Datasets:

leks-forever

/

lez_wiki_20240920

like 1

Follow

Lezghian Community 12

Микикне — Дагъустан республикадин Рутул районда авай тунвай хуьр. ==География== Хуьр Дагъустан Республикадин Рутул райондин рагъэкъечӀдай пата ала. ==Тарих== == Агьалияр == Виликан рутул хуьр я. Алай чӀавуз хуьр ичӀизва, дараматар харапӀайриз элкъвена. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Рутул хуьрер Категория:Рутул райондин тунвай хуьрер Категория:Тунвай рутул хуьрер

Микикне

KAMAZ 6580 КАМАЗ заводда 2016 лагьай суз тӏуькӏуьрнавай ппар чӏугвадай автомобиль Чархарин формула 6х4/2

KAMAZ 6580

Силиго () — Италиядин Сардиния региондин Сассари вилаятда авай шегьер. ==Килигуниз лайихвилер авай чкаяр== * Византиядин базилика. * Римдин акведук. * Мариамдин Месумунда клиса. * XV виш йисан эхирда эцигнавай Санта-Витториадин клиса. * XVII виш йисуз эцигнавай Санта-Кроче клиса. * XVII виш йисуз эцигнавай Пак Винсент Ферреран клиса. * Монте-Санту (Пак Сув) сувал эцигнавай Илиадин ва Енохадин клиса * Археологиядин парк Месумунду ==ТӀвар - ван авай ксар== * Карта Мария — актриса ва манидар. * Гавино Контини импровизированными поэта * Рита Ливеси — актриса * Эфисио Арруда — ученый * Гавина Леддо — писатель * Антонио Санна — голос актера == Баянар == == ЭлячӀунар == * Сардиния региондин Коммунас порталда муниципалитетдин совет * Мейлогу Вулканриз туриствилин маршрут * Фонда ва музея * Интернет улубханада Сардиния региондин документар * POL Siligo-дин официал блог Категория:Италия Категория:Сассари вилаят

Силиго

ЧӀулав гьуьл — Атлантик океандин бассейндин къенен гьуьл я. Босфор проливдалди Мармар гьуьлуьхъ галаз сад жезвайди, гьакӀни ахпа Дарданеллар проливдалди Эгейни Средиземный гьуьлерихъ галаз сад жезвайди я. Пара чӀавара Босфорни Дарданеллар проливриз ЧӀулав гьуьлуьнбур лугьузавайди я. Керч проливдалди Азов гьуьлуьхъ галаз сад жезвайди я. Кефер патай Крым зуростров гьуьлуьз дериндаказ сух жезвайди я. ЧӀулав гьуьлуьн винел патай тӀуз Европадинни Азиядин арада авай цин сергьят физвайди я.Урус Википедия — Черное море ЧӀулав гьуьлуьн кьадар — 422 000 км² я. Вини кьилин деринвал — 2210 м; юкьван деринвал — 1240 м я. Вини кьилин яргъалвал: рагъакӀидай патай рагъэкъечӀдай патаз — 1167 км, кефер патай кьибле патаз — 624 км я. Къерехдин цӀарцӀин яргъивал — 4090 км я. Вири санлай къачура, ЧӀулав гьуьлуьн цӀарцӀелди чӀугунвай акунар яргъивал алай элкъвей хьтинбур я. Цин къенен кьадар — 555 агъз. км3 я.bagazhznaniy.ru — География Черного и Азовского морей == Гьуьлуьн портарни терминалар == ЧӀулав гьуьлел алай виридалайни чӀехи портринни терминалрин виридан тухвай парин кьадар, млн тонн (2010й.Рейтинг крупнейших портов Черного моря) Порт/терминал Гьукумат Тухвай парин кьадар Новороссийскдин ГьМП Урусат 76,2 Констанца Румыния 36,4 КТК Порт Урусат 34,9 Одессадин ГьМП Украина 24,7 Туапседин ГьМП Урусат 18,5 Южный ГьМП Украина 18,2 Мариуполдин ГьМП Украина 15,9 Ильичёвскдин ГьМП Украина 15,0 Эрдемир Эрегли, Турция 13,0 Трансинвестсервис Южный, Украина 12,2 == Шегьерар == ЧӀулав гьуьлел алай виридалайни чӀехи шегьерар, агъзур кас Шегьер Гьукумат Кьадар Одесса Украина 1017Управлiння статистика в Одеській області — Основні демографічні показники за січень-лютий 2013 року Самсун Турция 605,3 Трабзон Турция 426 Сочи Урусат 399,673Оценка численности населения на 1 января 2014 года по муниципальным образованиям Краснодарского края Севастополь Урусат 385,998 Варна Болгария 348Таблица на населението по постоянен и настоящ адрес област БЛАГОЕВГРАД община БАНСКО Констанца Румыния 283,872 Новороссийск Урусат 256,580Оценка численности населения на 1 января 2014 года по муниципальным образованиям Краснодарского края Бургас Болгария 206 542 Керчь Урусат 144,6 == Баянар == Категория:Атлантик океан

ЧӀулав гьуьл

Доломит — къван я. карбонатрик квай минерал CaCO3•MgCO3 я. ГьакӀни доломит сувайрин ацукьзавай къванериз лугьуда, доломитдин минералдикай 95 %дилай винихъ квай. А тӀвар француз инженерни геолог Деод де Доломьёдилай атайди я (1750—1801), доломитрин гьал кхьейи. Доломит кӀватӀ жезвайди я ацукьзавай- хемогендикай, галогенидрихъ галаз, гипсдихъ, ангидрит. Гиротермалвиин, кальцит кваз. Метаморфвилин процессра адакай кристалл жез доломитвилин мраморар жеда. Доломитдикай гьа тӀвар алай порода кӀватӀ жезвайди я, мукьвал-мукьвал известнякдани мраморда акахьна жез. Доломит къачузвай виридалайни еке чкаяр Америкадин рагъакӀидай пата авайди я (Онтарио) мад Мексикада. Европада доломит Швейцариядани Италиядин Альпра къачузвайди я. ГьакӀни доломит Россияда (Урал), Беларусда (Витебск обл.,) Распространены месторождения доломита в России (Урал, Бурятия), в Белоруссии (г.п. Руба Витебской обл., ОАО «Доломит»), Украинада (Донбасс), Казахстанда (Балхаш вир) ава. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Доломитдикай Вебминерал энциклопедияда * Доломит кардик кутазвайвал Категория:Геология

Доломит

Пашаев Мегьди Ягьябеган хва — лезги шаир. 1940 йисуз КцӀар райондин Кьуьхуьре муаллимдин хзанда дидедиз хьана. 1963 йисалай эгечӀна 47 йисуз хуьруьн мектебда муаллимвал авуна ада. Убадиз куьч жедалди Кьуьхуьре уьмуьр гьалай Мегьди муаллимдиз хуьруьн чарчарар, мурк хьтин булахар, къацу яйлахар, зегьимлу рагар илгьамдин чешме хьана. Шаирдин "Эгер вун инсан ятӀа" тӀвар алай сад лагьай шиир 1997 йисуз «КцӀар газетди» чапнай. Гуьгъуьнлай аялрин тербиядиз талукьарнавай "Бадени хтул", "И йикъакай зазни ава" ва масабурни «КцӀар» газетдин чинриз акъатнай. ==Эдебият== * «КцӀар» газет. Категория:Лезги шаирар

Пашаев Мегьди Ягьябеган хва

Рацитль — Дагъустан республикадин Ахвах районда авай хуьр. Вини Инхело хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я. == География == Хуьр Ахвах райондин кефер пата, Рацитль сувун гуьнедал, райондин администрациядин юкь тир Карата хуьрелай 5 км яргъал ала. ==Тарих== XIX виш йисуз Рацитль хуьр вири Анди округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнавай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Анди округдин Карата наибвалдиз талукь тир. ==Агьалияр== Йисариз килигна Рацитль хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 1886 2002 2010 Агьалияр 343Население Каратинского наибства в 1886 году 93 Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. 114 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 114 касди уьмуьр ийизвай. Вири каратаяр, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Ахвах район» администрациядин официальный сайт Категория:Ахвах райондин хуьрер Категория:Каратайрин хуьрер

Рацитль

Кьурагь район () — Урусат Федерациядин Дагъустан республикада авай муниципалитетдин район. Администрациядин юкь — Кьурагь хуьр я. == География == Район Дагъустан Республикадин кьибле пата ала. Кьибле пата Ахцегь ва Мегьарамдхуьруьн районрихъ галаз, кефер пата Агъул ва Хив районрихъ галаз, рагъакӀидай пата Рутул ва рагъэкъечӀдай патани СтӀал Сулейман райондихъ галаз са сергьятра ава. Райондин рельефдин чӀехи пай сувари кьунва. Райондин кьибле патайтӀуз Самур цӀиргъ яргъи хьанва, адан яргъивилихъди Мегьарамдхуьруьн, Ахцегь ва Рутул районрин Кьурагь райондихъ галаз сергьят физва. Райондин чилерин майдан — 740 км² я. ==Тарих== ДагЦИК-ан 4-й сессиядин 22.11.1928 тарихдин къарардалди, виликан Куьре округдин Агъул ва Кьурагь участокрин чкадал, Лак округдин Чирагъ хуьр ва Куьре округдин Хъутур-Куьре участокдин Вини-Макьар, Бурши-Макьар ва Агъа-Макьар хуьрерни кутунивди Кьурагь кантон арадал агъанвай. ВЦИК-ан 3.06.1929 тарихда кьабулай къарардалди, кантон райондиз элкъуьрнай. ВЦИК-ан 1.09.1934 тарихдин къарардалди, Буркихан, Гоа, Дулдугъ, Курагъ, Рича, Тпиг ва Хутхул хуьруьнсоветар Кьурагь райондивай чара авуна Агъул район арадал гъанвай. ПВС РСФСР-дин 1.02.1963 тарихдин къарардалди Кьурагь район терг авуна, адан чилер Кьасумхуьруьн райондик кутунай. ПВС РСФСР-дин 12.01.1965 тарихдин къарардалди район виликан сергьятра гуьнгуьна хутунай. == Агьалияр == Йисариз килигна Кьурагь райондин агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 1939 1989 2002 2011 2012 2013 2014 2015 Агьалияр 15 508 Этносостав населения Дагестана. 2002 11 580 15 206 15 379 Оценка численности постоянного населения на 1 января 15 323 Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 г. 15 299 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г. 15 175 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 г. 15 139 33\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. Райондин агьалидин чӀехи пай лезгияр, тӀимил пайни агъулар я. Кьурагь районда вад агъул хуьр ава: Хвереж, Укуз, Усугъ, Квардал ва Хуьпуькь. 2002 йисан Вири Урусатдин агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматриз килигна, Кьурагь райондин миллетрин сиягь Дагъустандин миллетрин состав. 2002: Халкь Кьадар, кас Пай вири агьалидикай, % лезгияр 14 992 91,6 % агъулар 1 100 7,12 % азербайжанар 124 0,82 % табасаранар 33 0,22 % аварар 20 0,13 % муькуьбур 16 0,11 % вири санлай 15 206 100,00 % == Администрациядин паюнар == Райондик 11 муниципалитетдин образование (хуьруьнсоветар) акатзава Закон Республики Дагестан от 13.01.2005 № 6 «О статусе и границах муниципальных образований Республики Дагестан». Кьурагь райондин хуьруьнсоветар ва абурук акатзавай хуьрер, (къалин шрифтдив администрациярин юкьвар къалурнава); # «Аладаш» хуьруьнсовет — Аладаш # «Ашар» хуьруьнсовет — Ашар, Кукваз # «Гелхен» хуьруьнсовет — Гелхен, Квардал # «КӀири» хуьруьнсовет — КӀири, Бахцугъ, Сараг ва Ругун # «КьепӀир» хуьруьнсовет — КьепӀир # «Кьуьчхуьр» хуьруьнсовет — Кьуьчхуьр, Бугъда тепе # «Кумухъ» хуьруьнсовет — Кумухъ # «Кьурагь» хуьруьнсовет — Кьурагь, Хуьрехуьр # «Кутул» хуьруьнсовет — Кутул, Эхниг # «Муллахуьр» хуьруьнсовет — Муллахуьр, Арабляр # «Усугъ» хуьруьнсовет — Усугъ, Укуз, Хвереж # «Шимихуьр» хуьруьнсовет — Шимихуьр, Хпеж, Урсун # «Хуьпуькь» хуьруьнсовет — Хуьпуькь # «Штул» хуьруьнсовет — Штул, Ашахуьр ==ТӀвар-ван авай ксар== == Баянар == == ЭлячӀунар == * Дагъустан Республикадин президентдин сайтуна Кьурагь райондикай малуматар * Кьурагь райондин шикилар Категория:Дагъустандин районар Категория:Кьурагь район

Кьурагь район

Зараган — Азербайжан республикадин Кьвепеле районда авай хуьр ва муниципалитет. == География == Хуьр Кьвепеле райондин юкьван пата, райондин кьилин шегьер тир Кьвепеле шегьердилай рагъакӀидай патахъ 6,5 км яргъал чка кьунва. == Агьалияр == Алай чӀавуз хуьре 2 693 кас яшамиш жезва. Агьалийрин саки вири азербайжанар я. == ЭлячӀунар == * Zarağan: Azerbaijan Категория:Кьвепеле райондин хуьрер

Зараган

Галынчаг () — Азербайжан республикадин Исмаиллы районда авай хуьр. «Галынчаг» хуьруьнсоветдик акатзава. ==География== ==Тарих== ==Агьалияр== ==ЭлячӀунар== Категория:Исмаиллы райондин хуьрер Категория:Азербайжанрин хуьрер

Галынчаг

«Муллахуьруьнсовет» () — Дагъустан Республикадин Кьурагь райондик акатзвай муниципалитет (хуьруьнсовет). Административ юкь — Муллахуьр хуьр я. Хуьруьнсоветдик акатзавай хуьрер: Муллахуьр, Арабляр. ==География== Аладаш хуьруьнсовет Дагъустандин кьибледа, Дербент районда, Каспий гьуьлуьн кьере, Рубас вацӀун сивел чка кьунвайди я. ==Агьалияр== 2002 йисуз хуьруьнсоветда 1527 касди уьмуьр гьалзавай ФЛНКА сайтуна Кьурагь райондикай официал малуматар. Агьалидин саки вири лезгияр я, тӀимил пай азербайжанарни авайди я, вири суни - мусурманар я. == Баянар == Категория:Кьурагь райондин хуьруьнсоветар

Муллахуьруьнсовет

Имунный — Дагъустан республикадин Нугъай райондин чилерал алай Тарумовка райондин хуьр (анклав). Новогеоргиевка хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр Нугъай райондин рагъэкъечӀдай пата, Тарумовка хуьрелай 18 км яргъал ала. ==Тарих== Хуьр «Имунный» совхоздиз талукь тир чилерал арадал атанвайди я. ==Агьалияр== 2002 йисуз хуьре 317 эгьлиди уьмуьр гьалзавай. 2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижариз килигна хуьре 361 кас яшамиш жезвай . 80 - й йисарал кьван хуьре анжах урусар яшамиш жезвай, гуьгъуьнлай иниз суван халкьар куьч хьана ацукьнай. Алай чӀавуз хуьре 47 % — даргияр ва мсб. яшамиш жезва. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официальный сайт администрации МО «Тарумовский район» Категория:Тарумовка райондин хуьрер Категория:Дарги хуьрер

Имунный (Дагъустан)

КӀеле () — Дагъустан республикадин СтӀал Сулейман районда авай тунвай хуьр. == География == Хуьр СтӀал Сулейман райондин рагъакӀидай пата, райондин юкь тир Кьасумхуьрелай тахминан 17,5 км яргъал чка кьунва. == Тарих == КӀеле дегь хуьр я. Адан къерехра ислам диндилай вилик девирдин кучудунар амукьнава. Хуьруькай садлагьай малуматар алимри Кьурагь хуьруьн цӀуру мискӀиндин цлан къванел алай Кьурагь жемятдин карта къалурзавай кхьинрай къачунвай. И къван 1356 йисаз талукь я. Хуьр алай чка кьакьан танарин тарарин тамарив бул я, ина пипин ва мегъуьн тарар, гьверши ва къавах тарар, гъулцин ва верхьи тарар кьакьан жезва, ничхирар, вагьши гьайванар ва жуьреба — жуьре емишар пара ава. ГъвечӀи вацӀарилай хкатзавай булахринни чешмейрин булвал и чкадиз кьетӀен иервал гузва. Амма КӀелейрин килигиз лайихвал авай тӀебиятдин кьилин чкаяр — кьве чарчар я, абурукай садан кьакьанвал 40 метр кьван я. И чилериз гьамиша артух дикъет гудай вирида. 1886 йисуз Урусатдин пачагьдин къарардив, КӀеле хуьруьз ва адан къваларив галай муькуь хуьрериз талукь тир тамар Урусат гьукуматдин мал — мулк хьиз адан иесивилик акатнай. Адалай кьулухъ тамуз казакри килигзавай. Гилани тамун патав галай никӀин тӀвар «Урусрал» я. Фад заманарилай инихъ КӀеле хуьруьз «ЧатӀ-легъв» тӀвар алай, вилик, мумкин я анжах гатуз, кӀелевияр чеб яшамиш жезвай, чка талукь я. И чкада лап 1960 — й йисарал кьван кьул — шалман чӀугвадай завод кӀвалахзавай. XIX виш йисуз КӀеле хуьр вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Котур - Куьредин наибвалдиз талукь тир. КуркӀурхуьр, Хъпуьхъ, ЦицӀигъ ва ЧӀилихъ хуьрерихъ галаз ЦицӀигърин хуьруьнжемятдик акатзавай. 1965 йисуз хуьруьнвияр Мегьарамдхуьруьн райондин Уружба хуьруьз куьчарнай. == Агьалияр == Куьч жедалди хуьруьн агьалийрин вири лезгияр, суни — мусурманар тир. 1886 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматрив кьурвал, хуьре 59 майишатар авай, агьалийрин кьадар 410 кас тир: 209 итим и 201 паб.1886 йисуз Котур — Куьредин наибвалдин агьалияр КӀеле хуьре, ЧатӀ-легъв чкадихъ галаз санал, 80 кӀвал авай ва ругуд асул сихилар яшамиш жезвай: Купулар, Гьасанар, Арабар, Штулар, Яхулар, СикӀер ва гьакӀни абурук агатнавай гъвечӀи сихилар. Гьар сихилдиз вичин регъв авай. Штулар сихилдиз талукь тир Мукаилан регъв муькуьбурулай иллаки тафават аваз тир. Алай чӀавуз хуьр ичӀизва. == ТӀвар-ван авай ксар == * Исмаилов Абдуселим Абумислиман хва — лезги шаир ва кхьираг. == Баянар == == ЭлячӀунар == * СтӀал Сулейман райондин официал сайтуна КӀеле хуьруькай куьруь малуматар Категория:СтӀал Сулейман райондин хуьрер Категория:СтӀал Сулейман райондин тунвай хуьрер Категория:Лезги хуьрер

КӀеле

Файл:Cyrylicka litera Ё.PNG авачир сес лезги чӀала Файл:Cyrylicka litera Ё.PNG авачир сес лезги чӀала Ё Категория:Лезги алфавит

Ё

== ЦӀуд виридалайни чӀехи Бениндин шегьерар == Нумра Шегьер Население (2010 йисан къимет) 1 Котону 757 536 2 Абомей-Калави 555 796 3 Порто-Ново 258 975 4 Джугу 225 901 5 Параку 194 627 6 Боикон 141 850 7 Канди 122 285 8 Локосса 100 113 9 Саве 90 990 10 Уида 89 414 == Шегьеррин сиягь == Агъадихъ алфатдин къайдада Бениндин шегьеррин сиягь ганва:: * Абомей * Абомей-Калави * Аллада * Аплауэ * Атием * Баникоара * Бассила * Бембереке * Бетеру * Боикон * Бори * Букумбе * Дасса-Зуме * Джугу * Догбо-Тота * Ганвье * Годомей * Гран- Попо * Канди * Керу * Кету * Кове * Коме * Котону * Куанде * Локосса * Маланвиль * Натитингу * Ндали * Никки * Параку * Пеонко * Побе * Порга * Порто-Ново * Савалу * Саве * Сакете * Сегбана * Тангиета * Уида * Чауру == ЭлячӀунар == * Benin: largest cities and towns and statistics of their population World Gazetteer Категория:Бениндин шегьерар

