терг авурдалай кьулухъ 1841 район Шамахадин губерниядик кутуна. 1859-лагьай йисуз Шамахада чукӀурдай залзала хьайидайлай кьулухъ меркез Бакудиз акъудна. 1860—1930 йисаррин арада Гьажикьабул Бакудин губерниядик акатзавай Шамахадин уезддин пай тир. 1930 йисан 8-лагьай августдиз Шамахадин уезд терг авуна, идан нетижада Гарасу лугьудай цӀийиди арадал гъана. 1938 йисан 29-лагьай ноябрдиз Гьажикьабулдиз шегьердин статус гана. 1939 йисан 4-лагьай январдиз Къази-Мегьамедан район туькӀуьрна. Адаз тӀвар-ван авай лезги революционер Агъасийрин Къази Мегьамедан гьуьрметдай тӀвар гана. 1959 йисан 24 декабрдиз ам терг авуна ва Али-Байрамли лугьудай шегьердиз вугана. 1990-лагьай йисуз виликан Къази-Мегьамедан райондин территориядал Гьажикьабул район арадал гъанва. == География == Районди Азербайжандин рагъакӀидай пата чка кьунва. Район с Агъсу, Куьрдамир, Шемаха, Гобустан, Апшерон, Салиян, Сабирабад районрихъ ва Ширван шегьердихъ галаз сергьятдал ала. Гьажикьабулда кьурайни чими климат ава. Гатуз температура 40 °C-див агакьзава. Кьуьд юкьван гьалдинди я. Юкьван гьалдин температура: январдиз 2 °C ва 26 °C июлдиз жезва. Юкьван гьалдин йисан къваларин кьадар 250—370 мм я. == Агьалияр == Йисариз килигна Гьажикьабул райондин агьалийрин дегиш хьунин динамика. Агьалияр 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2020 Гьажикьабул район 57,9 58,5 59,1 59,7 60,2 60,7 61,7 63,0 63,9 64,8 65,7 66,5 67,3 68,3 69,1 70,1 71,2 72,5 73,6 74,7 77,0 Шегьердин агьалияр 26,4 26,8 27,1 27,3 27,6 31,7 32,2 32,6 33,0 33,4 33,8 34,1 34,5 34,8 35,2 35,5 36,0 36,5 37,0 37,4 Хуьруьн агьалияр 31,5 31,7 32,0 32,4 32,6 29,0 29,5 30,4 30,9 31,4 31,9 32,4 32,8 33,5 33,9 34,6 35,2 36,0 36,6 37,3 == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Азербайжандин районар

Гьажикьабул район

КцӀарин муниципалитет () — Азербайжан республикадин КцӀар райондик акатзавай муниципалитет. Администрациядин юкь — КцӀар шегьер я. Хуьруьнсоветдик акатзавай хуьрер: КцӀар, Къаяхуьр. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Bələdiyyələrin əraziləri və torpaqları haqqında Категория:КцӀар райондин хуьруьнсоветар

КцӀарин муниципалитет

Гьажиев Сейфудин Абдурагьманан хва — лезги шаир. Зари Гьажиев Сейфудин 1900 йисуз Куьре магьалдин Векьелар хуьре дидедиз хьана. Ада Алкьвадрал Гьасан- эфендидин медресада, Дербентдин туьрк мектебда, Буйнакскдин муаллимрин курсара кӀелна. Гзаф йисара Векьелрин, Цмуррин ва Рухунрин мектебра муаллим ва директор яз кӀвалахна, халкь ва цӀийи несилар савадлу авуник вичин пай кутуна. С. Гьажиев Ленинан ордендиз лайихлу хьанай. XX виш йисан 20-й йисарилай эгечӀна, Сейфудин Гьажиев шиирар теснифунал машгъул хьана. Адан сифте чӀалар («Муьруьдар», «Дагълар», «Кьуьд», «Колхозчи руш» ва мсб. ) 30–40-й йисарин лезги чӀаланни литературадин учебникра ва хрестоматийра гьатнава. Араб, туьрк ва азербажан чӀалар чизвай зариди милли литературадин ирс кӀватӀ хъувуник вичин пай кутуна: Етим Эминан, ЧӀилихъ Абдулгьамидан, КӀатӀрух Гьабибуллагьан ва маса шаиррин чӀалар кӀватӀ хъувунин карда М. Гьажиеваз, А. Агъаеваз ва маса алимриз куьмек гана. 70-йисара С. Гьажиев хайи хуьруьн жемятдихъ галаз Кьулан СтӀалдал куьч хьана. Сейфудин Гьажиев 1981 йисуз рагьметдиз фена ва Кьулан СтӀалдал кучукнава. ==Эдебият== * Гьаким Къурбан «Лезги зарияр». Категория:Лезги шаирар

Гьажиев Сейфудин Абдурагьманан хва

ЧӀехи Муругъ () — Азербайжан республикадин КцӀар районда авай хуьр. «ЭчӀехуьруьнсоветдик» акатзава. == География == Хуьр КцӀар райондин кефер пата, КӀур вацӀун кьерел, райондин кьилин шегьер тир КцӀар шегьердилай 70 км яргъал ала. Кьегьалвилин тарихар авай ЧӀехи Муругъдихъ тикрар авачир тӀебиатни ава. ЧӀехи Муругъ тӀебиатдин мужидатрикай я. Ам Шагь сувун ценерив гвай кьакьан пелерин, къацу тамаринни цуькведин яйлахрин къужахда экӀя хьанва. Инаг къайи булахрин макан я. Виш йисар я Сувал, Верхер, Апул, Суна, БутӀ-БутӀ, Сенгер, Уьзден, Ларан, Некъи, Пикин, Къая булах, Къайи булах, СикӀрен булахри хуьр вириниз сейли ийиз. Муругъ 400-500 яшарин пипин тараривни девлетлу я. Инин яйлахарни набататрин, иллаки цуькверин гзафвилелди чешнелу я. ЧӀехи Муругъ хуьруьн мягьлейрин тӀварар (ойконимар): Агъа мягьле, Къучумрин мягьле, МискӀиндин хур, Латун хур. == Тарих == Лезгистандин райондин дегь хуьрерин арада «Муругъ» компонентдикай арадиз атанвай кьве хуьр ава: ЧӀехи Муругъ ва Зинданмуругъ. Тарихдин чешмейрай малум жезвайвал, абур кьведни юкьван виш йисара кутунвай хуьрер я. «Муругъ» ойконим сифте яз Х виш йисаз талукь «Абу Муслиман тарих» ктабда дуьшуьш жезва. Ана кхьенва: > Абу Муслиман хва Санжабахъ Сейфедин, Юсуф, Насираддин, Жамал, Абдуллагь, > Гьемзе, Али Бархут тӀварар алай ирид хва авай. Абурукай Юсуф кьуд хцин буба > тир. Адан рухвайрикай Агъажан тӀвар алайди Штул, амайбур Къуруш хуьре, > абурун сихилрикай Шабан Хушнах, Халибан Хин, Рамазан Дигагь, Юсуф Учук, > Халид ЭчӀехуьр, Жамал Муругъ, Умар ва Мегьамед Ахцегь, Абдуллагь Халтун, > Режеб Тпиг, Халиф Штул, Рамадан Уьнуьгъ хуьрера бине кутуна амукьна. А.Р. > Шихсаидов. Очерки истории, источниковедения, археографии средневекового > Дагестана. Махачкала, 2008. С274 1710—1712 йисарин хронографда къалурнавайвал, Ширваншагь II Ибрагьима (Шейх Шагьди) Кьурагьни Куьре кьаз кӀанз лезги чилерал вегьейла ЧӀехи Муругъ ва Зиндан Муругъ хуьрерин агьалийри куьревийриз куьмек ганай. Кьегьал сердер Михалан кьушунда и хуьрерин агьалийрикай тир 200-далай гзаф ксари женг чӀугвазвай. 1823 йисуз А. Максимовича чӀугур ва Москвада чапдай акъудай Къафкъаздин чилерин картада хуьруьн тӀвар «Мурух» хьиз гьатнава. Вичихъ яргъал тарихрихъ ялзавай гзаф топонимар авай, кьуьзуь агьалийрин меце къедалди дегь гафар амай, халкьдин фольклор вилин нини хьиз хуьзвай и хуьре тарихар рахада вав. ЧӀехи Муругърин дегь сурари, ина дуьшуьш жезвай дегь хуьрерин харапӀайри, гьакӀни яргъалди уьмуьр гьалай ксарин ихтилатри са береда ЧӀехи Муругърин патав мад са хуьр — ГъвечӀи Муругъ хьайидакай шагьидвалзава. Ономастикадин илимдал бинеламиш хьайитӀа, "ЧӀехи" тӀвар алай хуьр аватӀа, "ГъвечӀи" тӀвар алай хуьрни хьунухь мумкин я. Лезгийирин гзаф дегь хуьрерин тӀварар хьиз, «Муругъни» чи дегь гафарикай сад хьунухь мумкин я. Кьакьандал алай, вичихъ гзаф мекьи кьуьд авай и хуьруьн тӀвар "мур" гафунин бинедаллаз арадиз атун акьулди кьатӀудай кар я. Азербайжанви алим Гьуьсейн Миртекъевидин фикирдалди и гаф дегь хурритрин чӀала авай, "хва", "кас" хьтин манаяр гузвай "мар" ва я "мур" гафуникайни арадиз атун мумкин я. Ада и тӀвар гьакӀни дегь гьалдей чӀала авай "Аллагь-инсан" мана гузвай "ур" гафунихъ галазни алакъалу хьун мумкин я лугьузва. Маса фикирарни ава. Алимри и гафунин этимологиядикай хъсандиз веревирдер авуна атӀай гаф лугьун чара авачиз я. == Агьалияр== Хуьруьн агьалидин вири лезгияр, суни-мусурманар я. ЧӀехи Муругъ хуьре агъадихъ галай сихилрин веледри уьмуьр ийизва: СикӀер, Думбар, ПешекӀар, Баргуьлар, Шемехар, Игъригьар, Айдунбегар КцӀарин хуьрера авай сихилрин тӀварар. == Баянар == == ЭлячӀунар == «Самур газет»: ЧӀехи Муругъ (7(254) 2012) Категория:КцӀар райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер Категория:Азербайжанда авай лезги хуьрер