Бениндин шегьерар

Пекин (кит. 北京, гафба-гаф «Кеферпатан кьилин шегьер») — Халкьдин Республика Китайдин кьилин шегьер я. Шегьер пуд патай Хэбэй провинцияди элкъвена кьунва ва кьиблединни — рагъэкъечӀдай пата Тяньцзинь провинциядихъ галаз сергьятарзава. Пекин — агьалидин кьадардай Китайда, Шанхайни Чунцина шегьеррилай кьулухъ, 3-й чкадал ала. Им, ракьун-рекьин, авто-рекьин ва гьава- рекьерин, уьлкведа виридалай чӀехи кар алай пунктрикай я. Идалайни гъейри, Пекин, Китайдин политикадин, чирвилерин ва культурадин юкь я, гьакӀ ятӀани экономикадин юкьвар Шанхайни Гонконг я. Пекин Китайдин кьуд дегь кьилин шегьеррин сиягьдик ква. 2008-й йисуз ина Гатун Олимпиядин къугъунар кьиле тухванвай. == ТӀвар == Пекин (лугьунин тегьерда — Бейдзин, кит. 北京, пиньинь: Běijīng) гьарфба — гьарф «Кеферпатан кьилин шегьер» мана гузва. РагъэкъечӀдай Азиядин уьлквейрин виридаз талукь тир адетдив кьурвал, кьилин шегьердин статус гьа шегьердин тӀварцихъ вичин эсер дуьздал акъудзава. Мисал паталай, шегьер уьлкведин кефер пата аватӀа, адаз «Кеферпатан кьилин шегьер» тӀвар эцигзавайди я. И тегьерда тӀварар къачунвай муькуь шегьерар: Китайдин Нанкин (南京 — «Кьиблепатан кьилин шегьер»), Япониядин Токио (яп. 東京 «РагъэкъечӀдайпатан кьилин шегьер». Япониядин муькуь Киото (京都) шегьердин тӀвар гьакӀ «кьилин шегьер» лагьай чӀал я. Пекин тӀвар, гилан китай чӀалан лугьунин тегьердив кьазвач. Китай чӀалан официал путунхуа нугъатдал шегьердин тӀвар Бейдзин лугьузвайди я. == Тарих == == Георафия == === Климат === == Административ паюнар == === Традициядин паюнар === Пекиндин шегьердин зона гуьгъуьнин районриз пай жезва: * Аньдинмэнь 安定门 * Бэйюань 北苑 * Чаоянмэнь 朝阳门 * Дунчжимэнь 东直门 * Фанчжуан 方庄 * Фучэнмэнь 阜成门 * Фусинмэнь 复兴门 * Гомао 国贸 * Хэпинли 和平里 * Ванцзин 望京 * Ванфуцзин 王府井 * Удаокоу 五道口 * Сидань 西单 * Сичжимэнь 西直门 * Яюньцунь 亚运村 * Чжунгуаньцунь 中关村 Чкайрин гзафбурун тӀварар, «варар» мана гузвай мэнь диз куьтягь жезва. Вучиз лагьайтӀа, и районра шегьердин са тӀварцин къеледин цлан варар авай. === Шегьервилин хуьрерни шегьерар === Шегьердилай къеце пата гуьгъуьнин шегьерарни шегьервилин хуьрер авайди я: * Чанпин 昌平 * Хуайжоу 怀柔 * Миюнь 密云 * Лянсян 良乡 * Люлимяо 琉璃庙 * Тунчжоу 通州 * Ичжуан 亦庄 === Официал паюнар === Пекиндин административ ччилер 14 районриз ва 2 уездиз пай жезва. Район/уезд Агьали (2000 йисан малуматар) Агьали (2010 йисан малуматар) Майдан (км²) Агьалидин къалинвал (кас./км²) Район Дунчэн (东城区: Dōngchéng Qū) 881 763 919 000 41,86 21 700 Сичэн (Пекин) (西城区: Xīchéng Qū) 1 232 823 1 243 000 50,53 23 567 Шегьердин зонадин умуми малуматар: 2 114 586 2 162 000 92,39 23 401 Район Чаоян (朝阳区: Cháoyáng Qū) 2 286 756 3 545 000 455,08 7 790 Район Хайдянь (海淀区: Hǎidiàn Qū) 2 240 124 3 281 000 430,73 7 617 Район Фэнтай (丰台区: Fēngtái Qū) 1 369 480 2 112 000 305,80 6 906 Район Шицзиншань (石景山区: Shíjǐngshān Qū) 489 439 616 000 84,32 7 306 Мукьув галай гъвечӀи шегьеррин умуми малуматар: 6 385 799 9 554 000 1 275,93 7 488 Район Мэньтоугоу (门头沟区: Méntóugōu Qū) 266 591 290 000 1 450,70 200 Район Фаншань (房山区: Fángshān Qū) до 1986 — уезд Фаншань 814 367 945 000 1 989,54 475 Район Тунчжоу (通州区: Tōngzhōu Qū) до 1997 — уезд Тунчжоу 673 952 1 306 000 906,28 775 Район Шуньи (顺义区: Shùnyì Qū) до 1998 — уезд Шуньи 636 479 877 000 1 019,89 860 Район Чанпин (昌平区: Chāngpíng Qū) до 1999 — уезд Чанпин 614 821 1 661 000 1 343,54 1 236 Район Дасин (大兴区: Dàxīng Qū) до 2001 — уезд Дасин 671 444 1 365 000 1 036,32 1 317 Яргъал авай гъвечӀи шегьеррин умуми малуматар: 3 677 654 6 322 000 7 746,27 816 Район Пингу (平谷区: Pínggǔ Qū) до 2001 — уезд Пингу 396 002 416 000 950,13 438 Район Хуайжоу (怀柔区: Huáiróu Qū) до 2001 — уезд Хуайжоу 296 002 373 000 2 122,62 176 Уезд Миюнь (密云县: Mìyún Xiàn) 420 019 468 000 2 229,45 210 Уезд Яньцин (延庆县: Yánqìng Xiàn) 275 433 317 000 1 993,75 159 Къерехрихъ галай районрин умуми малуматар: 1 387 456 1 574 000 7 295,95 216 Эхиримжи 10 йисан къене Пекин шегьердин кьве юкьван районрин агьалияр 2 % (0,05 млн кас) — диз пара хьана, мукьув галай гъвечӀи шегьеррин агьали 50 % (3,17 млн кас) — диз пара хьана, яргъал алай гъвечӀи шегьерин агьалияр 72 % (2,64 млн кас) — диз пара хьана ва къерехрихъ галай районрин агьалияр 13 % (0,19 млн кас) — диз пара хьана. Пекиндин 16 районни уездар гуьгъуьнин 273 административ текриз пай жезва: 119 шегьервилин хуьр, 24 волостяр, 5 халкьдин волостяр ва 125 куьчедин комитетар. == Баянар == == ЭлячӀунар == * О Пекине на сайте Пекин.ру * Туристическая карта Пекина * Описание Пекина на muhranoff.ru * Пекин * Пекин на сайте Русско-китайского клуба * Александр Васильевич Верещагин. «В Китае»: «Пекин», «Монгольская кумирня» Категория:Китайдин шегьерар

Пекин

Ференц Пушкаш (, тамам тӀвар Ференц Пурцельд БироГордость и боль венгерского футбола (); 1927 йисан 2 апрель, Будапешт, Венгрия — 2006 йисан 17 ноябрь, Будапешт) — венгриядин футболист, гзафбурун паталай футболдин тарихда виридалайни зурба футболист яз гьисабзавайди я, венгриядин «Къизил командадин» иштиракчи. Ференц Пушкаш — гьеле уьмуьр гьалзавай чӀавуз венгриядин виридалайни хъсан футболист тир. Будапештдин мультиспортдин стадион Ференц Пушкашан тӀварунихъ гала. ФИФА-дин гьар йисан дуьньядин виридалайни хъсан голдин приз Пушкашан тӀварунихъ галаФИФА назвала претендентов на приз имени Пушкаша. == Агалкьунар == Командайрик кваз Гьонвед Будапешт * Венгриядин чемпион (5): 1949/50, 1950, 1952, 1954, 1955 * Вири: 5 трофеяр Реал Мадрид * Испаниядин чемпион (5): 1960/61, 1961/62, 1962/63, 1963/64, 1964/65 * Испаниядин кубок гвай кас: 1962 * Европадин чемпионардин Кубок гъалиб (3): 1959, 1960, 1966 * Гьукуматар ара кубокдин гъалиб (1): 1960 * Вири: 10 трофеяр Венгриядин хкянавайди * Олимпиядин чемпион: 1952 * Дуьньядин вице-чемпион: 1954 * Юкьван-европадин кубокдин гвай кас: 1953 * Балкандин кубокдин гвай кас: 1947 * Вири: 4 трофеяр Вичин агалкьунар * XX виш йисан Венгриядин виридалайни хъсан футболист * Венгриядин чемпионатдин виридалайни хъсан бомбардир (4): 1948, 1949/50, 1950, 1953 * Испаниядин чемпионатдин виридалайни хъсан бомбардир (4): 1960, 1961, 1963, 1964 * Европадин чемпионардин Кубок виридалайни хъсан бомбардир (3): 1960, 1962, 1964 * ФИФА 100 сиягь гьахьун == Тренер яз агалкьунар == * 1971-й йисан Европадин чемпионардин Кубокдин финалист * 1970, 1971-й йисан Грециядин чемпион * 1979-й йисан Грециядин Кубок гвай кас. * 1986-й йисан Парагвайдин чемпион. * 1991-й йисан Австралиядин чемпион. == Баянар == == ЭлячӀунар == * UEFA.com — Прощание с легендой Категория:Венгриядин олимпиядин чемпионар Категория:Футболдай олимпиядин чемпионар Категория:Венгриядин футболистар Категория:Испаниядин футболистар Категория:Венгриядин футболдай кӀватӀурдин къугъвадайбур Категория:Испаниядин футболдай кӀватӀурдин къугъвадайбур Категория:Гьонвед футболдин клубдин къугъвадайбур Категория:Реал Мадрид футболдин клубдин къугъвадайбур Категория:Сауди Арабистандин футболдай хкянавайдин тренерар Категория:Венгриядин футболдай хкянавайдин тренерар Категория:Эркулес Аликанте футболдин клубдин тренерар Категория:Панатинаикос футболдин клубдин тренерар Категория:Реал Мурсия футболдин клубдин тренерар Категория:Коло-Коло футболдин клубдин тренерар Категория:АЕК Афинаяр футболдин клубдин тренерар Категория:Соль де Америка футболдин клубдин тренерар Категория:Серро Портеньо клубдин тренерар Категория:ФИФА 100 Категория:Алфавитдиз килигна футболистар

Ференц Пушкаш

Хат — чӀагайвилин затӀ. Гъалунихъ акална, папарин туьтуьна безекар яз гьалдай затӀ. Адет яз, хтар туьтуьнал алукӀзавайди я, амма гъилин цӀумал ва кӀвачерал гьалзавай хтарни авайди я. Хтар гьакӀни муьтквер ттар чӀагурун патал кардик кутазвайди я. == Тарих == И чӀагайвилин затӀ — виридалай дегь затӀарикай сад я. Фад заманарилай инихъ, инсанри гъалибвилин трофей хьиз, кӀарабрикай, вагьши гьайванрин рекъверикай ва инсандин кьилин кӀарабдикай раснавай хтар туьтуьнал куьрсарзавай. == ЭлячӀунар == * Категория:Безек

Хат

1950-лагьай сариз Кийевский заводда тӏукӏуьрнавай эксковатор.

ЭТН-142

Цолода () — Дагъустан республикадин Ахвах районда авай хуьр. Цолода хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я. == География == Хуьр Ахвах райондин лап кефер пата, райондин администрациядин юкь тир Карата хуьрелай 22 км яргъал ала. ==Тарих== XIX виш йисуз Цолода хуьр вири Авар округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнавай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Авар округдин Хунзах наибвалдиз талукь тир. 1944 йисуз Цолода хуьруьн агьалияр Чечнядин Ведено райондин Шамилкъала хуьруьз, депортация авунвай чеченрин чкадал гужалди куьчарна ацукьарнай. 1948 йисуз хуьруьн эгьлийриз чпин хайи чкадал, Дагъустандиз хквез кӀан хьанай, амма ся бязи себебрилай абурун са пай Хасавюрт районда авай «Герзель» кутандин чилериз куьч хьанай ва Цияб Цолода, яни ЦӀийи Цолода хуьр арадал гъанай. ==Агьалияр== Йисариз килигна Цолода хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 1886 2002 2010 Агьалияр 409Население Хунзахского наибства в 1886 году 654 Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. 534 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 534 касди уьмуьр ийизвай. Вири аварар, суни- мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Ахвах район» администрациядин официальный сайт Категория:Ахвах райондин хуьрер Категория:Авар хуьрер

Цолода

Арсугъ () — Дагъустан республикадин Агъул районда авай хуьр. «Буршагь» хуьруьнсоветдик акатзава. ==География== Хуьр Дагъустан Республикадин Агъул райондин юкьван пата, райондин юкь тир Тпиг хуьрелай 25 км кефердинни - рагъэкъечӀдай патахъ, Кошанапу вацӀал ала. ==Тарих== XIX виш йисуз Арсугъ хуьр вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Кьурагь наибвалдиз талукь тир. Буршагь ва Худигъ хуьрерихъ галаз Арсугъ хуьруьнжемятдик акатзавай. Хуьруьнжемятдин кьилин хуьр тир. ==Агьалияр== Йисариз килигна Арсугъ хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 1886 2008 2010 Агьалияр 286 Кьурагь наибвалдин агьалияр (1886 г.) 322 Схема территориального планирования Агульского района 238 Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 653 касди уьмуьр ийизвай. Вири агъулар, суни-мусурманар я. ==ТӀвар-ван авай ксар== * Гьажи-Сефер — агъулрин зари. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Агъул райондин хуьрер Категория:Агъул хуьрер

Арсугъ

Район Дунчэн (кит. 东城区, пиньинь: Dōngchéng Qū) — Китайдин Халкьдин Республикадин Пекин шегьердин гъилик квай район. Шегьердин тӀвар «рагъэкъечӀдайпатан шегьер» мана гузва. Китайдин кьилин шегьердин и районда, Пекиндин вокзал ва Кьведлагьай уьнуьгдин авторекьин кеферни - рагъэкъечӀдай пад хьтин метлеб авай объектар авайди я. == Тарих == Феодал чӀавара ина уьлкведин гзафни - гзаф девлет ва кесер авай ксар амукьзавай. Цин династия гьукум тухузвай береда и чка Дасин уезддиз талукь тир. Синьхай революциядилай ва Китай республика арадал атайла кьулухъ и ччилер Садлагьай ва Пудлагьай къенепатан районрин гъилик квай. Китай Халкьдин Республика туькӀуьр хьайила кьулухъ, 1952 - й йисуз Дундань (东单区) ва Дунсы (东四区) районрин бине кутунвай. 1958 - й йисуз и кьве район сад хьанвай, ва цӀийиз арадал атанвай райондиз Дунчэн тӀвар эцигнай. 2010 - й йисуз Дунчэн райондик Чунвэнь район акатнай. == Административ паяр == Район 17 куьчедин комитетриз пай жезва. == Килигуниз лайих авай чкаяр == * Къадагъа тир шегьер * Ванфуцзин * Юнхэгун * Конфуцийдин капӀ-тӀят кӀвал * Гоцзыцзянь * Тяньаньмэнь майдан * Китайдин миллетдин музей * Ччилин капӀ-тӀят кӀвал * Цавун капӀ-тӀят кӀвал * Куркурдинни далдамдин капӀ- тӀят кӀвал == ЭлячӀунар == Официал сайт Категория:Пекиндин районар

Дунчэн (Пекин)

Верховье район () — Урусат Федерациядин Орёл вилаятда авай район я. Майдан — 1 077 км². Агьалияр — кас. Административ юкь — Верховье. == География == Районди Орёл вилаятдин рагъэкъечӀдайпата чка кьунва. == Агьалияр == == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Орёл вилаятдин районар

Верховье район

«Ботлих» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Ботлих райондик акатзавай муниципалитет. Администрациядин юкь — Ботлих хуьр я. Хуьруьнсоветдик акатзавай хуьрер: Ботлих, Ашино, Тасута. ==География== Хуьруьнсовет Ботлих райондин кьибле пата ала. ==Агьалияр== Йисариз килигна Ботлих хуьруьнсоветдин агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2010 2015 Агьалияр 12 607Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан 13 00533\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2015 йисан Урусатдин агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьруьнсоветдин агьалийрин вири санал кьадар: 13 005 кас тир. Вири ботлихар ва аварар, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Cельское поселение Ботлихский сельсовет Категория:Ботлих райондин хуьруьнсоветар

Ботлих хуьруьрсовет

Аристо́тель (; чи э. в. 384, Стагир — 2 октябрь чи э. в. 322, Халкида, Эвбея остров) — дегьчӀаван Грециядин философ. Платондин тербия къачурди я. чи э. в. 343 йисалай — Македониядин Искендеран тербия гудай кас я. 335/4 й. чи э. в.Лебедев А. В. Перипатетическая школа // Новая философская энциклопедия: в 4 т. / Ин-т философии РАН; Нац. обществ.-науч. фонд; Предс. научно-ред. совета В. С. Стёпин. — 2-е изд., испр. и допол. — М.: Мысль, 2010. — ISBN 978-5-244-01115-9. Ликейдин бине кутунай ( Лицей, ва я перипатетик мектеб). Классик девирдин натуралист я. ДегьчӀаван виридалайни нуфуз авай диалектикрикай я; формал логикадин бине кутур кас. И чӀавалди философиядин лексиконда ва илимдин фикир авунин стильда кардик кутазвай фикиррин аппаратдин бине кутунай. == Уьмуьрдикай == Аристотель Стагирда дидедиз хьанвайди я, грекрин колонида, Халкидикада авай, Афон сувалай мукьвуг гвайЮ 384 й. ч.э.в. Аристотелян дахдин тӀвар Никомах тир, ам Македониядин пачагь III Аминтадин духтур тир. 369 йиса ч.э.в. Аристотельдин дах-диде рекьизва. 347 й. ч.э.в. Аристотельди вичиз Пифиада гъана, Троадада авай Ассосан тиран Гермиян кьабулнавай руш. == Эдебият == == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Къадим Грециядин философар

Аристотель

2012 йисан Гатун Олимпия къугъунар (, , официал тӀвар XXX Олимпиададин къугъунар) — ЧӀехибританиядин кьилин шегьерда Лондонда, 27 йюльдилай 12 августдал кьван кьиле тухванай къанницӀудлагьай гатун Олимпиада къугъунар. И къугъунар пудра тухванай садлагьай шегьер Лондон хьана (вилик ина 1908 — й ва 1948 — й йисара кьиле тухванай). == Шегьердин хкягъунар == 2003 йисан 15 июльдиз шегьеррин кандидатура эцигунин кьабулун куьтягь хьанвай. Гьа чӀавуз чпин уьлкведа Къугъунар тухунин мурад гъуьгъуьнин шегьерри къалурнай: Гьавана, Стамбул, Лейпциг, Лондон, Мадрид, Москва, Нью-Йорк, Париж ва Токио. Шегьердин хкягъунрин нетижаяр Кандидатар Уьлкве 1-й раунд 2-й раунд 3-й раунд 4-й раунд Лондон 22 27 39 54 Париж 21 25 33 50 Мадрид Испания 20 32 31 — Нью-Йорк 19 16 — — Москва 15 — — — == Спортдин объектар == thumb|Гавань для соревнований по парусному спорту Спортдин объектрин чӀехи пай ЧӀехи Лондондин цӀарцӀин къене хьанай ва пуд зонадиз пай хьанвай: олимпиядин зона — Олимпиядин паркуна, вацӀун зона — Темза вацӀун яргъивилихъ, ва юкьван зона — региондин юкьван ва рагъакӀидай пата. === Олимпиядин зона === * Олимпиядин майдан — къезил атлетика, ахъаюнин ва акьалтунин церемония. * Цин юкь — ахъа це сирнавунин спортдилай гъейри, цин спортдин вири жуьреяр. * Лондондин велопарк — велотрек ва BMX. * Ривербанк майдан — векьел хоккей. * Баскетболдин майдан — баскетбол, гандбол. * Коппер бокс — гандбол, гилан чӀаван вадкьуршахар. * Лондондин олимпиядин хуьр === ВацӀун зона === * Лондондин выставкадин юкь — бокс, фехтование, дзюдо, столдин теннис, тэйквондо, залан атлетика ва кьуршахар. * Майдан O2 ва Гринвич майдан — бадминтон, баскетбол, гимнастикадин вири жуьреяр. * Гринвич парк — балкӀанрин спорт ва гилан чӀаван вадженгер. * Королдин артилериядин казармаяр — яракьрив ягъун. === Юкьван зона === * Уэмбли — футбол. * Уэмбли майдан — бадминтон, художестводин гимнастика. * Вирианглиядин лаун-теннисдин ва крокетдин клуб — теннис. * Лордс крикет граунд — чӀемерукдив ягъун. * Риджентс-парк — велошоссе. * БалкӀандин гвардиядин Плац-парад — гьулуьн волейбол. * Гайд-парк — триатлон ва ахъа це сирнавун. * Эрлс Корт — волейбол. === Лондондин къеце пата === Лондондин шегьердин цӀарцӀин къеце пата спортдин са шумуд майданар жеда. ЧӀехибританиядин вад шегьердин майданра футболдин акъажунрин матчар кьиле тухвана: * Хэмпден Парк, Глазго; * Миллениум, Кардифф; * Олд Траффорд, Манчестер; * Сент-Джеймс Парк, Ньюкасл; * Ковентри шегьердин майдан, Ковентри. Лондондин къеце пата гьакӀни гуьгъуьнин объектар хьанвай: * Броксбурдин кьусуйралди гьалунин юкь, Уэлтэм Кросс; * Дорни-Лейк, Дорни — кьусуйралди академик гьалун ва байдаркарални каноэрал гьалун; * Уэймутдин ва Портленддин елкендин спортдин халкьдин академия, Портленд остров; * Шегьердин къеце пата авай парк Хадли, Хадли къеледин мукьув — маунтин-байк. == Символар == === Эмблема === Шикил, кьуд дуьз тушир, «2», «0», «1», «2» цифрайрин лишанар къалурзавай, гзаф пипӀериндикай ибарат я. Са пайда «London» гаф кхьенвайди я, маса пайда олимпиядин уьнуьгърин лишан. Эмблема кьуд рангунин вариантра ганва: вили, къацу, расу-яру ва хъипи. И логотип Wolff Olins компания паталай са йисан къене расзавай ва 400 агъзур фунт стерлинг къиметдихъ акъвазна. 2012 йисан мартдин сифте кьилера Ирандин гьукуматди 2012 Гатун Олимпия къугъунар бойкот ийиз къаст авунай, вучиз лагьайтӀа 2012 Олимпиядин логотип «Zion» — Сион гаф хьиз аквадайвал стилда ттунвай. Ирандин олимпия комитетдин кьил Багьрам Афшарзадегьди и логотипдиз «расиствилин» логотип яз тӀвар кьунвай. ГьакӀни, логотип свастикадиз ухшар я лугьузвай малуматарни ава. === ТӀилисимар === Къугъунрин тӀилисимар 2010 ийсан 19 майдиз малумарнай. Абур, Болтон шегьердай гъанвай Венлок ва Мандевиль тӀварар авай гьулдандин кьве стӀал хьана. И тӀварар, ЧӀехибританиядин чилера садлагьай Паралимпия къугъунар тухванай Мач- Венлок шегьердин ва Сток-Мандевиль хуьруьн гуьрметдай эцигнавайди я. Гьардаз са вил ава, ва гьардан винел Къугъунрин логотипар ава (Велнокдин винел — Олимпиядадин логотип, Мандевилан винел — Паралимпиададин). === Медалар === Са медалдин диаметр 85 миллиметр кьван, яцӀувал 7 миллиметр. Са пишкешдин заланвал 375—400 грамм туькӀуьрзава. Им Олимпия къугъунрин тарихда виридалай чӀехи медалар я. Олимпиададиз вири санал тахминан 2100 медаль акъуднавай. Гьар са къиметдин медальра экуьнин нурар галай Къугъунрин логотипдин къазмишна расай гириш ава, медальдин кьулухъ пата гъалибвилин Ника гъуцран ва Темза вацӀун гириш къалурна. Вири проектдин кирам дизайнер Дэвид Уоткинс хьана. === Гимн === Олимпиядадин официал гимн «Muse» группадин «Survival» (лезг. «сагьдиз амукьун») мани хьана. И мани Олимпиядадин ахъаюнда ва гьакӀни иштирак ийизвайбуруз пишкешар вугунин церемонияда ван авунвай. Ювяскюль университетдин финви профессор Ханну Итконена Олимпия гимднин гафар критика авунай, адан фикирдалди и кхьинра инсанрин рикӀериз садвал кутазвай спортдин ругьдикай кхьей са затӀни авач, амма уьмуьр — вилик фенвайбур, рей тагузвайбур ва гъил качун тийизвайбур гъалиб жезвй са акъажун я лугьузвай гафар ава. === Спонсоррин даях === 2011 йисан зулуз Лондонда Кока-Кола компаниядин бине эцигнавай «Move to the beat» компания кьил кутуна. Пара гьейбат авай шоу кьиле тухванай, гьина тӀвар — ван авай спортсменар иштиракнай, гьакӀни XXX Олимпиададин официал гимнрикай сад «Anywhere In The World» (лезг. «Дуьньяда гьина хьайитӀани» лугьунвай. Марк Ронсон — музыкадин кирам, манийриз спортсменри гьерекатар авурла акъудзавай ванар кутунвай (мисал паталай: агалтдай гъвардайтӀуз хкадрайла музыкадин битдиз ухшар ван акъатзава). Манидин гафар лугьуз мани лугьудайди Katy B экъечӀнай. == Олимпиядин цӀаюн эстафета == == Ахъаюнин церемония == == Акъажунар == 2005 йисан 8 июльдиз Олимпия къугъунар тухуз Лондон шегьер хкягъайла къулухъ, Олимпиядин халкьарадин комитет (ОХК) — ди Къугъунрин программадай бейсбол ва софтбол акъудиз къетӀъ авунай. Абурун паталай гольф, карате, регби-7, роликрин спорт ва сквош кутаз теклифнай, амма кхягъунра бес тир кьадардин ванар кӀватӀнач лугьуз спортдин и жуьреяр программадиз ттуз хьанач. Алатай Къугъунрив гекьигайла 2012 Гатун Олимпия къугъунра са бязи масакӀавилер хьана. 2009 йисан 9 августдиз ОХК-ди папариз боксда иштирак ийиз сифте яз ихтияр гун къетӀъ авунай. * Академик кьусуйрив гьалун * Бадминтон * Баскетбол * Бокс * Кьуршахар ** Ада ** Грекни-рим * Велоспорт ** Трекдин галтугунар ** Шосседин галтугунар ** Маунтинбайк ** BMX * Цин спортдин жуьреяр ** Цин поло ** Сирнавун ** Циз кхадрунар ** Синхрон сирнавун * Волейбол ** Волейбол ** Гьуьлуьн волейбол * Гандбол * Байдаркадин ва каноэдин кьусуйрив гьалун ** Байдаркадин ва каноэдин кьусуйрив гьалун ** Гребной слалом * Гимнастика ** Спортдин гимнастика ** Художестводин гимнастика ** Батутдал хкадрунар * Дзюдо * БалкӀандин спорт ** Выездка ** Конкур ** Пудженгер * Къезил атлетика * Столдин теннис * Елкендин спорт * Гилан чӀаван вадженгер * ЦӀун яракьрив ягъун * ЧӀемерукдив ягъун * Теннис * Триатлон * Тхэквондо * Залан атлетика * Фехтование * Футбол * Векьел хоккей == Къачунвай медалрин сиягь == Медалар Чка Уьлкве Къизил Гимиш Кишпир Санал 1 46 29 29 104 2 Китай 38 27 23 88 3 29 17 19 65 4 24 26 32 82 5 Кьибле Корея 13 8 7 28 6 11 19 14 44 7 11 11 12 34 8 9 9 11 28 9 Венгрия 8 4 5 17 10 Австралия 7 16 12 35 == Иштирак авунай уьлквеяр == 2012 Гатун Олимпия къугъунрин акъажунра 204 уьлкведай спортсменар иштиракнай. * Австралия * Австрия * Азербайджан * Албания * Алжир * Америкадин Виргин островар * Американдин Самоа * Ангола * Андорра * Антигуани Барбуда * Аргентина * Армения * Аруба * Афганистан * Багам Островар * Бангладеш * Барбадос * Бахрейн * Белоруссия * Белиз * Бельгия * Бенин * Бермудар * Боливия * Болгария * Боснияни Герцеговина * Ботсвана * Бразилия * Британиядин Виргин островар * Бруней * Буркина Фасо * Бурунди * Бутан * Вануату * ЧӀехибритания * Венгрия * Венесуэла * РагъэкъечӀдай Тимор * Вьетнам * Габон * Гаити * Гайана * Гамбия * Гана * Гватемала * Гвинея * Гвинея-Бисау * Германия * Гондурас * Гонконг * Гьукумат Палестина * Гренада * Греция * Гуржистан * Гуам * Дания * Демократиядин Республика Конго * Джибути * Доминика * Доминикадин Республика * Замбия * Зимбабве * Израиль * Индивидуальные участники * Индия * Индонезия * Иордания * Ирак * Иран * Ирландия * Исландия * Испания * Италия * Йемен * Кабо-Верде * Казахстан * Каймановы острова * Камбоджа * Камерун * Канада * Катар * Кения * Кирибати * Кипр * Киргизия * Китай * КНДР * Колумбия * Коморы * Коста-Рика * Кот-д’Ивуар * Куба * Кувейт * Лаос * Латвия * Лесото * Либерия * Ливан * Ливия * Литва * Лихтенштейн * Люксембург * Маврикий * Мавритания * Мадагаскар * Македония * Малави * Малайзия * Мали * Мальдивы * Мальта * Марокко * Маршалл Островар * Мексика * Микронезиядин Федератив Штатар * Мисри * Мозамбик * Молдавия * Монако * Монголия * Мьянма * Намибия * Науру * Непал * Нигер * Нигерия * Нидерланды * Никарагуа * Норвегия * ОАЭ * Оман * Острова Кука * Пакистан * Палау * Панама * Папуа — ЦӀийи Гвинея * Парагвай * Перу * Польша * Португалия * Пуэрто-Рико * Республика Конго * Россия * Руанда * Румыния * Сальвадор * Самоа * Сан-Марино * Сан-Томени Принсипи * Саудовская Аравия * Свазиленд * Сейшелы * Сенегал * Сент-Винсентни Гренадины * Сент-Китсни Невис * Сент-Люсия * Сербия * Сингапур * Сирия * Словакия * Словения * Соломоновы Острова * Сомали * Судан * Суринам * США * Сьерра-Леоне * Таджикистан * Таиланд * Тайвань * Танзания * Того * Тонга * Тринидад и Тобаго * Тувалу * Тунис * Туркмения * Турция * Уганда * Узбекистан * Украина * Уругвай * Фиджи * Филиппины * Финляндия * Франция * Хорватия * Центральноафриканская Республика * ЦӀийи Зеландия * Чад * Черногория * Чехия * Чили * Швейцария * Швеция * Шри-Ланка * Эквадор * Экваториал Гвинея * Эритрея * Эстония * Эфиопия * Южная Корея * ЮАР * Ямайка * Япония == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:2012 Гатун Олимпия къугъунар Категория:2012 йис

2012 Гатун Олимпия къугъунар

Кеферпатан Лезгистан — СССР чкӀайдилай кьулухъ, Дагъустан Республикадин чилерал кьве пай хьанвай лезги халкьдин куьре патан лезгийри уьмуьр гьалзавай тарихдин лезги чилер. ==Кеферпатан Лезгистандин районар== * Ахцегь район * Агъул район * Докъузпара район * Дербент район * Кьурагь район * Мегьарамдхуьруьн район * Табасаран район * Рутул район * СтӀал Сулейман район * Хив район == Баянар == == ЭлячӀунар == * Азад Лезгистандин гьерекат * Лезгистан накануне бури Категория:Лезгистан Категория:Лезгияр

Кеферпатан Лезгистан

Гобугыраг — Азербайжандин Хъачмаз районда авай муниципалитет ва хуьр. И муниципалитетдик вич Гобугыраг хуьр ва Муьрселихъишлах хуьр акатзава. == Агьалияр == Хуьруьн агьали — 1,214 касди туькӀуьрзава. == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт * Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

Гобугыраг

«КьепӀир Къазмайрин» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Мегьарамдхуьруьн райондик акатзавай муниципалитет. Администрациядин юкь — КьепӀир Къазмаяр хуьр я. Хуьруьнсоветдик акатзавай хуьрер: КьепӀир Къазмаяр, ГазардкӀам Къазмаяр, Кучун Къазмаяр. ==География== Хуьруьнсовет Дагъустан Республикадин Мегьарамдхуьруьн райондин кьиблединни-рагъэкъечӀдай пата, Азербайжандихъ галаз сергьятдин мукьвал, Самур вацӀун эрчӀи кьерел, райондин юкь тир Мегьарамдхуьрелай 22,3 км яргъал, Каспи гьуьлелай 16 км яргъал ала. ==Агьалияр== 2013 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьруьнсоветда 3 327 касди уьмуьр гьалзавай Таблица 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г.. 2012 йисан малуматрив кьурвал, хуьруьнсоветдин агьалияр 3 307 кас тир Таблица 35. Оценка численности постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2012 г.. 2002 йисан малуматриз килигна, хуьруьнсоветдин агьалияр 2 934 кас тир Мегьарамдхуьруьн район. ФЛНК. Агьалидин вири лезгияр, суни - мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Cельское поселение Кабир-Казмалярский сельсовет Категория:Мегьарамдхуьруьн райондин хуьруьнсоветар

КьепӀир Къазмайрин хуьруьнсовет

Жан-Жак Руссо́ (; 1712-йисан 28 июнь, Женева — 1778-йисан 2 июль, Эрменонвиль, Париждиз мукьва) — Франциядинни Швейцариядин (Женева республикада дидедиз хьана) философ, писатель ва Просвещение девирдин камалэгьли. Ам гьакӀни музыкадин рекьяй пешекар, композитор ва ботаник яРоланд-Гольст Г. Жан Жак Руссо: его жизнь и сочинения. — : Новая Москва, 1923.. Сентиментализмдин ялавлу векил. Ам Франциядин ЧӀехи инкъилабдин вилик-кьилик хьайиди яз гьисабзава. Ада «элкъвена тӀебиатдихъ хтунин» жигьетдай таблигъат тухвана ва социальный тамам барабарвал тайинаруниз эвер гана. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Франциядин философар Категория:Франциядин зарияр

Жан-Жак Руссо

Нариман Шамсудинан хва АбдулмутӀалибрин (1968 йисан 26 октябрдиз, Магьачкъала) - Урусатдин лингвист, филологиядин илимрин кандидат я. Гьукуматдин крархъан, СтӀал Сулейманан райондин кьил я. == Уьмуьрдин рехъ == Нариман АбдулмутӀалибрин 1968-лагьай йисан 26-лагьай октябрдиз Магьачкъалада дидедиз хьанаАли Албанви — Нариман Абдулмуталибов — ст. научный сотрудник ИЯЛИ ДНЦ РАН. 1985-лагьай йисуз ада Кьасумхуьруьк акатзавай ЦӀийи хуьруьн мектеб акьалтӀарна. Гьа гьа йисуз ам Дагъустандин гьукуматдин университетдин филологиядин факультетдик экечӀна (урусни Дагъустандин хел). 1987-лагьай йисалай гатӀумна ада кьве йисан къене Советрин Армиядин жергейра къуллугъна. 1989-лагьай йисуз ам ДГьУ-да кӀелуник экечӀ хъувуна. 1992-лагьай йисуз ада университет акьалтӀарна, са йисалай ам ДГьУ-дин йикъан аспирантурадиз кутуна. === Илимдин кӀвалах === 1996-лагай йисалай гатӀумна ада Дагъустандин чӀаларин кафедрада муаллимвиле, 1999-лагьай йисалай — ДГьУ-дик квай Дагъустандин чӀаларин чӀехи муаллим яз, 2002-лагьай йисалай — Дагъустандин чӀаларин кафедрадин доцент яз кӀвалахна. Дагъустандин гьукуматдин университетдин кьетӀен шурадал ада кандидатвилин диссертация хвена. 2002-лагьай йисуз докторвилин диссертация тамамарун патал ам ДГьУ-дин докторантурадиз рекомендация авуна. 2005-лагьай АбдулмутӀалибова ам акьалтӀарна. Ада илимдин рекьяй ийизвай ахтармишунар лезги чӀалан морфологиядин къурулушдиз, мисал патал, глаголдин категориядиз, гафар туькӀуьрунар ахтармишуниз, лезги чӀалан синтаксисдиз талукьарна. ДР-дин маарифдинни илимдин рекьяй министрвилихъ галай Лезги чӀалан кӀелунин-методикадин литературадин рекьяй комиссиядин, гьакӀни Тахо-Годидин тӀварунихъ галай ДНИИП-дихъ галай лезги чӀалай орфографиядин комиссиядин кьил я. 2004-лагьай йисалай гатӀумна (контрактдин бинедал) УИА-дин ДИЮ-дин ИЯЛИ-дин чӀехи илимдин кӀвалаххъан яз санлай кӀвалахзвай, «Лезги чӀаланни урус чӀаланни гафаргандал» алахъзвай, «Урус чӀаланни лезги чӀалан» илимдин редактор тирИмена Кавказа — Абдулмуталибов Нариман Шамсудинович. === Карьера === 2006—2007 йисара Дагъустан Республикадин Миллетдин политикадин, информациядин ва къецепатан алакъунрин рекьяй Министрвилин диндин крарин управлениедин кьил тир. 2007-лагьай йисуз вичиз кӀан хьуналди кӀвалахлай экъечӀна. 2007-лагьай йисуз ам СтӀал Сулейманан райондин Депутатрин собраниедиз депутат яз хкягъна. 2007-2010-лагьай йисарин арада СтӀал Сулейманан райондин парламентдин кьилин эвезвиле кӀвалахна. 2010-лагьай йисан 20 ноябрдиз Нариман АбдулмутӀалибрин СтӀал Сулейманан райондин кьил яз хкягъна. 2016-лагьай йисан 27-лагьай декабрдиз ам СтӀал Сулейманан кьил яз хкягъ хъувуна. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Урусатдин лингвистар Категория:лезги алимар Категория:лезги лингвистар Категория:Магьачкъалада дидедиз хьанвайбур Категория:Дагъустандин гьукуматдин университет акьалтӀарнавайбур

Нариман Шамсудинан хва АбдулмутӀалибрин

Лезги Салигь — XVII виш йисуз Вини Арагърин хуьре уьмуьр авур лезги шаир. Шаирди муьгьуббатдикай, уьмуьрдикай, вичин девирдикай хейлин эсерар теснифнава. Абурукай са бязибур чавни агакьнава. ==Эдебият== * Гьакимов Къ. Х. «Лезги зарияр» Категория:XVII виш йисан лезги шаирар Категория:Лезги шаирар

Лезги Салигь

Валенти́на Влади́миран руш Терешко́ва (, , ЧӀехи Масленниково, Тутаев район, Ярославль вилаят, УСФСР, ССРГ) — советрин космонавт, дуьньядин садлагьай дишегьли-космонавт (1963), Советрин ГалкӀдин Игит (1963) я. ШСРГ-дин № 6-лагьай летчик-космонавт, дуьньядин 10-й космонавт (позывной — «Чайка») я. Кьилди космосдиз лув гана фейи авайни-авачир дишегьли яДмитрий Кайстро. Небо, сними шляпу: 50 лет полёту Валентины Терешковой. // vesti.ru (14 июня 2013 года)Михаил Антонов. Тайна «Чайки»: откровения женщины, разбившей мальчишник в космосе. // vesti.ru (13 июня 2013 года). Чехословакиядин СР-дин Социализмдин Зегьметдин Игит (1963), Социализмдин Зегьметдин Игит (1963), Вьетнамдин Зегьметдин Игит (1971) ва МХР-дин зегьметдин игит лугьудай тӀварариз лайихлу хьана. Авиациядин генерал-майор (1995), къуллугъдай экъечӀнавайди (1997)Терешкова Валентина Владимировна. Заместитель председателя комитета Государственной думы Федерального собрания Российской Федерации VII созыва по федеративному устройству и вопросам местного самоуправления, Герой Советского Союза. Биография. Официальный сайт российской политической партии «Единая Россия» // er.ru. Урусатда генерал-майор лугьудай тӀвар садлагьай къачур дишегьли я. Урусатдин Федерациядин Гьукуматдин Думадин депутат я. «Единая Россия» сиясатдин партиядин патай яз, ам гилан VII-лагьай эверунинни депутат я (2016-лагьай йисан 18 сентябрдилай инихъ). Федератив къурулушдин ва вич-вичи идара авунин месэлайрин рекьяй тир комитетдин председательдин эвез я. «Единая Россия» партиядин Высший советдин член я. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Советрин космонавтар Категория:Советрин Союздин Кьегьалар Категория:Ленинан Ордендин кавалерар

Валентина Владимировна Терешкова

Мухах () — Дагъустан республикадин Рутул районда авай, «Кальял» хуьруьнсоветдик акатзавай хуьр. ==География== Хуьр Дагъустан Республикадин Рутул райондин рагъакӀидай пата, райондин юкь тир Рутул хуьрелай 40 км кефердинни - рагъакӀидай пата, Самур вацӀал чка кьунва. == Тарих== XIX виш йисуз Мухах хуьр вири Самур округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Самур округдин Лучек наибвалдиз талукь тир. Оттал, Кальял ва Джимджимаг хуьрерихъ галаз Кальял хуьруьнжемятдик акатзавай. == Агьалияр == 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 155 касди уьмуьр гьалзавай Рутул район. ФЛНК. Агьалидин вири цӀахурар, суни - мусурманар я. 1886 йисан Урусат империядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, Мухах хуьруьн агьалияр, вири цӀахурар яз 229 кас тир 1886 йисуз хуьрериз килигна Лучек наибвалдин агьалияр. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:ЦӀахуррин хуьрер Категория:Рутул райондин хуьрер

Мухах (Рутул район)

Башкирар (баш. башҡорттар — Урусатдин Урал пата яшамиш жезвай туьрк халкьар я. Халкьдихъ чпин гьукуматни ава — Урусатдик квай пай Башкъортостан Республика. Абур вири дуьньяда 1,6 миллион кас авайди я. Абурукай Урусатда 1 584 554 кас Урусатда. Гьабурукайни 1 172 287 — Башкъортостанда виче. Халкь рахазвайди башкир чӀал я. ГьакӀни парабуру урусни татар чӀалал рахазва. Агъазавайбурун чӀехи пай сунни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Башкирар — «Вокруг света»-дин энциклопедия. Категория:Туьрк халкьар Категория:Урусатдин халкьар Категория:Башкъортостан

Башкирар

Агъа Каршли — Дагъустан республикадин Акуша районда авай хуьр. Кассагумахи хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр Акуша райондин кьибле пата, райондин администрациядин юкь тир Акуша хуьрелай 24 км яргъал ала. ==Тарих== ==Агьалияр== Йисариз килигна Агъа Каршли хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2007 2010 Агьалияр 61Всероссийская перепись населения 2007 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан 81 Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан 2010 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 81 касди уьмуьр ийизвай. Вири даргияр, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Акуша район» администрациядин официальный сайт Категория:Акуша райондин хуьрер Категория:Дарги хуьрер

Агъа Каршли

Кле́тка — вичиз хас тир затӀарин дегишрун, аслутушир яшамишвал, аладна гзаф хьун ва виликфин алакьдай вири чан алай организмрин (вирусрилай гъейри - абуруз фад-фад яшамишвилин клеткатушир форма лугьуда) туькӀуьрунин ва уьмуьрдин диривилин кӀвалахдин элементар тек я. Вири чан алай организмаяр я гзаф клеткайрикай (гзафклеткадин гьайванар, набататар ва къарникъузар) ибарат жезва, я саклеткадин организмаяр я (гзаф кьадардин простейширбур ва бактерияр). Клеткайрин туькӀуьрун ва уьмуьрдин диривилин кӀвалах чирзавай биологиядин паюниз цитология лугьуда. Эхиримжи вахтара гьакӀни "клеткадин биологиядикайни" рахун адет хьанва. == Жугъурунин тарих == Клеткаяр акур садлагьай кас инглис алим Роберт Гук тир. ==Эукариот клеткадин туькӀуьр хьанвай тегьер== ===Ччандин клеткадин чинин комплекс=== ===Цитоплазмадин структура=== ===Эндоплазматик ретикулум=== ===Гольджидин аппарат=== ===Хвех=== ===Лизосомар=== ===Цитоскелет=== ===Центриолияр=== ===Митохондрияр=== == Эдебият == == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Биология

Клетка

Багъпат () - Уттар-Прадеш индиядин штатда авай округ. Административ юкь - Багъпат шегьер я. Округдин майдан 1345 км² я. 2001-лагьай вирииндиядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, округдин агьалийрин сан-гьисаб 1 163 991 кас. ЧӀехи йисара авай агьалийрин арада авай кӀел-кхьинин дережа - 64,24 %, индиядин юкьван гьалдин дережадилай (59,5 %) са кӀус виниз я. == Баянар == Категория:Уттар-Прадешдин округар

Багъпат (округ)

А́кри () — Бразилиядин кефердинни рагъакӀидай пата авай штат я, Кефердин региондин ибаратдик ква. Кефердин пата Амазонас, рагъэкъечӀдай пата Рондония штатрихъ галаз сергьят пайзава. ГьакӀни кьиблединни рагъэкъечӀдай пата Боливиядихъ ва кьиблединни рагъакӀидай пата Перудихъ галаз са сергьятдал алаАкри в энциклопедии «Вокруг света».. Административ юкь — Риу-Бранку я. Штатдин тӀвар Акри вацӀун тӀварцӀикай арадал атана, им Пурус вацӀун виридалайни чӀехи агъавацӀ я. Индианрин чӀалал «Акри» — «кайманрин мукь (чка)» лугьудай гаф яАкри на сайте russobras.com . == Агьалияр == 2010-лагьай йисуз Географиядинни статистикадин рекьяй тир милли институтди (IBGE) кӀватӀнавай малуматралди: Вири агьалияр 733 559 кваз: Шегьердин агьалияр 532 279 Шегьердин агьалийрин вишекай, % 72,56 Хуьруьн агьалияр 201 280 Хуьруьн агьалийрин вишекай, % 27,44 Итимар 368 324 Итимрин вишекай, % 50,21 Папар 365 235 Папарин вишекай, % 49,79 Агьалийрин къалинвал, кас/км² 4,47 Вири уьлкведин агьалийрикай штатдал гьалтзавай пай, % 0,38 == Административ чара авунар == Акри штат кьве мезорегиондин чара жезва, Вали-ду-Акри (рагъэкъечӀдай патан) и Вали-ду-Журуа (рагъакӀидай патан), гьабурун ибаратдик са шумуд микрорегион ква. Муниципалитет (лезги) Муниципалитет (порт.) Майдан, км² Мезорегион Микрорегион 1 Акреландия Acrelândia 1574,55 Вали-ду-Акри Риу-Бранку 2 Асис-Бразил Assis Brasil 2875,915 Вали-ду-Акри Бразилея 3 Бразилея Brasileia 4336,189 Вали-ду- Акри Бразилея 4 Бужари Bujari 3467,681 Вали-ду-Акри Риу-Бранку 5 Капишаба Capixaba (Acre) 1713,412 Вали-ду-Акри Риу-Бранку 6 Крузейру-ду-Сул Cruzeiro do Sul (Acre) 7924,943 Вали-ду-Журуа Крузейру-ду-Сул 7 Эпитасиуландия Epitaciolândia 1659,131 Вали-ду-Акри Бразилея 8 Фейжо Feijó (Acre) 2 202,027 Вали-ду-Журуа Тарауака 9 Жордан Jordão (Acre) 5428,765 Вали-ду-Журуа Тарауака 10 Мануэл-Урбану Manoel Urbano 9386,961 Вали-ду-Акри Сена-Мадурейра 11 Марешал-Тауматургу Marechal Thaumaturgo 7743,828 Вали-ду-Журуа Крузейру-ду-Сул 12 Мансиу-Лима Mâncio Lima 4672,321 Вали-ду-Журуа Крузейру-ду-Сул 13 Пласиду- ди-Кастру Plácido de Castro (Acre) 2047,455 Вали-ду-Акри Риу-Бранку 14 Порту- Акри Porto Acre 2984,643 Вали-ду-Акри Риу-Бранку 15 Порту-Валтер Porto Walter 6093,4 Вали-ду-Журуа Крузейру-ду-Сул 16 Риу-Бранку Rio Branco 9222,577 Вали- ду-Акри Риу-Бранку 17 Родригес-Алвес Rodrigues Alves (Acre) 3304,559 Вали-ду- Журуа Крузейру-ду-Сул 18 Санта-Роза-ду-Пурус Santa Rosa do Purus 5981,137 Вали-ду-Акри Сена-Мадурейра 19 Сена-Мадурейра Sena Madureira 25278,095 Вали- ду-Акри Сена-Мадурейра 20 Сенадор-Гиомард Senador Guiomard 1837,294 Вали-ду- Акри Риу-Бранку 21 Тарауака Tarauacá 15553,43 Вали-ду-Журуа Тарауака 22 Шапури Xapuri 5250,931 Вали-ду-Акри Бразилея == Баянар == Категория:Бразилиядин штатар