ЧӀехи Муругъ

ЦӀийи Гъуьгъвезар () — Дагъустан республикадин Мегьарамдхуьруьн райондин чилерал алай Ахцегь райондин хуьр (анклав). «Хуьруьгрин» хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр Мегьарамдхуьруьн райондин юкьван пата, райондин администрациядин юкь тир Мегьарамдхуьрелай 9 км яргъал ала. ==Тарих== Хуьруьн бине, Ахцегь райондин Вини Гъуьгъвезрин эгьлийри 1970-й йисара арандиз куьч хьана кутунвайди я. Гъуьгъвезвийрин чӀехи пай Дагъустандин Магьачкъала, Дербент ва маса шегьерриз куьч хьанвай. ГьакӀни, абур Азербайжандин Хъачмаз райондин хуьрерин гзафбуруна ва Баку шегьерда уьмуьр ийизва. Вини Гъуьгъвезар гила харапӀайриз элкъвена. ==Агьалияр== Йисариз килигна Гъуьгъвез хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 1886 2002 2010 Агьалияр 533 Население Ахтыпаринского наибства Самурского округа по сёлам в 1886 году 825 Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. 481 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижариз килигна хуьре 481 касди уьмуьр ийизвай. Агьалидин вири лезгияр, суни-мусурманар я. 1886 йисуз суван Вини Гъуьгъвезра 533 касди уьмуьр гьалзавай Население Ахтыпаринского наибства Самурского округа по сёлам в 1886 году. Тарихдал гьалтайла Гъуьгъвезвияр агъадихъ галай сихилриз пай жезва: * Псияр (чпин тӀвар Ялаватар) — хуьруьн бине эцигнай, Вини Гъуьгъвезрин юкьван мягьледа уьмуьр ийизвай садлагьай сихил. КьетӀен кьуватдив, фагьум авачир викӀегьвилив ва гзаф туьнт къилихрив тафаватлу тир. * Татлар — татрин дувулар авай сихил. ==Инфраструктура== Хуьре умуми чирвилер гузвай мектеб ава. ==Экономика== Хуьруьнэгьлияр хуьруьн майишатдин крарал алахънавайди я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Ахцегь райондин сайт Категория:Лезги хуьрер Категория:Ахцегь райондин хуьрер

ЦӀийи Гъуьгъвез

Сауди Арабистан (, аль-Мамляка аль-Арабия ас-Саудия) — рагъакӀидай патан авай азиядин гьукумат. == Провинцияр == # Эль-Баха # Эль-Худуд эш-Шамалийя # Эль- Джауф # Эль-Мадина # Эль-Касим # Эр-Рияд # Эш-Шаркийя # Асир # Хаиль # Джизан # Мекка # Наджран # Табук == Баянар == == ЭлячӀунар == * The Permanent Mission of the Kingdom of Saudi Arabia to the United Nations *

Сауди Арабистан

Кузун () — Азербайжан республикадин КцӀар районда авай сувун хуьр. «Кузун» хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я. == География == Хуьр КцӀар райондин рагъакӀидай пата, Шагь сувун ценерив, райондин кьилин шегьер тир КцӀар шегьердилай 32 км яргъал ала. Хуьряй КичӀен сувал хкаж жезвай альпинистрин рехъ эгечӀзава КичӀен суван кӀукӀвал физвай рекьер. == Тарих == Хуьруьн эгьлияр са кьадар арандиз куьч хьана, Хъачмаз райондихъ галаз сергьятдин мукьвал Кузун хъишлах хуьр арадал гъанай. == Агьалияр== Хуьруьн агьалидин вири лезгияр, суни-мусурманар я. Кузунра агъадихъ галай сихилрин веледри уьмуьр ийизва: Немецар, Талакар, Гьезерар, Къадияр КцӀарин хуьрера авай сихилрин тӀварар. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:КцӀар райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер Категория:Азербайжанда авай лезги хуьрер

Кузун

Далдам — гатадай музыкадин алатрин хзан я. Саки вири халкьарин арада чкӀанва, пара макьамрин кӀеретӀрик (ансамблдик) кваз кӀвалахарзавайди я адольф гитлер И хзандикай хас тир лишан къалурзавай тирди мембранадин далдам я. Ам тайин кӀалуб авай, хамуналди тахьайтӀа пластикдин мембраналди акьалжнавай пичӀи жендек-резонатордикай тахьайтӀа рамадикай ибарат я. Адан акьажуналди масабрув гекъигайла тир ванцин кьакьанвал къайдада тазвайди я. Далдамдин жендек кӀарасрикай, металлдикай (гьулдан тахьайтӀа латун), акрилдин пластикдикайни чепедикай расзавайди я. Хъуьтуьл кӀвенкӀв алай кӀарасдин кӀутадалди, тӀвалуналди, гъилералди мембрана гатунин ва гуьцӀ авунин рекьелди ван акъудзавайди я. Са шумуд алат санал кӀвалахарун патал далдамар гатадай эцигуниз кӀватӀзавайди я. Маса туькӀуьр хьунухьар авай далдамриз — гьулдан далдам, ферцин далдам — мембранаяр авач, абур идиофонриз талукь я. == ЭлячӀунар == * ЧӀехи далдам Категория:Лезги меденият Категория:Музыкадин алатар

Далдам

Усолье район () — Урусат Федерациядин Пермдин крайда авай район я. Майдан — 4 544 км². Агьалияр — кас. Административ юкь — Усолье. == География == Районди Пермдин крайдин юкьванпата чка кьунва. == Агьалияр == == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Пермдин крайдин районар

Усолье район (Пермдин край)

Рушуха — Дагъустан республикадин Ботлих районда авай хуьр. Муни хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр Ботлих райондин кьулан пата, райондин администрациядин юкь тир Ботлих хуьрелай 7 км яргъал ала. ==Тарих== ==Агьалияр== Йисариз килигна Рушуха хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2002 2010 Агьалияр 60 Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. 5733\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 57 касди уьмуьр ийизвай. Вири аварар, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Ботлих район» администрациядин официал сайт Категория:Ботлих райондин хуьрер Категория:Авар хуьрер

Рушуха

Демирар () — Дагъустан республикадин Докъузпара районда авай, Гандурар, Кьилер, Керимханар, Кьвалар, ЧӀулавар, Эсетар хуьрерихъ галаз «Кьилерин» хуьруьнсоветдик акатзавай хуьр. ==География== Хуьр Дагъустан Республикадин Докъузпара райондин кефер пата, райондин юкь тир Усугъчай хуьрелай 2,8 км кьибле пата, Усугъчай вацӀун чапла кьерел чка кьунвайди я. ==ТӀварцӀикай== Хуьруьн «Демирар» гаф азербайжан чӀалал «Ракьар» лагьай чӀал я. == Тарих== == Агьалияр == 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 121 касди уьмуьр гьалзавай Докъузпара район. ФЛНК. Агьалидин вири лезгияр, суни - мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Лезги хуьрер Категория:Докъузпара райондин хуьрер

Демирар

Тигьирхуьр () — Дагъустан республикадин Мегьарамдхуьруьн районда авай, «Мегьарамдхуьруьнсоветдик» акатзавай хуьр. == География == Хуьр Мегьарамдхуьруьн райондин юкьван пата, райондин юкь тир Мегьарамдхуьрелай 3 км яргъал ала. ==Тарих== XIX виш йисан 1866 йисуз ЦӀуру Тигьирхуьр (Вини Тигьирхуьр) вири Куьре ханвалдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Гуьней наибвалдиз талукь тир. ЦӀуру Къуйсун ва Мегьарамдхуьруьхъ галаз Мегьарамдхуьруьнжемятдик акатзавай. Тигьирхуьруьн бине, кӀунтӀал алай ЦӀуру Тигьирхуьряй агъаниз куьч хьанвайбуру кутунай. Вини хуьр, винел пад кьулу кӀунтӀал, чӀехи тамун агъа кьиле алай. Хуьруьн кьибле пата алгъай там ала. Вини хуьр гилан хуьрелай тахминан 550 метр кефер пата ала. Гила ЦӀуру Тигьирхуьруьн чкадал анжах кӀвалерин харапӀаяр ва кьулухъ чӀехи сур амукьнава. Хуьруьн тӀвар, адан бине кутур Тагьир тӀвар алай касдихъ галаз алакъалу я (Тагьиран хуьр). Гзаф дегь ва гъвечӀи хуьр тир, ина вирини вири 60-70 кӀвалер авай. Хуьруьн кьулухъ пара гегьенш сур ала, а сурал араб чӀалал эпиграфиядин шикилар ва кхьинар алай сурун кьилин къванер ама. Са тӀимил вилик вахтунда хуьре, цларал араб чӀалал кхьинар алай цӀуру мискӀин амукьнай, амма гуьгъуьнлай амни чкӀана. Тигьирхуьруьнвийрин рикӀел цӀуру хуьре кьилдин чӀурарин, мулкарин ва багърин тӀварар къедалди амукьнава, ибур: «Загьиран чӀур», «Загьиран никӀер», «Къафланан багъ», «Къафланан ник» тӀварар тир. Хуьруьн гьар са кӀвалин кӀане къуьл хуьдай фур авай. Совет береда хуьре сифте кьилин мектебдин дарамат эцигнай. 1958 йисалай гатӀумна хуьруьн эгьлияр хуьруьн агъана авай дигизвай чилериз куьч жез эгечӀнай. ЦӀийи чкадал садлагьай кӀвал Фергьатрин Барзухана эцигнай. Гьугъуьнлай иниз амай эгьлиярни куьч хьана ацукьнай. Гьа икӀ гилан Тигьирхуьр арадал атанвай. ЦӀийи хуьре, хуьруьн эгьлийринни колхоздин куьмекдалди мектебдин дарамат эцигнай. И мектеб гилалди ама. А чӀавуз колхоздин председатель Саруханов Сарухан тир. Мектебдин кьилерни директорар Абдурагьманрин Абдуллагь (1958-1960 йисара), Къадимрин Гьейдар ( 1960-1974 йисара), Абдулмежидрин Абдулмежид (1974-2007 йисара). 2007 йисалай къедалди мектебдин директорвилин везифадал Амирханрин Гьадижат ала. ==Агьалияр== 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 321 касди уьмуьр гьалзавай Мегьарамдхуьруьн район. ФЛНК. Агьалидин вири лезгияр, суни - мусурманар я. 1886 йисан Урусат Империядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, Вини Тигьирхуьр хуьруьн агьалидин кьадар, вири лезгияр яз 465 кас тир. Гуьней наибвалдин хуьрерни агьалияр (1886 й.) == Баянар == == ЭлячӀунар == * Тигьирхуьруьн тарихдикай Категория:Мегьарамдхуьруьн райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер

Тигьирхуьр

Гьажимурадов Мурад Къурбанмегьамедан хва, лакӀаб Марлен Каиди — урус чӀалал теснифзавай лезги шаир, кхьираг. 1944 йисуз Мегьарамдхуьре дидедиз хьана. Ада хуьруьн юкьван мектеб ва Саратовдин политехнический институт куьтягьна. Гзаф йисара Урусатдин шегьерра инженер яз кӀвалахна. Бахтсуз дуьшуьшдик акатна, сагъламвал квахьна. М. Каиди цӀудралди гьикаяйрин ва повестрин, абурукай ибарат кӀватӀалрин ("Лацу къатир", "Шагьиран гел" ва мсб.) автор я. Кхьирагди вичин эсеррар урус чӀалал теснифзава, абур лезги чилихъ галаз алакъада ава. ==Эдебият== * Гьаким Къурбан «Лезги зарияр». Категория:Лезги шаирар Категория:Лезги кхьирагар

Гьажимурадов Мурад Къурбанмегьамедан хва

Малайзия (малай Malaysia [məlejsiə]) — Кьибле-рагъэкъечӀдай Азияда авай гьукумат я, Кьибле-Китай гьуьлуь кьвенал пайнавай. == География == Малайзия Кьибле-рагъэкъечӀдай патан Азияда авай гьукумат я. Адан чил кьве патал пайнавайди я, сад садакай Кьибле-Китай гьуьлуь яргъазнавай. РагъакӀидай пата авайди Малакка зуростровдал алай, рагъэкъечӀдай пата авайди Суматра островдин кефер пад я. 329 847 км² майдан аваз Малайзия чилин чӀехивиляй дуьньядин 65-лагьай гьукумат я. РагъакӀидай патан чили кефер пата Таиланддихъ галаз сергьят тухузава, кьибле пата Сингапурдихъ галаз. РагъэкъечӀдай пата гьукуматди кефер пата Брунейдихъ галаз, кьибел пата Индонезиядихъ галаз сергьят тухузава. Гьукуматдин кьве пад сад садакай Малаккадин проливди — дуьньядин виридалайни пара важибвал авай гьуьлуьн рекьерикай сада — атӀанва. Зуростровдин пайди гьукуматдин 37 % кьазва. Гьукуматдин островдин пайди вири чилин 60,3 % кьазва. Гьа пата гьукуматдин виридалайни кьакьан чкани ала — Кинабалу сув (4095 м). Суван цӀиргъер гьакӀни Индонезидихъ галай сергьятдайтӀуз физава. Гьукуматдин кьве патарин арада пара Малайзидин островар ава, абурукай виридалайни чӀехиди Банги яМалайзиядин география . Малайзияда пара вацӀар ава, ятӀани гьукумат вич пара гьяркьуь туширвили а вацӀарик чӀехибур квач. ВацӀара ятарни пара ава йисан кьиляй кьилиз. Марфарин чӀавуз абурун дережа сад лагьана хкаж жезвайди я. Гьукуматдин виридалайни яргъи вацӀ Паханг я, 435 км яргъивал авай. Виридалайни чӀехи кьел квачир вир Бера я, Паханг штатдин кьибле-рагъакӀидай пата авай. Гьукуматдин кьведлагьай вир Чини (Тасик-Чини) я, Паханг штатдин юкьва авай, адан майдан 5026 га я. == Агьалияр == 2010 йисан кхьиниз килигайла Малайзияда 28 334 135 кас яшамиш жезава (дуьньяда 44-лагьай чка). Къалинвал 86 кас/м². Гьукуматдин вири агьалийрикай 79,6 % зуростровдин пата яшамиш жезава, кьилди 20,4 % яшамиш жезва островдин пата. Шегьерра 70 % кас яшамиш жезва. Гьар йисуз инсанар 2,4 % хкаж жезва; вири халкьдин 34 % 15 йисалай жегьилбур я. Халкьдин тӀвар малайзивияр ятӀани ана гьар жуьре миллетар ава. Виридалайни чӀехи пай, 62 %, Австронези халкьар я, абуруз ина Бумипутра лугьуда. Гьукуматдин чӀехи чӀал малай я. 1960 йисарин эхирдалди инглис чӀал чӀехиди тир, исятда ам гьукуматдин кьведлагьай чӀал я. Гьукуматдин рагъэкъечӀдай пата авай чӀалар малай чӀалдиз мукьвуг гвайбур я. Абурукай виридалайни чӀехиди Ибан чӀал я, рахадай 600 агъзур кас авай. Диндин рекьяй инсанрихъ Малайзияда азадвал аватӀани, Ислам ана гьукуматдин дин я. Агьалийрин 61,3 % мусурманар я, буддистар 19,8 %, хашпересар 9,2 %, индуистарни 6,3 %Малайзиядикай малумат. ЧӀехивиляй гьукуматдин кьведлагьай халкь китайвияр я 22,6 %. Виридалайни «китайви» шегьерар Ипохни Куала-Лумпур я, виридалайни «китайви» штат — Пенанг. Пудлагьай халкь индивияр я (9,1 %), гьабурукайни чӀехи пай тамилар. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Малайзия Geo-1 сайтдал Категория:Азиядин гьукуматар

Малайзия

Баскал () — Азербайжан республикадин Исмаиллы районда авай хуьр. «Баскал» хуьруьнсоветдик акатзава. Виликди Исмаиллы райондин кьилин хуьр тир. ==География== Исмаиллы райондин рагъэкъечӀдай пата ала. ==Тарих== Баскал хуьр Алпан уьлкведик квайди малум я. Хуьре XVI виш йисаз талукь гьамам ва мискӀин ава. ==Агьалияр== 1897 йисан малуматриз килигна, Баку губерниядин, Шемаха уезддин Баскал хуьруьн агьалидин кьадар 2 017 кас тир. Хуьруьн агьалидин чӀехи пай азербайжанриз элкъвенвай азербайжанар я. Диндал гьалтайла шии мезгьебдин мусурманар я. == ЭлячӀунар == * Azerbaijan international: «Basgal and Lahij Villages High Up in the Caucasus Mountains» * Посёлок Баскал * WITH LOVE FROM BASQAL — A KELEGAYI FAIRYTALE * Traditional art and symbolism of Kelaghayi, making and wearing women’s silk headscarves * Bəxtinə gün doğan Basqal Категория:Исмаиллы райондин хуьрер Категория:Азербайжанрин хуьрер

Баскал

Шукты () — Дагъустан республикадин Акуша районда авай хуьр. Шукты хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я. == География == Хуьр Акуша райондин рагъакӀидай пата, райондин администрациядин юкь тир Акуша хуьрелай 10 км яргъал ала. ==Тарих== Кьуьзуь эгьлийин гафариз килигна, хуьруьн бине чара-чара миллетрин векилри кутунай. Гуьгъуьнлай, абур чкадин миллетдихъ галаз акахьна даргийриз элкъвенай. Хуьре эгъуьнар тухудайла чиликай христиан девиридиз талукь тир затӀар хкатнай. Им хуьрьун эгьлийри ислам кьабулдалди христианар тирди субутарзавай факт я. XIX виш йисуз Шукты хуьр вири Дарги округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Дарги округдин Акуша наибвалдиз талукь тир. ==Агьалияр== Йисариз килигна Шукты хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 1886 2010 2013 Агьалияр 567 1886 йисуз Акуша наибвилин агьалияр 613 Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан 620 33\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г.] 2013 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 620 касди уьмуьр ийизвай. Вири даргияр, суни-мусурманар я. ==ТӀвар-ван авай ксар== * Рамазан Алиевич Каниев — дагъустандин зари, прозаик, драматург. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Акуша район» администрациядин официальный сайт Категория:Акуша райондин хуьрер Категория:Дарги хуьрер

Шукты

1724 йис (са агъзурни иридвишни къанникьудлагьай йис) — чи эрадин 1724-лагьай йис. XVIII виш йисан 24-лагьай йис я. == Вакъиаяр == == ЭлячӀунар == Категория:XVIII виш йис Категория:1724 йис