Акри

Рамазанов Мухтар, лакӀаб Гелхен Мухтар — лезги шаир. Ам 1924 йисуз Куьре округдин Гелхен хуьре дидедиз хьана. Хуьруьн мектеб, Дагъустандин партийный школа ва пединститут куьтягьна, ада гзаф йисара райондин идарайра ва мектебра кӀвалахна. 1954–1956 йисара Кьурагь райондин газетдин редактор хьана. Гелхен Мухтара уьмуьрдикай ва тӀебиатдикай цӀудралди шиирар теснифна. Абур "Экв" ва "Девирдин нурар" кӀватӀалра гьатнава. Шаир 1987 йисуз Каспийск шегьерда рагьметдиз фена. ==Эдебият== * Гьаким Къурбан «Лезги зарияр». Категория:Лезги шаирар

Рамазанов Мухтар

Айдынхъишлах — Азербайжан республикадин Кьвепеле районда авай хуьр ва муниципалитет. == География == Хуьр Кьвепеле райондин юкьван пата, райондин кьилин шегьер тир Кьвепеле шегьердилай кьибле патахъ 2,9 км яргъал чка кьунва. == Агьалияр == Алай чӀавуз хуьре 2026 кас яшамиш жезва. Агьалияр асул гьисабдалди азербайжанари ва лезгийри туькӀуьрзава. == ЭлячӀунар == * Aydınqışlaq: Azerbaijan Категория:Кьвепеле райондин хуьрер

Айдынхъишлах

Жемикент () — Дагъустан республикадин Дербент районда авай хуьр. «Жемикент» хуьруьнсоветдин администрациядин юкь ва сад тир хуьр я. ==География== Хуьр Дагъустан Республикадин кьибле пата, Дербент райондин кефер пата, Дербент шегьердилай 33 км кефердинни - рагъакӀидай пата, Уллучай вацӀал, Къаякент райондихъ галаз сергьятдал чка кьунвайди я. ==Тарих== Кьисадив кьурвал, хуьруьн бине Ширвандай атанвай Жеми тӀвар алай касди кутунвай Воронов Н. И., Сборник статистических свѣдѣній о Кавказѣ. Императорское русское географическое общество. Кавказскій отдѣл, 1869, стр. 93. XIX виш йисуз Жемикент хуьр вири Къайтагъ-Табасаран округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатзава. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Къайтагъ-Табасаран округдин Агъа-Къайтагъ наибвалдиз талукь тир. Уллутеркеме хуьруьхъ галаз Жемикент хуьруьнжемятдик акатзавай. ==Агьалияр== 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 2337 касди уьмуьр гьалзавай Дербентский район. 2010 йисан малуматриз килигна, агьалияр 2555 кас тир. Агьалийрин вири азербайжанарин этник группа тир терекемеяр я, суни - мусурманар я. 1886 йисан Урусат Империядин агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал, Жемикент хуьруьн агьалияр 687 кас тир, вири азербайжанар (терекемеяр) тир НИЖНЕ- КАЙТАГСКОЕ НАИБСТВО (1886 г.). ==Тарихдин имаратар== * Сурун виней алай кӀунтӀар. * Дегь чӀаван сур. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Дербентский район >> Джемикент Категория:Дербент райондин хуьрер

Жемикент

Азербайжанар, Кьажарар, Мугъулар, ЦӀапар () — асул гьисабдалди Азербайжанда ва Ирандин кеферпатан вилаятра уьмуьр ийизвай туьрк халкьар. Идалайни гъейри, пара кьадарда кьажар диаспораяр Урусатда, Гуржистанда, Иракда ва Турцияда ава Большая советская энциклопедия. Третье издание. В 30 томах. Главный редактор: А. М. Прохоров. Том 1: А — Ангоб. Москва: Государственное научное издательство «Большая Советская Энциклопедия», 1969, стр. 278.. Кьадардиз килигна Къавкъаздин виридалайни чӀехи миллет я. ГьакӀни, чӀехивилиз килигна туьрк миллетрин арадай мугъулар кьведлагьай чкадал ала (Турциядин туьркверилай кьулухъ). Европеоид расадин каспи типдиз талукь я. Азербайжан чӀалал рахазва. Диндал гьалтайла кьажаррин чӀехи пай шии мусурманар, гъвечӀи пай сунияр я. == Чеб авай чилер ва кьадар == Азербайжандин агьалидин 91,6 % мугъулри туькӀуьрзава. Гуржистан ва Иран уьлквейра агьалидин кьадардиз килигна мугъулар кьведлагьай чкадал ала. Азербайжандилай гъейри мугъулрин чӀехи диаспораяр Иран, Урусат, Турция, Гуржистан, Къазахстан, Украина хьтин уьлквейрани ава. === Ирандин азербайжанар === Дуьньяда виридалайни пара азербайжанар авай уьлкве Иран я, абур Ирандин кьилин халкь тир фарсарилай кьулухъ кьадардиз килигна кьведлагьай чкадал ала. Абур Ирандин РагъакӀидай Азербайжан, РагъэкъэчӀдай Азербайжан, Эрдебил ва Зенжан вилаятрин ва Тебриз шегьердин агьалидин чӀехи пай туькӀуьрзава. ГьакӀни, тӀимил кьадарда азербайжанри Курдистан вилаятдин рагъэкъэчӀдай патан хуьрера, Хамадан ва Казвин вилаятдин кеферпатан хуьрера уьмуьр ийизва Iran. Azarbaijanis. Ирандин Тегьран, Кередж ва Мешгьед хьтин чӀехи шегьерра азербайжанарин чӀехи жемиятар ава. Иранда абурун кьадар 25 миллиондив агакьзава, амма бязи чешмейри гузвай малуматриз килигна, азербайжанарин кьадар идалай гзаф виниз я ва 35 миллиондив агакьзавайди тестикьарзава Southern Azerbaijan . === Урусатдин азербайжанар === Урусатда азербайжанри адет тирвал Дагъустандин Дербент ва Табасаран районра уьмуьр ийизва ва абурал республикадин бинедин халкьдин статус гала. 2010 йисан малуматрив кьурвал, Дагъустанда абурун кьадар 131 агъзур кас тир. Къе азербайжанари Дербент райондин 58 %, Табасаран райондин 18 %, Кизляр райондин 2,3 % ва Рутул райондин 1,5 % туькӀуьрзава. Советрин ва постсоветдин девирда уьлкведин къене хьайи азербайжанрин миграциядин процессрин себебдалди, къе Урусатдин саки вири регионра азербайжанрин жемиятар (диаспораяр) ава. Абурун Урусатда авай виридалайни чӀехи жемиятар Москва шегьердин (57 123 кас) ва Тюмень вилаятдин (43 610 кас) диаспораяр я. 2010 йисан малуматриз килигна, Урусатдин Федерацияда 603 агъзур азербайжанар къейд авунай. === Гуржистандин азербайжанар === Гуржистанда азербайжанри агьалидин кьадардиз килигна гуржийрилай кьулухъ кьведлагьай чка кьунва. Абур асул гьисабдалди уьлкведин Квемо-Картли вилаятда гегьенш хьанва. Квемо-Картли вилаятдилай гъейри азербайжанри Кахетия, Шида-Картли ва Мцхета-Мтианети вилаятра уьмуьр ийизва. Квемо-Картли вилаятда: 2002 йисуз и вилаятдин агьалидин 45 % (225 агъзур кас) азербайжанри туькӀуьрзавай. * Марнеули район — 98 агъзур (83 %) * Гардабани район — 50 агъзур (44 %) * Болниси район — 49 агъзур (66 %) * Дманиси район — 19 агъзур (67 %) Кахетия вилаятда: 2002 йисуз и вилаятдин агьалидин 10 % (40 агъзур кас) азербайжанри туькӀуьрзавай. * Сагареджо район — 18 агъзур (32 %) * Лагодехи район — 11 агъзур (22 %) * Телави район — 8 агъзур (12 %) Шида-Картли вилаятда: 2002 йисуз вилаятда азербайжанрин кьадар 6 агъзур тир (1,8 %). * Каспи район — 4 агъзур (8 %) * Карели район — 1 агъзур (2,3 %) ва мсб. Мцхета- Мтианети вилаятда: 2002 йисуз Мцхета-Мтианети вилаятдин 1,8 % (2 агъзур кас) азербайжанри туькӀуьрзавай. Асул гьисабдалди Мцхета районда уьмуьр ийизва. Гуржистандин кьилин шегьер тир Тбилисида 11 агъзур азербайжанви къейд авунва, им вири агьалидин 1 % я. Кьведлагьай чӀехи шегьер Руставида азербайжанрин кьадар 11 агъзур кас я (4 %) Къарабагъдин гьуьжет гатӀумдалди Армениядин саки вири регионра пара кьадарда мугъул хуьрер авай. 1897 йисуз Армениядин кьилин шегьер Ереванда 12 359 азербайжанар авай, агьалидин 42,6 % азербайжан чӀалал рахазвай Перепись населения Российской империи 1897 года. Население Еревана.. XIX виш йисан эхирда Ереван уездда 77 агъзур азербайжанар авай. СССР-дин девирда, 1979 йисан малуматриз килигна, Арменияда 160 800 азербайжанар авай, им вири агьалидин 5,3 % тир Всесоюзная перепись населения 1979 года. Национальный состав населения Армянской ССР. Къарабагъдин дяве гатӀумдайла, азербайжанаринни эрменийрин арада гьатай къаларин себебдалди, Арменияда авай азербайжанрин вири катна хъфенай. Исятда Арменияда са мугъулни авачирди малум я Чёрный Сад. Томас де Ваал. гл. 5. Турцияда азербайжанар Армениядихъ галаз са сергьятрал авай регионра гегьенш хьанва, ибур Карс, Игдыр ва Эрзурум вилаятар я. Турцияда авай азербайжанрин лап чӀехи пай чкадин агьалидихъ галаз акахьнава лугьуз абурун дуьз кьадар малум туш. Алай аямда азербайжанар Европадин, Кеферпатан Америкадин ва СНГ-дин уьлквейрин саки виринриз чкӀанва. == Тарих == ===ТӀвар=== XVI – XVII виш йисариз талукь архивра Сефевийрин гьукуматда авай вири халкьариз, абурун къене азербайжанарни кваз, «къизилбашар» лугьузвай . И тӀвар куьчери туьрк тайифаяр сад авун паталди ганай. XVIII виш йисан сифте кьилера Къавкъаздиз дяведин вигьинар авур урусри чкадин «христиан тушир» агьалияр сад-садавай хкягъзавачир ва виридаз «бусурманар» (мусурманар) лугьузвай . «Персиядиз дяведин финифар» ийидалди 1722 йисуз Астраханьда чапдай акъатай I-й Пётрдин манифестда Иранда ва Кьиблепатан Къавкъазда уьмуьр ийизвай кьуд чӀехи халкьарин тӀварар кьунвай, ибур: «фарсар, эрменияр, гуржияр ва эжемияр» я. Ина урусри эжеми тӀварцӀелди азербайжанар фикирда кьазва . Малум я хьи, XV – XVIII виш йисара Усманрин Империяда авай азербайжанриз «эжемияр» лугьузвай Ali Arslan. "Osmanlılarda Coğrafi Terim Olarak 'Acem' Kelimesinin Manası Ve Osmanlı-Türkistan Bağlantısındaki Önemi (XV—XVIII. Yüzyıllar) — A.Ü. Osmanlı Tarihi Araştırma Ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 8, Ankara 1999.. XIX виш йисан садлагьай паюна уьмуьр авур эрмени кхьираг ва этнограф Хачатур Абовяна курд миллетдин меденият ва къилихар къелемдиз къачурла кхьенвай хьи, сунни мусурманри азербайжанриз ва фарсариз «русвагьардай Эжем тӀвар ганай» . Кьиблепатан Къавкъаз Урусатдин империядик акатайдалай кьулухъ, адет тирвал вири туьрк халкьариз «татарар» лугьузвай урусри азербайжанриз «къавкъаздин татарар» тӀвар ганай «Алфавитный список народов, обитающих в Российской Империи» Демоскоп Weekly. Брокгаузан ва Евфронан Энциклопедиядин Гафарганда авай «Туьрк-татарар» макъалада азербайжанриз «адербайжандин татарар» тӀвар ганай. Гьа чӀавуз Ядринцев, Харузин, Шантр хьтин алимри «адербайжандин татарриз» «адербайжанар» тӀвар гунин теклиф вилик кутунай. ТӀвар-ван авай француз антрополог Жозеф Деникера 1900 йисуз чапдай акъудай илимдин кӀвалахра азербайжанриз «туьрк чӀалал рахазвай Къавкъаздин иранвияр» тӀвар ганай Joseph Deniker. The races of man: an outline of anthropology and ethnography. W. Scott, ltd., 1900, стр. 376. Аквадай гьаларай, азербайжан халкьдин XX виш йисуз арадал атанвай тӀвар чпин тарихдин чилер тир Ирандин Азербайжан вилаятдин тӀварцӀихъ галкӀанвайди чир жезва Единство и многообразие культур (вводная статья к энциклопедии «Народы и религии мира») — лист 3, раздел „Названия народов“ // Тишков В. А.. Революциядилай виликан Урусатда азербайжан миллетдин векил къалурун патал «фарс» гафни кардик квай. XVII виш йисуз Персиядиз сиягьат авур француз тарихдар Ш. Шардена къейд авунай хьи, гьа чӀавуз миллетдикай аслу тахьана Ирандин вири агьалидиз «фарсар» лугьузвай . Турциядин Карс вилаятдин суни туьрквери азербайжанриз «шийияр», кьериз «эжем» лугьузвай . Виликди Азербайжандин Ордубад районда уьмуьр авур зоки-эрменийри азербайжанриз курдар лугьузвай. Мумкин я, мус ятӀа а чилерар виш йисарин къене чкадин азербайжанарихъ галаз акахьна абурун къене цӀранвай курдри уьмуьр ийизвай ва абурукай амукьайди са тӀвар я. Къе малум я хьи, дяве вахтунда Лачин, Келбежер районрай катай агьалиди чпи чпиз курд лугьузва, амма курд чӀал лап кьуьзуьбурун рикӀерал ама. Къавкъаздин чӀехи пай халкьари азербайжанриз кьажар лугьузва. Къарачайрини балкарри — къаджарлы, чеченрини ингушри — гӀажари, къумукьри, яхулри ва даргийри — къажар лугьузва . Аварри, андийри, чамалалри, багулалри ва арчийри азербайжанриз гзаф вахтара падар лугьуда. ГьакӀни, Дагъустанда вилик девирда азербайжан миллетдиз лугьудай мад са гаф авай — гьемшерияр. И фарс гаф кьве паярикай ибарат я гьем (са) шери (чил) ва «сачиливи» мана гузва. Азербайжан пата авай цӀахуррини рутулри азербайжанриз мугъал лугьузва . Виш йисарин къене азербайжанарихъ галаз къуншивал авур лезгийрин лексикада азербайжан миллетдин векил къалурдай са шумуд гаф ава. Виридалайни гегьеншдиз менфят къачузвай гаф цӀап яТолковый словарь лезгинского языка А. Г. ГЮЛЬМАГОМЕДОВ, Махачкала 2003 г.. БалкӀандин фитедихъ галаз ассоциация жезвай и гаф русвагьдин этнонимдиз элкъвенва ва эдебдин нормадилай экъечӀ тавун паталди лезгийри азербайжанрин вилик и гаф кардик кутузвач. ГьакӀни, лезги чӀала азербайжанриз лугьудай мад кьве гаф ава, ибур мугъул ва кьажар я, амма и гафар асул гьисабдалди Дагъустан пата авай лезгийрин мецерал ала. === Арадал атуникай === Мугъул миллетдин арадал атуникай чара-чара тарихдар алимри сад садавай тафаватлу фикирар ганвайди я. Амма вирида сад хьиз тестикьарна хьи, азербайжанар — чара-чара миллетрин туьрк тайифайрихъ галаз акахьунин рекьелди арадал атанвай этнос я. Советрин ЧӀехи Энциклопедияди гузвай малуматриз килигна, азербайжан миллетдин энтогенезда (арадал атуна) Атропатенадин ва Алпандин бинедин агьалиди къати иштиракнавайди я. Алпандин ва Атропатенадин тайифаяр, чи эрадилай вилик I-й агъзур йисуз Къавкъаздиз атанвай иран ва туьрк тайифайрихъ галаз (скифар, гуннар, булгарар, хазарар, угъузар, кипчакар, киммерияр ва мсб.) акахьна азербайжан миллет арадал атанвайди я . Британника Энциклопедияда азербайжанрин арадал атуникай икӀ кхьенва: «Азербайжанар чара-чара миллетрин акахьунин рекьелди арадал атанвай халкь я. Вичик квай виридалайни дегь элемент Кьиблепатан Къавкъаздин тайифаяр ва Персиядин кефер пата уьмуьр ийизвай ва фарс чӀалал рахазвай мидийвияр я». Кеферпатан Ирандин фарс агьалияр туьрквериз элкъуьнин девир, иниз XI виш йисуз сифте туьрк селжукрин ва гуьгъуьнлайни муькуь туьрк тайифайрин атунихъ галаз алакъалу тирди гьисабзава. Британникада кхьенвайвал, азербайжан миллетдин арадал атуна виридалайни пара иштиракай туьрк тайифа, Азербайжандин чилерал 11-й виш йисуз атанвай — угъузар я. С. Т. Еремянан версиядив кьурвал, азербайжан миллетдин арадал атуниз мусурманвал кьабулнай дегь Алпан тайифайрини чӀехи кар кутунай. Абур Алпан чилерал атанвай зурба туьрк-угъуз тайифайрихъ галаз акахьна, виш йисарин къене туьрквериз элкъвезвай. С. М. Алиеван фикирдалди, ибур гуьгъуьнин угъуз тайифаяр тир: байатар, кьажарар, кипчакар, афшарар, бегдилияр ва мсб. В. Ф. Минорскийди къейд авурвал, азербайжан чӀалаз хас тир фарс интонация ва вичик квай зурба кьадарда фарс- араб асулдин гафари, азербайжан миллетдин фарс бинейрикай хабар гузва, идалайни гъейри, туьрк чӀалара жедай вокал гармония хьтин кьетӀен лишан азербайжан чӀалак квач. «РагъэкъечӀдай патан тарих» ктабди гузвай малуматриз килигна азербайжан миллетдин арадал атунин процесс XV виш йисан эхирда акьалтӀнай. Сефевийрин династияди гьукум гьалай девирда абуру шийи мезгьеб кьабулнай. Тарихдарри азербайжан миллет, кьибле патавай Къизил-Уьзен вацӀалай кеферда авай Къавкъаздин ЧӀехи цӀиргъел кьван ва Каспи гьуьлуьн кьерерай рагъакӀидай пата авай Гуржистан ва Армениядал кьван экӀя хьанвай сергьятрин къене арадал атанвайди гьисабзава. Туьрк тайифайрин Ирандай Кьиблепатан Къавкъаздиз куьч хьунин процесс дуьз XVI – XVII виш йисаралди давам жезвай. ГьакӀ, Мугъандин чилерал шагьсеванар ва падарар акъатнай . В. А. Шнирельманан фикирдалди, Кеферпатан Азербайжанда чара-чара туьрк тайифаяр сад-садахъ галаз акахьна са азербайжан миллетдиз элкъуьнин процесс 1920 – 1930 йисаралди кьиле физвай. Урусатда азербайжанрин энтогенездикай сифте малуматар XIX виш йисан эхирриз талукь я. Урусатдин империяда акъатзавай Эфронан ва Брокгаузан Энциклопедияда мугъулрикай икӀ кхьенвай: «Адербейжандин татарар — туьрк- селжукрин, Гулагу-Ханан кьушундин туьрк-монголрин ва тамамдаказ туьрк хьанвай иранвийрин несилар я». ===Миллетдин тарих=== Сефевийрин династияди Иранда гьукум гьалай чӀавуз абурун гъилик Персиядин чӀехи пай акатнай ва чкадин туьркни фарс чӀалари сад садаз чӀехи таъсир къалурнай John R. Perry. «Persian in the Safavid Period: Sketch for an Etat de Lanque», Pembroke Papers 4 (1996), с. 272, 279 . XVIII виш йисуз Сефевийрин династия терг хьайидалай кьулухъ азербайжан миллетди уьмуьр ийизвай чилерал цӀудралди саки аслутушир гьукуматар арадал къвез-хъфизвай Tadeusz Swietochowski. Russian Azerbaijan, 1905—1920: The Shaping of National Identity in a Muslim Community. Cambridge University Press, 2004. ISBN 0-521-52245-5. Стр. 2. XIX виш йисан къене урусринни-фарсарин дявеяр гатӀумнай. Фарсариз чеб душмандин кӀаник акатзавайди акурла, дяве вахтунда акьалтӀарун паталди урусриз икьрар кьабулиз теклифнай. 1828 йисуз кьве патани «Туьркменчайдин икьрар»диз къул чӀугунай. Икьрардин тӀалабунрив кьурвал, Араз вацӀалай кефердихъ галай Ирандин регион (Кеферпатан Азербайжан) Урусатдин Империядин гъилик физвай, амма Кьиблепатан Азербайжан Ирандин къене аламукьзавай C.E.Bosworth, «Azerbaijan», in Encyclopedia Iranica (London and New York: Routledge and Kegan Paul, 1989)p.224. Идан нетижада азербайжан халкь кьве патаз пай хьанай, адан чӀехи пай Иранда, гъвечӀи пайни Къавкъазда амукьнай ва Иранда авай азербайжанри уьлкведа чпин нуфус квадарнай. 1886 йисан сиягьрин малуматриз килигна, Урусатдин империяда азербайжанри Бакудин, Елизаветпольдин, Тифлисдин ва Еревандин губерияйра, гьакӀни Дербентдин ва Закаталадин округра уьмуьр ийизвай, абурун вири санлай кьадар 1 139 659 кас тир . Чпиз кьилдин гьукуматар авай къунши гуржийрилай ва эрменийлай тафаватлу яз, 1918 йисалди азербайжанриз чпин гьукумат авачир. Абуру чеб мусурман умматдин са чӀук яз гьисабзавай Энциклопедия Британника, статья: Azerbaijan. Урусатдин империя чкӀайдалай кьулухъ, 1918 йисуз, къенин Азербайжандин сергьятрин къене, азербайжан миллетдин тарихда садлагьай демократик республика арадал гъанай — Азербайжандин Демократик Республика (АДР). Кьве йис уьмуьр гьалай и жегьил гьукумат фад заманда СССР-дик акатнай. Советдик акатайдалай кьулухъ Азербайжандин ССР тешкилнай. 1925 йисан малуматриз килигна, АССР-да 1 241 758 азербайжанди уьмуьр ийизвай, им вири уьлкведин агьалидин 59,6 % тир . Ватандин ЧӀехи Дяведин йисара чӀехи пай азербайжанар чпин ватан хуьн патал Яру Кьушунрин жергейрик экечӀнай. Азербайжандин вадакай са эгьли фронтдиз рекье гьатнай. Телеф хьанвайбурун кьадар виш агъзурралди алцумзава. ГьакӀни, 7,5 агъзур азербайжанви Афганистандин дяведани иштирак авурди я. 1990 йисан январьдиз чкадин оппозиция терг авун патал советрин кьушунрин батальонар Баку шегьердиз залан техникадаллаз гьахьайла вишералди ислягь граждан агьалияр кьенвай. Гьар йисуз 20 январьдин юкъуз Азербайжанда траурдин югъ малумарзавайди я. 1991 йисуз СССР-дин эсердикай хкъечӀай Азербайжан аслутушир гьукуматдиз элкъвенай. 1991-1993 йисарин къене давам хьайи Сувун Къарабагъдин дяведин нетижада 1 миллион кьван азербайжанри Къарабагъдин чилер гадарна Азербайжандин къене патан районриз ва шегьерриз куьч хьанай ва гуьгъуьнлай абурал катайбурун статус гилигнай Social Work: Assessment of social work practices, v.3 of Social Work, ISBN 81-8205-133-9. Gyan Publishing House, 2004; p.43. 1992 йисан февраль вацра эрмени яракьвийри Хужалы хуьре авур гатун-кьиникьра вишералди ислягь азербайжанар телеф хьанай. И югъ Азербайжанда траур хьиз къейдзава. 1988-1989 йисарин къене Армениядай Азербайжандиз 186 агъзур мугъул катнай. Гьар йисан 31 декабрьдиз Азербайжанда гьукуматдин дережада «Вири дуьньядин азербайжанрин садвилин югъ» тӀвар галай суварин мярекат кьиле тухузва. И сувар тешкилунин мурад дуьньяда авай вири азербайжанар сад авун, чпин милли махсусвал мадни кӀеви хъувун я. А юкъуз гафарун патал халкьдин вилик Азербайжандин президент экечӀзава. ==Милли группаяр== Азербайжан миллетдин къене са шумуд этнографик группаяр арадал атанва. Абур сад-садавай медениятдин, майишатдин ва адетрин патахъай са кьадар тафаватлу я. * Айрумар — Азербайжандин рагъакӀидай пата гегьенш хьанва, асул гьисабдалди Генже, Дашкесен, Гадабег районра. * Афшарар — виликди абур 24 угъуз тайифайрикай сад хьиз малум тир. Къе абур азербайжан этносдин пай яз гьисабзава ва Ирандин саки вири регионра гьалтзава. * Баятар — угъуз тайифайрикай сад. Гьам азербайжанрин, гьамни туьркменрин субэтник группа хьиз физва. * Къарадагъар — Иранда авай Къарадагъ сувун дуьзенрал гегьенш хьанва. Зур-куьчери уьмуьр гьалзава, асул гьисабдалди малдарвилел алахънава. Медениятдин жигьетдай къунши шагьсевенриз мукьва я. * Къарапапагъар — Азербайжандин рагъакӀидай пата ва Гуржистанда уьмуьр ийизва. Чебни са шумуд тайифайриз пай жезва: борчало, сарал, араплы, джан-агьмеди, чахарлы, улачлы тайифаяр. * Падарар — виликди и тӀвар угъуз тайифайрикай садал алай. Муькуь тайифайрив гекъигайла и тайифади дегь девирдин лишанар, адетар, куьчери уьмуьр, малдарвал яргъалди хвенай. Ильханидрин династияди гьукум гьалай чӀавуз падарар Туркестандай Азербайжандиз куьчарнай (Араз вацӀун кьибле патаз). XVI виш йисуз абур къенин Азербайжан Республикадин чилерал акъатнай. Къе Дагъустандин бязи халкьари, месела аварри азербайжанриз «падарал» (падарар) лугьузва. Вилик девирда къумукьри ва даргийри Дербент райондин азербайжанариз (терекемейриз) — падарар лугьузвай. * Шахсевенар — асул гьисабдалди Иранда уьмуьр ийизвай азербайжанрин субэтнос я. Чебни са шумуд тайифайриз пай жезва: инанлу, бегдади, усанлу ва мсб. Мугъулрин кьетӀен этник группа терекемеяр я. Абур Дагъустандин Дербент районда ва Азербайжандин бязи районриз чкӀанва. Сифте яз «терекеме» гаф са тайифадин милли тӀвар тир, амма XIX — XX виш йисара Азербайжанда куьчери малдарвилел алахънавай агьалидин виридаз терекеме лугьуз хьанай. Дагъустандин терекемеяр яргъал йисара дарги ва яхул ханрин мулкара лукӀвилин къуллугъдал алай. ==Антропология== Азербайжанар европеоид расадин каспи подтипдиз талукь я. И подтипдик гьакӀни къумукьар, цӀахурар, татарни курдар акатзава. XIX виш йисан урус антрополог Иван Пантюхова Къавкъаздин миллетрин антропологиядин жуьреяр чирдайла азербайжанрин юкьван гьисабдалди аскӀан буй — 165 см, вирибурулайни кӀеви сарар, вилерин шуьтруь ранг (80-92 %) къейд авунай. Антропологиядин типдин патахъай Пантюхова икӀ кхьенай: «Фарсарин типдиз азербайжандин татарар, удияр, курдар, татар ва къарапапагъар ухшар я. Азербайжандин татарриз гзаф акахьай антропологиядин тип хас я. Чпи уьмуьр ийизвай регионрикай аслу яз абурук чкадин миллетрин лишанар ква, месела виш йисарин къене эрмени чилерар уьмуьр авур азербайжанарик эрменийриз хас тир кьетӀен лишанар ква. Азербайжанрин лап чӀехи пай яргъи кьилин кӀараб галайбур я ва абурук монголоид расадин лишанрикай са зерре кьванни квач.» Советрин антрополог Валерий Алексеева гайи малуматриз килигна, Къавкъаздин халкьарин арадай виридалайни чӀулавбур ва бедендал пара чӀарар авай миллет — азербайжанар я. == ЧӀал == Азербайжан чӀал — туьрк чӀаларин хзандин кьиблединни-рагъакӀидай патан угъуз чӀаларин группадик акатзава. И группадик гьакӀни гагауз, туьрк, туьркмен, салар, хорасан-туьрк чӀалар ва крым-татар чӀалан кьиблепатан нугъат, узбек чӀалан хорезм нугъатни акатзава . Виш йисарин къене азербайжан чӀал фарс ва араб чӀаларин зурба таъсирдик квай виляй, къе и чӀалак 10 агъзуралай виниз араб-фарс бинедин гафар ква. Азербайжан чӀал Азербайжандин агьалидин саки 98 % пайдин хайи чӀал я İnzibati - ərazi bölgüsü, əhalinin sayı və tərkibi. Əhalinin milli tərkibi, ana dili və sərbəst danışdığı dillərə görə bölgüsü. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. . Идалайни гъейри, азербайжан чӀалал Ирандин кеферпатан вилаятрин, Гуржистандин рагъэкъэчӀдай патан региондин ва Дагъустандин Дербент ва Табасаран райондин агьалияр рахазва. Азербайжанда, Гуржистанда ва Урусатда уьмуьр ийизвай азербайжанрин саки виридаз хъсан ва я пис дережада урус чӀал чизва. Иранда авай азербайжанриз фарс чӀал хайи чӀалан дережада чизва. Самур вацӀалай кьибле пата уьмуьр ийизвай гзаф пай лезгийрин азербайжан чӀалан чирвилер усалбур туш, гьатта жегьил несилриз хайи лезги чӀалалай хъсан азербайжан чӀал чизва. ЦӀудралди лезги хуьрерин агьалияр тамамдаказ азербайжан чӀалал элячӀнава. Генетикадин жигьетдай азербайжан чӀал кьве жуьредин нугъатрин группадиз пай хьанва: угъуз ва кипчак нугъатар). Вичин нубатда и кьве группайрик пара кьадарда нугъатар ва чкадин рахунар ква. Тарихдин къене кьве патаз пай хьана къакъатнавай азербайжан чӀал (Иран ва Азербайжан) и вилаятра кьилди вилик физвай. Иранда фарс чӀалан къати таъсирдик галай эдеби азербайжан чӀал Къавкъаздин эдеби азербайжан чӀалавай са кьадар тафаватлу я. Кеферпатан Азербайжан Урусатдин империядик акатайдалай кьулухъ, XIX виш йисуз шемахадин ва бакудин нугъатрин бинедал къенин эдеби азербайжан чӀал туькӀуьрнай . ===ЧӀалан тарихдикай=== Азербайжан чӀалал кхьенвай сифтегьан тарихдин материалар XIII виш йисариз талукьбур я . Чи йикъарив агакьай виридалайни дегь азербайжан эдебиятдин эсерар, XIII – XIV виш йисарин къене уьмуьр гьалай шейгь Пуре Гьасанан туькӀуьрунар я . XV виш йисан эхирар азербайжан чӀал зарбдиз вилик физвай ва цуькведа авай вахтар тир. Гьа девирда азербайжан чӀалал Насими, Хатаи, Физули хьтин зурба кхьирагри ва шаирри кхьизвай . Чпин эсерар абуру азербайжан чӀалан тебриздин нугъатдал туькӀуьрзавай. Яргъал вахтунда азербайжан чӀалди Кеферпатан Иранда ва Кьиблепатан Дагъустанда «чкадин чӀалан» роль къугъвазвай, яни чара-чара миллетри сад-садахъ галаз рахадай умуми чӀал (месела, къе Дагъустанда урус чӀал хьиз) . Виш йисарин къене лезгийрихъ галаз къуьн-къуьневаз уьмуьр гьалай азербайжанрин чӀалай лезги чӀалак пара кьадарда азербайжан гафар гьатнава, гьатай гафарин гзафбуру бинедин лезги гафар чуькьвена арадай акъуднавайди я. ===Кхьинар=== XX виш йисан къене азербайжан чӀалан кхьинар пудра дегиш хьанай. 1922 йисалди азербайжанри араб гьарфаралди кхьизвай. 1920 йисара араб гьарфар латин алфавитдиз дегишарнай, гуьгъуьнлайни кирил графикадиз . 1958 йисуз алфавит чӀалаз мадни кутугдайвал кирилл алфавит хъсанарнай ва адак са алфавитдани гьалт тийизвай Ҝ и Ҹ гьарфар кутунай. 1991 йисуз Азербайжанди СССР-дикай аслутуширвал малум авурдалай кьулухъ, абуру туьрк алфавит кьабулна виликан латин графикадиз элкъвенай. Алай аямда Ирандин азербайжанри араб гьарфаралди кхьизва, Азербайжан Республикада латин алфавит кардик ква, Дагъустандин азербайжанрини кирилл алфавитдикай менфят къачузва. ==Дин== Азербайжан халкьдин лап чӀехи пай (90 %) Ислам диндин шийи мезгьебдин рекье ава. Ирандин азербайжанрин там вири шийияр ятӀа, Къавкъаздин азербайжанрик са кьадар суниярни ква. Суни азербайжанар асул гьисабдалди Азербайжандин кеферпатан районра ва Кьиблепатан Дагъустанда чкӀанва. Гуржистандин азербайжанрин са пай сунияр, муькуь пайни шийияр я. Дагъустандин Дербент шегьердин бинедин азербайжанар шийияр я, амма Дербент ва Табасаран районрин хуьрера уьмуьр ийизвай азербайжанар сунияр я. Идалайни гъейри, азербайжан миллетдин арада накъшбанд тӀарикъатдин ва суфизмдин рекье авай ксарни тӀимил туш. 2007 йисуз Азербайжанда 5 агъзур христиан-азербайжанар авайди малум я. Брокгаузан ва Евфронан Энциклопедиядин Гафарганда кхьенвайвал, Къавкъаздин миллетрин арада диндиз виридалайни чӀехи метлеб гузвай ва фанатизмдалди ибадат ийизвай халкьар татар, азербайжанар ва Дагъустандин сувахъанар я. ГьакӀни, и энциклопедияда кхьенвай хьи, азербайжанар къати мусурманар ятӀани абуру чара динрин векилар хъсан къатламишзава ва виридахъ галаз хуш авсият туькӀуьриз алахъзава. Азербайжан миллетдин вини толерантвал француз тарихдар Элизе Реклюдини къейднавай: «Эхирни, муькуь динриз ибадат ийизвай миллетрихъ галаз хуш авсият хуьн – азербайжан халкьдиз хас тир хъсан тӀуларикай сад. Кьиблепатан Къавкъазда шиийри винизвал ийизвайтӀани, абуру чкадин суни эгьлийриз садрани дарвал гайиди туш. Араб уьлквейра и кьве мезгьебрин арада жедай пехъи душманвал, Кьиблепатан Къавкъаздин азербайжанриз хас туш.» Алай чӀавуз Азербайжан Республикада ислам диндин таъсир къвердавай тӀимил жезва. == Милли къилих == Психологиядин илимрин доктор, профессор В. Г. Крыськоди азербайжанрикай икӀ кхьенай: «ТӀулариз килигна азербайжанар азадвал кӀандай, дамахар квачир, гьар са кар чирунал рикӀ алай, хиве кьур гаф кьилиз акъуддай миллет я. Са кьадар умун ятӀани абуру чеб лайихлудаказ тухузва ва къарарар фад кьабулзава. Чпиз гьуьрметсузвал авур ва ягь-намусдик кягъай касдиз азербайжанри къати жаваб гуда. Къал-гьуьжетдин гьалара вичик туьнтвал хас тир азербайжанравай вич гъилера кьаз жезвач ва гзаф гагьди лас хъжезвач, амма абур чеченар ва осетинар хьиз пехъи туш» . == Эдебият == * Азербайджанцы // Народы России. Атлас культур и религий. — М.: Дизайн, Информация. Картография, 2010. — 320 с.: с илл. ISBN 978-5-287-00718-8. * * Логашева Б. Р. Азербайджанцы // Народы мира: Историко-этнографический справочник. – М.: Советская энциклопедия, 1988 == Баянар == == ЭлячӀунар == * Кунсткамера сайтунин фондуна азербайжанрин суьретар * Интернет-энциклопедия «Дуьньядин Халкьар» * Азербайджанцы — Советрир ЧӀехи Энциклопедияда азербайжанрикай макъала. * Азербайжанрин арадал атуникай * Азербайжан миллетдин арадал атуна Алпандин метлеб * Азербайжан миллетдин арадал атуникай * Принята хартия азербайджанцев мира * Tyurki. Тюрки на Ферганском сообществе Категория:Дагъустандин халкьар Категория:Туьрк халкьар Категория:Азербайжандин халкьар