1724 йис

Эседуллагь "Учитель Сплинтер" Эмирагъайрин (Кьвевар, Дагъустан, ССРГ; урус Эседулла Эмирагаев) - асулдай лезги тир урусатдин самбохъан, кьведра Урусатдин чемпион, Дуьньядин чемпионатда призар къачурди (2008), халкьарин арада авай акъажунрин пара сефердин гъалиб я. Халкьдин арада авай дережадин устӀар я.Эседулла Эмирагаев - боевое самбо, ММА - призер чемпионата Мира == Тренервиле кӀвалах == Эседуллагьдини Шамиль Завурова 2011-лагьай йисуз Кьвевара «Чемпион» тӀвар алай спортклубдин диб эцигнава. Алай чӀавуз гьана 20-25 дуьньядин кӀвенкӀве аваз фидай дивизионра экъечӀзавай пешекарвилин спортмен вердишарзава. ГьакӀни залда 80 кьван спортсмен кӀватӀалриз кӀватӀна вердишарзава. Эседуллагь - Абдулманап Нурмугьаммадован (Эмирагъайрин вич спортсмен тирла адан тренер тирГЛАВА КЛАНА) залрани клубра чӀехи тренер яДербентский клуб единоборств «Чемпион». ГьакӀни Эседуллагь пара тӀвар-ван авай дагъустандин ягъунархъанрин тренер я, гьа гьисабдик, мисал патал, UFC, Bellator, ProFC ва маса тешкилатра экъечӀзавай Гьабиб Нурмугьаммадов, Рустам Гьабилов, Мугьаммадрасул Гьасбулаев ва мсб акатзава. АСШ-дани Кьвевара яшамишзава. == Эдебият == == ЭлячӀунар == == Баянар == Категория:Урусатдин самбохъанар Категория:Урусатдин халкьдин арада авай дережадин устӀарар Категория:Лезги спортсменар Категория:Лезги самбохъанар

Эседуллагь Эмирагъайрин

Архиме́д (; — ) — зурба дегь-грекрин математик, физик, механикни инженер. == ЭлячӀунар == * Грекрин текстрин сочиниенияр * Архимед. БИОГРАФИЯ univer.omsk.su. Категория:Алимар

Архимед

Агьмедов Мукаил Агьмедан хва — лезги шаир. 1954 йисан 31 августдиз Ахцегь райондин Йигул хуьре дидедиз хьана. Ахцегьрин юкьван мектеб ва Азербайжандин университетдин химиядин факультет куьтягьна, ада хайи хуьруьн мектебда кӀвалахна. Хзан галаз арандиз куьч хьайила, вичин пеше Буткъазмайрин мектебда давамарзава. М. Агьмедова жегьил чӀавалай шиирар кхьизва. Адан хайи халкьдиз, сувариз ва муьгьуьббатдиз бахшнавай чӀалар ("Вяде авай", "Уьмуьрдин юкьва", "Хайи хуьр", "Ина, хайи маканда" ва мсб.) дерин гьиссерив ва философиядин веревирдерив ацӀанва. Абуру жегьил несилдиз хайи чкаяр кӀанарзава. 2000 йисуз чапдай шаирдин сад лагьай ктаб "Камбар булах" акъатна. ==Эдебият== * Гьаким Къурбан «Лезги зарияр». Категория:Лезги шаирар

Агьмедов Мукаил Агьмедан хва

1843 йис (са агъзурни муьжуьдвишни яхцӀурнипудлагьай йис) — чи эрадин 1843-лагьай йис. XIX виш йисан 43-лагьай йис я. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XIX виш йис Категория:1843 йис

1843 йис

Мануэл II (, 1889—1932) — Португалиядин эхиримжи пачагь. == ЭлячӀунар == * Пачагь эмиграцияда Категория:Португалиядин тарих

II-й Мануэл

«Ярагъ Къазмайрин» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Мегьарамдхуьруьн райондик акатзавай муниципалитет. Администрациядин юкь ва тек сад тир хуьр — Ярагъ Къазмаяр хуьр я. ==География== Хуьруьнсовет Дагъустан Республикадин Мегьарамдхуьруьн райондин кьибле пата, Азербайжандин КцӀар райондихъ галаз сергьятдин мукьвал, Самур вацӀун чапла кьерел, райондин юкь тир Мегьарамдхуьрелай 7 км яргъал ала. ==Агьалияр== 2013 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьруьнсоветда 2 980 касди уьмуьр гьалзавай Таблица 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г.. 2012 йисан малуматрив кьурвал, хуьруьнсоветдин агьалияр 2 989 кас тир Таблица 35. Оценка численности постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2012 г.. 2002 йисан малуматриз килигна, хуьруьнсоветдин агьалияр 2 846 кас тир Мегьарамдхуьруьн район. ФЛНК. Агьалидин вири лезгияр, суни - мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Cельское поселение Село Яраг- Казмаляр Категория:Мегьарамдхуьруьн райондин хуьруьнсоветар

Ярагъ Къазмайрин хуьруьнсовет

Нагъиуба — Азербайжандин Хъачмаз районда авай хуьр. И хуьр Дедели муниципалитетдик акатзава. == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт * Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

Нагъиуба

Й, й - Й, й Категория:Лезги алфавит

Й

Закатала район () — Азербайжанда авай район я. Майдан — 1 348 км². Агьалияр — 129 800 кас. Агьалидин чуькьуьнвал — 96,29 кас/км². Административ юкь — Закатала я. Закатала район Шеки-Загаталадин экономикадин райондин ибаратдик акатзава. == Тарих == «Закатала» гафунин этимологиядин са шумуд версия ава. Са версиядиз килигна, «Закатала» — «Сакатала» (Сак кьулувилин тӀварцӀелай атайди) гафунин форма язва. Жезмай Закатала округдин территория Къавкъаздин Албаниядин пай тир, ам чкӀайдайвал кьулухъ Гуржистандин ибаратдик акатна. 1859-лагьай йисуз Урусатдин Империядин Закатала округ лугьудай кьетӀен административ- территориал тек туькӀуьрна. Советрин вахтара Закатала район туькӀуьрна, амма гуьгъуьнлай адан ибаратдикай Белакъан район (рагъакӀидай пата) ва Къах район (рагъэкъечӀдай пата) хкудна. == География == Районди Азербайжандин кефердинни рагъакӀидай пата чка кьунва. Район рагъакӀидай патахъ Белакъан райондихъ, рагъэкъечӀдай патахъ Къах райондихъ, кефердин патахъ Дагъустандихъ (Урусат), кьибледин патахъ Гуржистандихъ галаз сергьятдал ала. Закатала район ЧӀехи Къавкъаздин суваррин кьибледин гьунедал, Ганых-Айричайской дугунал экӀя хьанва. Закатала райондин рельеф суван ва арандин арайри туькӀуьрзава. Райондин территориядай тӀуз Алазани, Талачай, Катехчай, Мухахчай, Бакмазчай, Цилбанчай ва маса вацӀар авахьзава. 1989-лагьай йисан гьалдиз килигна, Закатала районда 1 шегьер ва 66 хуьр ава. == Агьалияр == Йисариз килигна Закатала райондин агьалийрин дегиш хьунин динамика Численность наличного населения городов, посёлков городского типа, районов и районных центров СССР по данным переписи на 15 января 1970 года по республикам, краям и областям (кроме РСФСР)Численность наличного населения союзных и автономных республик, автономных областей и округов, краёв, областей, районов, городских поселений, сёл-райцентров и сельских поселений с населением свыше 5000 человек (кроме РСФСР) Численность населения союзных республик СССР и их территориальных единиц по полуDivision of AzerbaijanАзербайжандин агьалияр сиягьдиз къачун. 2009, Баку.. Йис 1959 1970 1979 1989 1999 2009 2020 Агьалияр 47 776 69 270 79 504 92 614 107 240 118 228 129 800 2009-лагьай йисан малуматриз килигна, Закатала районда 11 203 цӀахур яшамишзава. ЦӀахур чӀалал кӀелунар 12 мектебда тухузва. Районда цӀах нугъват ава. Чкадин цӀахуррин кхьинрин бинеда латин график ала. ГьакӀни Закатала районда 25 578 авар ва 50 лезги яшамишзава. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Азербайжандин районар

Закатала район

Къайтагъдин уцмивал (дарг. Хайдакъ) — V—XVII виш йисара Дагъустанда даргийриз хьайи пара нуфуслу феодал гьукуматрикай сад тир. Гилан Дахада, Къайтагъ, Къаякент, Къарабудагъкент, Сергокъала ва са кьадар Дербент районрин чилерал алай. Уцмивилиз регьбервал авур касдин титул «уцми» тир. Бязи тарихдарри и тӀвар араб чӀалан «исми» (яни тӀвар) гафуникай арадал атанвайди, муькуьбуруни дарги чӀалан «уци» (яни стха) гафунихъ галаз алакъалу тирди лугьузва. И ирсинин титул бубадивай хциз физвай ва гзаф вахтара кандидат варисрин арада къаларин себеб жезвай. Къайтагъдин суварилай Каспи гьуьлуьв кьван экӀя хьанвай уьлкведа гьукум ийизвай уцмийри и чилерайтӀуз физвай савдадин Карванд Рекьизни килигзавай. Уцмивилин кьилин шегьер — душмандин гъил агакь тийидай сувал алай дегь Къала-Къурейш шегьер тир. Уцмияр Къизил Ордадин терефдарар тирвиляй XIV виш йисан кьведлагьай паюна Къайтагъдиз Тамерланан кьушунар атана уьлкве харапӀайриз элкъуьрна хъфенай ва кӀвачел анжах XV виш йисуз ахкьалтнай. XVI виш йисуз уцмидин резиденция аранда авай Маджалис хуьруьз тухванай, идан себебдалди уьлкведин сувун пата уцмийрин таъсир тӀимил хьанай. 1813 йисуз Дагъустан Урусатдин империядик акатайдалай кьулухъ Къайтагъдин уцмивал терг авунай, адан чилер цӀийиз арадал гъайи Къайтагъ-Табасарандин округдик кутунай. ==ЭлячӀунар== * Магомедов Р. М. История Дагестана: Учебное пособие; 8 кл. — Махачкала: Изд-во НИИ педагогики, 2002 г. * И.П. Петрушевский. Очерки по истории феодальных отношений в Азербайджане и Армении в XVI — начале XIX вв // Восточный Научно-Исследовательский Институт. — Ленинград: ЛГУ им. Жданова, 1949 г. * Кайтагское уцмийство в Энциклопедии Дагестана * Н. В. Сычев «Книга династий» — Москва: «АСТ» — «Восток-Запад», 2008. ISBN 978-5-17-032495-8 * Броневский С. Новейшие географические и исторические известия о Кавказе. М., 1832. Ч. II. С. 317. Категория:Дагъустандин тарихдин гьукуматар Категория:Даргияр

Къайтагъдин уцмивал

Керимов Сулейман Абусаидан хва (, , Кьвевар) — урусатдин бизнесмен, миллиардер, «Нафта Москва»-дин инвестициядин холдингдин кьил, Дагъустанлай Федерациядин Советдин член. 2000—2003-й йисан — III-й кӀватӀун урусатдин Гьукуматдин Думадин депутат. «Анжи» футболдин клубдин иеси. Лезги я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Миллиардер и депутат. Биография Сулеймана Керимова Категория:Дербент район Категория:Урусатдин миллиардерар Категория:Советрин экономистар Категория:Урусатдин экономистар Категория:III-й кӀватӀун урусатдин Гьукуматдин Думадин депутатар Категория:IV-й кӀватӀун урусатдин Гьукуматдин Думадин депутатар Категория:Урусатдин Федерациядин Советдин членар (2000—иниз) Категория:Анжи

Керимов Сулейман Абусаидан хва

Улуру-Австралиядин центрда ава. Ванал пад яру кьумадив кӏев гьанва.Улурудин кьакьан вал 348метр, йергъи вал 3,6км, гьеркъуьвал-3км.