Азербайжанар

Гьажиев Садикь Абумуслиман хва, лакӀаб Садко Гьажиев — лезги шаир. 1931 йисуз Кьурагь райондин КӀирийрин хуьре дидедиз хьана. Ирид йисан мектеб куьтягьна, ада Бакуда фялевал авуна, армиядин жергейра къуллугъна ва Ленинграддин военный училищеда кӀелна. Гзаф йисара Пенза шегьерда МВД-дин органра кӀвалахна, подполковникдин чинда аваз, пенсиядиз экъечӀна. Садикь Гьажиева жегьил чӀавалай шиирар кхьизва. Яргъал Урусатда ада садрани хайи чил, чӀал, хуьр рикӀелай ракъурзавач, гьар йисуз ватандиз хквезва ва эдебиятдин эсерар туькӀуьрун давамарзава. С. Гьажиев цӀудралди шиирин, "Дагъларин хва" поэмадин ва "КӀири буба" романдин автор я. Заридин гзаф эсерар газетризни журналриз, "Садко Гьажиев" тӀвар алаз акъатзава. Советрин Союздин Кьегьал Эсед Салигьоваз бахшнавай "Дагъларин хва" поэма кьилди ктаб яз акъатнава. ==Эдебият== * Гьаким Къурбан «Лезги зарияр». Категория:Лезги шаирар Категория:Лезги кхьирагар

Гьажиев Садикь Абумуслиман хва

«Кадар» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Буйнакск райондик акатзавай муниципалитет. Администрациядин юкь — Кадар хуьр я. ==География== Хуьруьнсовет Дагъустан Республикадин Буйнакск райондин кьибле пата ала. ==Агьалияр== Йисариз килигна Кадар хуьруьнсоветдин агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2010 2015 Агьалияр 2 277Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан 2 542 33\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2015 йисан Урусатдин агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьруьнсоветдин агьалийрин кьадар: 2 542 кас тир. Вири даргияр, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Cельское поселение Село Кадар Категория:Буйнакск райондин хуьруьнсоветар

Кадар хуьруьнсовет

Гъазиабад (, ) — индиядин Уттар-Прадеш штатдин рагъакӀидай пата авай шегьер, са тӀвар алай округдин административ юкь, Делидин агломерациядин пай я. == Этимология == Шегьердин тӀвар адан диб эцигнавай Гъази-уд-динан тӀварцӀикай арадал атанва, ада шегьердал Гъазиуддинагъар тӀвар эцигна, амма са арадлай тӀвар куьруь хъувунва. == География == Делидилай рагъэкъечӀдай патахъ 19 км яргъал ва Мератх шегьердилай кьиблединни рагъакӀидай патахъ 46 км яргъал (мукь) чка кьунва. Абсолют тир кьакьанвал - гьуьлуьн дережадилай 209 метр вине я. Шегьерди ам Делидихъ галаз чара ийизвай Хиндон (Джамнадин бассейндик квай) вацӀун къерехдал мукь (чка) кьунва. == Агьалияр == 2013-лагьай йисан малуматрив кьурвал, агьалийрин сан-гьисаб 1 784 166 кас я. ЧӀехи йисара авай агьалийрин арада авай кӀел-кхьинин дережа - 99 %. Гъазиабадда жинсерин гекъигайвал - 1000 итимдал 887 хнуб (паб) гьалтзава. Йисариз килигна шегьердин агьалийрин дегиш хьунин динамика: 1991 2001 2013 542 992 968 256 1 784 166 Шегьер B категориядин B1 агъакатегориядик акатзава, маса гафаралди Гъазиабаддин жемятдинни экономикадин къалурзавай лишанар вири гьукуматдин юкьван гьалдилай агъуз я. Шегьерда авай метлеб квай чкаяр: Navyug Market, Delhi Gate,Goel Market, Mukand Nagar, Sarai Nazar Ali, Rajendra Nagar, Shalimar Garden, Turab Nagar, Indirapuram, Raj Nagar Extension, Loni, India and Crossings Republik я. == Экономика == Им Кефердин Индиядин виридалайни чӀехи индустриал тир шегьеррикай сад я, сифтени-сифте вилик фенвай металлар расунин ва электроникадин индустрия къейд авуна кӀанда. Гила шегьер чӀехи индустриал юкь, рекьин ва ни ракьун рекьин улакьдин тӀвал я. Ана ракьун рекьин вагонар, дизелдин моторар, велосипедар, яргъанар, шуьшединни хъенчӀин къапар, лакарни ширер, электроника, яракьар ва мсб акъудзава. 21-лагьай виш йисан сифте кьиле ана пара цӀийи алишверишдин юкьвар ахъанва. == Галерея == GZB Ghaziabad Railway Station Uttar Pradesh.jpg|GZB Ghaziabad Railway Station Uttar Pradesh Crossing Republik Ghaziabad (NH 24).jpg|Crossing Republik Ghaziabad (NH 24) Delhi Gate Ghaziabad.jpg|Delhi Gate Ghaziabad Raj Nagar Extension (NH-58).jpg|Raj Nagar Extension (NH-58) Dudheshwar Nath Mandir (Ghaziabad).jpg|Dudheshwar Nath Mandir (Ghaziabad) == Эдебият == == ЭлячӀунар == == Баянар == Категория:Уттар-Прадешдин шегьерар

Гъазиабад

Карл Генрих Маркс (нем. Karl Heinrich Marx; 1818 — й йисан 5 тӀул (май), Трир — 1883-й 14 ибне (март), Лондон) — немецви философ, социолог, экономист, эсерар кхьидайди, политикадин журналист, жемятдиз талукь тир крарал алахънавайди. Адан кӀвалахри, философияда диалектикадин ва тарихдин материализм, экономикада — винел эхцигай кьимет, ва политикада — классрин женгинин теория туькӀуьрнай. И рекьер, коммунизмни социализм арадал гъанвай бинеяр тир ва «марксизм» тӀвар къачунай. == Уьмуьрдикай == Карл Маркс, Трир шегьердин адвокат асулдай чувуд тир Генрих Марксдин хзанда пуд лагьай аял тир. Диде — Генриетта Маркс (нем. Henrietta Pressburg), асулдай Нидерландрин Неймеген шегьердай тир. 1817-й йисуз Карла Марксдин дахди, дуванханадин советник тӀвар квадар тавун патал чара авачиз христианвал кьабулнай. Ахпа адан папани хзанди, гьабурук вич Карл Маркс кваз, сад садав кьурвал 1825 — й ва 1824 — й лагьай йисара христианрин дин кьабулнай. 1830—1835-й йисара Карл Трир шегьердин Фридрих — Вильгельмдин тӀварунихъ галай гимназиядиз кьилив физвай, гьим 17 йис хьайила куьтягьнай. == ЭлячӀунар == * Карл Маркс. Программа «Эха Москвы» из цикла «Всё так» * Марксистская теория экономического развития капитализма * Марксизм: не рекомендовано для обучения — книга Бориса Кагарлицкого. * Биография Карла Маркса Категория:Политикрин сиягь Категория:Философрин сиягь

Карл Маркс

1637 йис (са агъзурни ругудвишни къанницӀеиридлагьай йис) — чи эрадин 1637-лагьай йис. XII виш йисан 37-лагьай йис я. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XII виш йис Категория:1637 йис

1637 йис

С, c — С, c лезги алфавитда пуд лагьай гьарф. Ахъа тушир ван. == ЭлячӀунар == Категория:Лезги алфавит