Улуру

Галисий чӀал (galego) — роман чӀаларин группадин ибер-роман чӀаларин хзандик квай чӀал. Испаниядин Галисия вилаятда и чӀалак официал статус гала. И чӀалал рахазвабурун кьадар тахминан 3,2 миллион кас я. XX виш йисуз галисий чӀалал 4 миллион кьван кас рахазвайди малум я.2 млн 700 агъзур Галисияда, 1 млн цӀийи эквуьнин шарвалагра, ва 250 агъзур кьван Испанияда (Галисия квачиз) == Алай чӀавун гьал == Галисий чӀалал рахазвайбур (2001) Вири Гьамиша Арабир Садрани Вири 2 587 407 1 470 836 (56,84 %) 783 780 (30,29 %) 332 791 (12,86 %) 5 лай 9 кьван 101 840 38 329 (37,63 %) 48 651 (47,77 %) 14 860 (14,50 %) 10 лай 14 кьван 122 747 50 891 (41,46 %) 60 430 (49,23 %) 11 426 (9,30 %) 15 лай 19 кьван 156 950 69 760 (44,44 %) 66 343 (42,27 %) 20 847 (13,28 %) 20 лай 24 кьван 207 341 95 008 (45,82 %) 77 044 (37,15 %) 35 289 (17,01 %) 25 лай 29 кьван 213 402 96 059 (45,01 %) 79 586 (37,29 %) 37 757 (17,69 %) 30 лай 34 кьван 201 392 94 785 (47,06 %) 72 506 (36,00 %) 34 101 (16,93 %) 35 лай 39 кьван 193 342 96 992 (50,16 %) 65 641 (33,95 %) 30 709 (15,88 %) 40 лай 44 кьван 191 180 104 074 (54,43 %) 60 615 (31,70 %) 26 491 (13,85 %) 45 лай 49 кьван 174 056 100 166 (57,54 %) 51 965 (29,85 %) 21 925 (12,59 %) 50 лай 54 кьван 168 473 102 227 (60,67 %) 46 607 (27,66 %) 19 639 (11,65 %) 55 лай 59 кьван 163 029 106 103 (65,08 %) 39 920 (24,48 %) 17 006 (10,43 %) 60 лай 64 кьван 135 040 94 459 (69,94 %) 27 844 (20,61 %) 12 737 (9,43 %) 65 лай анихъди 558 615 421 983 (75,54 %) 86 628 (15,50 %) 50 004 (8,95 %) Галисий чӀал чизвайбур Вахт Гъавурда кьазва Рахазва КӀелзава Кхьизва 1991 йис 96,96 % 91,39 % 49,30 % 34,85 % 2001 йис 99,16 % 91,04 % 68,65 % 57,64 % == Кьиспес == === Галисий чӀал арадал атун === Категория:Роман чӀалар

Галисий чӀал

Гапшима — Дагъустан республикадин Акуша районда авай хуьр. Гапшима хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я. == География == Хуьр Акуша райондин юкьван пата, райондин администрациядин юкь тир Акуша хуьрелай 7 км яргъал ала. ==Тарих== XIX виш йисуз Гапшима хуьр вири Дарги округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Дарги округдин Акуша наибвалдиз талукь тир. ==Агьалияр== Йисариз килигна Гапшима хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 1886 2010 2012 2015 Агьалияр 741 1886 йисуз Акуша наибвилин агьалияр 1 709 Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан 1 694 35\. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 г. 1 659 33\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2015 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 1 659 касди уьмуьр ийизвай Оценка численности постоянного населения Республики Дагестан на 1 января 2015 года . Вири даргияр, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Акуша район» администрациядин официальный сайт Категория:Акуша райондин хуьрер Категория:Дарги хуьрер

Гапшима

Шихсаидов Хизри Исаевич (1947 йисан 1 августдиз дидедиз хьана; Дагъустандин АССР, Буйнакск район, Буглен хуьр) — советрин ва урусатдин гьукуматдин кардар. Дагъустандин Милли КӀватӀалдин председательвилин къуллугъдал ала. Миллетдай — къумукь я. == Уьмуьрдин рехъ == Хизри Шихсаидов 1947-лагьай йисан 1-лагьай августдиз Буйнакск шегьерда дидедиз хьана. Къумукь я. Адан хзан Буглен хуьряй я. Бязи малуматралди, Шихсаидов Буглен хуьре дидедиз хьана. 1970-лагьай йисуз Дагъустандин хуьруьн майишатдин институт (гила Дагъустандин гьукуматдин аграрный университет), 1982-лагьай йисуз Ростовдин лап вини дережадин партиядин мектеб акьалтӀарна. Вичин хайи хуьре гьар йисуз Шихсаидова азаддиз юкьварар кьунай акъажунар тешкилатзава. 1971-лагьай йисалай гуьгъуьниз — Дагсадвинтрестда агроном яз, «Дагвино» садхьуник квай «Марковский» совхозда кьилин астроном яз, ахпа республикадин хуьруьн майишатдин карханайра ва партиядин органра гьа жуьредин къуллугърал кӀвалахна («Агропромхимия» МРПО-дин кьил, Госкомпромприродадин кьилин эвез, Буйнакскдин халкьдин депутатрин райсоветдин кьилин эвез, ДР-дин Лап вини дережадин советдин кьилин эвез тир). 1985-1990-лагьай йисарин къене — ДАССР-дин Лап вини дережадин советдин депутат тир, XI эверун. 1990-1995-лагьай йисарин къене ДР-дин — Лап вини дережадин советдин халкьдин депутат. 1992-лагьай йисан ноябрдилай 1995-лагьай йисал кьван — «Дагвино» республикадин контрактдин корпорациядин президент я. 1995-лагьай йисуз ам ДР-дин Халкьдин алтӀушунин депутат яз хкяна. Гьа йисуз ам ДР-дин Гьисабунин палатадин кьилин чкадал тайинарна. 1997-лагьай йисан августдиз ам ДР-дин Гьакиматдин кьилин чкадал тайинарна. Гьа са вахтунда ам ДР-дин Гьукуматдин советдин кьилин садлагьай эвез тир. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Депутаты ГД Категория:М.М. Джамбулатован тӀварунихъ галай Дагъустан гьукуматдин аграрный университет акьалтӀарнавайбур

Шихсаидов Хизри Исаевич

Александр Ильич Рыбников (1919 йисан 9 март, Урусат, Ставрополдин губерния, Темнолесская станица — 1989 йисан 30 сентябрь, ССРГ, РСФСР, Ставропольдин край, Есентуки) — Советрин Союздин Кьегьал, Ватандин чӀехи дяведа иштиракнавайди. Александр Рыбников, вичи ва адан батальонди Кёнигсберг (гилан Калининград) шегьерда фейи куьчейрин женгера къалурай гьунар паталай машгьур хьанвайди я. == Биография == Кенигсберг шегьердин са куьчеда кьакьан дараматдал кцӀарви кьегьал Александр Рыбникован тӀвар алай кьул алкӀурнава. КцӀарин 2-номердин юкьван мектеб куьтягьай Александр Рыбников Дагъустандин Гьукуматдин Педагогикадин Институтдик экечӀнай. Ада Дербентда муаллимвал авунай. Ватандин ЧӀехи дяве къарагъайла ада Бакудин Командиррин Мектебда кӀелзавай. Абурун кӀваляй дяведиз пуд кас рекье гьатнай: Ильяни адан кьве хва — Александр ва Владимир. Ильяни Владимир дяведа телеф хьанай. Александрал кьудра хирер хьанай. 1945 йисан апрелдиз Кенигсберг фашистрикай азад ийидайла адан батальон тафаватлу хьанай. Кёнигсберг азад ийидайла Алексадр Рыбникован батальонди абуру 200-далай гзаф фашистар тергнай, 1000-далай виниз солдатарни офицерар есирда кьунай, душмандин гзаф техника ва яракьар гъилик авунай. Вичел залан хирер хьанатӀани, ада женг давамарнай. И кьегьалвилерай Александр Рыбников Советрин Союздин Кьегьал тӀварцӀиз лайихвилер аваз хьанай. А. Рыбникова дяведилай гуьгъуьниз Фрунзедин тӀварунихъ галай Москвадин Дяведин Академия акьалтӀарнай ва и рекьяй вичин чирвилер жегьилрив агакьарнай. Уьмуьрдин эхиримжи йисара ам вичин хизандихъ галаз Есентукида уьмуьр гьалзавай. 1989 йисан 30 сентябрьда рагьметдиз фенвай. == РикӀел хуьн патал == Калининградда Чайковскийдин куьчеда (1945 йисуз куьчедин тӀвар Германналлея тир) Советрин Союздин Кьегьал, капитан А. И. Рыбникован кьегьалвилин гьуьрметдай обелиск эцигнавайди я. == Литература == * Герои Советского Союза. Краткий биографический словарь. Т.2. М., 1988. * Дриго С. В. За подвигом — подвиг. Калининградское кн. изд., 1984. == Баянар == == ЭлячӀунар == * КУСАРЫ.com / Никто не забыт / Александр Рыбников * Александр Рыбников «Герои Страны» сайтуна Категория:Советрин Союздин Кьегьалар Категория:Ленинан Ордендин кавалерар

Александр Ильич Рыбников

Уругвай — унитар республика я. Са эхтияр авай 19 департаментар (departamentos) ва 89 муниципияр (municipios) акатзава. == Уругвайдин департаментар == Департамент Ччил, км² Агьалияр, кас. Адм. юкь № Артигас 11928 78019 Артигас 1 Дурасно 11643 58859 Дурасно 2 Канелонес 4536 485028 Канелонес 3 Колония 6106 119266 Колония-дель-Сакраменто 4 Лавальеха 10016 60925 Минас 5 Мальдонадо 4793 140192 Мальдонадо 6 Монтевидео 530 1326064 Монтевидео 7 Пайсанду 13922 113244 Пайсанду 8 Ривера 9370 104921 Ривера 9 Рио-Негро 9282 53989 Фрай-Бентос 10 Роча 10551 69937 Роча 11 Сальто 14163 123120 Сальто 12 Сан-Хосе 4992 103104 Сан-Хосе-де-Майо 13 Серро-Ларго 13648 86564 Мело 14 Сорияно 9008 84563 Мерсе́дес 15 Такуарембо 15438 90489 Такуарембо 16 Трейнта-и-Трес 9676 49318 Трейнта-и-Трес 17 Флорес 5144 25104 Тринидад 18 Флорида 10417 68181 Флорида 19 == ЭлячӀунар == * Статистика * Уругвайдин «Электоралдин энциклопедия» (1900—2010) Категория:Уругвайдин география

Уругвайдин административ паюн

Бежтаяр — тарихдин къене Дагъустандин рагъакӀидай пата авай Цунта райондин хуьрера уьмуьр ийизвай Къавкъаздин бинедин суван халкь. Нах-дагъустандин халкьарин группадин авар-анди-цез халкьарин хзандик квай цез халкьарин группадик акатзава. Агьалияр сиягьриз къачурла официал документра бежтаяр аварар хьиз къейд ийизва. Бежта чӀалал рахазва, абуруз гьакӀни авар чӀални чида. Диндал гьалтайла вири суни-мусурманар я. ==Эдебият== * Лугуев С. А., Магомедов Д. М. Бежтинцы (капучинцы, хьванал). Ист.-этнограф. исслед. XIX — нач. XX вв. Махачкала, 1994; * Лугуев С. А., Магомедов Д. М. Бежтинцы // Народы России. Категория:Дагъустандин халкьар Категория:Нах-дагъустандин халкьар Категория:Цез халкьар

Бежтаяр

* Хуьрел — Азербайжандин КцӀар районда хуьр. * Хуьрел — Дагъустандин Мегьарамдхуьруьн районда хуьр.

Хуьрел

Авраа́м Ли́нкольн () (12 февраль 1809 йисан, Ходженвилл, штат Кентукки, — , Вашингтон) — америкадин гьукуматдин ва политикадин къуллугъхъан, АСШ-рин 16-лагьай президент (1861—1865) тир. Ам гьукуматдин кьиле акъвазнавай Республикадин партиядин садлагьай векил тир. Америкадин лукӀариз азадвал гайи кас, америкадин халкьдин кьегьал. Тарихда виридалайни чирвалар авай 100 ксарикай сад я. Вич ферма тухудай са кесибдин хзанда чӀехи хьанвайди я. ГъвечӀи чӀавунилай спортдик акатнай. Хзандин кесибвиляй мектебдиз ам кьилди са йисуз фейиди я, ятӀани адаз кӀелиз-кхьиз чир хьана, ктабар кӀан хьана. Агакьай гада хьайила вичи вичиз кьил акъудиз хьана. Вичи вичиз микитисвал ийизавай. Экзаменар гайила адвокатвилин кӀвалах тухудай ихтияр кьабулна. Иллинойс штатда индейцар къарагъ авурла кьушунрик акатна, ам капитан хьиз кьабулна. ЯтӀани женгерик квачир ам. Иллинойсдин Къанунрин КӀватӀалдин депутат тир, СШАдин Конгрессдин Векилрин КӀвалик квай. Гьа къуллугъдал ада Америкадинни-Мексикадин дяведиз аксидаказ акъвазна. 1858 йисуз СШАдин сенаторвилиз жез кӀанзавай, хкягъунар хьайила ада гъалибвал кьунач. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Америкадин Садхьанвай Штатрин политикар

Авраам Линкольн

Вилер къерекъар лацу сев (, ) — вагьши гьайван некхвазайбур хзан северин. == Бедендикай == И гьайван юкьван экевал авайди я: бедендин яргъивал 150—180 см, тум — 7—10 см, экевал къуьнерай 75—80 см; бедендин заланвал 70 (дишиди) ва 140 (эркек) кг. Къер (косматый?), цӀивиндин-чӀулав ва чӀулав-шутру. Вилерин патаркай лацуни хъипи алкуьнар ала (инай тӀарни). Ва са жуьрейрик лацу матӀар алач. КӀуф бицӀийа масса севериз килигайла. * Уьмуьрдин яргъивал 21 йис. * Северин хзандикай сад йа КӀенин Америкада йашамиш жезва. Категория:Север

Вилер къерехъар лацу сев

Гуьлмегьамедов Агьмедуллагь Гуьлмегьамедан хва (1936 йисан 8 январь — 2015 йисан 25 сентябрь) — чӀехи лезги алим, филолог кавказовед, профессор, филологиядин илимрин доктор, Урусатдин тӀебии илимрин академиядин академик, Урусатдин Федерациядинни Дагъустандин Республикадин илимдин лайихлу кардар, Дагъустандин Гьукуматдин университетдин умуми ва гекъигай чӀалар чирзавай кафедрайрин регьбер, Урусатдин Федерациядин халкьарин эдебиятдиз ва чӀалариз талукь докторвилин диссертацияр хуьдай Советдин регьбердин эвез, гьар йисуз акъатзавай «Языкознание в Дагестане» тӀвар алай лингвистикадиз талукь журналдин кьилин редактор, «Лезги чӀалан гафарин мана ахъайзавай гафарган» туькӀуьрай ва лезги меденият ва илим вилик кутунин рекье къимет авачир хьтин крар кутур кас. == Уьмуьрдин рехъ == А. Гуьлмегьамедов 1936 йисан 8 январдиз Мегьарамдхуьруьн райондин Муьгъверган хуьре дидедиз хьана. Хзандин вад лагьай велед Агьмедуллагь, хуьруьн юкьван мектеб акьалтӀарна, кӀел давамариз Бакудиз атана. 1951—1954 йисарин къене Советрин Савдагарвилин техникумда кӀелна. Техникум акьалтӀарна хайи хуьруьз хтай жегьил гадади кӀел давамарун кьетӀна — ам Дагъустандин Гьукуматдин Педагогикадин Институтдин филологиядин факультетдиз кьабул хьана. 1959—1962 йисара Советрин армиядин кьушунра къуллугъна. Аскервал акьалтӀарайдалай кьулухъ А. Гуьлмегьамедован рехъ мад Бакудиз акъатна — ам Азербайжандин Илимрин Академиядин (АИА) Низамидин тӀварцӀихъ галай ЧӀаланни литературадин институтдин аспирантурадик экечӀна. ТӀвар-ван авай профессор, туьрколог, кавказовед Селим Жафарован регьбервилик кваз лезги чӀалан къуткъашен нугъатдин кьилел кӀвалахай жегьил алимдин илимдиз рехъ гьа икӀ ахъа хьана. Бакуда хьайи йисара ада филологиядин илимрин доктор, АИА ЧӀаланни литературадин институтдин Къавкъаз чӀаларин отделдин кьил Ш. М. Саадиевахъ галаз санал Азербайжанда уьмуьрзавай лезги аялар патал 1-2-классрин лезги чӀалан учебник кхьена. А. Гуьлмегьамедов эхиримжи сефер Бакудиз 2000 йисуз атана. Агьмедуллагь муаллим вишералди монографийрин, цӀудралди учебникрин, ктабрин кирам я. == Библиография == * Орфографиядин цӀийи гафарган. 1964 йис. (Новый орфографический словарь.) * СтӀал Сулейманан поэзиядин чӀалан кьетӀенвилерикай: Устойчивые словосочетания. 1970 йис. * Лезги чӀалан фразеологиядин гафарган, 1975 йис. (Фразеологический словарь лезгинского языка.) * Лезги чӀалан фразеологиядин дибар, 1978 йис. (Основы фразеологии лезгинского языка.) * Лезги чӀалан синонимрин куьруь гафарган, 1982 йис. (Краткий словарь синонимов лезгинского языка.) * Сопоставительное языкознание в очерках и извлечениях, 1991 йис. * Мектебдин урус-лезги гафарган, 1991 йис. (Школьный русско-лезгинский словарь.) * X—XI классриз Лезги чӀал, 1993 йис. (Лезгинский язык для X—XI класс.) * Муьгъверганви Али. «И дуьнья». Шиирар, 1994 йис. (Али Мугерганский. Этот мир. Стихи.) * М. М. Гьажиев. Лингвистикадин ирсинай, 1997 йис. (М. М. Гаджиев. Из лингвистического наследия.) * Етим Эминан гьакъикъат. ЧӀалан гафарган, 1998 йис. (Действительность, Эмина. I. Словарь языка.) * Турцияда авай лезгияр: чӀал, уьмуьр, тарих, 2003 йис. (Лезгины в Турции: язык, быт, история.) * Лезги чӀала дишегьлидин образ. Гафарган туькӀуьрунин тежриба, 1999 йис. (Женщина в лезгинском языке. Опыт создания словаря концепта.) * Русско-лезгинский разговорник. 2000 * Действительность Эмина. II. Словарь фразеологизмов. Обратный словарь. Частотный словарь. 2002. * Словарь лезгинского языка, в двух томах. 2003—2005 * Русско-лезгинско-английский разговорник. 2003 * Русско- лезгинско-немецкий разговорник. 2005 == ЭлячӀунар == Категория:Лезги алимар