С

Къази-Кумух ханвал — 1642–1860 йисарин къене, Къази-Кумух шамхалвал чкӀайдалай кьулухъ Дагъустанда арадал атанай яхулрин гьукумат я. Адан кьилин шегьерар Кумух ва Хосрех хуьрер тир. И уьлкве къенин Яхул ва Кули районар алай бицӀи чилерал экӀя хьанвайтӀани Дагъустандин тарихда хьайи виридалайни къуватлу ва нуфуслу гьукуматрикай сад тир. Къази-Кумух ханвиле сиясат тухунин тегьер шамхалвилин вахтарилай дегиш тахьана амукьнай. Ханвилиз регьбервал яхул чӀалал «кьатӀ» лугьудай (фарс чӀалал «диван») Вини Кьилин Шуради ийизвай. И шурадик визирар, къазияр, кьушунрин кьилер ва са гьукумдар акатзавай. Вичик са шумуд хуьрер квай гьар са хуьруьн-жемиятдиз чкадин жемятди, кавхайри, къазиди ва къарарар кьилиз акъудзавай касди идара ийизвай. Хандин нуькеррин гвардияди полициядин везифаяр кьиле тухузвай. ==Ханвилин регьберар== * Халклавчи Алибек * I-й Сурхай-хан — зурба нуфусдин сагьиб тир и ханди Шемахадин, Хачмаздин, Дербентдин чилер Къази-Кумухдиз муьтӀуьгъарнай. * Муртазали-хан * II-й Сурхай- хан * Аслан-хан * Нуцал Ага-хан * МухӀаммад Мирзе-хан * Умму Кулсум-бике * Абдурагьман-хан * Агълар-хан * Жафар-хан ==Эдебият== * А. В. Комаров. Казикумухские и кюринские ханы. — ССКТ, Тифлис. 1869. * С. Габиев. Лаки — Их прошлое и быт. СМОМПК. Тифлис. 1906. * Каяев А. Материалы по истории лаков Рукописный фонд ИЯЛ Даг. фил. АН СССР. Д. 1649. Категория:Дагъустандин тарихдин гьукуматар Категория:Яхулрин тарих

Къази-Кумух ханвал

Исламдин Республика Иран, куьрелди Иран, гьакӀни 1935-лагьай йисал кьван Персия — Кьиблединни ракъакӀидай патан Азияда авай гьукумат я. Кьилин шегьер — Тегьран я. КъВБ-диз килигна (маса къачунин алакьунин паритетдин жигьетдай) экономикадин кьадардал гьалтайла исламдин дуьньяда Иран кьудлагьай чкадал ала, РагъакӀидай патан Азияда — кьведлагьайдал (Туьркиядалай гуьгъуьнизСравнение ВВП ). Иран — технологиядин жегьетдай региондин виридалайни вилик фенвай гьукуматрикай сад я. Стратегиядин фикирдай Иранди Евразиядин чӀехи метлеб квай регионда чка кьунва, адаз ири нафтадинни тӀебии газдин запасар ава. == Тарих == Кхьенвай чешмейриз килигайла Ирандин тарихди саки 5 агъзур йис желбзава. Адан чилер садлагьай гьукумат — Элам — чи девирдилай вилик III-лагьай агъзур йисуз Хузестанда арадал акъатна. Вич Агьеменидрикай тир Садлагьай Дарий авай чӀавуз Персиядин империя Грециядилайни Киренаикадилай гатӀумна Инд ва Тарим вацӀарал кьван яргъи тир. Вичин кхьенвай тарихдин чӀехи паюнин къене Персия хьиз малум тир Иран 2000-дилай пара йисан къене дуьньядин виридалайни таъсирлу сиясатдинни медениятдин юкьварикай сад тир. Пара виш йисарин къене агъавал ийизвай дин заратуштравал тир. XVI-лагьай виш йисахъ ислам Ирандин гьукуматдин дин хьана. Аятолла Хомейнидин гъилик кваз 1979-лагьай йисуз Иранда Исламдин инкъилаб хьана, адан нетижада монархия алудна гадарна ва исламдин республика малумарна. == География == РагъакӀидай пата Иракьдихъ галаз, кефердинни рагъакӀидай пата Азербайджандихъ галазИран — Общие сведения о стране, Эрменистандихъ галаз, Туьркиядихъ галаз ва кьабул тахьанвай Суван Къарабагъдин Респубдикадихъ галаз, кефердин пата Туьркемнистандихъ галаз, рагъэкъечӀдай пата — Афгъанистандихъни Пакистандихъ галаз сергьят пайзава. Кефердин патай адан къерехар Каспий гьуьлуь, кьибледин патай Индиядин океандин Персиядин ва Омандин заливри кьунва. === Административ паюн === # Тегьран # Кум # Юкьван остан # Казвин # Гилян # Ардебиль # Зенджан # РагъэкъечӀдай патан Азербайджан # РагъакӀидай патан Азербайджан # Курдистан # Хамадан # Керманшах # Илам # Лурестан # Хузестан # Чехармехальни Бахтиария # Кохгилуйени Бойерахмед # Бушир # Фарс # Хормозган # Систанни Белуджистан # Керман # Йезд # Исфахан # Семнан # Мазендеран # Голестан # Кеферпатан Хорасан # Хорасан-Резави # Кьиблепатан Хорасан # Альборз == Баянар == == ЭлячӀунар == * Permanent Mission of The Islamic Republic of Iran to the United Nations New York *

Иран

1824 йис (са агъзурни муьжуьдвишни къанникьудлагьай йис) — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла хемисдиз эгечӀзавай яргъи йис. Им чи эрадин 1824-лагьай йис я. XIX виш йисан 24-лагьай йис. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XIX виш йис Категория:1824 йис

1824 йис

1954 йис (са агъзурни кӀуьд вишни яхцӀурницӀикьуд лагьай йис) — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла жуьмядиз эгечӀзавай куьруь йис. Им чи эрадин 1954-лагьай йис я. XX виш йисан 54-лагьай йис. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XX виш йис Категория:1954 йис

1954 йис

«Уцмиюрт» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Бабаюрт райондик акатзавай муниципалитет. Администрациядин юкь ва тек сад тир хуьр — Уцмиюрт хуьр я. ==География== Хуьруьнсовет Дагъустан Республикадин Бабаюрт райондин кьиблединни-рагъакӀидай пата, райондин юкь тир Бабаюрт хуьрелай 34 км яргъал ала. ==Агьалияр== 2013 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьруьнсоветда 3 781 касди уьмуьр гьалзавай Таблица 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г.. 2012 йисан малуматрив кьурвал, хуьруьнсоветдин агьалияр 3 666 кас тир Таблица 35. Оценка численности постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2012 г.. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Cельское поселение Село Уцмиюрт Категория:Бабаюрт райондин хуьруьнсоветар

Уцмиюрт хуьруьнсовет

«Вини Инхело» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Ахвах райондик акатзавай муниципалитет. Администрациядин юкь — Вини Инхело хуьр я. Хуьруьнсоветдик акатзавай хуьрер: Вини Инхело, Инхело, Маштада, Рацитль, Кирпич-кутан. ==География== Хуьруьнсовет Дагъустан Республикадин Ахвах райондин кефер пата ала. ==Агьалияр== Йисариз килигна Вини Инхело хуьруьнсоветдин агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2010 2015 Агьалияр 1 617 Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан 1 636 33\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2015 йисан Урусатдин агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьруьнсоветдин агьалийрин вири санал кьадар: 1 636 кас тир. Вири каратаяр ва аварар, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Cельское поселение Верхнеинхелинский сельсовет Категория:Ахвах райондин хуьруьнсоветар

Вини Инхело хуьруьнсовет

ПӀ пӀ ПӀ пӀ ПI, пl — ПI, пl Категория:Лезги алфавит

ПӀ

Каракорум () — Монголиядин Хархорин сомондин административ юкь. 1220—1260 йисара Монгол империядин кьилин шегьер тир.Холберт Дж. Чингисхан живее всех живых // «The Wall Street Journal» 02/11/2007 == Шикилар == Файл:Kharkorum silver tree1.jpg| Файл:Karakorum - Tortue Sud.jpg| Файл:Karakorum Modell 2.jpg| Файл:Stupas de Karakorum.jpg| Файл:Ville de karakorum.jpg| Файл:Kharkhorin.JPG| Файл:Karakorum Turtoise.JPG| Файл:Karakorum Silver Tree.jpg| Файл:Erdenezuu 2056 b.jpg| Файл:ErdeneZuuGesamtansicht.jpg| Файл:Złota Stupa w klasztorze Erdene Dzuu 01.jpg| Файл:Erdene Zuu 3.JPG| Файл:Erdene Zuu - Vue.jpg| Файл:Erdene Zuu 5.JPG| Файл:ErdeneZuuKhiidLaviran.jpg| == Баянар == == ЭлячӀунар == * public domain text posted on-line by The United States Library of Congress: A Country Study: Mongolia. * Silk Road Seattle - Karakorum and Cities along the Silk Road, posted at the web site of the University of Washington, 2004. * Treasures of Mongolia - Karakorum, Mongolia , UNESCO Courier, by Namsrain Ser-Odjav, March 1986 . * William of Rubruck's Account of the Mongols * Mongolian-German excavations (in German) Категория:Монголия Категория:Монголиядин шегьерар

Каракорум (шегьер)

Сара Бернар (; 22 баскӀум 1844, Париж — 26 ибне 1923, хайила ганвай тӀвар Генриетт Розин Бернар () — асулдай чувуд тир францужви актриса. === Фильмография === * 1900: Le Duel d’Hamlet * 1908: La Tosca * 1911: La Dame aux Camélias * 1912: Adrienne Lecouvreur * 1912: Les Amours d’Elisabeth, Reine d’Angleterre * 1912: Sarah Bernhardt à Belle-Isle * 1915: Mères Françaises * 1915: Ceux de Chez Nous * 1916: Jeanne Doré * 1921: Daniel * 1923: La Voyante === Кхьинар === * Phèdre (1902) * Le Lac (The Lake) (1902) * La Fiancée du Timbalier (1902) * Lucie (1902) * Le Lac (1903) * La Samaritaine (1903) * Les Vieux (The Old Ones) (1903) * Un Évangile (A Gospel) (1903) * Phèdre (1903) * La Mort d’Izéil (The Death of Izéil) (1903) * La Rêverie de Théroigne de Méricourt (The Dream of Théroigne de Méricourt) (1903) * Un Peu de Musique (A Little Music) (1903) * L’Aiglon (The Eaglet) (1910) * Phèdre (1910) * Les Buffons (The Buffoons) (1908) * La Samaritaine (1910) * L'Étoile dans la Nuit (The Star in the Night) (1918) * Prière pour nos Ennemis (A Prayer for our Enemies) (1918) == Баянар == == ЭлячӀунар == * В. М. Дорошевич. «Гаснущие звёзды. Сара» * Le Paris des gens célèbres: Sarah Bernhardt * The Sarah Bernhardt Pages * The «La Samaritaine» controversy and other performances in London * Performances in Theatre Archive University of Bristol * Sarah Bernhardt cylinder recordings, from the Cylinder Preservation and Digitization Project at the University of California, Santa Barbara Library. * Sarah Bernhardt Collection at the Harry Ransom Center at the University of Texas at Austin. * Bernhardt’s sculpture * Bibliography * Sarah Bernhardt photo gallery series 1 New York Public Library (NYPL) * Sarah Bernhardt photo gallery series 2 NYPL Категория:Актриса Категория:Французар Категория:Википедия:1000 макъала

Сара Бернар

Гамиш (Bubalus) — == Синифрал паюн == * кьебила азиатдин гамиш (Bubalus) ** азиатский гамиш (Bubalus bubalis) ** тамарау (Bubalus mindorensis) ** аноа (Bubalus depressicornis) ** дагъдин аноа (Bubalus quarlesi) * кьебила африкадин гамишар (Syncerus) ** африкадин гамиш (Syncerus caffer) == ЭлячӀунар == * Буйволы // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907. Статья Э. К. Брандта. Категория:Гьайванар

Гамиш

Ялцугъ () — Дагъустан республикадин СтӀал Сулейман районда авай тунвай хуьр. ==География== Хуьр СтӀал Сулейман райондин кьиблединни - рагъакӀидай пата, райондин юкь тир Кьасумхуьрелай тахминан 11 км яргъал чка кьунвайди я. ==Тарих== Хуьруьн арадал атуникай малуматар авач. ТӀварцӀикай баян гун мумкин туш. Ялцугъ хуьруьн тӀвар, литературадин лезги чӀалан бине эцигай зурба зари Этим Еминан куьмекдалди акъатайди я. Хуьруьн бине Кьеан хуьряй атайбуру кутунвайди я. Гуьгъуьнлай иниз Цилинг, КӀири ва КӀеле хуьрерин эгьлиярни куьч хьанвай. 1734 йисуз ЯлцӀугъвийри Надир Шагьан кьушунрин вигьинар яна алудзавай. XIX виш йисуз Ялцугъ хуьр вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Хъутур-Куьредин наибвалдиз талукь тир. Макьар, ХпитӀар, Бигер ва ЦицӀер хуьрерихъ галаз Ялцугърин хуьруьнжемятдик квай. 1966 йисан зурзунрилай кьулухъ ялцӀугъвияр Эминхуьруьз куьч хьана ацукьнай. Хуьре Этим Эминан сур авайди я. ==Агьалияр== Куьч жедалди хуьруьн агьалийрин вири лезгияр, суьнни - мусурманар тир. 1886 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматрив кьурвал, хуьре 91 майишатар авай, агьалийрин кьадар 266 кас тир: 129 итим ва 137 паб. 1886 йисуз Котур - Куьредин наибвалдин агьалияр ЯлцӀугъвийрин асул кӀвалахар малдарвар, лежбервал ва балкӀандарвал тир. Алай чӀавуз хуьр ичӀизва. == Баянар == == ЭлячӀунар == * СтӀал Сулейман райондин официал сайтуна Ялцугъ хуьруькай куьруь малуматар Категория:СтӀал Сулейман райондин хуьрер Категория:СтӀал Сулейман райондин тунвай хуьрер Категория:Лезги хуьрер

ЯлцӀугъ

Триглав (слов. Triglav) - Словенияда авай сув я. Уьлкведин, виликан Югославиядинни Юлиан Альприн виридалайни кьакьан кӀукӀ я. Кьакьанвал - 2864 м я. Триглав - Словениядин миллетдин лишан я, ам миллетдин гербдални пайдахдал чӀугвана. Сувни арада авай чилер миллетдин хьвед хьиз малумарна (уьлкведа авай сад тирди). Вичин тӀвар сув пуд кьил авай кукӀвадикай къачуна, адан виридалайни тӀвар-ван авай профиль, Словениядин пайдахдал чӀугванвай, Бохинь шегьердай аквазва. Суван кукӀвал Альяжан столб ала (1895-лагьай йисан 7-лагьай пахундиз кешиш Якоб Альяжа эцигнавай металлдикай авур конструкция). 1778-лагьай йисан 28-лагьай пахундиз 4 словениядин альпинистди (Лука Корошец, Матия Кос, Штефан Рожични Ловренц Вилломитцер) сув садлагьай сеферда къачуна. Словениядин мифологияда Триглав кьетӀен чка кьунвайди я. Триглавдин гуьнедал яшамишнавай михьи къизилдикай крчар гвай Златорог суван кьуникай чкӀанвай легенда ава. Адан гьуьрметдай Словениядин тӀвар-ван авай пиводин маркадал тӀвар эцигна - "Златорог". Триглавдин элкъвена къваларив гвай чкаяр (миллетдин хьутерин сергьятрин къеце) суван лыжайрин тӀвар-ван авай рекьер я. == ЭлячӀунар == * Peakware.com * Summitpost.org * Триглавдикай сайт * Triglav — Hribi.net * Сиягьат Триглав миллетдин хуьтез == Баянар == Категория:Суварин кукӀвар алфавитдин къайдада Категория:Суван кукӀвар кьвед-агъзурхъанар Категория:Словениядин сувар Категория:Альпар

Триглав (сув)

Рамазанов Гьуьсейн — лезги шаир ва композитор. 1938 йисуз Кьурагь райондин Ашар хуьре дидедиз хьана. Ада юкьван мектеб ва Дагъустандин университет куьтягьна, гзаф йисара хайи хуьре муаллимвал авуна. Гь. Рамазанова хайи халкьдикай ва ватандикай, тӀебиатдикай в муьгьуьббатдикай шиирар, гьикаяр, манияр ва макъамар теснифнава. Абур газетризни журналриз ва уртах кӀватӀалриз акъатнава. Гзаф манияр, «Ашар хуьр» хьиз, сегьнедилай тамамарзава ва радиодай гузва. Гьуьсейн Рамазанов «КӀепербан», «МискӀалар», «Саф элкъвезва» ктабрин автор я. == Эдебият == * Гьаким Къурбан «Лезги зарияр». Категория:Лезги шаирар Категория:Лезги композиторар

Рамазанов Гьуьсейн

«Къуруш» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Докъузпара райондик акатзавай муниципалитет (хуьруьнсовет). Администрациядин юкь ва сад тир хуьр — Къуруш хуьр я. ==География== Хуьруьнсовет Дагъустан Республикадин Докъузпара райондин юкьван пата, Гъуцар сувун кьиблединни - рагъэкъечӀдай патан гуьнеда, Усугъчай вацӀун дугунда, райондин юкь тир Усугъчай хуьрелай 5 км яргъал чка кьунвайди я. ==Агьалияр== 2010 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьруьнсоветда 826 касди уьмуьр гьалзавай: 406 итим, 420 паб. 2002 йисан малуматрив кьурвал хуьре 804 касди уьмуьр гьалзавай Докъузпара район. ФЛНК. Агьалидин вири лезгияр, суни - мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Cельское поселение Село Куруш Категория:Докъузпара райондин хуьруьнсоветар

Къуруш хуьруьнсовет

Кеферпатан Къавкъаздин федерал округ (), куьрелди ККъФО () — Урусатдин лап кьибле пата алай федерал округ. Округ УФ-дин президентдин 2010 йисан 19 январьдиз кьабулнавай къарардалди туькӀуьрнай. Округдик ирид субъект акатзава. Округдин администрациядин юкь Пятигорск шегьер я. Виридалайни чӀехи шегьер — Магьачкъала я. Округди Урусатдин Федерациядин вири майдандин 1 % туькӀуьрзава ва виридалайни гъвечӀи федерал округ я. == География == Кеферпатан Къавкъаздин Федерал округ Кьиблепатан Федерал округдихъ галаз, Абхазиядихъ галаз, Азербайжандихъ галаз, Гуржистандихъ ва Кьиблепатан Осетиядихъ галаз са сергьятра ава. РагъакӀидай патай округ Каспи гьуьлуьн ятари кьунва. == Агьалияр == 2016 йисан малуматриз килигна округдин агьалидин кьадар 9 718 001 кас тир. Им вири Урусатдин агьалидин 6,63 % я. Са квадратдин километрдиз къвезвай агьалидин кьадар (агьалидин чуькьуьнвал) 57,02 кас/км² я. Им Урусатдин алцумриз килигна пара кьакьан дережа я ва анжах Юкьван Федерал округдилай агъуз я (60,14 кас/км²). Шегьердин эгьлийри вири агьалидин 49 % туькӀуьрзава. Агьалияр йисандавай гзаф хьунин кьадардиз килигна ККъФ округ Урусатдин Федерацияда садлагьай чкадал ала. === Миллетар === Росстатдин 2010 йисан малуматрив кьурвал, округда уьмуьр ийизвай миллетар ва абурун кьадарВсероссийская перепись населения 2010 года. Официальные итоги с расширенными перечнями по национальному составу населения и по регионам.: см.: * Урусар — 2 854 040 (30,26 %) * Чеченар — 1 335 857 (14,17 %) * Аварар — 865 348 (9,18 %) * Даргияр — 541 552 (5,74 %) * Кабардаяр — 502 817 (5,33 %) * Осетинар — 481 492 (5,11 %) * Къумукьар — 466 769 (4,95 %) * Ингушар — 418 996 (4,44 %) * Лезгияр — 396 408 (4,2 %) * Къарачаяр — 211 122 (2,39 %) * Эрменияр — 190 825 (2,02 %) * Яхулар — 166 526 (1,77 %) * Азербайжанар — 155 394 (1,65 %) * Табасаранар — 127 941 (1,36 %) * Балкарар — 110 215 (1,17 %) * Нугъаяр — 82 026 (0,87 %) * Черкесар — 61 409 (0,65 %) * Украинар — 42 431 (0,45 %) * Абазинар — 41 037 (0,44 %) * Грекар — 37 096 (0,39 %) * Цыганар — 36 465 (0,39 %) * Туьрквер — 31 040 (0,33 %) * Агъулар — 29 979 (0,32 %) * Рутулар — 29 413 (0,31 %) * Татарар — 22 541 (0,24 %) * Гуржияр — 19 696 (0,21 %) * Туркменар — 15 750 (0,17 %) * Кореяр — 12 551 (0,13 %) * ЦӀахурар — 10 215 (0,11 %) * Белорусар — 9 217 (0,10 %) * Муькуьбур — 170 391 (1,81 %) * Чпин миллет къалур тавурбур — 63 022 чел. (0,67 %) == Округдик квай субъектар == Агъадихъ галай сиягьда Кеферпатан Къавкъаздин Федерал округдик акатзавай УФ-дин субъектар къалурнава: {| class="references-small" style="border-collapse: collapse; margin: 0px; padding: 0px; width: 527px;" width=527 | colspan=6 width=527| |- | № ТӀаратӀ Федерациядин субъект Майдан (км²) Агьалияр (кас) Кьилин шегьер ва адан агьалияр 1 Дагъустан Республика 50 270 км² 3 015 660 кас Магьачкъала (587 876 кас) 2 Республика Ингушетия 3628 км² 472 776 кас Магас (6880 кас) 3 Къабарда-Балкъар Республика 12 470 км² 862 254 кас Нальчик (239 040 кас) 4 Къарачай-Черкессия Республика 14 277 км² 467 797 кас Черкесск (123 128 кас) 5 Республика Кеферпатан Осетия — Алания 7987 км² 703 745 кас Владикавказ (307 478 кас) 6 Ставропольдин край 66 160 км² 2 801 597 кас Ставрополь (429 571 кас) 7 Чечня Республика 15 647 км² 1 394 172 кас Грозный (287 410 кас) == ЭлячӀунар == *

Кеферпатан Къавкъаздин федерал округ

«Ялахърин» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Ахцегь райондик акатзавай муниципалитет (хуьруьнсовет). Администрациядин юкь — Ялахъ хуьр я. ==География== Хуьруьнсовет Дагъустан Республикадин Ахцегь райондин кефер пата ала. ==Агьалияр== Йисариз килигна Ялахърин хуьруьнсоветдин агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2002 2015 Агьалияр 371 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2002 г. 565 33\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2015 йисан Урусатдин агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьруьнсоветдин агьалийрин вири санал кьадар: 565 кас тир. Вири рутулар, суни-мусурманар я. == Баянар == Категория:Ахцегь райондин хуьруьнсоветар

Ялахърин хуьруьнсовет

Курми — Дагъустан республикадин Гергебиль районда авай хуьр. «Курми» хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я. == География == Хуьр Гергебиль райондин кьибле пата, райондин администрациядин юкь тир Гергебиль хуьрелай 4,5 км яргъал, Къара Койсу вацӀун къерехдихъ гала. ==Тарих== Хуьруьн бине 1930 йисуз Гергебиль ГЭС-да кӀвалахзавай ксариз посёлок хьиз кутунай. 1997 йисуз посёлокдиз Курми тӀвар эцигнай. ==Агьалияр== Йисариз килигна Курми хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис''' 2002 2010 2015 Агьалияр''' 1 396Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица № 02c. Численность населения и преобладающая национальность по каждому сельскому населенному пункту. 1 51033\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2010 г. 1 53433\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2015 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 1 534 касди уьмуьр ийизвай. Вири аварар, суни- мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * «Гергебиль район» администрациядин официал сайт Категория:Гергебиль райондин хуьрер Категория:Авар хуьрер

Курми

І і — Кирилл гьарф. Категория:Кирилл гьарфар

І

Санжи-ицӀари чӀал - санжи-ицӀаривийрин хайи чӀал, дарги чӀаларикай сад я. Парабур Урусатдин Европа паюнин кьибле патаз куьч хьанва. Рахадайбурун кьадар - 1600 кас кьван я.Урус Википедия - Санжи-ицаринский язык == Нугъатар == * санжи нугъат (санжини худуц рахунар); * ицӀари нугъат. == Баянар == * Категория:Нах-дагъустан чӀалар Категория:Дагъустандин чӀалар Категория:Дарги чӀалар

Санжи-ицари чӀал

Кавкамахи — Дагъустан республикадин Акуша районда авай хуьр. Кавкамахи хуьруьнсоветдик акатзава. Хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я. == География == Хуьр Акуша райондин кефер пата, райондин администрациядин юкь тир Акуша хуьрелай 6 км яргъал ала. ==Тарих== XIX виш йисуз Кавкамахи хуьр вири Дарги округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Дарги округдин Акуша наибвалдиз талукь тир. ==Агьалияр== Йисариз килигна Кавкамахи хуьруьн агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 1886 2010 2015 Агьалияр 489 1886 йисуз Акуша наибвилин агьалияр 1 408 Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан 1 514 33\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2015 йисан агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьре 1 514 касди уьмуьр ийизвай Оценка численности постоянного населения Республики Дагестан на 1 января 2015 года . Вири даргияр, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Акуша район» администрациядин официальный сайт Категория:Акуша райондин хуьрер Категория:Дарги хуьрер

Кавкамахи

Гьукумат Кувейт (, Давла́т эль-Куве́йт) — кьиблединни рагъакӀидайдан азияда авай гьукумат. Кьилин шегьер — Эль-Кувейт я. == География == Кефер ва рагъакӀидай пата Иракдихъ галаз, кьибле пата Сауди Арабистандихъ галаз сергьятра ава, рагъэкъечӀдай патай Персиядин заливдин ятари кьунва. == ЭлячӀунар == * * The Permanent Mission of the State of Kuwait to the United Nations * Статистика Категория:Азиядин гьукуматар

Кувейт

1882 йис (са агъзурни муьжуьдвишни кьудкъанникьведлагьай йис) — чи эрадин 1882-лагьай йис. XIX виш йисан 82-лагьай йис я. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XIX виш йис Категория:1882 йис

1882 йис

Падар — Азербайжандин Хъачмаз районда авай, Армудпадар муниципалитетдик акатзавай хуьр. == География== ===Алай чка=== Хуьр Самур - Девечи кьулувалда, Хъачмаз шегьердилай кьиблединни - рагъакӀидай пата чка кьунвайди я. == Агьалияр == === Миллетар=== Гзаф миллетрин хуьр я, ина азербайжанар, татар, лезгияр ва муькуьбур санал уьмуьр гьалзава. ===Динар=== Диндал гьалтайла, хуьруьн агьалидин чӀехи пай (азербайжанвияр, татар) шийи - мусурманар, гъвечӀи пай (лезгияр, кърызар, ва муькуьбур) — суьнни - мусурманар я. == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт * Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

Падар (Хъачмаз)

1806 йис (са агъзурни муьжуьдвишни ругудлагьай йис) — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла арбедиз эгечӀзавай куьруь йис. Им чи эрадин 1806-лагьай йис я. XIX виш йисан 6-лагьай йис. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XIX виш йис Категория:1806 йис

1806 йис

«ЦӀийихуьруьнсовет» () — Дагъустан Республикадин Мегьарамдхуьруьн райондик акатзавай муниципалитет. Администрациядин юкь — ЦӀийихуьр хуьр я. Хуьруьнсоветдик акатзавай хуьрер: ЦӀийихуьр, Кличхан, Храхуба. 2010 йисуз Мегьарамдхуьруьн райондин кьве лезги хуьрер, лезгийрин ихтияр галачиз Храхуба ва Урьянуба азербайжанариз маса ганай. ==География== Хуьруьнсовет Дагъустан Республикадин Мегьарамдхуьруьн райондин юкьван пата, райондин юкь тир Мегьарамдхуьрелай 13 км яргъал ала. ==Агьалияр== 2013 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьруьнсоветда 3 593 касди уьмуьр гьалзавай Таблица 33. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 г.. 2012 йисан малуматрив кьурвал, хуьруьнсоветдин агьалияр 3 618 кас тир Таблица 35. Оценка численности постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2012 г.. 2002 йисан малуматриз килигна, хуьруьнсоветдин агьалияр 3 226 кас тир Мегьарамдхуьруьн район. ФЛНК. Агьалидин вири лезгияр, суни - мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Cельское поселение Новоаульский сельсовет Категория:Мегьарамдхуьруьн райондин хуьруьнсоветар

ЦӀийихуьруьнсовет

Рача-Лечхумини Агъа Сванетия ва я Рача-Лечхумини Квемо-Сванети вилаят () — Гуржистанда авай край я. Майдан — 4 568 км². Агьалияр — 32 089 кас (2014). Агьалидин чуькьуьнвал — 7 кас/км². Административ юкь — Амбролаури я. Гуржистандин суван, пара миллетар авай вилаят я. Кьве Рачадин, са Лечхумидинни са Сванетидин муниципалитетрикай кӀватӀнавайди я. Вилаятдин рагъэкъечӀдай патан кьатӀ Кьибле Осетиядик гва. == География == Вилаятди Гуржистандин кеферпата чка кьунва. Кефер патай Россиядихъ галаз сергьят пайзава. И регион кьуд муниципалитетдал пай авунвайди я: Амбролаури (гьам региондин кьилин шегьерни я), Лентехи, Онини Загери. Они муниципалитетдин рагъэкъечӀдай пай Тбилисидин гъилик квачиз Кьибле Осетиядиг гва. Вилаятдин рагъакӀидай пата Гуржистандин виридалайни чӀехи вацӀарикай сада, Риониди кьил къачузава. Анин сувара пара кьветӀер ава. ЧӀехи Къавкъаздин цӀиргъенал гьамишан муркӀар ала.Рача-Лечхуми Велаятдилай кьибле патахъ Имеретия гала. РагъакӀидай патахъ Самегрело-Вини Сванетия гала. == Агьалияр == Вилаятда гуржи халкьдин пара жуьре миллетар яшамиш жезва: рачаяр, лечхумияр, сванарни хевсурар. Гьабурулай гъейри Онида осетинарни чувудар ава. Агьалийрин къалинвал пара тӀимил я.Рача- Лечхумини Квемо Сванети 2014 йисуз ина 32 089 кас гьисабнавай. Виридалайни пара кас Онида аватӀани (2656 кас), чӀехи шегьер Амбролаури я, 2047 кас авай. И региондин агьалийрин чӀехи пай адан къерехра яшамиш жезвайди я — ана камар ава. Кьулан пата вири суваралди ацӀанвайвили кас ахьтин авач. == Тарих == XIX вишйисан кьилелди Агъа Сванетия Мегрелия меликвилик акатзавай. Рача-Лечхуми Имеретидин пачагьвилик квайди тир. Гьабур кваз абур 1803ни 1804 йисара Россиядин империядик акатна. 1840 йисуз Рача-Лечхуми Гуржистандинни Имеретиядин губернидик квай. Агъа Сванетия гьа Мегрелидин меликвилик кмай. 1846 йисуз гьабур кьведни цӀийиз туькӀуьрнавай Кутаиссидин губернидик кутунвай. Цагери муниципалитетда пара къелеяр ава — Исундери, Сосилей, Мури, Дадиани, Квацихени Минда. == Экономика == Тарихвилелди Рача регионда чехирдин изуьмар экъечӀ авуналди тӀвар-ван аваз я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Официал сайт Категория:Гуржистандин краяр

Рача-Лечхумини Агъа Сванетия

1950 йис (са агъзурни кӀуьд вишни яхцӀурницӀуд лагьай йис) — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла гьяддиз эгечӀзавай куьруь йис. Им чи эрадин 1950-лагьай йис я. XX виш йисан 50-лагьай йис. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XX виш йис Категория:1950 йис

1950 йис

1836 йис (са агъзурни муьжуьдвишни къанницӀеругудлагьай йис) — чи эрадин 1836-лагьай йис. XIX виш йисан 36-лагьай йис я. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XIX виш йис Категория:1836 йис

1836 йис

Исландия () — гьукумат европада авай островдал гьа тӀвар алай. == ЭлячӀунар == * * Permanent Mission of Iceland to the United Nations * Статистика Категория:Европадин гьукуматар

Исландия

Португалиядин тарих ==Лап дегь чӀав== Тахминан агъзур йис идлай вилик Юкьван Европадай иниз кельтар куьч хьанвай, ва ина яшамиш жезвай иберрик галаз акахьнавай, грекрин жугъурна — чирзавай крар тухузвай ксари и ччилериз «Ofiussa» (дегь грек. Гуьрзедин ччил) тӀвар ганвай, вучиз лагьайтӀа гьа чӀавуз и ччилерин агьалиийри кобрадиз ибадат авун мумкин я. Ч.э.вилик 814 йисуз финикийри Карфаген колония туькӀуьрнай, и колониядик Пирненей зуростровда чка кьунвай Португалиядин кьибле падни акатнай. Гуьгъуьнлай, Дору ва Тежу вацӀарин арада яшамиш жезвай са шумуд тайифарикай виридалай чӀехи лузитан тайифади гьукум чпин гъилик чӀугнай. Ч.э.вилик 219 йисуз Римдинни Карфагендин арада дяве эгечӀнай. 200 йисан къене римдин кьушунри Пиреней зуростровдин чӀехи пай кьунвай. Ч.э.в IV—III виш йисара Португалиядин ччилерин чӀехи пайда лузитанар яшамиш жезвай. Ч.э.в 1 виш йисан эхирда Римди Португалия муьтӀуьгъарнай. Ч.э. V—V виш йисарин 2-лагьай зур пайда Португалия вестготри кьунвай, 713—718 йисарани арабри. Реконкистадин финифда 1095 йисуз Португалядин графвал туькӀуьрнай, 1139 ийсуз (официал 1143 йисуз) ада короллвал хьана. XV виш йисалай дяведин рекьелди ччара пачагьлугъар кьаз коллонияяр туькӀуьрунин кӀвалахар эгечӀнавай . Къуватар лап хкаж хьайи дережадиз португалиядин колониалвилин империя XVI виш йисан 1-лагьай зур пайда агакьнава. 1581 йисуз Испаниядиз муьтӀуьгъ хьанвай. Дяведин финифда 1703 йисуз Лиссабондин ва Метуэндин икьрарар къабул авур Португалия, ЧӀехибританиядин экономикадинни политикадин аслувилик акатзва. 1807 йисуз Португалиядиз I Наполеон кьушунар гьахьзава, 1808 йисузни англиядин кьушунри португалиядин патриотрин кьумекдалди абур чукурнай. XIX виш йис Португалиядин кьиспесда революциярин виш йис хьиз лишан кьунва (1820 йисан Португалиядин революция, 1836 йисан Сентябрьдин революция), гражданвилин дявеяр (Мигелист дявеяр, Мария да Фронтедин дяве), ва гьакӀни конституциядин пад хуьзвайбурунни аксиниз къарагънавайбурун арада хьанвай кӀеви женг. XIX виш йисан 2-лагьай зур пайдилай гькуматвилинни социалвилин гьерекат гегьенш жезвайПортугалиядин тарих . ==XX виш йис== 1910 йисуз Португалияда хьанвай революциядин нетижада, Португалияди республика статус къачуна. Уьлкве Дуьньядин садлагьай дяведани Антантадин пад кьуна иштиракнай, дяведиз 100 000 солдат рекье ттунвай, абурукай 7000 кас кьенвай. Дуьньядин кьведлагьай дяведин финифда Гьитлердихъ галаз мукьва дуствилин алакъаяр авайди тир. Амма ЧӀехибританиядихъ галазни санал крар ийизвайвиляй и дяве чӀавуз нейтрал гьукумат яз амукьнай. Дяве береда Португалия пара къадарда вольфрам маса гудай уьлкве тир, ва гьа идалди зурба пулар къачунай, вучиз лагьайтӀа сад садахъ галаз женг тухузвай немецарини англичанри гьар са бицӀи твар хьайитӀани къачуз гьазур тир, тек душмандиз гьат тавурай лугьуз. 1926 йисуз уьлкведа гьукуматдин «элкъуьн» хьана, ва ина дяведин диктатура эцигнай. Гьа идалди «ЦӀуру Уьлкведин» гьукум куьтягь хьанвай. 1932 йисуз саки вири гьукум премьер-министр Антониу ди Оливейра Салазардин гъилик гьатна, 1933 йисуз ада уьлкведа авторитар къайдадин режим эцигнай, са бязи совет жугъурна — чирдай ксари и режимдиз «фашиствилин» режим тӀвар ганвай. Кьилди са «Халкьдин садвал», «Халкьдин жегьилрин садвал» ва «Чинебан полиция» (PIDE) партиярри кьиливал ийизвай, ин масакӀаяр «ЦӀийи Уьлкве» туькӀуьрунин мураддалди авунвай. Дуьньядин кьведлагьай дяведа нейтралвал хуьнайтӀани, дуствилин уьлквейриз Азор островра дяверин базаяр туькӀуьриз ихтияр ганвай, ахпа дяведилай къулухъ Португалия НАТОдиз гьатнай. Диктатор Оливейрадин таъсир гилани акваз жеда, ада уьлкведа политикадин стабилвилвал авунвай, экономика хкажна кӀеви авунай ва Дуьньядин кьведлагьай дяведилай къерехда амукьиз куьмекнай. 1960 Португалиядин Африкада авай Ангола, Гвинея-Бисау ва Мозамбик колонияра регьим авачирвилин дявеяр гатӀуна. 1968 ийсуз Салазар сагъвалдин усалвиляй къуллугъдай экъечӀна, ва адан крар давам ийиз Каэтано Марчелло атанай. Дяверин себебдай гьукуматдин буржар ва инфляция хкаж жезва. Дяве кьиле тухузвайбуру фад гъавурда гьатна хьи и дяведа абур кӀаник акатда, ва и месэлада политиквилин гьял жагъуриз хьаначирвиляй 1975 йисуз дяве ислягьвилелди акьалтӀун паталай Португалияди вичин колонияриз аслу туширвал гана, ва виш йисарин къене тухузвай колониалвилин политикадиз эхир эцигна. 1975 йисан 25 ноябрьдиз ихьтин хабарар чир хьанвай радикал чапла кӀеретӀри (асул яз десантникар ва Лиссабондин дявевилин полиция) гьукуматдин «элкъуьн» кьилиз акъудиз алахъна. Гьа чӀавузни «КӀуьдар группади» кьилел Рамалью Эаниш алаз абурун къаншардиз активдаказ дявевилин план — жаваб туькӀуьрна абуру радикал кӀеретӀар кӀаник кутуна. Гъуьгъуьнин йисуз уьлкведа демократия кӀеви ийиз куьмек авунай. 1976 йисан 14 июньдиз Рамалью Эаниша президентвилиз вичин кандидатура эцигзава ва хкягъунра вирида ван гунин нетижада португалиядин президент къуллугъдиз къвезва. Ада демократиядин конституция тестикьарзава ва уьлкве, гьардаз вичин гьукум кьиле тухудай кас авай, муниципалитетриз пайзава ва Азор ва Мадейра островриз автономиядин регионал гьукумат статус гузва. 1949 йисуз Португалия НАТОдик акатзава, адан член ва санал крар тухузвайди жезва, 1960 йисуз Европадин Ада Савдадин Садвалдик акатзава, 1961 йисуз Экономикадин ва Вилик финин крара Санал кӀвалахунин Организациядик ва 1986 йисуз Европадин Экономикадин КӀапӀалдик акатзава. 1999 йисуз Португалия эвро зонадиз гьахьзава, гьакӀни и йисуз Китай Халкь Республикадин гьукумдик Макао вугузва.Макаодин къанунар, Португалия гьукум тухузвай эхиримжи чӀавара Европадин Садвалдик гьахьай чӀавалай, уьлкве пудра председетельвал кьиле тухузвай, 2008 йисуз Лиссабондин икьрар къабулнавайЕвропадин Садвалда Португалиядин председательство . ==Баянар== ==ЭлячӀунар== *Portugal Chronology World History Database *History of Portugal: Primary documents Категория:Португалия

Португалиядин тарих

1633 йис (са агъзурни ругудвишни къанни цӀипудлагьай йис) — чи эрадин 1633-лагьай йис. XII виш йисан 33-лагьай йис я. ==Вакъиаяр== == ЭлячӀунар == Категория:XII виш йис Категория:1633 йис

1633 йис

УсухвацӀ — Дукъузпара районда авай вацӀ. Категория:Дагъустандин вацӀар Категория:Лезгистандин вацӀар

Усугъ вацӀ

Агъавердиуба — Азербайжандин Хъачмаз районда авай муниципалитет ва хуьр. ==Агьалияр== Хуьруьн агьали — 549 касди туькӀуьрзава. == ЭлячӀунар == * Хъачмаз райондин официал сайт Категория:Хъачмаз райондин хуьрер

Агъавердиуба

Беделов Агъамегьамед ТӀаибан хва — лезги шаир. 1931 йисуз КцӀар райондин KIyp хуьре дидедиз хьана. Ада юкьван мектеб ва Азербайжандин педагогический институт куьтягьна. Гзаф йисара хайи райондин Самур посёлокдин ва маса школайра кӀвалахна. А. Беделова жегьил вахтарилий шиирар теснифзава, абур 1957 йисалай печатдиз акъатзава. Ватандикай, лезги халкьдин тӀал алай месэлайрикай, хайи тӀебиатдикай кхьенвай шиирар ва маса эсерар жуьреба-жуьребе кӀватӀалра ("РикӀин гаф", "Бахтунин эквер" ва "Бахтавар чил") гьатнава. ==Эдебият== * Гьаким Къурбан «Лезги зарияр». Категория:Лезги шаирар

Беделов Агъамегьамед ТӀаибан хва

«Аркас» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Буйнакск райондик акатзавай муниципалитет. Администрациядин юкь — Аркас хуьр я. ==География== Хуьруьнсовет Дагъустан Республикадин Буйнакск райондин кьибле пата ала. ==Агьалияр== Йисариз килигна Аркас хуьруьнсоветдин агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2010 2015 Агьалияр 319 Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан 387 33\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2015 йисан Урусатдин агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьруьнсоветдин агьалийрин кьадар: 387 кас тир. Вири аварар, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Cельское поселение Село Аркас Категория:Буйнакск райондин хуьруьнсоветар

Аркас хуьруьнсовет

Муира чӀал, уркарах чӀал (чпин тӀвар: муира [muira]) - дарги чӀаларикай сад я. Дарги хилен кефер патан кӀватӀалдик акатзавайди я. Артузен вацӀун вини бассейндани Дживус (Хулахерк) вацӀун чапла патан агъавацӀарин бассейнра чкӀанвайди я (Уркарах райондин кеферни рагъэкъечӀдай пад ва Къайтагъ райондин кеферни рагъакӀидай пад). Адетдалди суварра уьмуьр гьалзавай и чӀалал рахадайбурун кьадар - 38 000 агъзур кас кьван я. ГьакӀни рахадайбурун са пай кьулувилел яшамишзава. == Нугъатар == Вад нугъатдиз чара жезвайди: * уркарах нугъат (муира чӀал вич я, муэра чӀал, гьябши чӀал, гьяпши чӀал; чпин тӀвар: уркарагъла, хӀябши) - Гьяпш жемятдин нугъат. Уркарах райондин кеферни рагъэкъечӀдай пата (Уркарах, Дибгалик, Джурмачи, Чишилини маса хуьрера) ва Къайтагъ райондин кеферни рагъакӀидай пата (Суркачи, Чахдикна, Иричи хуьрера) чкӀанвайди я. 1950-лагьай йисарра и нугъатдал рахадай Калакорейш хуьряй тирбур Хасавюрт райондиз куьч хьанва. * дибукӀ-хъарбук нугъат (чпин тӀвар: dibuk’-qarbukla) - Уркарах райондин кеферни рагъэкъечӀдай пата (Шинкакотта вацӀун дугундал алай Хъарбук хуьре) ва Каякент райондин кеферни рагъакӀидай пата (1960-лагьай йисарра иниз Уркарах райондай куьч хьанвай ДибукӀни ЦӀийи ДибукӀ хуьрера) чкӀанвайди я. * меусиша нугъат (чпин тӀвар: меусишела) - Уркарах райондин кефер пата авай Меусиша хуьре чкӀанвайди я. Урахи чӀалахъ галаз са хьтин кьетӀенвилер ава. * кӀишша нугъат (чпин тӀвар: кӀиищела, [k’īš:ela]) - Уркарах райондин кефер пата авай КӀишша хуьре чкӀанвайди я. * чумли-гьулли нугъат - Къайтагъ райондин кеферни рагъакӀидай пата авай Чумлини Гьулли хуьрера чкӀанвайди я. == Баянар == * Категория:Нах-дагъустан чӀалар Категория:Дагъустандин чӀалар Категория:Дарги чӀалар

Муири чӀал

Агьмедпашаева Саират — лезги шаир. 1958 йисуз СтӀал Сулейманан райондин Кьулан СтӀал хуьре дидедиз хьана. Ада хуьруьн мектеб куьтягьна ва "Куьредин ярар" газетдин редакцияда кӀвалахна. Шаир дидедивай пай къачунвай руша мектебда амаз харусенятдин эсерар теснифиз эгечӀна. Ада тӀебиатдикай, муьгьуьббатдикай ва уьмуьрдикай кхьенвай шиирар лезги газетризни журналриз ("Литературадин Дагъустан", "Дагъустандин дишегьли" ва мсб.) акъатзава. Заридин рикӀ алай жанр рубаияр, дерин фикир квай кьуд цӀарцӀин шиирар я. Саиратан рубаияр "Куьредин ярар" кӀватӀалда гьатнава. ==Эдебият== * Гьаким Къурбан «Лезги зарияр». Категория:Лезги шаирар Категория:Лезги дишегьли шаирар