Гуьлмегьамедов Агьмедуллагь Гуьлмегьамедан хва

Им Омандин шегьеррин сиягь я == Шегьеррин сиягь == Омандин шегьерар № ТӀвар Агьалияр Регион Лезги тӀвар Араб тӀвар АСКъ 1993 й. АСКъ 2003 й. Къимет 2008 й.''' 1\. Сиб¹ (Эс-Сиб) لسيب 154 964 223 449 286 121 Маскат 2\. МатрахӀ¹ مطرح 173 908 153 526 214 901 Маскат 3\. Бушар¹ بوشر 107 483 150 420 190 930 Маскат 4\. Салала صلالة 131 802 156 530 190 348 Дофар 5\. Сувейкь (Эс-Сувейкь) السويق 85 025 101 122 128 165 Эль-Батына 6\. СухӀар صحار 90 814 104 312 125 508 Эль-Батына 7\. Ибри عبري 93 475 97 429 118 674 Эд-Дахира 8\. Сахм صحم 74 904 85 010 105 513 Эль-Батына 9\. Баркав بركاء 64 526 75 501 100 764 Эль- Батына 10\. Рустакь (Эр-Рустакь) الرستاق 61 984 74 224 96 335 Эль-Батына 11\. Бурайми (Эль-Бурайми) البريمي 48 287 67 963 91 569 Эд-Дахира 12\. Сур صور 53 504 66 785 85 797 Эш-Шаркия 13\. Назва نزوى 58 582 68 785 84 749 Эд-Дахилия 14\. Мудейби (Эль-Мудейби) المديبي 51 140 58 929 80 403 Эш-Шаркия 15\. МаснагӀа (Эль-МаснагӀа) المصنعة 47 560 56 659 79 124 Эль-Батына 16\. Багьла بهلا 46 119 51 278 64 997 Эд-Дахилия 17\. Бени-Бу-ГӀали بنى بو علي 39 715 51 444 63 340 Эш-Шаркия 18\. Хабура (Эль-Хабура) الخابورة 40 760 46 652 61 576 Эль-Батына 19\. Сумаил سمائل 38 403 44 561 57 997 Эд-Дахилия 20\. Шинас شناص 44 313 46 091 55 949 Эль-Батына 21\. Къурейят قريات 34 005 38 647 51 389 Маскат 22\. ГӀамират (Эль-ГӀамират)¹ العامرات 38 057 41 138 46 469 Маскат 23\. Изки إزكي 29 836 35 173 41 418 Эд-Дахилия 24\. Биляд-Бени-Бу-ХӀасан بنى بو حسن 25 973 30 841 Эш-Шаркия 25\. Лива لوى 25 776 29 918 Эль-Батына 26\. Ибра ابراء 24 473 29 060 Эш-Шаркия 27\. Маскъат¹ مسقط 40 856 24 893 25 785 Маскат 28\. Бидбид بدبد 20 683 24 080 Эд-Дахилия 29\. Эль-Камиль-Валь-Вафи الكامل والوافي 20 176 23 958 Эш-Шаркия 30\. Бадийя بدية 17 900 21 255 Эш-Шаркия 31\. Дима- Ват-Таиин دماء والطائيين 17 222 20 450 Эш-Шаркия 32\. Такъа طاقة 17 458 20 159 Дофар 33\. ХӀамра (Эль-Хамра) الحمراء 17 221 20 049 Эд-Дахилия 34\. Хасаб خصب 16 393 17 730 19 887 Мусандам 35\. Адам أدم 16 871 19 642 Эд-Дахилия 36\. Данк ضنك 16 493 19 047 Эд-Дахира 37\. Нахль نخل 16 372 19 003 Эль-Батына 38\. Янкъуль ينقل 16 255 18 772 Эд-Дахира 39\. Мирбат مرباط 14 987 17 305 Дофар 40\. Къабиль (Эль-Къабиль) القابل 13 569 16 112 Эш-Шаркия 41\. МанахӀ منح 12 568 14 632 Эд-Дахилия 42\. Вади-Эль-Маавиль وادى المعاول 11 317 13 136 Эль- Батына 43\. ГӀаваби (Эль-ГӀаваби) العوابى 10 469 12 151 Эль-Батына ¹ — Гьакъикъатда уьлкведин меркез тир Маскатдин агломерациядин пай язва. == Эдебият == * == ЭлячӀунар == * world-gazetteer.com

Омандин шегьерар

Юрковка — Дагъустан республикадин Тарумовка районда авай хуьр. Юрковка хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я. == География == Хуьр Тарумовка райондин рагъэкъечӀдай пата, Тарумовка хуьрелай 22 км яргъал ала. ==Тарих== Хуьруьн бине 1885 йисуз Урусат Империядин юкьван губернияйрай иниз катай урус лежберри кутунай. ==Агьалияр== 2002 йисуз хуьруьн агьалияр 1 465 кас тир Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица 02c. М.: Федеральная служба государственной статистики, 2004. . 2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижариз килигна хуьре 1 527 кас яшамиш жезвай . 80 - й йисарал кьван хуьре анжах урусар яшамиш жезвай, гуьгъуьнлай иниз суван халкьар куьч хьана ацукьнай. Алай чӀавуз хуьре 55 % — нугъаяр ва мсб. яшамиш жезва. ==Майишат== Хуьре гъетерин комбинат ава. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Юрковская СОШ * Официальный сайт администрации МО «Тарумовский район» Категория:Тарумовка райондин хуьрер Категория:Нугъай хуьрер

Юрковка (Дагъустан)

«Кьуьчхуьруьнсовет» () — Дагъустан Республикадин Кьурагь райондик акатзавай муниципалитет (хуьруьнсовет). Административ юкь — Кьуьчхуьр хуьр я. Хуьруьнсоветдик акатзавай хуьрер: Кьуьчхуьр, Бугъдатепе. ==География== Хуьруьнсовет Дагъустандин кьибледа, Кьурагь райондин кьибле пата чка кьунвайди я. Бугъдатепе хуьр Мегьарамдхуьруьн райондин чилерал алайди я. ==Агьалияр== 2002 йисуз хуьруьнсоветда 774 касди уьмуьр гьалзавай ФЛНКА сайтуна Кьурагь райондикай официал малуматар. Агьалидин вири лезгияр, суни - мусурманар я. == Баянар == Категория:Кьурагь райондин хуьруьнсоветар

Кьуьчхуьруьнсовет

1713 йис (са агъзурни иридвишни цӀипудлагьай йис) — чи эрадин 1713-лагьай йис. XVIII виш йисан 13-лагьай йис я. == Вакъиаяр == == ЭлячӀунар == Категория:XVIII виш йис Категория:1713 йис

1713 йис

Дария Александран руш Дугина (; , Москва — ; ЧӀехи Вяземар, Москва вилаят, Урусат) — Урусатдин журналист, политолог тир. Философ ва жемятдин крархъан Александр Дугинан руш. == Уьмьурдин рехъ == Дария Дугина 1992-лагьай йисан 15-лагьай декабрдиз Москва шегьерда дидедиз хьана. Ада Москвадин гьукуматдин университетдин философиядин факультет акьалтӀарна. == Эдебият == == ЭлячӀунар == == Баянар ==

Дугина Дария Александран руш

8 февраль — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла йисан 39-й югъ я. Йисан эхирдал кьван 326 югъ ама (яргъи йисуз 327 югъ). ==Вакъиаяр== ==Суварар== ===Умуми дуьньядин суварар=== ==Дидедиз хьана== ===Лезгистанда=== ===Дуьньяда=== ==Кьена== Категория: Февраль

8 февраль

Ина Коми Республикадин шегьерар къалурнава. == Галерея == Сиктивкар center|175px Варкута Инта Пичура Суснагурск Уква Ускар == Шегьеррин сиягь == Коми Республикадик 10 шегьер акатзава. ТӀвар Муниципал район / Шегьердин округ Агьалияр, кас Бине кутунва Шегьеррин статус Герб Сиктивкар Сиктивкар 242 718Оценка численности населения по городским округам, муниципальным районам, поселениям и городским населённым пунктам Республики Коми на 1 января 2015 года. Проверено 7 апреля 2015. Архивировано из первоисточника 7 апреля 2015. 1780 1780 Варкута Варкута 60 368 1936 1943 Вуктил Вуктил 10 729 1968 1984 Емва Княжпагуст район 13 405 1941 1985 Инта Инта 27 723 1940 1954 Микун Эмдин район 10 088 1937 1959 Пичура Пичора 40 910 1940 1949 Суснагурск Суснагурск 26 923 1939 1955 Ускар Ускар 39 431 1966 1984 Уква Уква шегьердин округ 98 894 1929 1943 == ГьакӀни килиг == * Коми Республикадин административ чара авунар == Баянар == * Коми Республика

Коми Республикадин шегьерар

Филер, Вини Филер, ЦӀуру Филер () — Дагъустан республикадин Мегьарамдхуьруьн райондин чилерал алай, тарихдин къене Докъузпарадиз талукь тир гадарнавай хуьр. ==География== Хуьр Дагъустан Республикадин Мегьарамдхуьруьн райондин рагъакӀидай пата ала. ==ТӀварцӀикай== == Тарих== XII виш йисалай гатӀумна Филер хуьр Дагъустандин чилерал аваз я. ЧӀехи бубайрилай амай сивяй-сивиз атанай кьисадиз килигна, хуьр пуд гъвечӀи ДепӀенар, КӀвахъар ва ЧӀуру хуьр хуьрерин сад-садахъ гилиг хьунин нетижада арадал атанвайди я. XIX виш йисуз Филер хуьр вири Самур округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Самур округдин Докъузпарадин наибвалдиз талукь тир. Гъебцегь хуьруьхъ галаз Филер хуьруьнжемят туькӀуьрзавай. 1966 йисуз хуьр Мегьарамдхуьруьн райондиз куьч хьана ЦӀийи Филер хуьр кутунай. == Агьалияр == Куьч жедалди хуьруьн агьалийрин вири лезгияр, суни - мусурманар тир. 1886 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматрив кьурвал, хуьруьн агьалийрин кьадар 1 102 кас тир. ДОКУЗ- ПАРИНСКОЕ НАИБСТВО (1886 г.) Алай чӀавуз хуьр ичӀизва. Филерин эгьлияр сихилриз пай жезвай, ибур: Гачалар, Иридар, Мундугъар, КӀвахъар я. ==ТӀвар-ван авай ксар== * Рамазанов Къадир Наврузан хва — лезги шаир. * СултӀанова Айнар БаласултӀанан руш — лезги шаир ва кар алакьдай муаллим. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Филялинская СОШ Категория:Лезги хуьрер Категория:Мегьарамдхуьруьн райондин тунвай хуьрер Категория:Гадарнавай лезги хуьрер

Филер

Ставрополдин край, гьакӀни Ставрополие () — Урусатдин Федерациядин субъект, Кеферпатан Къавкъаздин федерал округдик акатзава. Кьилин шегьер — Ставрополь я. == География == Ставрополдин край ЧӀехи Къавкъаздин кеферпатан хушал ва Виликпатан Къавкъаздин юкьван пата ала. Краснодардин край, Ростов вилаят, Калмыкия, Дагъустан, Чечня, Кеферпатан Осетия, Къарачай-Черкесия ва Къабарда- Балкъар Республика хьтин субъектрихъ галаз са сергьятра ава. === Ятар === Крайда авай чӀехи вацӀар: Кубань, Кума, Малка, Подкумок, Золка, Калаус, Егорлык, Большой Зеленчук, Кура, Маныч ва мсб. Вирер: Тамбукан вир (дарман- кьарадин вир я), Маныч-Гудило вир, Цаган-Хак вир, Сенгилеев цин гьамбархана, Кравцово вир ва мсб. == Тарих == 1936 йисан 15 декабрьдиз Кеферпатан- Къавкъаздин крайдин къеняй Дагъустандин АССР, Къабарда-Балкъар АССР, Кеферпатан Осетиядин АССР, Чечен-Ингуш АССР акъудайдалай кьулухъ адан сергьятар къенин Ставрополь крайдин сергьятриз мукьва хьанай ва кьилин шегьер Ворошиловскдиз тухванай. 1937 йисуз Серго Орджоникидзедин гьуьрметдай крайдин тӀвар Орджоникидзедиз дегишарнай. 1938 йисуз крайдиз Дагъустандин АССР-дин вад кеферпатан районар вуганай (Ачикулак, Къаранугъай, Къаясу, Кизляр ва Шелковской районар). И районрикай Кеферпатан-Къавкъаздин крайда Кизлярдин автономиядин округ арадал гъанай, адан кьилин шегьер Кизляр тир. 1943 йисан 12 январьдиз СССР-дин Вини Кьилин Советдин Президиумдин къарардалди крайдин кьилин шегьер тир Ворошиловскдин тӀвар Ставрополдиз дегишарнай, крайдин Орджоникидзе тӀварни Ставрополдин крайдиз дегишарнай. 1943 йисан 27 декабрьдиз терг авунвай Калмыкиядин АССР-дин Приютненский район Ставрополдин крайдиз вуганай. 1944 йисан мартдиз Чечен-Ингуш АССР терг авурдалай кьулухъ Грозныйдин вилаят арадал гъанай ва адан составдик терг авур Кизляр округдин вири районар кутунай. 1952 йисан январь вацра Ставрополь крайдиз Астрахань вилаятдин Степновский район вуганай ва адан тӀвар Степной райондиз дегишарнай. 1955 йисан мартдиз СССР-дин Вини Кьилин Советдин Президиумдин къарардалди Ставрополь крайдик Гуржистандин ССР-дин Клухор район кутунай. 1957 йисуз Ставрополь крайдин къене Калмыкиядин Автономиядин вилаят ва Къарачай- Черкесиядин АВ арадал гъанай. Калмыкиядин АВ-дин составдик Степной ва Черноземельский районар кутунай, Къарачай-Черкесиядин АВ-дикни Зеленчук, Къарачай ва Усть-Джегутай районар кутунай. 1958 йисан июль вацра Калмыкиядин АВ Калмыкиядин АССР-диз дегишарнай ва Ставрополдин крайдин къеняй акъуднай. 1991 йисан 3 июльдиз Ставрополдин крайдин составдикай Къарачай-Черкесиядин АВ акъатнай ва Къарачай-Черкесиядин ССР-диз элкъвенай. == Агьалияр == Росстатди гайи малуматриз килигна 2016 йисуз Ставрополдин крайдин агьалидин кьадар — 2 801 597 кас тир. Са квадратдин километрдиз къвезвай агьалидин кьадар (агьалидин чуькьуьнвал) — 42,35 кас/км² я (2016 йис). Агьалидин 58,25 % шегьервияр я (2016 йис). 1995 йисалай 2012 йисалди субъектдин агьалидин кьадар йисандавай тӀимил жезвай, амма 2012 йисуз садлагьай сеферда агьалияр гзаф хьунин коэффициент 0,5-дав агакьнай. === Миллетар === Ставрополдин крайдин агьалидин чӀехи пай урусри тешкилзава. ГьакӀни ина эрменийрин, даргийрин, украинрин ва грекрин чӀехи жемиятар ава. Сувун районра къарачайри ва абазинри уьмуьр ийизва. Миллет 2002 йисуз кьадар 2010 йисуз кьадарИнформационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 годаВсероссийская перепись населения 2010 года. Официальные итоги с расширенными перечнями по национальному составу населения и по регионам.: см. Урусар 2 231 759 2 232 153 Эрменияр 149 249 161 324 Даргияр 40 218 49 302 Грекар 34 078 33 573 Цыганар 19 094 30 879 Украинар 45 892 30 373 Нугъаяр 20 680 22 006 Кьажарар 15 069 17 800 Къарачаяр 15 146 15 598 Туркменар 13 937 15 048 Чеченар 13 208 11 980 Татарар 12 988 11 795 Туьрквер 7 484 10 419 Аварар 7 167 9 009 Къабардаяр 6 619 7 993 Осетинар 7 772 7 988 Лезгияр 6 558 7 900 Гуржияр 8 764 7 526 Белорусар 11 343 7 104 Табасаранар 5 477 6 951 Кореяр 7 095 6 759 Къумукьар 5 744 5 639 Немецар 8 047 5 288 Абазинар 3 300 3 646 Езидар 2 417 3 348 Яхулар 2 561 2 644 Узбекар 1 210 2 615 Черкесар 2 097 2 326 Чувудар 2 925 2 320 Ингушар 1 751 2 227 Къазахар 1 779 1 861 Курдар 1 259 1 790 Молдаванар 2 112 1 758 Агъулар 1 476 1 715 Рутулар 937 1 339 Мордва 1 946 1 250 Чувашар 1 404 1 081 Миллет къалур тавунайбур 11 26 855 == Администрациядин паюнар == Крайдик 26 районар, 19 шегьерар ва 7 курортдин посёлокар акатзава. Районар: # Александровский район # Андроповский район # Апанасенковский район # Арзгирский район # Благодарненский район # Будённовский район # Георгиевский район # Грачёвский район # Изобильненский район # Ипатовский район # Кировский район # Кочубеевский район # Красногвардейский район # Курский район # Левокумский район # Минераловодский район # Нефтекумский район # Новоалександровский район # Новоселицкий район # Петровский район # Предгорный район # Советский район # Степновский район # Труновский район # Туркменский район # Шпаковский район Шегьерар: № Шегьерар Агьалияр 1 Ставрополь 429 571 2 Пятигорск 145 448 3 Кисловодск 129 993 4 Невинномысск 117 891 5 Ессентуки 105 881 6 Михайловск 85 387 7 Мин Воды 75 620 8 Георгиевск 69 944 9 Будённовск 62 964 10 Изобильный 38 409 == Вини дережадин чирвилерин идараяр == * Кеферпатан-Къавкъаздин федерал университет * Пятигорскдин гьукуматдин университет * Невинномысскдин экономикадин, идара авунин ва ихтияррин институт * Ставрополдин гьукуматдин аграрвилин университет * Ставрополдин гьукуматдин медицинадин университет * Ставрополдин идара авунин университет * Къавкъаздин халкьарин дуствилин институт * Ставрополдин коммерциядин социал институт * Пятигорскдин медицинадинни-фармацевтикадин институт == Курортар == Къавкъаздин Минерал Ятар — Урусатдин Федерацияда виридалайни чӀехи курортдин регионрикай сад я. Ина авай дарман-ятарин ва кьарадин кьадардиз ва жуьреба-жуьревилиз килигна и региондиз вири Евразияда тай авач. Нарзан цин сагъардай къуват чкадин миллетриз дегь чӀаварилай чир я. Черкес чӀалан Нарт-санэ гафуникай арадал атанвай Нарзан гафуни кьегьалрин яд мана гузва. Курорт-шегьеррин ва сагъардай санаторийрин кьадардиз килигна Ставрополдин край Урусадин кӀвенкӀведавай субъектрикай сад я. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Урусатдин Федерациядин субъектар

Ставрополдин край

Залегощь район () — Урусат Федерациядин Орёл вилаятда авай район я. Майдан — 1 138 км². Агьалияр — кас. Административ юкь — Залегощь. == География == Районди Орёл вилаятдин юкьванпата чка кьунва. == Агьалияр == == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Орёл вилаятдин районар

Залегощь район