Агьмедпашаева Саират

2023 йисуз Туьркиядани Сирияда хьанвай залзала — 2023-лагьай йисан 6-лагьай февралдиз чпин арада кӀуьд сят авай, сад-садан гуьгъуьнлай галай-галайвал хьанвай кьве гужлу залзаладин шартӀдин тӀвар я. Садлагьайдан эпицентрди (магнитуда 7,8 (± 0,1)) Туьркияда авай Гъазиантепдин Шегьиткамил районда чка кьунва. Кьведлагьайдан эпицентр (магнитуда 7,5 (± 0,1)) Туьркияда авай Кагьраманмарашдин Экинезуь районда чка кьунва. Залзала хьайидайлай кьулухъ са шумуд виш зурзун (афтершокар) тикрар хьана, абурукай виридалайни гужлудан магнитуда 6,7-див агакьзвай тир. И залзалайрин нетижада Туьркияда 16 500-далай пара кас кьена, Сирияда — 3800 кас. Пара цӀуд агъзур касдихъ тӀарвал галукьна, абуруз еке зиянар хьанва. Туьркияда акьалтӀай чӀехи къайда ва ирид йикъан яс малумарна. == Баянар == Категория:Туьркияда хьанвай залзалаяр Категория:Сирияда хьанвай залзалаяр Категория:2023 йисан залзалаяр

Туьркиядани Сирияда хьанвай залзала (2023)

4 январь — григорийдин чӀаваргандал гьалтайла йисан 4-й югъ я. Йисан эхирдал кьван 361 югъ ама (яргъи йисуз 362 югъ). Юлийдин чӀаваргандин 22 декабрьдихъ галаз сад къвезва. == Вакъиаяр == * 1878 йис — Урусатдинни-Турциядин дяведин фронт: И. В. Гуркодин кьушунри гзаф четин шартӀара София шегьер къачуна, туьркверин гьукум терг авунай. * 1896 йис — Америкадин Садхьанвай Штатрин 45-й штар Юта хьанай * 1948 йис — Мьянмади вичин аслутуширвал малумарнай. * 1951 йис — Кореядин дяве: КХДР-дин кьушунар Китайдин гуьгьуьллу аскеррин куьмекдалди кьведра Сеул шегьер къачунай. * 2004 йис — «Спирит» марсоход Марс планетадал ацукьнай. * 2004 йис — Гуржистанда хьайи революциядин нетижада президентдин везифадал Михаил Саакашвили атана. * 2010 йис — Дуьньядин виридалайни кьакьан дарамат тир Бурж-Халифа ахъаюнин мярекат кьиле фенай. * 2016 йис — Сауди Аравия, Бахрейн ва Судан уьлквейри Ирандихъ галаз дипломатиядин алакъаяр атӀанай. == Суварар == === Умуми дуьньядин суварар === == Дидедиз хьана == ;XIX виш йисалди * 1643 йис — ингилис физик, математик, астроном, философ, теолог Исаак Ньютонан хайи югъ я. * 1710 йис — Жованни Баттиста Перголези — Италиядин композитор. * 1785 йис — Якоб Гримм — Германиядин филологни кхьираг. ;XIX виш йис * 1809 йис — Луи Брайль — Франциядин тифлопедагог, буьркьуьбрун шрифтдин бине эцигай. * 1839 йис — Карл Гьуман — Пруссиядин археолог. * 1848 йис — Кацура Таро — Япониядин политик, генерал, премьер-министр (1901—1906, 1908—1911, 1902—1913). ;XX виш йис * 1925 йис — Вейкко Хакулинен, Финляндиядин лыжайраллаз къекъведайди, пудра Олимпиядин къугъунрин чемпион. * 1936 йис — Зураб Константинович Церетели, Советрин, Гуржистандинни Урусатдин архитектор, Социализмдин Зегьметдин Игит (1990). * 1954 йис — Олег Иванович Романцев, Советрин футболист ва Урусатдин тренер. * 1963 йис — Тилль Линдеманн, Германиядин мани, музыкантни шаир; Rammstein кӀеретӀдин фронтмен (регьбер). * 1974 йис — Кевин Куске, Германиядин бобслеист, кьудра Олимпиядин къугъунрин чемпион. * 1990 йис — Тони Кроос, Германиядин футболист, 2014-й йисан дуьньядин чемпион. == Кьена == ;XIX виш йисалди * 1248 йис — II-й Саншу — Португалиядин король. * 1752 йис — Габриэль Крамер — Швейцариядин математик. ;XIX виш йис * 1825 йис — I-й Фердинанд — Кьведни Сицилияр король. * 1882 йис — Джон Дрейпер — АСШ-дин химик, врач, фотограф. ;XX виш йис * 1943 йис — Марина Михайловна Раскова, Советрин паб лётчик, штурман, Советрин ГалкӀдин Игит (1938). * 1960 йис — Альбер Камю — Франциядин кхьирагни философ. * 1961 йис — Эрвин Шрёдингер — Австриядин физик. * 1965 йис — Томас Стернз Элиот — Британиядинни АСШ-дин шаирни драматург. ;XXI виш йис * 2012 йис — Ева Арнольд — Америкадин фотограф. Категория:Январь

4 январь

Аялизимахи () — Дагъустан республикадин Сергокъала районда авай хуьр. «Аялизимахи» хуьруьнсовет туькӀуьрзава. 1992 йисалай хуьруьнсоветдин кьилин хуьр я Историко-архивный справочник административно-территориального деления Дагестана за 1920—2000 гг. Махачкала, 2003.-399 с.. == География == Хуьр Сергокъала райондин юкьван пата, райондин администрациядин юкь тир Сергокъала хуьрелай 10 км яргъал, Урахихерк вацӀал ала. ==Агьалияр== 2010 йисан малуматрив кьурвал, хуьруьн агьалияр 702 кас тир . Агьалийрин вири дарги халкьарин группадик акатзавай урахивияр, суни - мусурманар я. Абур урахи чӀалал рахазва. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Дагъустан Республикадин Президентдин сайтуна Сергокъала район * Топографические карты K-38-XVIII — 1 : 200 000 * Топографические карты K-38-60 — 1 : 100 000 * Коды ОКАТО — Сергокалинский район Категория:Дарги хуьрер Категория:Сергокъала райондин хуьрер

Аялизимахи

thumb|250px|КӀлампдин емиш КлампӀ (; ) — са йисанни кьве йисан хъчарин набатат, Келемрин хзандикай салан майва. Малариз гудай чӀехи кӀлампдин жуьредиз — «турнепс» лугьузвайди я. == Гьал == == Гегьеншвал == == Жуьреяр == == Кардик ктун == == Баянар == == ЭлячӀунар == * Репа (ЭСБЕ) * Brassica rapa Категория:Салан мейваяр

КлампӀ

Цацархуьр () — Дагъустан республикадин Хив районда авай, «КьванцӀил» хуьруьнсоветдик акатзавай хуьр. == География == Хуьр Хив райондин рагъэкъечӀдай пата, райондин юкь тир Хив хуьрелай 16 км яргъал ала. == Тарих == Цацархуьр Хив райондин чилерал алай виридалайни дегь хуьрерикай сад я. Гъилив кхьенвай чешмейри гузвай малуматрив кьурвал, XX виш йисуз хуьре 120 куьчеяр авай. XIX виш йисуз Цацархуьр хуьр вири Куьре округдихъ галаз Урусат империядин гъилик акатнавай. Империядик квай чӀавуз, хуьр Дагъустан вилаятдин Куьре округдин Кьибле - Табасарандин наибвалдиз талукь тир. Межгуьл хуьруьхъ галаз Межгуьл хуьруьнжемятдик акатзавай. Эгьлийрин гзафбуруз чпин кьилдин чилин белгенар, майишатар, багъар ва малар авай. Абурун асул кӀвалахар малдарвал, лежбервал ва кеспи ийиз маса чкайриз фин тир. Агьалидин тахминан 20 % кеспи ийиз Баку, Дербент шегьерриз физвай. Вири санлай кьуртӀа, хуьр девлет авай ксарив тафаватлу чушир. Амма са шумуд агьвал авай ксар авай, ибур — Мегьамедрин Мидек, Ашурбекрин Темирбек, Керимрин Агъарза, Гуьлмегьамедрин Гуьлмегьамед тир. Савад авачирвили хуьр михьиз кьунвай. Авай са цӀуру мискӀинда фекьийри сухтайриз араб чӀал чирзавай. Урус чӀалал кӀелиз — кхьиз, ва цӀап чӀалал рахаз чизвай тек сад тир цацархуьрви, 1914 йисуз Бакудин гъетерин техникум куьтягьнавай Гуьлялиев Мегьамед тир. Адаз хуьре чӀехи гьуьрмет авай, ва хуьруьн эгьлийри адан фикирар кьетӀендаказ гьисабдиз къачузвай. 1931 йисуз Цацархуьрра 120 чкаяр гьакьарзавай сифте кьилин мектеб эцигнай. Садлагьай директорар А. С. Рамазанрин, П.Мирзебалайрин, Г.Гуьлмегьамедрин ва мсб. тир. 1939 йисуз хуьре колхоз арадал гъанвай, адан садлагьай председатель Велибеков Сефербег хьанвай. Ватандин ЧӀехи дяве чӀавуз хуьряй фронтдиз 67 кас рекье гьатнай. Абурукай анжах 12 кас элкъвена ватандиз хтанвай. Цацархуьрвияр дяведин вири фронтра жуьрэтлувилелди женг чӀугузвай: Лениграддин фронтдал кьве кӀвач квадрай Бабайрин Гьажибуба. Мазанрин Хазран Крым шегьерда кьегьалвилелди кьенвай. Дяве цӀийиз гатӀумайла адан садлагьай йикъарилай эгечӀна фронта Рамазанрин Абумуслима, Муртазрин Гьасана, Фаталийрин Гьамдулагьа, Хуршитрин Мидета ва мсб. женгер чӀугвазвай. Хуьре амукьай цацархуьрвийри зегьметдин фрондтал зегьметар чӀугузвай. Абуру фрондиз чими пекер, недай затӀар ракъурзавай, хуьнуьхин дараматрин эцигунра иштиракзавай. Дяведин йисара хуьруьн агьалидин 35 % гишила ва мекьила кьенвай. Вилик хуьре гамар хрунин цех, туьквен, культурадин КӀвал, фельдшерни-акушервилин пункт, улубхана кардик квай. 1966 йисуз Кьиблепатан Дагъустандин суван районра хьай къати чилин зурзунрин нетижада Цацархуьр хуьруьз чӀехи чукӀурунар галукьнай. И себебдилай агьалийрин вири санлай куьч хьун гатӀум хьанвай. АкӀ, 1966 йисуз хуьруьн 60 куьче Дербент райондин Билиж посёлокдиз, 1984 йисузни 40 куьче Мегьарамдхуьруьн райондин ЦӀийи ЗахитӀ хуьруьн «Сенгер» тӀвар алай белгендиз куьч хьанвай. == Агьалияр == 2002 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьре 35 касди уьмуьр гьалзавайХив райондин агьалияр, 2000 йис. ФЛНК. Агьалидин вири лезгияр, суни — мусурманар я. 1886 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин нетижайрин малуматрив кьурвал, Цацархуьр хуьруьн агьалийрин кьадар вири табасаранар яз 494 кас тир1886 йисуз Кьибле — Табасарандин наибвалдин агьалияр. Асулдай Цацархуьр хуьряй тир сихилар: Кискисар, Коркарар, Чекирар, Асварар, Купар, Ахамар. == ТӀвар-ван авай ксар == * Алиев Али — тарих илим хъсан чидай, вини дережадин чирвилер авай кас тир. 1919 йисуз Юзбеков Тарикулдин гъилик квай Дербент шегьердин яру партизанрин кӀеретӀрда таржумачи къуллугъдал алай, Нажмуддин Самурвидихъ галаз дуствилин алакъайра авай, Куьре округда кьакьан везифайрал алай. 1937 йисуз адаз жаза ганвай ва ам хабар авачиз квахьна. * Мамедов Мустафа — хуьруьн виридалайни машгьур ва чӀехи нуфус авай кас тир. Ам партиядин ва майишатдин кьакьан везифайрал кӀвалахзавай. 2-й дережадин «Зегьметдин Яру лишан» ордендин, «1941-1945 йисарин Ватандин ЧӀехи дяведа Германия кӀаник кутунин паталай» ва «Къавкъаз хуьнин паталай» ва маса медалрин иеси тир. * Алийрин Ямудин — ДР-дин лайихвилер авай агроном. * Апайрин Межид — хирург, ДР-дин медакадемия кафедрада кӀвалахзава. * Агьмедрин Алдер — ДГУ-да аспирант. * Агъабалайрин Агъамирзе — Архангельск шегьердин МЧС- дин подполковник МЧС. * Велибекрин Юзбег — МВД-дин полковник. * Мегьамедрин Алифенди — илимрин кандидат, ДГУ-дин муаллим. * Мегьамедханрин Буди — лайихвилер авай муаллим, механикадие техникумди муаллим. * Мамедрин Мисрихан — ДР-дин лайихвилер авай муаллим, Билиж посёлокдин ДДТ-дин директор. * Рамазанрин Рамазан — ДР-дин чирвилерин тафаватвилер авай кас, Билиж посёлокдин № 2 юкьван мектебдин муаллим. * Къазиагьмедрин Нариман — духтур, Хив райондин РЮА-да кӀвалахзава. * Фаталийрин Сарайханум — духтур, Магьачкъала шегьерда папарин онкология азаррин кафедрадин регьбер. * Фаталийрин Камиль — зоотехник. * Фаталийрин Надир — математикадин илимрин кандидат, ДГУ-дин муаллим. * Юзбекрин — жегьилрин арда Европадин чемпион. == Баянар == == ЭлячӀунар == * «Odnoselchane.ru» сайтуна Цацархуьр хуьруькай малуматар Категория:Хив райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер

Цацархуьр

Кирибатидин шегьерар () — Кирибатидин виридалайни чӀехи яшамиш жезвай чкайрин сиягь я. World Gazeteer сайтдин малуматралди, Кирибатида агъзурни ваш виш касдилай пара инсанар авай 10 шегьер ава. == Кирибатидин шегьеррин сиягь == Кирибатидин шегьерар Нумра Шегьер Агьалияр 2000 йис 2010 (къимет) 1\. Кьибледин Тарава 36 717 47 946 2\. Табурао н/д 4 321 3\. Бонрики н/д 4 005 4\. Буарики н/д 3 313 5\. Темарая н/д 3 031 6\. Бутаритари н/д 2 658 7\. Утироа н/д 2 482 8\. Табукиниберу н/д 2 139 9\. Раваннави н/д 1 988 10\. Табангетуа н/д 1 558 == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Кирибатидин шегьерар Категория:Океаниядин шегьерар

Кирибатидин шегьерар

250 px|right|thumb Валенти́на Васи́льевна Толкуно́ва (, Армавир, Краснодар край, УСФСР — , Москва) — советдин ва урусатдин манияр ягъизвайди. УСФСР-дин Халкьдин артист). == Уьмуьрдин рехъ == 1946 йисан 12 чиледиз Краснодар крайдик акатзавай Армавир шегьерда манияр ягъизвайди дидедиз хьана. 1964 йисуз Москвадин гьукуматдин мединиятдин институтдин дирижердинни хордин хилез гьахьна. 1966 йисуз Валентина Толкуновади «ВИО-66» биг-бенда (Ю. С. Саульскийдин регьебервилик кваз) джаздин макьамар ягъиз эгечӀна. 1971 йисуз манияр ягъизвайди Гнесинрин тӀварунихъ галай макьамрин училище акьалтӀарна. Гьа йисузни «Югъба югъ» () сериалдин патал Толкуновади И. Е. Катаев композитордин, Михаил Анчарован шииррал эцигай, манияр ягъана. 1973 йисалай кьулухъ Толкуновади Москонцертдин кьилин ягъизвайди яз кӀвалахзава. 1989 йисуз Москонцертдин диб хьиз аваз «АРТ» Творчестводин тешкилат туькӀуьрнава, адан художестводин чӀехиди Валентина Толкунова хьана. 1987 йисуз манияр ягъизвайдаз «РСФСР-дин Халкьдин артист» лагьай тӀвар гана. == Яратмишун == Валентина Толкуновади пара советдин манияр туькӀуьрдайбурухъ галаз кӀвалахна, мисал патал, Эдуард Колмановскийдихъ, Микаэл Таривердиевахъ, Павел Аедоницкийдихъ, Виктор Успенскийдихъ, Людмила Лядоваядихъ, Александра Пахмутовадихъ галаз. «Стою на полустаночке», «Я не могу иначе», «Носики-курносики», «Во всем мне хочется дойти до самой сути», «Я деревенская», «Поговори со мною, мама»ни маса манийри Валентина Толкуновадиз халкьдин кӀанивал гъана. «Спокойной ночи, малыши» телегунугин патал ягъанвай «Спят усталые игрушки» манидикай кьетӀендаказ лагьана кӀанзава. И манидик пара советринни урусатдин несилар чӀехи хьана. === Манийрин кӀватӀалар === * 1972 — «Стою на полустаночке»; * 1973 — «Во всём мне хочется дойти до самой сути»; * 1974 — «Пушинка белая»; * 1974 — «Год любви»; * 1975 — «Комсомолу посвящается»; * 1977 — «Носики- курносики»; * 1982 — «Диалог у новогодней ёлки»; * 1985 — «Если б не было войны» (кьве къатан кӀватӀал); * 1986 — «Разговор с женщиной» (кьве къатан кӀватӀал); * 1989 — «Серёжа»; * 1992 — «Сорок пять»; * 1995 — «Я не могу иначе»; * 1997 — «Я деревенская»; * 1997 — «Сон-трава»; * 2002 — «Мой придуманный мужчина»; * 2011 — «Как быть счастливой» (манияр ягъизвайдин кьиникьилай кьулухъ акъатна). == Пишкешарни гьуьрметдин тӀварар == * РСФСР-дин лайихлу артист — 1979 * РСФСР-дин халкьдин артист — 1987 * Дуствилин орден — 1996 * Пак Владимиран орден (жемятдин) — 2003 * ЧӀехи Петран орден — 2004 * Пак Аннадин орден (жемятдин) — 2006 * Гьуьрметдин орден — 2006 == ЭлячӀунар == * * Официал сайт Категория:Советрин артистар Категория:Урусатрин артистар

Валентина Васильевна Толкунова

40 лет Октября — Дагъустан республикадин Бабаюрт райондин чилерал алай Бежта белгендин хуьр. Качалай хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр Бабаюрт райондин кефер пата, райондин администрациядин юкь тир Бабаюрт хуьрелай 10 км яргъал гала. ==Тарих== Хуьр, Бабаюрт райондин чилерал алай Цунта райондин Асах тамун майишатдин кутан хьиз кутунай. ==Агьалияр== Агьалидин вири дидояр, суни- мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * МО «Бежтинский участок» администрациядин официал сайт Категория:Бежта белгендин хуьрер Категория:Дидойрин хуьрер

40 лет Октября (Дагъустан)

2021 йисуз космосдиз ахъаюнрин сиягь

Къаратуба () — Азербайжан республикадин КцӀар районда авай хуьр. «Ширвановка» хуьруьнсоветдик акатзава. == География == Хуьр КцӀар райондин рагъэкъечӀдай пата, райондин кьилин шегьер тир КцӀар шегьердилай 28 км яргъал ала. Къаратуба хуьруьн мягьлейрин тӀварар (ойконимар): Агъа пад, Вини пад. == Тарих == == Агьалияр== Хуьруьн агьалидин вири лезгияр, суни-мусурманар я. Къаратуба хуьре агъадихъ галай сихилрин веледри уьмуьр ийизва: Къаратар, Керимар, Мегьамедалияр КцӀарин хуьрера авай сихилрин тӀварар. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:КцӀар райондин хуьрер Категория:Лезги хуьрер Категория:Азербайжанда авай лезги хуьрер

Къаратуба

«Чеперин» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Ахцегь райондик акатзавай муниципалитет (хуьруьнсовет). Администрациядин юкь — Чепер хуьр я. ==География== Хуьруьнсовет Дагъустан Республикадин Ахцегь райондин кефердинни- рагъэкъечӀдай пата ала. ==Агьалияр== Йисариз килигна Гутумрин хуьруьнсоветдин агьалийрин дегиш хьунин динамика: Йис 2002 2015 Агьалияр 513 33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2002 г. 667 33\. Численность постоянного населения Республики Дагестан по муниципальным образованиям на 1 января 2015 г. 2015 йисан Урусатдин агьалияр сиягьриз къачунин нетижайриз килигна хуьруьнсоветдин агьалийрин вири санал кьадар: 667 кас тир. Вири лезгияр, суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Ахцегь райондин хуьруьнсоветар

Чеперин хуьруьнсовет

«Буркихан» хуьруьнсовет () — Дагъустан Республикадин Агъул райондик акатзавай муниципалитет. Административ юкь ва сад тир хуьр — Буркихан хуьр я. == Агьалияр == 2013 йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматрив кьурвал хуьруьнсоветда 1 138 касди уьмуьр гьалзавай. 2012 йисан малуматрив кьурвал хуьруьнсоветдин агьалияр 1 094 кас тир33\. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2012 г.. 2002 йисан малуматрив кьурвал 1 094 кас тирАгъул райондин 2002 йисан малуматрив кьурвал агьалияр. ФЛНК. Агьалийрин вири агъулар я, вири суни-мусурманар я. == Баянар == == ЭлячӀунар == * Cельское поселение Село Буркихан Категория:Агъул райондин хуьруьнсоветар

Буркихан хуьруьнсовет

Биохи́мия (биологиядин, ва я физиологиядин химия) - чан алай клеткайрин ва организмрин химиядин квай затӀарикай, ва абурун уьмуьрдин диривилин кӀвалахдин бине авай химиядин процессрикай илим я. "Биохимия" термин XIX-й виш йисан юкьварай эпизодик гьалара кардик авай, амма классик тир вариантда ам 1903-й ийсуз немецрин химик Карл Нойбергди теклифна. Биохимия са шумуд илимрин арада авайди я, яни трансдисциплинар илим янаходится, кӀвенкӀвени-кӀвенкӀве — биологиядинни химиядин арада. ==Къвал-къвала акӀанвай дисциплинаяр== Биохимиядин ва молекуляр биологиядин арада авай тафават ам я хьи, молекуляр биологар гзафни-гзаф нуклеин кислотаяр чирзава, биохимикар лагьайтӀа, ладзарни биохимиядин реакцияр катализация ийизвай ферментар. == Эдебият == == Баянар == == ЭлячӀунар == Категория:Илим

Биохимия

* Гъед (астрономия) * Гъед (гьайванар) (балугъ)

Гъед (мана)